De gesluierde dood van de Toeareg
Dromend vliegen
en baden in luxe
Zaterdag /Reizen
Leidse Courant
i zaterdag 3 oktober 1992
AIR CRUISEN
In 24 dagen een reis maken voor een bedrag, waarmee je een behoorlijke
middenklasser kunt betalen. Met alle luxe en comfort, waarvan je normaal
alleen maar droomt.
Air Cruisen noemen touroperator Impala Tours en chartermaatschappij
Transavia zo'n supervakantie. Na afloop wil je nooit meer gewoon op reis.
En zeker niet meer in een volle vakantiecharter.
avia, die normaal plaats biedt aan
149 passagiers, zal voor deze gele
genheid worden gevuld met zestig ri
ante First Class-stoelen, zodat er
slechts vijftien rijen van vier stoelen
in komen. In plaats van de normale
vierentwintig rijen met zes stoelen
naast elkaar. Die royale ruimte heb
ben de luxe toeristen ook wel nodig,
want gedurende de reis, worden er
ongeveer 47.000 kilometer in de
lucht afgelegd. In totaal zitje zo'n 66
uur op tien kilometer hoogte, waar
bij het uitstapje in de oude DC-3 ui
teraard niet is meegerekend. Tijdens
de vlieguren moet twee keer worden
overnacht in de fauteuils, die bijna
tot een bed kunnen worden uitge
vouwen.
Maar het grootste deel van de lucht
reis is het baden in luxe met wufte
drankjes en copieuze maaltijden.
grepen dat de vrijwilligers in rottei
van vier klaar staan", grapt Moes
kops, die eraan toevoegt dat de tour
operator inmiddels inmiddels tiei
aanmeldingen binnen heeft. Een en
kele alleenstaande, maar hoofdzake
lijk echtparen. Nieuwe of oude rij
ken, patjepeejers, zwartgeld-bezit
ters of gewoon keurige lieden, Moes
kops weet het niet. In elk geval zijr
het allemaal levensgenieters die be
reid zijn om voor die eenmalige trip
28.750 gulden neer te leggen. En nog
eens 3250 gulden extra als ze alleen
willen slapen.
Maar daarvoor krijgen ze, sugge
reert de brochure, veel. Niet alle:
overigens, want de niet in het pro
gramma vermelde maaltijden
moeten ter plekke worden betaald.
Ook de reisverzekering komt boven
op de prijs. Maar een kniesoor dit
daar op let. Die zal zich hoogstens
zorgen maken hoe hij na de landinj
naar huis komt en wie hem komt op
halen op Schiphol.
Want heen je ziet de buren al glu
ren achter de vitrages worden de
Air Cruisers nog thuis afgehaalc
door een chique limousine met
chauffeur. En gaan ze via de special»
incheckbalie en de tax free-inkopen
een deftig drankje drinken in de
Luisterend naar mooie muziek en le
zend uit de boeken van de huis-bi
bliotheek, die voor deze keer is ge
vuld met informatie over de exoti
sche en paradijselijke bestemmin
gen. Te beginnen in Kathmandu, de
hoofdstad van Nepal, met uitstapjes
naar boeddhistische heiligdommen,
waarna de reis verder gaat naar
Hongkong. Tijdens het verblijf in
deze Britse kroonkolonie is er een
excursie naar Rood-China. Van hier
uit gaat het door naar Australië,
waar onder meer Darwin en Sydney
worden aangedaan. Via de Fiji-eilan-
den, het Indonesische Bali en de Ma
leisische hoofdstad Kuala Lumpur
komen de globetrottex*s in Dubai, de
hoofdstad van de Verenigde Arabi
sche Emiraten. Om tenslotte, via
een korte tussenlanding op Rhodos,
weer in Amsterdam terug te keren.
Drie piloten, twee boordwerktuig
kundigen, vier stewardessen en drie
reisbegeleidsters maken de gehele
reis beroepshalve mee. „Dat wordt
nog moeilijk kiezen, want ik heb be-
VIP-lounge.
