Mensen
Sluipen tussen
de toneelspelers
9
Ook plant kan in de stress schieten
FOTOGRAAF PAN SOK
FRANS
HAPPEL
Zondag
VRIJDAG 9 OKTOBER 1992
JrtJansma
estigduizend theaterfoto's
heeft hij in z'n archief.
Ruim zestig ervan hangen
vanaf vandaag tot en met 30
er in de Koninklijke
burg. Een keuze uit de 25
aterfotografie door Pan Sok.
betoon met een Haags tintje:
oto's van Het Nationale To-
Appel, Het Gebeuren, De
:d en jeugtheatergroep Stella,
c kiekt niet zomaar. En met
;ief zie je hem al helemaal
ichou wburg binnenkomen
jannend" vindt hij. „Ik ben
'n element als ik door een
llingheen kan sluipen". Bij
enaamde 'foto-generale' van
uw stuk kan je hem over het
ien dwalen, tussen de ac-
)or. Soms zit er dan al pu-
dezaal.
k: „Het leukste compliment
ivan een toeschouwer na
letitie: 'Meneer, na twee mi-
/aren we u vërgeten. Het leek
's van Pan Sok geven een an-
k op wat er op de planken ge
let is een theaterregistratie
Sflijkertijd een blik in de keu-
ji het acteren. Op de uitnodi-
'Je komt met je camera de
schouwburg binnen,
verwdijnt een paar uur in
een volkomen andere
wereld, en stapt dan gewoon
weer naar buiten. Dat is toch
iets prachtigs?'
ging voor zijn tentoonstelling in de
Koninklijke prijkt een foto van Adri-
aan Olree in 'Cerceau': het toneel-
licht komt van boven en lijnt hoed en
gezicht van de acteur af, die net een
enorme wolk sigaretterook uit
blaast. Sfeer, spanning, theater.
Pan Sok beweegt zich tussen de ac
teurs. Hij staat erbij, kijkt ernaar en
drukt af. Niet zómaar. Als we zijn
atelier binnenkomen, gaat net de te
lefoon. Het Nationale Toneel. Een
regisseur gaat iets vertellen over een
nieuwe première. Of Pan Sok er bij
wil zijn. „Natuurlijk, graag", zegt hij
en legt uit: „Ik bereid me voor op
mijn foto's. Ik wil erbij zijn wanneer
acteurs en regisseur voor het eerst
samenkomen. De spanning van dat
eerste contact meemaken. Ik wil ho
ren hoe een regisseur een toneelstuk
ziet. Iets over de achtergronden we
ten".
Pan Sok kende het theater via zijn
moeder, de inmiddels overleden ac
trice Anny de Lange. Zijn vader is de
graficus Ap Sok (over wiens werk hij
een boek voorbereidt) en Pan (ver
korting van Pandra) kwam op de
Rietveld Academie terecht. Hij wilde
iets met foto's en theater. Zijn moe
der informeerde bij Joris Diels of
haar zoon niet wat bij de Haagse Co-
medie mocht fotograferen. 'Laat
maar eens wat zien, jongen', zei
Diels en Pan Sok toonde na afloop
een heel fotoboek. 'Trojaanse vrou
wen' heette het stuk. Het begin van
de 25 jaar.
Andere wereld
Theater fascineert hem: „Je komt
met je camera de schouwburg bin
nen, verdwijnt een paar uur volko
men in een andere wereld, en stapt
dan gewoon weer naar buiten. Dat is
toch iets prachtigs? Ik heb een waan
zinnig respect voor acteurs. Jij blijft
buitenstaander, in het donker. Zij
moeten het elke avond doen. Om ac
teurs goed te fotograferen, moetje ze
ook kennen. Voelen wat er in hun
'Ik geef de toeschouwer momenten die hij zelf vaak niet kan pakken'.
foto Maurice Nelwan
omgaat. Hun hebbelijkheden weten,
hun sterke kanten. Wanneer ik mijn
foto's maak, ben ik vaak het allereer
ste publiek voor ze. Er wordt dan op
scherp geacteerd. Want het wordt
vastgelegd. En een foto liegt niet".
