pver Glenn Gould heeft
dereen iets te zeggen
Cultuur
oto teistert de trommelvliezen
'Freddie moet trots op mij kunnen zijn'
Festival
concert
Else
Krijgsman
i
Leidse Courant
maandag 5 oktober 1992 I
hij niet op 32-jarige leeftijd een punt achter zijn
jstische carrière had gezet, hoe lang had pianist
:nn Gould dan nog kunnen doorgaan? Het is een
ït|i de vele vragen die ook na dit weekeinde zijn
en bestaan. Want in Groningen kampte men
ïïjral met het probleem hoe men een festival
';aniseert dat gewijd is aan een reeds overleden
ist.
iAad van derVen
bij een paar luidsprekers
:ts komt Bachs concert in f
terts, gespeeld door
n Gould. Links is er een vi-
1 -jrertoning. Glenn Gould
wj'gt een pianosonate van
ikJabin ten gehore, zittend op
zeerare lage stoel die hij overal
fdisleepte en en met zijn lin-
^nand, wanneer die maar
er|i niets te doen heeft, zich-
erddirigerend.
!oaet midden in de entreehal
,th|het Groningse cultuurcen-
'3(jn De Oosterpoort bevindt
oj de bar. Daar wordt zoge-
'lepde Glenn Gould-wijn ge-
3dbnken uit flessen, met op
4<j etiket een silhouet van de
lei jaar geleden overleden Ca-
n Jese pianist, die overigens fa-
d'iant tegen alcohol was.
je Franse rode wijn is voor
gelegenheid uitgezocht
de Groningse Bourgondiër
elis Hofmann, initiatiefne-
d'J van de tien jaar oude Glenn
ild Society, een internatio-
vereniging die op zeer on-
igelde tijden een fraai tijd-
'ift uitgeeft.
14| misverstanden te voorko-
dat appetijtelijke wijntje
19) Hofmann was de enige fri-
noot in het kader van het
ins het afgelopen weekein-
'ejrehouden Glenn Gould Fes-
[®U. In Goulds geboortestad
n(jonto, waar ook een (uitge-
i èjder) festival aan Canada's
i bemdste musicus was ge-
e^, kon men Glenn Gould-
^ktshirts aanschaffen en -
Dtiter glas - de beroemde rui-
anpet en de wollen handschoe-
)ej van Het Fenomeen bewon-
'gP-
il Groningen wilde men zich
echter beperken tot een hom
mage aan De Kunstenaar, wat
trouwens geheel in de geest van
de aldaar gevestigde vereniging
(plusminus 600 leden in 14 lan
den) is. „Of hij nu homofiel was,
schizofreen of nog veel meer,
dat kan ons niet schelen; wij
willen ons aan Gould als kun
stenaar wijden", zei Cornelis
Hofmann bij de oprichting van
zijn Society.
Moeilijke keus
De bewonderaars van Glenn
Goiild wordt in Groningen wei
nig rust gegund. Soms staat
men zelfs, bij gelijktijdig gehou
den evenementen, voor een
moeilijke keus: een Bach-recital
door de Canadese pianiste An
gela Hewitt of een lezing van de
Zwitser Daniël Kunzi, getiteld
'Glenn Gould - What ethics,
what humanism?' En is er even
tijd over, dan verdringt men
zich om de diverse stands. Een
boekhandel laat zien dat er over
geen andere 20ste-eeuwse uit
voerend musicus zoveel gepu
bliceerd is. De lijst met langza
merhand bekende aan Gould
gewijde boeken blijkt te zijn
aangevuld met een gloednieu
we biografie, geschreven door
Michael Stegemann, met
'Glenn Gould, der unheilige am
Klavier' van Vera Matheis en
'Wie spielt Glenn Gould?' van
Jens Hagestedt (een van de
hoofdstukken heet 'Die Gefah-
ren des positieven Denkens und
der Irrweg der identifikatori-
schen Interpretation').
Het is ook mogelijk a raison van
475 gulden twaalf videobanden
aan te schaffen met materiaal
dat Glenn Gould niet alleen als
musicus, maar ook als televisie
maker (een minder bekend as
pect van zijn artisticiteit) laat
zien. Ook is er, voor 550 gulden,
de uit 17 cd's bestaande reeks
cd's met opnamen van Gould,
digitaal, 20 bits, opgefrist door
Sony.
