1
Brasilia drijft op coke,
macht en vuile dollars
De lokale politicus Fernando Collor baande zich uit het niets een
weg naar het hoogste ambt in Brazilië. Na een bewind van driejaar is
zijn naam op ieders lippen. Corruptie is in Brazilië een bekend
fenomeen, maar nog nooit ging het zo schaamteloos openlijk.
-J
Brasilia is een synoniem voor gelegali
seerde roof. Een verblijf van verschil
lendejaren in de hoofdstad legt politici
en ambtenaren geen windeieren. Een
vette bankrekening is de beloning voor
de kwelling die men doorstaat in het
meest onmenselijke woonoord van het
Zuidamerikaanse land.
Brasilia is een faliekante mislukking."
Dit concludeert dr. Ricardo Moderno,
een Braziliaanse filosoof, afgestudeerd
aan de Sorbönne in Parijs. „Het is een
model voor ongebreidelde corruptie.
Een eiland waar elke controle ont
breekt."
In zijn ogen is de bouw van Brasilia de
grootste fout in het 103-jarige bestaan
van de republiek. Het was 1956 toen
president Juscelino Kubitshcek zijn
verkiezingsbelofte inloste en het start
schot gaf voor de creatie van de nieuwe
hoofdstad 960 km ten noorden van de
regeringszetel Rio de Janeiro. Doel van
de ambitieuze onderneming was het be
volken van de binnenlanden. In het nie
mandsland van de gortdroge sertao ver
rees binnen drieëneenhalf jaar het ul
tramoderne Brasilia, symbool van het
grenzeloze vertrouwen dat het Zuida
merikaanse land in zijn eigen toekomst
had. Als monument is Brasilia met
recht een stad waar Brazilië trots op
mag zijn. Als project is Brasilia echter
een jammerlijke misstap. Tot op de dag
van vandaag betaalt het land de prijs
voor de hoogmoedswaanzin van haar
politici. Hoeveel de nieuwe regeringsze
tel gekost heeft weet niemand, maar ge
fluisterd wordt dat de onderneming
twintig keer zo duur was als de aanleg
van het Panama- en het Suezkanaal sa
men. Het geld voor de bouw was niet
voorhanden. Om de schulden van het
megaproject af te lossen werden de bud
getten van Onderwijs, Sociale Woning
bouw en Volksgezondheid decennia
lang gekortwiekt.
Ontwikkeling
„Aan de arrogantie van de macht valt
het toe te schrijven, dat ons land nu al
twee generaties lang zit opgescheept
met ondervoede, slecht opgeleide bur
gers. De culturele ontwikkeling van het
Braziliaanse volk is beneden alle peil en
dit weerspiegelt zich in het IQ van de
politicus", constateert Moderno. Tach
tigprocent van de volksvertegenwoor
digers heeft volgens hem niet de geeste
lijke bagage in huis om het land te be
sturen. Lange-termijndenken is hen
vreemd en het nationaal belang sukkelt
mijlenver achter het persoonlijk gewin
aan. „Het ontbreekt ons aan een intel
lectuele en morele elite die het land op
het spoor van de vooruitgang kan zet
ten. Het Congres bestaat uit zakken
vullers die zich alleen uit puur eigenbe
lang door het volk laten kiezen.
Het resultaat van het wanbeleid heeft
geleid tot een gammele overheid die
zich kenmerkt door onmacht. De wet
ten die Brasilia uitvaardigt, worden zel
den in de praktijk gebracht hetgeen het
alom heersende klimaat van straffe
loosheid verklaart. Senator Maranhao,
een semi-analfabeet, die leider van de
regeringsfractie is, gaf recent openlijk
toe dat hij de belasting ontduikt. Hij
kreeg bijval van Mario Amato, de voor
zitter van het Verbond van Onderne
mers. Die constateerde dat elke Brazili
aan die geld bezit, corrupt is. „Iedereen
met een beetje verstand licht de belas
ting op", zei hij tegenover de pers. Ama
to heeft gelijk. 80 Procent van de Brazi
lianen benadeelt de schatkist elk jaar
voor meer dan 1600 gulden, terwijl ne
gen op de tien miljonairs geen rooie cent
belasting betaalt. 47 Procent van de te
innen schulden betitelt de fiscus als af
geschreven. Het geld staat voor een
groot deel op 20 miljoen spookbankre-
keningen die het land telt.
