Eens komt de dag
-
Zaterdag
Erich Honecker zei dat hij zo blij was dat Alida van Luttikhuizen naar zijn
gevangenis in Berlijn was gekomen.
De vrouw uit Hoenderloo vertelde de voormalige DDR-leider dat hij niet
alleen stond in de strijd tegen het fascisme.
Ook op de Veluwe brandt het marxistische vuur nog.
njior Aan Wagenaar
Dl
nj i een mooi en groot kabouterhuis,
(j, ep verscholen in een bos op de Ve-
g |we, zit Henk van Luttikhuizen
,pin de keukentafel en zegt: „Ik heb
ich wel eens het gevoel dat het alle-
j aal een utopie is."
ia
e man praat met een licht neusge-
u id en een Gelderse knauw; hij is 75
1(ar, vitaal, groot, grijs en goeiig.
/aijn echtgenote, Alida van Luttik-
leuizen-De Vries zit dicht naast hem,
tgjaar, een vrouw met ogen die
ie eeds een beetje lachen van geluk;
n j is zo te zien een lieve en wijze en
Vi:hte oma, die ook op een keuken-
j oei haar vormloze bloemetjesjurk
!e iet gratie draagt,
aar Alida blijkt ook een pittige, die
e filosofische aarzeling van haar
d ian helemaal niet kent.
Ik ben er van overtuigd," zegt ze
n( rm, „dat de mensheid via het soci-
[r isme in een communistische sa
menleving zal geraken, waar geen
,pjld meer telt, waar geen onder-
a, rukkende wetten zijn en waarin we
31 s mensen lekker kunnen leven,
fclenk en ik geloven in de leer van de
e solutie van Marx: dat het een wet-
3 ïatigheid is dat dit tijdperk van ka-
witalisme ten einde loopt en dat
aarna een gelukkige samenleving
ai omt. Maar het gaat heel langzaam,
;s>issehien duurt het nog wel vijfhon-
reerdjaar."
[En we zullen er behoorlijk voor
g ïoeten inleveren, als je kijkt naar
rat we nu hebben," zegt Henk.
nlat zijn we hier, in een huis onder
jj et loofdak van beuken en andere
oge bomen, eigenlijk op een rare
laats voor een gesprek van deze
^eard. Binnen praten over dialectisch
a( ïaterialisme als buiten het tikken
an een specht ook om aandacht
raagt. Trotsky kritisch bespreken
erwijl een Gelderse eekhoorn langs
e et venster schiet.
'wee marxisten in een Veluws bos
j,p de grens van Hoenderloo en Ug-
ahelen; het doet onwezenlijk aan.
rglaar het is allemaal echt: Alida, die
gegenover ons zit en de koffie door
uen zeefje in de kopjes schenkt, nam
jien paar weken geleden nog maar,
jAaast eenzelfde positie in tegenover
Jlrich Honecker, het voormalige
"•jtaatshoofd van de voormalige Duit-
j.|e Democratische Republiek.
a| Dat was in een gevangeniszieken-
huis in Berlijn.
Wat is daar nou gek aan?" vraagt
llida van Luttikhuizen hardop aan
liemand.
tiaar man, die even wegwas met zijn
gedachten, zegt terugkerend naar
e ijn utopie: „In de Sovjet-Unie had-
Jen ze in feite nog maar het eerste
e in die communistische evolu-
ie gezet. Maar het groeide, steeds
neer was bezig om het geld voor de
erste levensbehoeften van de mens
e laten verdwijnen. En toen kwam
,j Jorbatsjow en die maakte aan alles
jien einde."