'Actie-foto's' noemt hij zijn theater
werk: „Ik geef de toeschouwer mo
menten die hij zelf vaak niet kan
pakken. Ik kan close ups maken die
de zaal nooit ziet". En hij zou er
graag iets mee doen op scholen:
„Kinderen laten merken hoe leuk
theater is. De drempel van die
schouwburg verlagen. Laten zien
dat er nog wat anders is dan die
buis". Inmiddels experimenteert hij
ook met video om theater-'clips' te
maken met datzelfde doel.
Mooi moment uit die 25 jaar? Ooit
stond hij tussen de acteurs van 'Ma
ria Stuart' bij de Haagse Comedie.
Anne-Marie Heyligers speelde een
emotionele uitbarsting, en Pan had
op het juiste moment zijn camera in
de aanslag. 'Ja', riep regisseur Jo
Dua enthousiast, 'dat is dé foto'. En
schouder. Pan lacht: „Met als resul
taat dat die foto dus onscherp was".
Ferre Grignard
Eerbetoon aan
Ferre Grignard
T
M. ussen de protestzangers van de
roerige jaren zestig nam hij een
centrale plaats in met eigenlijk maar
één liedje: de Belg Ferre Grignard en
zijn 'Ring, ring'. Grignard, die in het
Antwerpse etablissement
'Gardsivik' als barman-zanger actief
was, bereikte op basis van 'Ring,
ring' zelfs een van de walhalla's van
de lichte muze: in 1966 trad hij op in
het Parijse l'Olympia.
Dat 'De Ferre' zich nadien vooral
bekwaamde als kunstschilder, is
velen ontgaan. Nu het dit jaar tien
jaar geleden is dat Ferre Grignard op
43-jarige leeftijd overleed, is het idee
ontstaan om hem te eren met een
overzichtstentoonstelling van zijn
werk. Dat gebeurt in het Herman
Teirlinck-huis in de nabij Brussel
gelegen gemeente Beersel. De
tentoonstelling wordt op 17 oktober
geopend en duurt tot 16 november.
Stef Bos promoot
cd in Antwerpen
De
Nederlandse zanger Stef Bos
hield deze week zijn nieuwste cd
'Tussen de liefde en de leegte' in
Antwerpen ten doop. In
aanwezigheid van muzikale
vrienden zong hij enkele nummers,
zichzelf achter de vleugel
begeleidend. Als een voorproefje op
de nieuwe, gelijknamige tournee die
hij vanaf januari zal maken. Ook
deze optredens beginnen in België,
om de simpele reden dat Stef Bos
zich met de jaren steeds meer
Antwerpenaar is gaan voelen. Hij
studeerde daar en woont er.'. De 31-
jarige zanger is zijn geboorteland
echter niet vergeten. Hij liet zich
voor 'Tussen de liefde en de leegte'
regisseren door Boudewijn de Groot.
Fallaci werkt niet
mee aan promotie
Mk
ichael Jackson is makkelijker
in de omgang dan Oriana Fallaci,
aldus een woordvoerder van
uitgeverij Bert Bakker. De
Italiaanse journaliste-schrij fster
was gisteravond in ons land voor de
promotie van haar recenste werk
'Insjallah'. Van enige menselijke
medewerking bleek echter geen
sprake. Fallaci gaf in de
Amsterdamse Lutherse kerk een
lezing op voorwaarde dat geen
enkele journalist of belangstellende
Slaapkluizen Steeds minder ruimte en steeds meer
daklozen. Hoe los je dat op? De vormgever Frank Martens
denkt het antwoord te hebben gevonden met zijn
slaapkluizen. Ze zijn naast veel andere ontwerpen nog tot
en met zondag te zien op de tentoonstelling 'Graduation
'92' in de Amsterdamse Beurs van I
haar een vraag zou stellen. „Als dat
gebeurt ben ik onmiddellijk
verdwenen", aldus de diva, die nog
wel een gesprekje met de NOS
toestond, zij het onder zeer veel
voorbehoud.
