Eend met kapsones
veertig jaar in Nederland
Geen grotere TV-sponsor dan de staat
Zaterdag
EN OOM
DONALD
SLAAPT NOG
D I O
Leidse Courant .a
zaterdag 3 oktober 1992 i u
Veertig jaar geleden maakte Nederland voor het eerst kennis met Donald
Duck. Een geboren verliezer, maar wel één die nooit opgeeft. Vanaf het
eerste moment was hij een succes. Het succesverhaal van Een Vrolijk
Weekblad.
v^oor Jacques Geluk
n Kederland kent geen staatstelevisie.
kDe omroepen zijn autonoom en
cftTL 4 is vogelvrij. Toch zijn in 1991
h£n dit jaar 57 programma's van de
Nederlandse omroepen en de Lu-
iiiemburgse zender financieel ge-
zóteund door de overheid. Vaak zon-
/cfler dat de kijkers het in de gaten
3 jiadden.
tefn totaal is door de ministeries 17
•gmiljöen gulden uitgegeven aan pro-
akramma's waarin zij hun ideeën,
oj/aak verpakt in een luchtig omhul-
iliel, kwijt konden.
cpiemand heeft van deze overheids-
oeteun ooit een probleem gemaakt.
efTot veertien dagen geleden bekend
ejverd dat het ministerie van finan-
dpiën 65.000 gulden had betaald aan
(RTL 4 voor de promotie van een
epmputerspel over de rijksbegroting
eïn de 'Vijf uur show' en voor de ver
schijning van minister Kok in dat
aprogramma. Hoe vreemd eigenlijk,
liwant een minister is een gast waar
«iedere tv-maker toch nog een beetje
rade loper voor uitlegt.
[Welnu, dat interview met Kok zou,
aldus het ministerie in tweede in
stantie, niet zijn betaald en beïn
vloed. De kritiek barstte deson
danks, onder aanvoering van de
'éWD, los. 'Waar ligt de grens tussen
«voorlichting en reclame?' vroeg frac
tieleider Bolkestein zich af. En CDA-
elKamerlid Hillen verklaarde dat
a'Kok zich op een glijdende schaal
iihad begeven, omdat hij geen beleid
a verdedigde dat door het parlement
a was aanvaard'. RTL 4 heeft beloofd
ij voortaan via tekstbordjes te laten
Kweten welke programma-onderde-
e len worden gesponsord,
De omroepen, die naar aanleiding
(j van de affaire-Kok wel vinden dat
ir.zeer behoedzaam met overheids-
II sponsoring moet worden omgegaan,
l hebben er verder weinig problemen
mee. Als het maar geen identiteits-
bepalende en actualiteitenprogram
ma's betreft.
VARA-voorzitter Marcel van Dam
De politiek reageerde geschokt toen bekend werd dat het ministerie van financiën een tv-optreden
van minister Kok in de Vijf Uur Show.min of meer had gekocht. Maar eigenlijk is het niets nieuws.
De staat is al jaren een geziene klant van de omroepen en ook RTL 4.
Scene uit de serie Dücker en Oudenrijn. Zwaar gesubsidieerd
door het ministerie van Verkeer en Waterstaat.
formuleert het aldus: „Ons milieu
programma 'Vroege vogels' werd fi
nancieel gesteund door het ministe
rie van VROM. Dat geeft ook niet,
want de uitgangspunten van de
VARA en VROM sloten naadloos op
elkaar aan". Hetzelfde gold voor de
'Belastingshow', waarin het minis
terie van financiën meebetaalde.
Van Dam: „Ook wij vinden dat ieder
een netjes moet betalen wat hij ver
schuldigd is. Dus geen conflict of in
terests". Zijn mediadirecteur Vera
Keur voegde daar aan toe dat de
VARA wel 'terughoudend met spon
soring zal omgaan'.