Ie naaste buurman in het bos woont
|(ip vijf minuten fietsen. Het jongetje
an de Apeldoornse Courant krijgt
egelmatig een tientje fooi van me
ieer of mevrouw Van Luttikhuizen,
t imdat hij toch zo trouw de krant be-
;orgt bij die ene abonnee aan de hol-
eweg.
leel onlangs is nog iemand anders
- iver het bospad naar het huis van de
fan Luttikhuizens komen fietsen,
im een steen door het raam van de
ichterkamer te gooien. Dat was na
le publikatie van het boekje 'Feiten
>ver Autochtonen en Allochtonen',
vaarin Alida Van Luttikhuizen aan
le dommen uitlegt dat de aanwezig-
ïeid van veel buitenlanders nu juist
ïelemaal niét bedreigend is voor de
Nederlandse economie en het be-
ïoud van het vaderlandse erfgoed,
n die rommelige achterkamer met
.lijn computer, mappen,- ordners,
0 ilakpers, frankeermachine en pak
ten brochures heeft Alida het secre-
ariaat van de AFVN, de Anti-Fas-
:istische Oüd-Verzetsstrijders Ne-
Ierland, een bond die Henk in 1975
iprichtte.
n de kringen van het voormalig ver-
set heeft de Bond van Anti-fascisten,
'c zoals de AFVN ook wel heet, altijd
i|als een verdacht clubje gegolden,
want zo communistisch als wat;
selfs Marcus Bakker in zijn steilste
sijd moest vaak blozen van de taal
uit Hoenderloo.
Eerst eten
Alida van Luttikhuizen gaat dekken
voor de middagboterham: een stevig
plastic kleed over de tafel en daarop
zeven soorten hartig beleg van vlees
en kaas, drie potjes zoet en twee bre
de broden, wit en bruin, waar ze zelf
de dikke boterhammen voor ons af
snijdt.
Ze vraagt nog of we bidden willen,
want je weet maar nooit op de Velu
we dan gaan we nu eerst eten en
straks weer de moraal.
Henk en Alida van Luttikhuizen wo
nen vanaf 1947 in het bos van Hoen
derloo, eerst als huurders van het
huis. Beginjaren zestig konden ze de
woning met de 12.000 m2 grond ko
pen voor 12.500 gulden. In de loop
Henk en Alida van Luttikhuizen
van de jaren daarna heeft Henk van
Luttikhuizen, grotendeels met eigen
handen, de omvang van het; boshuis
verdubbeld en nu, moppert hij een
beetje tussen twee happen brood
door, was de laatste onroerend goed-
aanslag inmiddels gebaseerd op een
waarde van drie ton.
We hadden bij de boswoning aange
klopt om met mevrouw Van Luttik
huizen na te praten over het bezoek
dat ze vorige maand bracht aan
Erich Honecker.
Deze 80-jarige voormalige Oostduit-
se partijleider wacht in een gevange
nis in Berlijn op een proces, waarin
men hem onder meer het bevel om te
schieten op vluchtelingen over de
DDR-grens zal verwijten. Maar Ho
necker zal, vindt menigeen in Duits
land, ook en misschien wel vooral te
rechtstaan als symbool van een poli
tiek systeem dat een deel van de
Duitse bevolking 40 jaar lang heeft
geknecht en gekneveld.
Met dat soort beschuldigingen
moeten ze bij Henk en Alida van
Luttikhuizen niet aankomen voor
hen is Erich Honecker in zijn Ber-
lijnse cel een politieke gevangene
van bondskanselier Helmuth Kohl.
Ook beschouwen ze hem als een
groot kameraad in de strijd tegen
het fascisme, die helaas nog steeds
gevoerd moet worden.
Henk Van Luttikhuizen doet zijn
hele leven niet anders dan fascisme
bestrijden en heeft daar de wonden
van.
Hij werd in 1942 in zijn geboorte
dorp Loenen op de Veluwe door de
Duitsers opgepakt wegens illegaal
werk, het verspreiden van verzets
bladen en sabotagedaden. Van een
nazi-rechter in Utrecht kreeg hij te
horen dat de zaak tegen hem tot na
der order was uitgesteld.
Van Luttikhuizen werd daarna als
Nacht und Nebel-gevangene (met de
bedoeling dat er nooit meer iets over
hem, levend of dood, zou worden
vernomen) via het concentratie
kamp Vught naar het dodenkamp
Natzweiier gestuurd, overleefde het
en kwam in Dachau terecht, waar hij
in april 1945 werd bevrijd.
Mielke
Henk vond het drie weken geleden
niet raadzaam om met zijn vrouw
mee te gaan naar Berlijn.