Eenmaal weer terug is de werkelijk
heid na de landing hard. Dan is het
weer gewoon net als andere reizi-»
gers wachten bij de lopende band
op je bagage. Zelf met het karretje
koffers langs de douane zeulen.
Naar buiten waar de eigen Rolls|
Royce wacht; of de Opel Astra.
SAHARA De 'koningen van de woestijn' is de erenaam van de Toeareg (het meervoud van Targui). Zelf spreken
ze over de Kei Tagelmust, de gesluierde mannen.
Het gaat slecht met dit trotse volk, dat zichzelf als blank beschouwt. Op de oevers van de Niger voeren
ze een harde strijd om het voortbestaan.
door Harm Botje
Het is laat in de avond als de bus uit
de Malinese hoofdstad Bamako in
het stadje Gao arriveert. Veel is er in
het donker niet te zien, maar na zes
tien uur reizen staat één ding vast:
hotel l'Atlantide valt tegen. De kof
fie is niet te drinken, de bedden vies
en wrak. De gasten, drie Franse ko
lonialen, praten luidruchtig over de
vorig jaar maart afgezette Malinese
president Moussa Traore, over wie
maar weinig mensen in Mali veel
goeds te vertellen weten. Het ge
sprek kabbelt door over het grote
proces in Bamako, waar de ex-presi
dent terechtstaat, en over diens deze
zomer democratisch gekozen opvol
ger, Alpha Oumar Konaré. Een van
de Fransen wijst op een oude foto die
met punaises naast de bar is geprikt.
Vanaf de foto glimlacht een militair
met een snorretje en een rode baret
de gasten vriendelijk toe. Het is de
parachutistenkolonel Amadou Tau-
mani Touïé, 'ATT', zoals iedereen in
Mali hem noemt, de man die de
staatsgreep tegen de corrupte Mous
sa Traore leidde. De drie Fransen ge
ven de nieuwe regering van presi
dent Konaré één jaar, meer niet.
„ATT, dat is nog eens een man",
zeggen zij.
Gao bij dag maakt een vriendelijke
indruk. Op de rivier de Niger dobbe
ren tientallen pirogues, lange, smal
le kano's, gevuld met vissers of met
boeren die vanaf de bootjes de laat
ste rijst op de ondergelopen velden
oogsten. Daar tussendoor varen de
pinasses, grote vrachtkano's, die
soms helemaal uit de hoofdstad Ba
mako komen. Op de grote markt,
tussen het politiebureau en de mos
kee, wemelt het van de mensen, de
verschillende talen en de kleder
drachten.
Gao is van oudsher een kruispunt
van culturen en volkeren. Hier gaan
de steppen en de savannen van de
Sahel over in de rots- en zandvlak
ten van de Sahara. Gao is ook het ui
terste punt tot waar de Niger in dit
deel van de Sahel bevaarbaar is. Vijf
honderd jaar geleden was het stadje
zelfs centrum van een het uitge
strekte rijk Songhaï. Het telde toen
meer dan honderdduizend inwo
ners. Gao's sultans beheersten de
grote karavaanroutes, die van oost
naar west en van noord naar zuid
dwars door de Sahara en de Sahel
liepen, en hun macht strekte zich uit
van noord-Nigeria tot de Atlantische
Oceaan.
Dat Gao een belangrijk knooppunt is
gebleven, is op de markt te zien.
Songhal uit Gao, Bororo uit oostelijk
Mali, Bambara uit het tuiden, Bozo-
vissers van langs de Niger, Ruma uit
Timboektoe, half Mali blijkt op de
Markt vertegenwoordigd te zijn. En
niet alleen half Mali. Haussa's uit
noord-Nigeria, smokkelaars uit Al
gerije, Europese Afrikagangers.