Tulp vernoemd naar
Véronique Sanson
De
e Franse zangeres Véronique
Sanson heeft in Parijs een naar haar
vernoemde tulp gedoopt. Sanson
staat al twintig jaar aan de top in de
Franse muziekwereld. De zangeres
heeft Nederlandse grootouders en
zei ook daarom trots te zijn dat er nu
een tulp is die haar naam draagt.
Stallone mag met
olifant trouwen
De
1 astrologe Jacqueline Stallone
is totaal niet geïnteresseerd in het
liefdesleven van haar beroemde
zoon, Sylvester. „Al trouwt hij een
olifant, het laat me volkomen koud'
Over ex-vrouw Brigitte Nielsen, zegt
mevrouw Stallone dat ze beter met
haar kan opschieten sinds ze niet
meer met Sylvester gehuwd is.
Van een afstandje ziet het er curieus en
toch ook wel schattig uit: twee planten,
in een smalle glazen vaas, die helemaal
onder water gezet zijn. Dichterbij is er
tussen de twee echter een groot verschil:
de ene is succesvol bezig zich omhoog te
worstelen om boven het water uit te tore
nen, terwijl de andere de moed al opgege
ven lijkt te hebben. De een is een rumex
palustris (moeraszuring); de andere luis
tert naar de naam rumex acetosa (veld-
zuring).
Beide planten spelen zondag, op de eer
ste dag van de Wetenschapsweek, een be
langrijke rol op de Katholieke Universi
teit van Nijmegen bij de presentatie van
het onderwerp 'Planten aan het woord'.
De vakgroep Molecuul- en Laserfysica
zal in samenwerking met de vakgroep
Experimentele plantenoecologie van al
les laten zien en horen over het onder
werp planten en stress.
Huug de Vries en Frans Bijnen, beiden
bezig met hun promotie, zijn te veel we
tenschapper om op al te populaire wijze
over de onder stress staande planten te
spreken. Van hen geen smeuige verhalen
over huilende, verdrietige en radeloze
plantjes die het leven niet meer aankun
nen; die helemaal van de kaart zijn ge
raakt van het modieuze Jan des Bouvrie-
interieur.
Huismondjes
Bij stress en de planten ligt het toch alle
maal net iets ingewikkelder. De Vries en
Bijnen vertellen dat ze met de planten
kunnen communiceren via de huidmond
jes, kleine minuscule openingen die zich
voornamelijk aan de onderkant van het
blad bevinden. Planten produceren aller
lei gassen die via die huidmondjes naar
buiten komen. Eén van deze gassen is het
hormoon ethyleen. Op 'veranderende',
'stresserige' omstandigheden reageert
de plant door zqn ethyleenproduktie op
te voeren.
Maar het gaat om ontzettend kleine hoe-
foto Ton van Duke
Minke Banga bekijkt de vazen met 'onderwaterplanten.
veelheden en om dat goed te kunnen me
ten is door de Nijmeegse universiteit een
zeer vernuftige apparatuur bedacht en
ontworpen: de foto-akoestische cel. Die
kleine hoeveelheden ethyleen nemen in
frarood licht op, waardoor er na allerei
complexe processen geluid ontstaat. De
sterkte van het geluid correspondeert
met de hoeveelheid ethyleen.