„Kijk," zegt hij, „mijn zaak is in
1942 door de Duitsers verdaagd en
tot op de dag van vandaag heb ik dus
nog niet vernomen dat de aanklacht
ook is ingetrokken. Dat vertrouw ik
niet. Want als je ziet wat de Duitsers
vorig jaar met Mielke, de vroegere
chef van de Stasi, hebben gedaan:
die moet straks in Berlijn terecht
staan wegens een moord op twee po
litieagenten, die hij in 1932 zou heb-
'We hebben
Honecker
nodig om
de strijd
voort
te zetten'
Dat is een aanklacht die door het
zelfde slag nazi's is opgesteld als de
genen, die mij in staat van beschul
diging stelden in 1942. Dus hoe kan
ik zeker zijn dat ze mij in Duitsland
niet datzelfde kunstje flikken dat
de, Duitse justitie mij daar zomaar
oppakt vanwege een zaak die hun
voorgangers in 1942 hebben laten
liggen! Ik loop dus risico als ik naar
Duitsland ga."
Dat het Van Luttikhuizen ernst is
met zijn vrees voor de lange, over de
ideologische tijdvakken heen reiken
de arm van de Duitse justitie, blijkt
uit de correspondentie
die hij en zijn vrouw in
de loop der jaren heb
ben gevoerd met ge
rechtsarchivarissen in
Duitsland, de voormali
ge DDR, de Navo, be
heerders van nazi-docu
menten in Amerika en
met bondskanslier
Kohl.
„Pas als de Duitse
bondskanselier me
schrijft dat mijn dossier
niet meer bestaat, dan
zit het goed. Ik begrijp
trouwens niet waar die brief van
Kohl blijft; het is heel ongebruikelijk
datje van de Duitsers geen antwoord
krijgt als je ergens om schrijft."
Het eten is gedaan, maar we blijven
aan tafel zitten. Henk en Alida van
Luttikhuizen zeggen daar dat hun
communistisch ideaal onaangetast
is. Het echtpaar ziet de voormalige
Russische partijleider Gorbatsjov als
degene, die de evolutie naar de ver
wezenlijking van hun ideaal heeft
verstoord.
Zij: „Toen hij in 1985 aantrad was
het ons gelijk duidelijk dat hij de weg
van het socialisme verlaten had. Hij
kondigde vernieuwingen aan nou
er was niks nieuws aan wat hij wilde,
nee hij ging terüg. Terug naar het
kapitalistische systeem."
Hij: „We hebben ons toen maar bij
die koers van Gorbatsjov verdrietig
neergelegd, hoewel we het heel jam
mer voor Rusland vonden. Maar ja,
alleen indien het communisme als
systeem verankerd is in de gedach-.
tengang van de mensen, dan kan het
een feit worden. En dat was in de
Sovjet-Unie kennelijk niet het geval,
vooral niet in die Oosteuropese lan
den die waren geannexeerd en nood
gedwongen bij het Sovjetrijk hoor
den.
Daarnaast hebben heel veel commu
nisten daar hun verstand en hun
kracht niet gebruikt voor de klassen
strijd, maar om hun éigen bestaan
beter te maken in déze maat
schappij! Voor hen speelde de mate
rie een te grote rol.
Bankroet
We resumeren samen de val van de
Muur, de ineenstorting van de DDR,
even later ook van de Sowjet Unie en
komen bij het bankroet van het com
munisme uit de sfeer aan tafel
versombert.
„We zijn er erg van geschrokken
hoor," zegt Alida Van Luttikhuizen.
„In onze vriendenkring waren men
sen echt kapót van wat er gebeurde.
Ik heb in die tijd aan de telefoon en
persoonlijk veel gesprekken moeten
met mensen, die huilende
ogen hadden. Natüürlijk
was alles wat er gebeur
de een grote teleurstel
ling voor ons. Niet dat
wij vonden dat die Muur
in Berlijn voor eeuwig
had moeten blijven
staan, want wij waren al
een poosje voor een zo
snelle mogelijke binding
van de twee Duitslan-
den, maar dan wél met
behoud van het socialis
tische karakter van het
ene deel. Maar die plot
selinge totale ineenstor
ting gaf ons een behoorlijk nacht-
merrie-achtig gevoel.