En dan zijn er uiteraard de Toeareg
uit noord-Mali, die hier hun groene
thee, hun zout en hun suiker aan
schaffen. Toen het Songhai-rijk ten
onder ging, namen de Toeareg van
de Iwellemedien-confederatie hier
de macht over en maakten Gao tot
het centrum. Dat leverde van tijd tot
tijd stevige wrijvingen op met Gao's
eeuwige concurrent, het legendari
sche Timboektoe, vierhonderd kilo
meter stroomopwaarts langs de Ni
ger. Timboektoe is vanouds het cen
trum van de Kei Intissar Toeareg en
beide groepen hebben het niet zo op
elkaar. De Iwellemedien, nu bijna
„Het is een zootje, die Toeari
zegt een Songhaï-winkelier in
opgewonden. „Rovers zijn het.
hebben ons altijd als slaven beh
deld en moetje ze nu zien. Ze mal
wegen onveilig, overvallen vrac
auto's met goederen uit Bamako
schudden kooplieden uit die uit
gerije komen. Het is goed dat de
gering hun mores leert."
In de dorpen en de oases in de om
ving van Gao, waar de Bella's wo
nog onvriendelijker over de vroeg»
'heersers van de woestijn' gedac
„De Toeareg willen van dit geb
een soort tweede Mauretanië nl
ken", meent een Bella-student
Bamako, die is komen kijken 1
zijn familie in Gao het maakt.
willen het hier weer voor het zeg{
hebben, zodat wij weer voor h
moeten werken. Net zoals in Mau
tanië, waar de Moren de dienst u
maken en de zwarten tweederar
burgers zijn". Hij snuift vol vei
ting. „Wij zijn niet van plan ons
laten behandelen. Het zijn racist»
Het is heel goed dat het Malinese
ger ze aanpakt".
In en rond Gao, waar de Toeareg i
niet hebben kunnen vluchten hi
rieten hutten hebben opgebouv
klinken andere geluiden. „Dit is
land. Wij hebben hier eeuwen
woond. Want dacht u dat van
hulp, die Mali tijdens de grote droo
te kreeg, ook maar iets bij ons I
rechtkwam? Die zwarten in Barna m
staken alles in eigen zak. Zij will»
ons Mali uitpesten".
Wortels
Niger valt te betwijfelen. In Algiers,
waar men Gaddafi's hanilel en wan
del met argusogen gadeslaat, gelooft
men er in elk geval niet in. Ook de
Fransen, dje in Niger met hun troe
pen de uraniummijnen beschermen
waaruit ze de grondstof halen voor
de kerncentrales, menen dat Gadda
fi weinig met de onrust onder de
Toeareg te maken heeft. Er wordt
gezegd dat de kolonel nu te bezorgd
is voor zijn eigen politiek overleven.
Gaddafi's 'islamitische legioen' is in
middels officieel opgeheven. Als de
kolonel wat te verwijten valt, is dat
dat hij zijn legionairs vaak met be-
waping en al de Lybische grens heeft
overgezet naar Niger, Tsjaad en Soe
dan, waar zij, zoals in de Soedanese
provincie Darfur, als onafhankelijke
krijgsbenden opereren.
Gadaffi
Dat de huidige Toeareg-opstanden
in Niger en Mali worden geleid door
Gadaffi's voormalige islamitische le
gionairs staat vast. De opstandelin
genleiders zelf maken daar geen ge
heim van. Zij begonnen, na ontsla
gen te zijn uit Lybische dienst, in
1989 in hun stamgebieden in noord-
Mali een succesvolle strijd tegen de
Malinese leider Moussa Traore, we
gens diens verbreken van zijn belof
te terugkerende Toeareg behalve
Ondanks een broos akkoord tuss»
dè Malinese regering en de Mouv
ment Populaire l'Awazad (MP.