Paradox
Hoe organiseert men een festi
val, gewijd aan een reeds over
leden pianist? Men kan over
hem spreken, men kan cd's af
spelen of films laten zien, maar
zonder levende muziek wordt
het toch maar niets, meende de
Glenn Gould Society.
Hier stuiten we op een paradox.
Gould nam in 1964, op 32-jarige
leeftijd, afscheid van het con
certpodium, om zich vervolgens
alleen via geluidsdragers te ma
nifesteren. Hij voorspelde dat
het openbare muziekleven aan
het einde van deze eeuw zou
zijn uitgestorven. De Glenn
Gould Society was toch maar zo
vrij een achttal pianorecitals te
organiseren (met - gezien
Goulds voorkeur - uiteraard
veel Bach), waarbij vooral de
Russische klavierschool sterk
vertegenwoordigd was.
Gould is één keer (hij was 25) in
Rusland geweest, waar hij een
diepe indruk maakte. Tijdens
zijn eerste recital in Moskou
was de zaal vrijwel leeg omdat
bijna niemand hem kende.
Maar er waren enkele vooraan
staande pianodocenten, die na
afloop rondbazuinden dat ze
een genie hadden gehoord. Tij
dens Zijn tweede recital was de
Een van die docenten was de
vooraanstaande pianiste Tatja-
na Nikolajeva, die de Society
voor deze gelegenheid naar
Groningen had gehaald. Met de
vraag wat haar zo bijzonder
voorkwam in het spel van
Gould weet zij niet goed raad.
„Het was een kwestie van per
soonlijkheid, zo levendig, zo
vrij".
Aanslag
In hoeverre de pianisten die in
Groningen hun bijdrage aan
het Gould-eerbetoon leverden
door hun beroemde Canadese
collega zijn beïnvloed, valt
foto Rob Verhorst
JHOY', ROTTERDAM
met Steve Lukather (zang,
David Paich (toetsen,
|g), Mike Porcaro
igitaar), Simon Phillips
ms) Chris Trujillo
cussie) en
itergrondkoortje. Herhaling:
Jktober, weer in Ahoy'.
ir Hans Piët
twee concerten deze
ind met het volume van het
•-optreden zaterdag in Rot-
lam en de oorarts heeft er
patiënt bij. Hoewel, aan ge
leurde trommelvliezen valt
echt veel te doen. Voor het
lerikaanse achttal was het
fter geen reden gas terug te
ten. De musici teisterden
lurende tweeëneenhalf uur
gehoor-orgaan met een con-
dat slechts bij vlagen in-
ik maakte.
[voordat Toto op het podium
scheen kon bij het publiek
|avond al niet meer stuk. In
uitgelaten stemming met
lekkoren en de wave werd
komst van de groep afge-
|cht.
it obligate 'jullie zijn het bes-
(publiek ter wereld' waarmee
sve Lukather halverwege het
k
optreden de menigte dankte,
was voor één keer op zijn plaats.
Het volgepakte huis kreeg dat
complimentje onder meer voor
een spontaan gezongen 'Lang
zal hij leven' toen bleek dat per
cussionist Chris Trujillo jarig
was.
Wat Toto opnieuw bewees was,
dat de groep bestaat uit een
aantal gefrustreerde hardroc
kers die slechts tijdens een con
cert de ruimte vinden om zich
als egotripper uit te leven. Dat
maakt Toto tot een wolf in
schaapskleren en verklaart
waarom de Amerikanen minder
gretig toehappen dan het pu
bliek in Europa. In eigen land
stelt het succes van de Toto
maar bitter weinig voor.
Dood
Met de plotselinge dood van
drummer Jeff Porcaro, eerder
dit jaar, en de voortdurende
problemen met het vinden van
een geschikte zanger, was deze
wereldtournee bijna niet door
gegaan. Een oplossing werd ge
vonden in sessie-muzikant Si
mon Phillips als drummer en
gitarist Steve Lukather als zan
ger. Over Simon niets dan
goeds, maar Steve als zanger
kent veel beperkingen. Geluk
kig vond de groep een oplossing
door het meegekomen achter
grondkoortje in te schakelen
voor de hoge noten.