Zie voor vervolg pagina D3
door Frans Lindenkamp
ML et is niet moeilijk de
I waarheid te ontdek-
I ken. Moeilijker is het
Hlom de waarheid niet
te ontvluchtenMet
fill deze historische
woorden van Brazi
lië's voormalige dic
tator Getulio Vargas,
beëindigde senator
Lando twee weken geleden de pre-
tie van het parlementair onder
rapport naar corruptie in de aller-
te regionen van de Braziliaanse
ing. Lando's zinsnede weerspie-
ich in de vraag die heel Brazilië in
■eep houdt. Zullen de schuldigen
ize keer weer vrijuit gaan of wordt
iruikelijke spiraal van straffeloos-
indelijk doorbroken?
ik in zijn keel was duidelijk hoor-
Drie maanden lang had Lando sa-
net 22 collega-politici de relaties
esident Fernando Collor de Melo
e zakenman JPaulo Cesar Farias
de loep genomen. Hoewel de con-
s van het spitwerk al weken in de
irculeerden, hoorde de Brazili-
samenleving met
sterkig de beschul-
;en aan. Voor het
in de natie werd
aatshoofd beticht
sieve corruptie
deplichtigheid bij
istellen van een cri-
:1 netwerk dat op-
ngvan de Brazili-
als oogmerk heeft.
:ten die niet rijmen
e gedragscode van
•esidentschap", aldus verwoordde
ïissierapporteur Lando zijn bevin-
n. De parlementsleden beloonden
iderzoekswerk van de commissie
en minutenlange staande ovatie,
ook hun blazoen is niet geheel
r. President Collor is niet de eerste
cus die zich schuldig maakt aan
aar gedrag. Waar hij wel de kroon
pant, is het feit dat nog nooit in de
liaanse geschiedenis een staats-
zo open en bloot en zonder scru-
de nationale schatkist heeft ge-
lerd. Dat de zaak zo groot naar
fun( n is gekomen, is te danken aan
rs broer Pedro. De benjamin van
nilie was in mei tot openlijke ra-
j j gedreven, omdat Fernando zijn
ei e ie misbruikte om de invloed over
imiliebezit in de deelstaat Alagoas
breiden. De Collors zijn daar de ei-
n go<irs van een klein maar machtig
'--imperium, dat zij aanwenden om
tale politiek te domineren,
elen iri de marge. Het zit in de
laard ingebakken. Iedere Brazili-
lie in het dagelijks leven een func-
tt enige invloed heeft, kent de
van het ritselen. Aanstoot wordt
tan vrijwel niet genomen. Sterker
G/KIJ|iet wordt veelal geïnterpreteerd
m manier om het sterk gedeva-
e loon tot een enigszins leefbaar
tu op te krikken. Politieagenten en
•e wetsdienaren zijn tegen vergoe-
:n bereid de andere kant op te kij-
anneer een overtreder om cle-
;ie vraagt. Fooien en andere vor-
ivan wederzijdse kruisbestuiving
en zelfs een positief effect. Zij die-
y lils glijmiddel voor de over-gebu-
pratiseerde Braziliaanse economie.
Ier douceurtjes zou het leven van
|ag een stuk stroever verlopen. Zo is
ig ambtenaar bereid om voor een
port-whiskey een broodnodige
.nning versneld af te geven.