Uit de woorden van Van Dam blijkt
hoe normaal een bijdrage van de
overheid inmiddels door de omroe
pen wordt gevonden, al willen zij wel
het laatste woord over de inhoud
houden. Behalve de EO hebben alle
omroepen de laatste jaren van deze
Het gaat om allerlei soorten pro
gramma's. Soms zijn ze specifiek be
doeld om overheidsbeleid te verdui
delijken, zoals een programma over
de invoering van het Nieuw Burger
lijk Wetboek. Het ministerie van jus
titie betaalde 116.000 gulden mee
aan deze co-produktie van AVRO,
Orde van Advocaten en Notariële
Broederschap. Het ministerie van
onderwijs wetenschappen betaal
de 330.000 gulden voor het VARA-
programma 'Voor 18 jaar en ouder',
dat in 1991 in opdracht van de Infor
matiseringsbank werd gemaakt over
studiefinanciering en studentenle
ven. Kritiek op de regelingen kwam
in die uitzendingen niet voor, maar
uiteraard wel in de niet-gesponsorde
programma's van beide omroepen.
Van het ministerie van WVC kwa
men forse bedragen voor program-
foto Henny Miltenburg foto Kippa
Catherine Keijl deed het De Ideeënbus goed voor 764.750 gulden financiële
interview met Kok. ondersteuning van de rijksoverheid.
ma's als 'Gezondheid' (RTL 4), 'Hou
toch op' over stoppen met roken
(KRO), de 'TV-dokter' (TROS) en
'De mankementenshow' over chro
nische aandoeningen (NOS). Econo
mische Zaken ziet veel in program
ma's over ondernemerschap, ener
giebeleid en afvalpreventie, die voor
al door de TROS en de AVRO zijn
uitgezonden. Aan het RTL 4-pro-
gramma 'Nieuwe nationale ideeën
bus' over innovatie binnen het mid
den- en kleinbedrijf heeft EZ zelfs
764.750 gulden besteed. Ontwikke
lingssamenwerking steunde vooral
documentaires over kinderrechten
en de vluchtelingenproblematiek.
Zelfs het showprogramma rond de
opening van de Floriade op 9 april
werd gesponsord. De AVRO ontving
daarvoor 117.500 gulden van het mi
nisterie van landbouw, natuurbe
heer en visserij.
Verkeer en waterstaat stiekte de
dramaserie 'Familie Oudenrijn' (la
ter de familie Dücker en Oudenrijn),
aanvankelijk om het dragen van de
autogordel te bevorderen, met 1,5
miljoen. Ook gelijksoortige series als
'12 Steden, 13 ongelukken' (VARA)
en recent 'Geef je verstand eens
voorrang' (TROS) konden rekenen
op forse bijdragen van respectieve
lijk 720.000 en 800.000 gulden.
En dit is nog maar een beperkte
greep uit het totale aantal gespon
sorde programma's op de vier Ne
derlandstalige netten. Sommige zijn
financieel gesteund, omdat de over
heid het belang van de onderwerpen
inzag. Voor andere programma's is
ook »overleg geweest met de pro
grammamakers. 'Als de opvattingen
maar naadloos aansluiten' om met
Van Dam te spreken.
Sponsoring door de overheid is altijd
al legaal geweest. Het Commissari
aat voor de Media beschouwt de mi
nisteries als niet-commerciële in
stellingen. Wat het financieel injec
teren door commerciële bedrijven
betreft is er de laatste jaren nogal
wat veranderd. Een frisdrank biedt
tegenwoordig Veronica's Top 40 aan
en dankzij een verzekeringsbedrijf,
zo komt het althans over, kunnen we
in deze tijden waarin schraalhans
meester is toch naar 'Studio Sport'
kijken. En wat RTL 4 betreft zijn de
'aanbiedingen' bijna niet meer te
tellen.
„De Mediawet, die sinds 1988 geldt,
verbiedt sponsoring niet, maar com
merciële geldgevers mogen op geen
enkele wijze worden genoemd", zegt
een vertegenwoordiger van het
Commissariaat voor de Media.
„Geen hond die daar is ingetrapt na
tuurlijk".
Dat verbod omgeldgevers zelfs maar
in de aftiteling te noemen heeft ge
leid tot allerlei vormen van sluikre
clame. Wie herinnert zich niet de
vele Ikea-meubeltjes in 'Zeg 'ns
AAA' en de~vele treinreizen in 'Me
disch Centrum West'? En de rel rond
de PTT Telecompetitie, die uiteinde
lijk door de NOS werd gewonnen.