Het drietal zorgde veelal voor
een opwindende samenzang,
die het vooral door stevige gi
taarpartijen gedomineerde ma
teriaal zijn keurmerk gaf. Op
vallend was de onbevangen ma
nier waarop Toto op het podium
stond. Het strakke keurslijf
waarin de concerten sinds 1977
waren gestoken, was verdwe
nen.
Dat had voor- en nadelen. Het
bood ruimte tot indrukwekken
de soli, maai" liet het concert
even vaak verwateren tot snoei
harde ego-uitstapjes zonder be
tekenis. Hierdoor kwam de ver
rassende keuze aan materiaal,
dat van alle platen afkomstig
was, onder druk te staan en
moest de kwaliteit van de Toto
composities veelal aan schoon
heid inboeten.
'Africa' was daarvan het meest
sprekende voorbeeld. Het werd
door een vals zingende David
Paich volledig verkracht. Ge
lukkig bleef er nog genoeg tijd
over om het goed te maken met
onder meer 'Rosanna' en (in de
toegift) een uitgerekte versie
van 'Hold the line'.
moeilijk aan hun spel af te le
zen. Geoffrey Douglas Madge -
hij speelde Bachs 'Goldberg-va-
riaties - staat door de rijke, vol
le pianoklank die hij ontwikkelt
zelfs diametraal tegenover
Gould. Evgeni Koroliov - hij
bracht Bachs 'Kunst der Fuge'
ten gehore - is dan wel een feno
menale analyticus, maar zijn
aanslag heeft niets van die van
Gould.
Andrei Gavrilov, kil en onper
soonlijk spelend als altijd,
kwam ook nog kijken. Eerst
had hij de organisatoren de
stuipen op het lijf gejaagd door
via zijn impresario te laten we
ten dat hij niet kon komen. Re
den: hij was van zijn hometrai
ner gevallen en had zich gebles
seerd. Een dag later kwam hij,
zo te zien ongehavend, toch op
dagen.
De organisatie stond al eerder
voor de taak een vervanger voor
de ernstig zieke Theo Bruins te
vinden. Hij zou nota bene de
'Goldberg-variaties' hebben ge
speeld, een compositie waarvan
de interpretatie, meer dan wel
ke andere ook, Gould zoveel
roem heeft verschaft. Madge
nam het concert over en leverde
ook mentaal - doordat de her
halingstekens werden geres
pecteerd duurde de uitvoering
ongeveer 75 minuten - een ge
weldige prestatie. Van hetzelf
de kaliber - en bovendien van
een buitengewone verfijning -
was trouwens Koroliovs weer
gave van de eveneens kolossale
'Kunst der Fuge'.
Tatjana Nikolajeva imponeerde
bovenal in enkele Preludes en
Fuga's opus 87 van Sjostako-
vitsj, die deze stukken speciaal
voor deze pianiste heeft ge
schreven. Nikolajeva, keizerin
van de Russische pianoschool,
was tijdens de vele manifesta
ties, of het nu concerten waren
of lezingen, niet weg te bran
den. Alleen Gavrilov wilde zij
niet horen.
Medicus
Hoe sterk Glenn Gould de ver
beelding blijft prikkelen bleek
weer uit de diverse lezingen die
op het programma stonden. Ie-
Voor velen een Fenomeen: Glenn Gould.
dereen heeft wel iets over hem
te zeggen. Junichi Miyazawa
legde verband tussen de ideeën
van Gould en die in één van
diens favoriete boeken: 'De
driekanten wereld' van Natsu-
me Soseki (de boekhandel had
al een stapeltje in de hal klaar
liggen). En de medicus Peter F.
Ostwald leverde een bijdrage
onder de titel 'The tragedy of
premature death among geni-
usses. What does it mean? Can
it be prevented?'