Henk neemt het over. „Honecker,"
zegt hij, „was niet, zoals andere
Oosteuropese leiders, een man die
afweek van het marxisme. Maar hij
wist wel dat de weg naar het socialis
me geleidelijk moest gaan. Toen in
Rusland de bolsjewiki aan de macht
kwamen, zijn ze gelijk tot onteige
ning overgegaan. In de DDR is dat
niet gebeurd, Honecker wist dat het
op te veel weerstand zou stuiten.
Daarom waren in 1989 nog altijd
twintig procent van de bedrijven in
de DDR particuliere ondernemin
gen."
Van Luttikhuizen haalt er Lenin bij
en diens 'stap terug'-theorie. „Op
die manier kun je een ver doel berei
ken." Hij haalt uit naar het systeem
van de vrije markt-economie. „De
wet van de jungle," zegt Henk
schamper: „Daardoor produceert
dat systeem zo verschrikkelijk óver
en zo komt het dat u en ik zo'n mooi
en tóch goedkoop overhemd aan
kunnen hebben, terwijl in Thailand
kleine kinderen in naaiateliers
twaalf uur per dag aan die overhem
den zitten te werken!"
Hij begint vervolgens les te geven
over de controverse tussen Trotsky
en Lenin, behandelt daarna de steun
die de Sovjet-Unie jarenlang gaf aan
broederlanden als Cuba, Vietnam,
Angola, Nicaragua en noem maar
op, komt met een reuzenzwaai op de
Amerikaanse dollarkoers terecht, en
besluit het college met te zeggen dat
de Sovjet-Unie de welvarendste
staat ter wereld had kunnen zijn
als ze niet steeds zo solidair was ge
weest mét en scheutig vóór de zwak
ke, door het kapitalisme bedreigde
naties. „En als Gorbatsjov niet geko
men was, had de Duitse Democrati
sche Republiek nog steeds bestaan
Van Luttikhuizens nasale stem
dreunt al die tijd zwaar door de
woonkeuken. Als hij uitgesproken is
horen we dat buiten de bomen zijn
begonnen te ruisen, waarschijnlijk
door een wind die flauw is opgesto
ken en die nu ook wat vogeltjes, die
verschrikt en verontwaardigd tsjil-
pen, van de takken wegwaait. Door
het raam van de woonkeuken is te
gelijk te zien hoe twee konijntjes
ontspannen converserend het neve
lige erf op kuieren en daar een vrij
tafeltje zoeken om een stukje té gaan
eten.
„Mooi woont u hier toch," zeggen
we, om de rust even vast te houden.
„Ja," geeft Henk toe. „Maar zo mooi
kun je ook op een hacienda in Argen
tinië wonen en dacht u dat daar
een rechtvaardig systeem was? Om
dat ik het nu goed heb in Nederland,
daarom is het kapitalistisch systeem
nóg niet rechtvaardig!
Zijn vrouw zegt: „Als we morgen in
Nederland socialisme zouden heb
ben, zouden we er flink op achteruit
gaan, materieel. We hadden dan nog
geen derde van wat we nu hebben.
Toch zou ik dat aanvaarden uit
naam van de rechtvaardigheid."
Verzetspensioen
In 1958 is Henk Van Luttikhuizen
door een behoorlijke lichamelijke in
validiteit voor honderd procent ar
beidsongeschikt verklaard. Hij zegt
dat bij hem onder meer drie hernia's
en schedelletsel werden geconsta
teerd; het gevolg van zijn jaren in de
nazi-kampen.
Hij kreeg toen een verzetspensioen,
in die tijd nog uit een gulle beurs:
140 procent van zijn laatst verdien
de loon, plus vrijstelling van wegen
belasting en het betalen van luister
en kijkgeld.
„Nergens ter wereld is het pensioen
voor ex-verzetsmensen zo goed als in
Nederland," zegt Henk Van Luttik
huizen. „Ik kom met de aow van
mijn vrouw toch wel aan ruim hon
derdduizend gulden bruto per jaar.
Dat is veel geld, maar daar doen we
dan ook veel van. Zo gaat al jaren
tien procent van ons inkomen weg
aan de vereniging. En dan nog heb
ben we het heel goed.