blijft hetrommelen aan de noor I
kant van de Sahel. En dat zal voorl
pig wel zo blijven. Want in wez»
zijn de huidige problemen rond
Toeareg de zoveelste manifestat
van een veel ouder en misschien o
oplosbaar probleem, dat zijn worte
heeft tot ver voor het koloniale tij|
perk. Nergens in de Sahel is tot ri
toe een goede oplossing gevonda
voor het probleem 'blanke' nomJ
denstammen sociaal, economisch a
politiek in één staatsverband same
te voegen met 'zwarte' landbouwer
De nomaden, de 'koningen van f
woestijn', beschouwen de zwar
boeren als afstammelingen van hu
voormalige slaven. De boeren zie
de nomaden veelal als krijgszuchtij
rovers, van wie weinig goeds
duchten valt. Het verschil blank
/zwart-nomade/boer loopt als ee
rode draad door de hele geschieden
van de Sahel heen. De bloedige oo
log tussen noord en zuid in Soedai
de oorlog in Tsjaad, de eeuwige sparfe
nipgen tussen de 'zwarte' ToucoJ
leur en de 'blanke' Moren in Maur»
tanië, de geweldsuitbarstingen i
noord-Nigeria, het zijn allemaal vi
riaties op één thema.
In Mali zijn de Toeareg over dat ai
peet van hun strijd nogal zwijgzaan
Ze hebben het liever over een strij
voor 'interne autonomie'. Maar in d
Toeareg-vluchtelingenkampen i
Algerije windt men er geen doekje
om. „Wij Toeareg zijn de schand
van het blanke ras", zegt een woorc
voerder daar. „Nog nooit in de ge
schiedenis hebben blanken zich doo
zwarten laten overheersen. En i
verzeker u, wij zullen niet de eerste:
zijn die dat overkomt. Dan vechtei
wij ons liever dood.
Veel 'koningen van de woestijn' zijn nu gedegradeerd tot armoedzaaiers.
amnestie ook het nodige vee en land
te geven. Maar ook na de val van
Moussa Traore, in maart 1991, is de
opstand doorgegaan. Toeareg-krij-
gers voerden bloedige overvallen uit
op dorpjes langs de Niger, tussen
Timboektoe en Gao, die bewoond
worden door de Bella, de voormalige
horigen van de 'Toeareg. In Gao,
Timboektoe en ook elders in Mali
leidde dat in mei vorig jaar tot een
ware jacht op de Toeareg, en trou
wens ook op Moren. De zwarte bewo
ners van Gao trokken door de bidon
villes van de Toeareg, brandstich
tend en verkrachtend. „De enige
goede Targui is een dode Targui",
schreeuwden zij. In Gao en Tim
boektoe leverde dat tientallen doden
eq gewonden op. Talloze Toeareg
vluchtten in paniek. Vanuit Gao
naar Algerije, vanuit Timboektoe
naar Mauretanië. Al die problemen
maken Gao minder rustig dan op
pervlakkig lijkt. Want niemand in
Gao is zeker dat zoiets niet weer zou
kunnen gebeuren. „Toeareg?", zegt
een groepje jonge Bambara dat in de
tuin van Café Sport aan het bier zit.
„Slecht volk, als ze de kans krijgen
plunderen ze je leeg. Ze behandelen
ons nog steeds of wij hun slaven zijn.
Als het moet, weten wij ze te vinden.
Zij moeten eindelijk eens leren wie
in dit land de baas is."
een kwart miljoen mensen, grazen
van oudsher met hun runder- en ka-
melenkudden in het steppengebied
tussen Timboektoe en Agadez, in de
buurrepubliek Niger. Hun echte
stamland ligt zo'n 250 kilometer ten
noorden van Gao, in de Adrar des
Iforhas, waar een brede kloof een
van de twee grote doorgaande routes
vormt de Algerijnse Sahara. De Kei
Intissar zitten meer in de richting
van Mauretanië en beide gebieden
tussen Gao en Timboektoe zijn van
ouds een hevig twistpunt tussen de
In Gao is er van de macht van de
Toeareg weinig over. Even buiten
het stadje staan de uit golfplaat en
lappen opgetrokken behuizingen,
die de Toeareg bouwden tijdens de
rampzalige droogte van de jaren ze
ventig en tachtig. Met tienduizen
den tegelijk vluchtten zij naar de ste
den en dorpen langs de Niger, terwijl
hun enorme kudden vee verdorstten
in de oprukkende Sahara. Veel van
hen zijn sindsdien gedegradeerd tot
armoedzaaiers.