In medisch opzicht is er overi
gens volop ruimte voor specula
ties. In een aantal nauwelijks
bekende brieven aan de nu 85-
jarige claveciniste Sylvia Kind -
ook zij was naar Groningen ge
komen - klaagt Gould over ern
stige fysieke problemen ('ver
dichting in de halswervels, die
de zenuwbanen naar de linker
hand beïnvloeden'). Wie weet
met wat voor een onnatuurlijke
houding Gould speelde, zal zich
daar niet over verbazen. De
vraag is: wanneer hij niet op 32-
jarige leeftijd een punt achter
zijn solistische carrière had ge
zet, hoe lang had hij dan nog
kunnen doorgaan?
BRIAN MAY KLAAR VOOR LEVEN NA QUEEN
door Louis du Moulin
Amsterdam Brian May (45)
behoort overduidelijk tot de ca
tegorie geroutineerde mega
sterren voor wie persoonlijke
promotie nog altijd een ongewis
avontuur is.
Anders dan bij voorbeeld Phil
Collins of Paul McCartney
heeft de zingende meestergita-
rist geen flitsende verkoopbab
bel paraat en laat hij zich geheel
leiden door de vragen die op
hem worden afgevuurd.
Zodoende bevestigt de voorma
lige Queen-vedette aldoor een
van zijn meest frappante ont
boezemingen: „Eigenlijk ben ik
nog steeds een kleine jongen die
maar al te vaak met verbaasde
ogen tegen het leven aankijkt".
Met die onschuldige blik is het
binnenkort waarschijnlijk wel
gedaan, schat de boomlange
gentleman-rocker in. Want
voor het eerst in zijn leven
draagt hij alle verantwoorde
lijkheid voor zijn muzikale be
slissingen en waant hij zich aan
het hoofd van een heel peloton
geestverwanten (lees: betaalde
medewerkers) wier lot van het
zijne zal alhangen.
Dat besef heeft er zeker toe bij
gedragen dat Brian May voor
zijn eerste volwaardige solo-al
bum 'Back to the light' de inter
nationale pers opzoekt, hoewel
ook de ordinaire honger naar
succes hem weer richting media
heeft gestuurd, zo voegt hij er
meteen aan toe.
„Mijn vriendin (de actrice Ani
ta Dobson) vroeg mij gister
avond nog waarom ik mij nu
plotseling zoveel moeite ge
troost, terwijl ik met Queen al
tijd als eerste klaarstond om
mijn snor te drukken. De reden
is simpel: dit album is mijn
langverwachte eigen baby, ik
ben er stapel op. Ik wil dat de
hele wereld begrijpt waarom. Ik
geloof daarom al die collega's
niet, die maar roepen dat het
hen niet uitmaakt hoe er over
hun muziek wordt geoordeeld.
Als je er zoveel liefde in stopt,
dan wil je dat die wordt gedeeld.
Dat verlangen is bij mij op dit
moment misschien wel groter
dan ooit, omdat ik ook nog iets
heb te bewijzen, namelijk dat er
voor mij een interessante car
rière na Queen is. Ik wil zo lang
ik leef geen beroemde legende
zijn of worden, maar midden in
het rockleven blijven staan".
Wembley
De geweldige stortvloed aan
liefde en begrip na het overlij-
fotoJillFurmanovsky
Brian May: 'Ik weet alleen dat ik straks op het
podium met iets gedurfds voor de dag wil komen
den van het onvervangbare
Queen-boegbeeld Freddie Mer
cury op 24 november 1991 is
vrijwel geheel in de juiste banen
geleid, taxeert May. „We mogen
niet klagen over de wijze waar
op we hem met elkaar hebben
herdacht. Dat al die idolen van
ons, zoals Roger Daltrey en Ro
bert Plant, in het Londense
Wembley van de partij waren
en Queen-nummers vertolkten,
zal Fred goed hebben gedaan.
Het hele spektakel straalde iets
positiefs uit, geheel in de geest
van Freddie's karakter. Daarin
was geen plaats voor somber
heid, daarom ook is hij blijven
doorwerken totdat hij er letter
lijk bij neerviel".