Op deze wijze zijn een paar zuringsoor-
ten bestudeerd, die in de uiterwaarden
van rivieren groeien, zoals moeraszuring
en veldzuring. Bij het overstromen van
de uiterwaarden kan de moeraszuring
overleven door snel te groeien zodat-ie
weer boven het wateroppervlak uitkomt
en weer kan ademhalen. „Al na een dag
en zie je ze
strekken. Het is te zien dat ze gaan groei
en", vertelt Minke Banga, wetenschap
pelijk medewerkster bij de vakgroep
plantenecologie.
De 'supergroei' van de moeraszuring (en
kele centimeters per dag), is bij de veld
zuring niet te zien. „Die redden het ge
woon niet. Opmerkelijk is dat de planten
die boven het water uitgroeien meer
zaadproduktie leveren dan die onder het
water zijn gebleven", legt Banga uit. De
onderzoekers hebben het overstromen
nagebootst door de planten kunstmatig
onder water te zetten. Door de mate
waarin het ethyleen zich ophoopt is met
behulp van deze apparatuur die 'super-
groei hoorbaar te maken0. De plant ver
keert in een stress-situatie: hij moet een
gevecht leveren om zijn voortbestaan.
Erwt
Ook de erwt was een onderzoeksobject,
vertellen De Vries en Bijnen. In normale
situaties groeit de erwt gewoon omhoog,
maar als hij een obstakel tegenkomt, zo
als in het onderzoek, dan 'vervolgt' hij
horizontaal zijn weg. Uit metingen is ge
bleken dat tijdens dat horizontale groei
en zijn ethyleenproduktie is verhoogd;
hij is zogezegd in de stress geschoten.
„De erwt wordt tot extra prestaties aan
gejaagd; dat is bij de mens toch ook zo",
zegt Frans Bijnen. „Wij mensen lopen
normaal ook rechtop, maar als dat plot
seling door wat voor oorzaak niet kan,
voel je je gestresst en wil je uit die benar
de positie."
Minke Banga kijkt nog eens goed naar de
vazen met 'onderwaterplanten'. In een
paar dagen is het ene blaadje van de moe
raszuring gegroeid als kool. Het plantje
ernaast heeft de strijd al opgegeven. Zal
er nou veel leed heersen onder de ge
stresste planten? Ook zij voelt er weinig
voor om op 'menselijke' wijze het onder
werp te psychologiseren. „Ach, ellende is
een groot woord. Zo zou ik het niet willen
zeggen".
Bomen voor
Krkonose
Het Nationaal Park Krkonose in
Tsjechoslowakije krijgt nieuwe bo
men. De stichting Face, zelfstandig
onderdeel van de Samenwerkende
Energie Produktiebedrijven (Sep) in
Arnhem, is deze week begonnen met
het herbeplanten.
Sep reserveert jaarlijks twintig mil
joen om over de hele wereld nieuwe
bossen aan te planten. Bomen heb
ben de eigenschap kooldioxyde - ver
antwoordelijk voor het gat in de
ozonlaag-vastte leggen. Face be
paalt waar de bomen moeten worden
geplant.
In Oost-Europa is het zeer slecht
met het milieu gesteld. Door de ex
treem-zure regen is bijna de helft
van het oorspronkelijke bos in Krko
nose dood. Het Nationaal Park staat
op de lijst van de tien meest bedreig
de natuurgebieden ter wereld.
Krkonose ligt op de grens van
Tsjechoslowakije en Polen en vormt
het laatste natuurgebied ter wereld
waar flora uit de laatste Ijstijd voor
komt. Face zal jaarlijks vier miljoen
boompjes in Krkonose aanplanten.
Miljoenste bij
Madame Tussaud
Madame Tussaud Scenerama in
Amsterdam verwelkomt tussen 17
en 24 oktober haar miljoenste
bezoeker. Dat is twee maanden
eerder dan directeur Bijleveld had
verwacht.
Wie als miljoenste over de drempel
komt, krijgt samen met zijn of haar
familie een volledig verzorgd
weekeinde Londen aangeboden.