De Europese richtlijn voor grens
overschrijdend televisieverkeer kent
veel soepeler sponsorregels en zelfs
een verplichting sponsors in de afti
teling te noemen. „Die richtlijn werd
vorig jaar oktober van kracht en had
toen in de Nederlandse wet opgeno
men moeten zijn. De overheid, die
overigens wel strengere regels aan
binnenlandse omroepen mag opleg
gen, is in gebreke gebleven. De om
roepen zijn intussen conform de
richtlijn met sponsoring begonnen.
Ze hebben daarvoor een interne be
leidslijn opgesteld".
Dat de bestaande praktijk wordt te
ruggedraaid lijkt echter onwaar
schijnlijk, dat de publieke omroepen
er uitgebreid gebruik van maken
ook. Vrijwel alle omroepen hebben
verklaard 'zeer voorzichtig' met
sponsoring om te zullen springen en
welke beïnvloeding van de inhoud
van programma's dan ook af te wij
zen. Financiële bijdragen vanuit de
politiek vallen daar, zo valt uit de
lijst van gesponsorde programma's
op te maken, soms buiten. Want met
Den Haag overleggen is kennelijk
niet zo verdacht als met een com
mercieel bedrijf.
Er is één alternatief. In België be
staan omroepen die horen bij een po
litieke partij en in de 'zendtijd voor
derden' mogen op de kanalen van de
BRTN uitzenden wat ze willen. In
dat land zijn katholieke documentai
res en praatshows, liberale autoru
brieken en popshows en socialisti
sche nieuwsprogramma's ie zien. De
regering mag praatjes houden na het
nieuws.
Het is een duidelijke systeem, maar
als we dat hier invoeren hebben we
eigenlijk geen omroepen meer nodig.
B VAN EYK en WILLEM VAN HELDEN
it gaat al jaren niet echt goed met
stripwereld. De verkoop van al
ms loopt terug. Striptijdschriften
ippen er mee. Video- en computer-
ïlletjes slorpen de aandacht van
jeugd op. Gelezen wordt er niet
ïl meer. Ook geen strips,
halve natuurlijk Donald Duck - de
verwoesUbare eend van Disney,
om Roep, hoofdredacteur van het
40-jarige Vrolijk Weekblad: „Met
ze oplage van 357.000 exemplaren
n we na Privé, Libelle, Margriet
Story het grootste blad van Ne-
rland. In de lezersgroep tot 19 jaar
n we het meest gelezen tijd-
ïrift". De hoge oplage van Donald
ïck is al decennia lang stabiel. Zo
trd in maart 1954 een gratis feest-
immer verspreid waarin werd aan-
kondigd dat abonnees via een
ijsvraag 150 fietsen konden win-
n. En dat in het sobere Nederland
n de jaren vijftig. Gretig stroomde
t nieuwe lezersvolkje toe.
aar ook voordien was de oplage al
og. Het spreekwoord van de spie-
ng en de kabeljauw was de uitge-
irs van Donald Duck niet onbe-
snd, want al direct het allereerste
mmer, in oktober 1952, bevatte
|n prijsvraag waarmee toekomstige
ers 1000 horloges in het vooruit-
:ht werden gesteld. Eigenlijk is de
ilage van Donald Duck dus al veer-
jaar lang erg hoog.
populariteit van het blad is voor
it overgrote deel te danken aan de
;elstrip. Niemand koopt de Donald
uck voor de verhalen van Tokkie
or, Hiawatha, Rakker, of zelfs
aar Disney's eigen favoriet: Mic-
ly Mouse. Het is de opvliegend
:nd zelf die het succes van het tijd-
hrift heeft bevochten. Want vech-
n moet hij in zijn dagelijks bestaan
s geen ander.
"Verliezer
)uckstad wordt immers bewoond
oor dieren die allemaal veel groter
;/zh sterker zijn dan de kleine witte
end. Moeiteloos drukken ze hem
ipzij in de niet aflatende strijd om
zoacht, geld en status die als spie-
oriel van de Amerikaanse maatschap
pij het leven in Duckstad bepaalt.
n*e meeste van Donalds mededieren
zfijn honden, wat hem zoals Ron
Titaal al eens heeft gesignaleerd
i fct underdog maakt. Donald Duck is
nien geboren verliezer. Niettemin
ellurft hij telkens opnieuw de ongelij
ke strijd om het bestaan aan te gaan.