„Eigenlijk," vindt Alida Van Luttik
huizen, „zou ik de hele dag door met
foto Jacques Zorgman
een groot oranje lint moeten lopen
om eer te brengen aan Nederland
met zijn goede systeem."
Ze lacht eens even flink. „Toen ons
dochtertje een jaar of twaalf was,"
zegt ze daarna, „kwam ze eens naar
me toe en zei ze: 'Mam, kunnen wij
eigenlijk niet ophouden met socialis
ten zijn, want ik wil als ik groot ben
óók zo'n mooi huis als we nu heb
ben'. Ik heb toen geantwoord: 'Kind,
morgen als het socialisme heerst op
aarde, heeft ieder mens een heel
landgoed!' En dat méén ik hoor: eens
komt de dag."
De grens
Maar eerst hebben we het nog over
de onvolmaaktheid van het heden en
van dat nog zo nabije verleden.
„Ik heb de pest aan elke grens," zegt
Alida als het hek om de DDR ter
sprake komt. „Maar als zo'n grens
er nu eenmaal is, dan is het wezen
ervan dat hij wordt bewaakt. Ik ge
loof niet dat het is voorgekomen,
maar als iemand van het westen
over de grens naar de DDR had wil
len vluchten, had de Westduitse
grensbewaking óók opdracht om als
niks anders hielp, maar te schieten.
Ach, er zijn toch bij méér grenzen in
de wereld schietbevelen: hoe denkt u
dat de Amerikanen aan hun grens
optreden tegen mensen die over de
Mexicaanse grens de VS willen bin
nenvluchten?"
„Die bewaakte DDR-grens met
West-Duitsland en de Muur in Ber
lijn waren historisch gerechtvaar
digd," zegt Henk Van Luttikhuizen.
„Hij was noodzakelijk om de socia
listische staat te behouden. In 1961
had de DDR al tachtig miljard mark
schade geleden door smokkel van
produkten van oost naar west en ook
werden duizenden jonge mensen ge
ronseld, die in de DDR voor veel geld
een academische opleiding hadden
gekregen en nu de grens overgingen
om voor het westen te gaan werken.
Daardoor was de DDR aan de rand
van het faillissement gekomen!"
„Ik ben een humaan mens, ik hak
geen kip de kop af en ik eet haast
nooit vlees. Dus begrijpt u wel dat ik
het doden van mensen heel naar
vind en dat vond ik vroeger ook al
als de douanemensen bij óns aan de
grens wel eens een smokkelaar
doodschoten. En hoe denkt u dat
eind jaren dertig bij ons die grens
met scherp bewaakt werd tegen de
joden die uit Duitsland kwamen
vluchten?"
Alida Van Luttikhuizen heeft een
poosje gezwegen en zitten naden
ken. Nu zegt ze: „Het is heus niet al
tijd leuk om tegen de stroom op te
roeien. Toen ik weer terug was uit
Berlijn, dacht ik: wat heb ik nóu
weer op mijn hals gehaald?"
Ze vertelt dat het haar met de reis
naar Duitsland in de eerste plaats
was gegaan om steun voor Honec
ker. Ze wilde hem laten weten dat er
toch nog mensen zijn, die aan hem
denken en die hem beschouwen als
een groot anti-fascist.
„Het proberen kostte alleen maar de
tachtig cent van de postzegel," zegt
Alida. „Ik probeer wel meer dingen
die onmogelijk lijken, dus zo gek was
het niet dat ik die brief naar het Lan-
desgericht in Berlijn schreef. Ik ver
telde daarin van onze vereniging en
vroeg of ik met een paar vrienden,
die ook anti-fascisten zijn, de heer
Honecker bezoeken mocht. Maar ik
rekende wel op een afwijzing van het
verzoek."
De brief ging op 20 augustus op de
bus. Acht dagen later, vrijwel met
kerende post, kwam het antwoord
uit Berlijn: de bezoekuren van de
heer Honecker waren op maandag
en donderdag van kwart over tien
tot kwart voor vijf en op dinsdag en
vrijdag van half tien tot kwart voor
een: u bent welkom.
Solidariteit
Alida van Luttikhuizen verhaalt.