In een onlangs gehouden onderzoek
naar de populairste attracties in
Amsterdam, wordt Madame
Tussaud Scenerama in één adem
genoemd met het Rijksmuseum en
het Stedelijk Museum.
ICranten op zondag vinden in dit
landje geen markt, op actualiteit
zijn we op hier die ene dag in de
week eigenlijk helemaal niet zo
ingericht. Het zondag-rustdag
mag dan wel al lang ter ziele zijn
gezien de massale manier waarop
we ons op destijds de Dag des
Heren zijn gaan bewegen, maar
nieuws, onheil stoort dan
niettemin. Uitslapen, een beetje
naar buiten waar de vogels
fluiten, soep en een biefstukje,
Studio Sport, Van Kooten en De
Bie wellicht en dan is het morgen
weer vroeg dag.
De Nederlandse televisie heeft
jarenlang straffeloos op die
zondagen een actualiteiten
programma kunnen nalaten.
Uitzendingen die nog iets met de
dagelijkse realiteit van de wereld
te maken hadden, moesten
gevonden worden in de categorie
'Ver van mijn bed show' en
'Opsporing verzocht', want de
sores die daar in voorkwam kon
worden ervaren zonder dat men
daarvoor werkelijk wakker
hoefde te worden.
Sinds zondag bestaan die
zondagen niet meer. Vanaf het
moment dat Journaal-lezer Gijs
Wanders als een buitenaardse
verschijning de uitzending van
Studio Sport binnenschoof, is de
zondag van mr. G.B.J. Hilterman
historie. Het is een dag als alle
andere geworden.
De net nieuw gestructureerde
radio miste de kans voor open
doel niet. Radio I had geen
uitleggende tv-spotjes met
straaltjes bloed en Joegoslavisch
geweld meer nodig. Het werd de
nieuwszender die het al lang had
moeten wezen en iedereen vond
'm alsof die zender er al lang was.
Bij de televisie lag het wat anders.
Daar moest een luiheid tijdens
het weekeinde die decennia
geleden was ingetreden in wel
zeer korte tijd worden genezen.
De paniek die dat al gaf, werd nog
versterkt doordat er bij elke
omroep afzonderlijk plotseling
moest worden nagedacht hoe erg
heel erg moest zijn om
uitzendingen een beetje te
veranderen, of misschien wel
helemaal, welk amusement nog
net kon en welke vrolijkheid
absoluut niet.
Vind zo'n hoogbeslissende
functionaris maar eens. Die dan
in eerste reactie toch ook niet
verder zou komen dan de sub. a
uit zijn wetten en voorschriften,
dat alleen als een nationaal
praktiserend iemand van het
Koninklijk Huis overlijdt er als
vanzelf sprake is van nationale
rouw.
Wat zouden de anderen doen?,
aarzelt die eneAVat zou die ene
doen?, twijfelen de anderen.
In alle beschouwingen die in het
begin van deze week werden
gewijd aan het hoe goed, of - meer
nog - hoe slecht de publieke
televisie op de klap van zondag
had gereageerd, werd zelfs met
fracties van tijd gewerkt. RTL 4
zou drie minuten eerder het
eerste nieuws hebben gegeven
dan de NOS.
Maar het gaat mij, na wat langer
nadenken, er meer om welke
inschatting er ergens centraal
van dat nieuws gemaakt wordt en
om de omvattende beslissingen
die daarop genomen worden. Bij
de NOS en de publieksomroepen
wilde men wel voluit, maar stond
de zo geheiligde pluriformiteit
een homogene berichtgeving in
de weg. Bij RTL 4 belemmerde er
veel minder, maar bestond
studio-presentatrice Vivian
Boelen het om na een verbijsterd
verhaal van verslaggever Willem
Lust te vragen: 'Zeg Willem, wat
denk je, kunnen we spreken van
een ramp?'
En dat allemaal op zondagavond.
Terwijl de week nog niet echt
begonnen was.