[)eze volharding, dit vermogen om
lelkens opnieuw toch maar weer de
^'houwen op te stropen, maakt hem
Z^ij de lezer sympathiek.
ken: niet alleen in gezichtsuitdruk
kingen, die variëren van doffe wan
hoop tot extatische vreugde, maar
ook in de hele lichaamshouding van
zijn stripfiguren.
De opbouw van Barks' verhalen is
uiterst evenwichtig. Actie en humor
wist hij met een perfect gevoel voor
timing in zijn strips te doseren. En
zijn humor beperkt zich niet tot
gooi- en smijtwerk, maar geeft ook
fraaie staaltjes van karakter- en si
tuatiehumor te zien, gelardeerd met
visuele grappen.
Daarom zijn het de Barks-strips die
de veertigers van nu zich uit hun
verre jeugd herinneren als de goede
Donald Duck-verhalen, die zij nog
graag eens opnieuw willen lezen in
het blad dat zij voor hun kinderen
kopen. Want een van de grote voor
delen die de Donald Duck heeft bo
ven andere striptijdschriften, is dat
het blad door meer dan één genera
tie wordt gelezen. De Donald Duck is
niet alleen het strip
blad van de kinderen
tussen de vijf en de
twaalf jaar, maar
evengoed dat van hun
ouders, en tegenwoor
dig misschien zelfs al
van hun grootouders.
Zij willen de verhalen
uit hun jeugd herle
zen, en daarmee is het
werk van Carl Barks
een bindend element
geworden dat de conti
nuïteit van het blad in
stand houdt en de
generatiekloof weet te
overbruggen.
De redactie van Do
nald Duck heeft het
hele jaar 1992 uitge
roepen tot Duck-feest-
jaar. De omslag van
het blad is als sinds ja
nuari versierd met een
jubileumvignet waar
op Donald in triomf de
vuisten ineengekne-
pen omhoog houdt. Dit
vignet is ontworpen
door Daan Jippes, de
Nederlandse tekenaar
die al jarenlang geldt
als de grote Barks-ex-
pert en in Amerika een
belangrijke rol heeft
gespeeld op de Disney-
tekenfilmstudio's. Het
vignet wordt ook bij al
lerlei andere onderde
len van de festiviteiten
gebruikt, zoals op de
omslag van een spe
ciaal herdenkings
boekje dat de abon
De allereerste
uitgave uit 1952
en de
omslag van het
jubileumnummer
dat deze maand
verschijnt.
nees van het blad hebben gekregen
om plaatjes in te plakken die de hele
historie van Donald Duck, als teken-
film- en als stripfiguur, uit de doe
ken doen. Bovendien zal er in de
herfstvakantie vanuit Den Bosch
een speciaal versierde Duck-trein
naar Euro Disney bij Parijs rijden
die een aparte filmcoupé bevat waar
in de film Cinderella zal worden ge
draaid; daarnaast kunnen de jeugdi
ge reizigers zich vermaken in een bi-
bliotheekcoupé vol strips en met ver
schillende soorten computerspelle
tjes.
Maar het Duck-nummer van week
43, de week waarin het veertig jaar
geleden allemaal begon, spant de
kroon. Een dubbeldik nummer van
88 pagina's, met een verhaal over
het getal veertig, geschreven door
Evert Geradts, in potlood getekend
door Daan Jippes en geïnkt door Mi
chel Nadorp. Maar ook het jeugdsen
timent wordt niet vergeten: op basis
van een oud scenario
van Carl Barks heeft
Jippes een verhaal ge
tekend over een van de
meest onverwoestbare
Duck-thema's: de jon
ge woudlopersclub. En
als klap op de vuurpijl
bevat het feestnum
mer ook een prijs
vraag, waarvan de
winnaar zich met
veertig gasten naar
Euro Disney mag be
geven.