Op 11 september meldden zich, een
fruitmand torsend, bij het 19de
eeuwse gebouw van het Berlijnse
Landesgericht in de Turmstrasse,
drie Nederlandse bezoekers voor
Erich Honecker. Alida Van Luttik
huizen had haar twee anti-fascisti
sche vrienden Joop en Zus Smidt
meegenomen. In de hal, bij de recep
tie, werd de fruitmand voor de ge
vangene in beslaggenomen en moes
ten ook de meegebrachte fototoestel
len worden afgegeven.
De drie werden vervolgens gefouil
leerd en met een metaaldetector af
getast. Daarna bracht men ze naar
een verre uithoek van het gerechts
gebouw, waar ze in een streng inge
richte ontmoetingskamer moesten
wachten. Na een poosje kwam een
geschrokken gerechtsdienaar, zich
verontschuldigend, vertellen dat de
Hollanders helemaal verkeerd wa
ren: de gevangene Honecker bevond
zich in het hospitaal, in de Knast!
Daarheen dus; weer een flink eind
lopen tot ze in een onderzoekszaaltje
werden gelaten. Daar trad na een
paar minuten, in zijn gevangeniskle
ding, het voormalige staatshoofd
van de voormalige Duitse Democra
tische Republiek binnen.
Honecker begroette zijn gasten en
zei hen hoe blij hij met ze was; toen
hij had vernomen dat het Neder
landse anti-fascisten waren, die hem
wilden bezoeken, had hij meteen in
gestemd.
Alida nu: „Hij vertelde hoe teleurge
steld hij was dat zoveel mensen hem
hadden laten vallen en dat haast ie
dereen alle beschuldigingen tegem
hem zo maar geloofde. Vergeleken
bij wat ze over Honecker allemaal lo
gen, waren de vele leugens van
Goebbels maar kinderspel geweest,
zei hij."
Alida en haar vrienden vroegen of ze
iets voor hun gevangen Duitse ka
meraad konden doen had hij soms
geld nodig? Maar Honecker zei dat
hij zich wel redden kon met de vele
blijken van solidariteit, zoals nu van
die drie uit Holland.
Alida Van Luttikhuizen vertelde Ho
necker van de schok die zij en haar
vrienden gekregen hadden door alles
wat in 1989 en 1990 in Oost-Europa
was gebeurd. Maar gelukkig was hij,
Honecker, er nog.
Letterlijk voegde de vrouw uit Hoen
derloo de gevangene toe: „De vuist
die jij opstak toen je in Moskou de
Chileense ambassade verliet, is een
levenselixer gebleken. Progressieve
jonge mensen kennen de strijd die
Dimitrov streed; zijn optreden was
een steun voor jong en oud. Jij kan
een nieuwe Dimitrov zijn! Wij heb
ben dat nodig om de strijd voort te
zetten. Jouw houding is zeer belang
rijk voor de strijd tegen fascisme en
voor de vrede!"
Ontroerd
Na een half uur kwam een bewaker
zeggen dat de bezoektijd voorbij was.
Alida, Joop en Zus namen afscheid
van de oude partijleider; alle vier wa
ren ze erg ontroerd.
Alida Van Luttikhuizen kijkt ons
recht aan en zegt: „Om u de waar
heid te zeggen: ik heb Honecker
nooit zo sympathiek gevonden; hij
had me de rug te recht. Maar nu, na
dat ik hem heb leren kennen, vind ik
hem wel lief. Dat van die rug, daar
kan hij niks aan doen, dat is nu een
maal zijn bouw. Toen hij binnen
kwam schudde hij met twee handen
de onze en toen ik wegging gaf hij me
een kus op de wang. Dat deed me erg
goed, terwijl ik eigenlijk alleen maar
met Henk lekker zoenen kan.
Aan de keukentafel toont Henk Van
Luttikhuizen zich nu ook een beetje
ontroerd.
Om zijn grote handen wat te doen te
geven sluit hij de dekseltjes van de
potjes jam, stroop en chocopasta en
veegt broodkruimels van het plastic
tafelkleed. Hij knikt stil als zijn
vrouw zegt:Erich Honecker, de po
litieke gevangene van Moabit is een
ongebroken, strijdbaar mens. Zo'n
man past bij Henk en mij."