Maar de droogte is zeker niet de
hoofdoorzaak van de al jaren bloedig
voortslepende veten rond de Toea
reg in hun thuislanden Mali en Ni
ger.,De problemen begonnen al in de
jaren zestig, toen Mali onafhankelijk
werd. De geestelijke vader van die
foto Abc Press
opstand, de inmiddels negentigjari
ge Mohammed Ali ag attaher Insar,
leeft nog steeds in een Marokkaanse
badplaatsje nabij Casablanca. Jaren
lang was hij de leider van de Kei In-
tissar-Toeareg rond Timboektoe.
Zijn naam is nu voor veel jongere
Toeareg een legende. Voor hen ver
tegenwoordigt hij het ideaal van de
teshumara, de nobele, onafhankelij
ke levenswijze van een krijger: En
dat is tevens een ander probleem
waarmee de Toeareg-
maatschappij wor
stelt. Vanouds kennen
de Toeareg een strikte
sociale hiërarchie. Bo
venaan stonden de
imazighen, de krijgsa-
del. Dan volgden de
vazallen, die de veek
udden hoedden,de im-
rad, en de koran-ge-
leerden, de ineslemen,
die de rol van scheids
rechter hadden. On
deraan de ladder ston
den de horige zwarte boeren, de ik-
lan, terwijl de smeden de rol vervul
den van onaanraakbaren.
Die traditionele maatschappij ligt in
duigen. De strikte scheiding tussen
de adel en de vazallen bij de Toeareg
verdwijnt steeds sneller, terwijl de
aparte status van de koran-geleer-
den aan erosie onderhevig is. De on
derkaste der horige zwarte boeren is
inmiddels door de regeringen van
Algerije, Mali en Niger geëmanci
peerd. Zij zijn vaak de meest verbit
terde vijanden van de Toeareg ge
worden.
Gevolg is dat de traditionele Toea-
reg-maatschappij is ingestort, maar
dat de Toeareg als volk homogener
en daarmee misschien krachtiger
zijn geworden. Dat ideaal van de tes
humara is nu wegge
legd voor iedereen die
dat wil.
Een van de eersten die
dankbaar gebruik
maakte van de door
braak in de Toeareg-
opvattingen was de
Lybische kolonel Gad
dafi. Toen hij in 1980
zijn 'islamitische legi
oen' oprichtte, dat
moest zorgen voor een
grote, noordelijk-Afri
kaanse nomadenstaat
onder zijn leiding, trokken duizen
den jonge Toeareg vanuit Niger,
Mali en Algerije naar de Lybische
kazernes om opgeleid te worden. Ze
vochten in Tsjaad, in Soedan en zelfs
aan het Iraaks-Iraanse front.
Of de Lybische kolonel de hand heeft
in de Toeareg-opstanden in Mali en
„Het idee is zo oud als
de luchtvaart, maar
eentje moet zo dwaas
zijn om het te organi
seren". Transavia-
woordvoerder Toon
Moeskops toont trots
de full-color, op bijna
kartondik hoogglans
papier gedrukte,
chure, waarin in wer
vende taal de opzien
barendste vakantie
van de laatste jaren
wordt beschreven.
Vierentwintig dagen
uit en thuis en in de
tussentijd naar het
Verre Oosten en de
Pacific. Met als hoog
tepunten een tocht per
originele DC-3, de be
roemde Dakota, naar
de Australische abori
ginals, een champag
ne-toast in de woestijn
met uitzicht op de be
roemde Ayers Rock
(van de Flying Doc
tors), een cruise langs
de paradijselijke la
goons van de Fiji-ei-
landen en een dui-
zend-en-één-nacht-
op het Arabisch
schiereiland.
Maar het opmerkelijk
ste van deze eenmalige
Air Cruise, die begint
op 12 januari 1993, is
wel dat er gevlogen
wordt met een soort
privé-vliegtuig. De
Boeing 737 van Trans-
fotoBenBlumers
Hongkong, een van de plaatsen die de Air Cruisers zullen aandoen.