Het veertigjarig be
staan van de Donald
Duck, die in oktober
1952 begon met de op
wekkende onderkop
Een Vrolijk Weekblad,
gaat dus niet onopge
merkt aan Nederland
voorbij. En daar is ook
alle reden toe: temid
den van de teruglopen
de stripmarkt houdt
Donald Duck moedig
stand, net als in de
roerige wereld van zijn
eigen strip. De oplage
blijft hoog en stabiel,
even stabiel kennelijk
als het beleid van de
redactie, die blijk geeft
van historisch besef:
in 1952 is het succes
van het blad begonnen
met een Grote Prijs-
„vraag, met prijsvragen
is het blad groot ge
worden en met een
Nieuwe Grote Prijs
vraag moet het blad
groot blijven.
illustraties vnu
neefjes van Donald behoeden hun oom weer eens voor onheil.
werd van eigen tekenfilms en, enke
lejaren later, van eigen strips.
Ook al is de crisis van de jaren dertig
inmiddels al lang voorbij, Donald
Ducks succes duurt onverminderd
voort. Tegenslag is immers van alle
tijden.
Nostalgie
Iedereen heeft warme herinnerin
gen aan Donald Duck. Die worden
gekleurd door dezelfde soort nostal
gische gevoelens als die van wintera
vonden bij de kolenkachel, doorge
bracht met het ganzenbord en ande
re jaren-vijftig attributen. En na het
ganzenborden met een warme kop
chocolademelk nog even lezen in de
„Donald Duck om te genieten van
verhalen van Donald Duck als
brandweerman, als superman, als
quizkandidaat, als agent van de
schoolpolitie, die de neefjes het spij
belen moet beletten, of als bewaker
van het fortuin van zijn Oom Dago-
bert. Iedereen herinnert zich deze
verhalen, net zoals dat waarin Dago-
bert door een cycloon zijn geld kwijt
raakt, of waarin Dagobert steeds
grotere standbeelden van Cornelis
Prul moet oprichten als gevolg van
een wedstrijd met een steenrijke ma-
haradja.
Deze Duck-verhalen worden ook nu
nog steeds af en toe in het weekblad
herdrukt. Kennelijk doen ze het ook
nog altijd goed in de kwakkel winters
van na de zure regen, bij de centrale
verwarming en een bekertje Nes-
quick, voordat op de televisie weer
een computergestuurde aflevering
van de Ninja Turtles losbarst. Het il
lustreert de onverwoestbaarheid
van deze oude verhalen, die destijds
allemaal gemaakt zijn door één man:
Carl Barks.
Hij was een van de vele tekenaars die
betrokken waren bij de productie
van Duck-strips. Voordien had hij op
de Disney-Studio's aan Duck-teken-
films meegewerkt. Barks' strips, die
hij tekende tussen 1943 en 1965,
toen hij met pensioen ging, worden
tegenwoordig algemeen beschouwd
als hoogtepunten in de stripgeschie
denis.
Barks maakte zijn verhalen zeer ef
ficiënt. Hij tekende alleen datgene
wat nodig was voor het verloop van
het verhaal, waardoor zijn strips uit
munten in helderheid en dus in lees
baarheid. Bovendien wist hij steeds
een groot ruimtelijk effect in zijn te
keningen te leggen, waardoor vooral
zijn langere avonturenverhalen een
weidse indruk meekregen. De grote
kracht van Carl Barks lag echter in
zijn vermogen expressie uit te druk
Kwik, Kwek en Kwak, dé eigenv
Ook andere volhardende Verliezers
kunnen zich in een grote populari
teit bij het publiek verheugen, getui
ge het succes van types als Chaplin
en Laurel Hardy. Het kan geen
toeval zijn dat hun karakters, even
als dat van Donald Duck, vorm kre
gen in het Amerika van de jaren der
tig, de periode van de grote economi
sche crisis. Bijna iedereen was toen
verliezer. De herkenbaarheid van
andermans tegenslag, gecombineerd
met het optimisme waarmee men
zich staande hield, stak veel mensen
een hart onder de riem.
Donald Duck werd geboren in 1934,
in volle crisistijd, toen hij figureerde
in Walt Disney's tekenfilm The wise
little Hen. Daarna kreeg hij bijrollen
in tekenfilms van Mickey Mouse, die
hij in populariteit echter al snel
voorbij streefde. Donald werd een
onafhankelijk karakter, die de ster