Het enige minpunt rond de af
takeling en het afscheid van
zijn altijd inspirerende vriend is
de felle jacht van de Britse pers
op schandalen geweest. Brian
May geeft toe dat de hevigheid
nog eens werd bevorderd door
Mercury's absolute stilzwijgen
inzake de aard van zijn slopen
de ziekte en zijn homoseksuele
contacten. May wil best kwijt
dat hij waarschijnlijk anders
zou hebben gehandeld.
„Ongeveer negen maanden
voor zijn dood, toen onze ver
moedens eindelyk door hem
werden bevestigd, gaf hij ook
meteen te kennen dat hij erop
rekende dat iedereen tot het
bittere einde zijn mond zou
houden. 'Doen we dat niet, dan
hebben we straks een gigan
tisch circus om ons heen, waar
in alleen maar over aids wordt
gepraat', riep hij. Op die manier
zou er niet meer onbevooroor
deeld naar onze muziek worden
geluisterd en zou het werken
onmogelijk worden gemaakt,
zoniet door de pers dan wel door
fans".
Schrijven
„Werken was echt het enige dat
hij nog wilde. Freddie wilde zo
veel mogelijk nalaten. Wilden
wij hem ontzien, omdat hij was
uitgeput, dan werd hij kwaad
en zette hij zich weer over alle
pijngrenzen heen. Op het laatst
was het haast niet meer aan te
zien, maar toch gaf je toe. Je
kon gewoon niet anders. Als je
zag hoe hij moest knokken om
de hoogste noten er nog uit te
persen, dan wilde je hem echt
niet in de steek laten".
„Deels omdat ik in Queen mijn
ei volop kwijt kon, deels vanwe
ge mijn karakter, heb ik nooit,
zoals Freddie en Roger Taylor
een solo-carrière nagestreefd.
In 1983 heb ik met het 'Star
fleet project' daartoe wel een
eerste aanzet gegeven, maar
verder dan een live-mini-album
ben ik niet gekomen. Jarenlang
heb ik het wel best gevonden
dat de meeste aandacht naar
Freddie uitging, als ik maar
mijn partijtjes kon spelen. Pas
een jaar of zes geleden ben ik
meer tijd gaan steken in het
ontwikkelen van een eigen pro
ject".
Was Queen nadien niet nieuw
leven ingeblazen, via 'The ma
gie tour' en de albums 'The mi
racle' en 'Innuendo', dan zou
hij al veel eerder van zijn eer
steling zijn bevallen. Opvallend
voorbeeld is zijn eerste single
'Too much love will kill you',
die hij zo'n vijf jaar geleden in
Los Angeles schreef toen hij na
zijn scheiding in de diepste dip
van zijn leven verkeerde. Dat
uitgerekend deze donkere
boodschap hem thans als solist
een bliksemstart bezorgt vindt
hij eerlijk gezegd een beetje
vreemd. „Temeer daar dit num
mer ten tijde van 'The miracle'
al op de nominatie stond om als
Queen-nummer te worden in
gelijfd. Door problemen met de
muziekuitgeverij heeft het
nummer dat album niet ge
haald, maar we hebben het wel
opgenomen. Er bestaat een ver
sie met Freddie, die veel hefti
ger is. Te zijner tijd zal hij wel
op de markt komen met ander
resterend materiaal. Er is nog
voor een half album aan bruik
baar repertoire".
Eigen weg
De resterende Queen-leden
(bassist John Taylor comple
teert het drietal) gaan voorlopig
elk hun eigen weg. In de minder
nabije toekomst zullen ze best
wel weer gaan samenspelen,
maar nooit meer onder de oude
codenaam, weet Brian May, die
overigens niet uitsluit dat een
ieder zijn eigen concerten met
het groepsrepertoire zal verle
vendigen.
„In gepaste mate moet dat kun
nen", vindt May, die nog dit na
jaar op tournee wil, als het even
kan met drummer Cozy Powell
en bassist Neil Murray. „Hoe ik
er precies mee zal omgaan, durf
ik nog niet te zeggen. Hetzelfde
geldt trouwens voor mijn solo
stukken. Ik weet alleen dat ik
met iets gedurfds, iets aparts
voor de dag wil komen. In myn
eentje wil ik graag de voortrek
kersrol van Queen overnemen,
want voor minder kan eigenlijk
niet. Freddie moet trots op mij
kunnen zijn, dat blyft het uit
gangspunt".
KLASSIEK
DILIGENTIA, DEN HAAG
'Matinée concertante' door de
pianiste Else Krijgsman m.m.v.
een strijkensemble; werken van
Bach, Liszt, Chopin en Mozart.
doorAdriaan Hager
Voor het tiende achtereenvol
gende seizoen presenteert de
Haagse pianiste Else Krijgs
man een serie zondagochtend
concerten in Diligentia. Gister
morgen bracht zij in samenwer
king met een vijftal vrouwelijke
conservatorium-studenten het
eerste van drie festival-recitals
met een programma dat zij 'Ma
tinée concertante' doopte.
Else Krijgsman heeft in de loop
van de jaren haar vaste kring
van bezoekers verwend met een
gesproken toelichting. Zij
creëert daarmee een sfeer van
huiselijkheid, van intimiteit,
van ongedwongenheid. Dat is
een uitstekend recept gebleken,
de belangstelling is altijd groot.
De keuze van het Italienisches
Konzert BWV 971 van Bach, ge
schreven voor cembalo, noemt
Krijgsman voor pianisten een
uitdaging. Het is echter uiterst
discutabel of Bach vandaag de
dag nog wel op een moderne
concertvleugel kan worden ge
speeld. De vertolking was hoe
dan ook niet het meest geslaag
de onderdeel van dit recital.
Composities met een verhaal
zoals 'Waldesrauschen' en
'Gnomenreigen' van Liszt spre
ken haar duidelijk meer aan,
het zijn ook composities waar
mee zij de band met het publiek
steeds nauwer weet aan te ha
len. Op de piano 'vertelt' zij als
het ware haar toelichting ver
der.
Samen met de conservatorium
studenten vertolkte Else
Krijgsman het Larghetto uit
het pianoconcert op. 21 van
Chopin. Die bezetting voor pia
no en strijkkwintet is van de
hand van Martijn van den
Hoek. De pianiste noemde het
concertdeel 'een droom'. Het
werd wel een over-geromanti-
seerde droom. In een versie
voor piano en strijkkwartet
kwam Mozarts pianoconcert
KV 449 tot klinken, een versie
waarin echter het blazers-aan
deel node wordt gemist. Else
Krijgsman speelde in dit werk
haar hoogste pianistische en
muzikale troeven uit, de vier
strijkers leverden een verdien
stelijk aandeel.
Zeven verhalen
van James Joyce
gevonden
Dublin In Ierland heeft een
literatuurwetenschapper een
onbekend manuscript van de
Ierse auteur James Joyce ge
vonden. Het werk, 'Finn's ho
tel', een verzameling van zeven
korte verhalen, zou in 1923 zijn
ontstaan.
De Ierse Joyce-onderzoeker Da-
nis Rose, die werkt aan een kri
tische uitgave van Joyce's 'Fin-
negans wake', trof de tekst aan
tussen tot dusver niet gepubli
ceerde manuscripten van Joy
ce. De verhalen gaan over de
mythologie en geschiedenis van
Ierland en variëren van de le
gende van de heilige Patrick tot
de vertelling van Tristan en
Isolde. De verzamel-titel slaat
op een hotel waar Nora Barna
cle, later de vrouw van Joyce,
werkte.
Volgens Danis Rose is 'Finn's
hotel' niet geschreven in de in
gedikte, soms nauwelijks door-
dringbare taal van 'Wake' of
zelfs 'Ulysses'-. Hij vindt het
veel helderder en toegankelij
ker. Delen van de verhalen zijn
gebruikt in 'Finnegans wake',
dat in 1939 verscheen. Rose
spreekt van de 'belangrijkste
tekst-ontdekking van de eeuw'.
Het beeld van Joyce zou er door
veranderen. De verhalen wor
den in maart gepubliceerd.
ADVERTENTIE
L'Histoire du Soldat
Kylién/Stravinsky
3 The Vile Parody of
Q- Address
Forsythe Bach
Falling Angels
Kylién Raich
Circle Pel
Den Haag 15,16,17,21,22,
28,29,30,31 okt.
AT&T Danstheater
Reserveren (070) 3604930