>p de hoek van de straat in het
gebeurt, geschiedt in de Brazili-
politiek in het groot. Politiek
in dit Zuidamerikaanse land niets
ken met het uitdragen van idea-
De directeur die 50
miljoen dollar gratis
kerosine weigerde
te leveren,
kreeg ontslag
len. Ideologieën, inspirerende program
ma's of innoverende maatschappijvisies
zijn de politieke partijen vreemd. Een
politieke partij dient puur en alleen als
vehikel voor het verwezenlijken van
persoonlijke belangen. Eenmaal geko
zen dan kan de uitverkoren politicus
vanuit zijn regio naar de verre hoofd
stad Brasilia afreizen met in zijn gevolg
een zwerm aasgieren, veelal bestaande
uit bevriende lokale ondernemers. Zij
betaalden de kostenverslindende stem
busstrijd en na de forse financiële injec
tie is voor hen de tijd van oogsten aan
gebroken.
Zo verging het ook de huidige president
Fernando Collor de Mello. Na een bur
gemeesterschap en een gouverneur
schap in de onbetekenende noordooste
lijke deelstaat Alagoas liet deze dorps
politicus zijn oog vallen op Brazilië's
hoogste ambt. Hij schakelde zijn boe
zemvriend en zakenvriend Paulo Cesar
Farias in en gezamenlijk ontwierp het
tweetal een strategie voor de lange weg
naar Brasilia. Aangezien Collor via de
bestaande politieke kanalen onmogelijk
een kandidaatschap kon veroveren,
richtte hij voor deze gelegenheid zelf
een partij op, de Partij voor Nationale
Vernieuwing (PRN). Fa-
rais, kortweg PC geheten,
nam de financiële taak op
zijn schouders en de ui
terst gewiekste zaken
man wist miljoenen uit
het Braziliaanse bedrijfs
leven los te weken om de
onbekende Fernando
naar het Planalto Paleis
te loodsen.
In december 1989 spra
ken 35 miljoen Brazilia
nen het vertrouwen uit in Collor en drie
maanden later kreeg de 40-jarige politi
cus uit de regio de presidentiële sjerp
omgehangen. De hele karavaan profi
teurs, aangevoerd door PC, wreef in zijn
handen. Wie zaait, zal oogsten. Hun tijd
was nu aangebroken. Dat geoogst is,
heeft de parlementaire onderzoekscom
missie inmiddels onomwonden aange
toond. Over de bankrekeningen van PC
heeft sinds maart 1990 400 miljoen gul
den bewogen, geld dat deels afkomstig
is uit de Braziliaanse schatkist. Een an
dere klaploper uit het gevolg was Wag
ner Canhedèo. Deze vriend van PC
kocht voor een appel en een ei de gepri
vatiseerde vliegtuigmaatschappij
VASP. De zwaarlijvige transportonder
nemer werd de trotse bezitter niet
dankzij een volle portemonnaie, maar
door zijn intieme contacten. Dat de
zaak een luchtje had bleek al in het na
jaar van 1990, toen directeur Mota Vei-
ga van de staatoliereus Petrobras wei
gerde om Canhedo's luchtkastelen te fi
nancieren. Hij sloeg een verzoek van PC
in de wind voor de gratis verstrekking
van kerosine ter waarde van 50 miljoen
dollar. Mota Veiga moest zijn koppig
heid bekopen met zijn ontslag. Daar
had PC bij president Collor voor gepleit.
„Voordat Collor aantrad stapte bij mij
een zekere Paulo Octavio binnen om
een omvangrijke lening af te sluiten
voor de financiering van zijn torenhoge
schulden. Hij verzekerde dat de terug
betaling niet lang op zich zou laten
wachten. Toen ik hem om uitleg vroeg,
weigerde hij openheid van zaken te ge
ven. Ik heb toen geen verdere zaken
meer gedaan." Aan het woord is een
Nederlandse bankier die destijds in
Brasilia werkte. Hij vervolgt: „Een aan
tal maanden later had deze aannemer
politicus en naaste vriend van Collor
zich uit de nesten gewerkt. En dat ter
wijl de overheid geen rooie cent uittrok
voor bouwprojecten. Ra, ra."
De hoofdstad Brasilia staat bol van de
machtszwendel. Politici, hooggeplaat
ste ambtenaren op de ministeries en ka
pitaalkrachtige ondernemers. Er is
foto Abc
Een door het bedrijfsleven gesponsorde miljoenencampagne bracht Fernando Collor aan de macht.
sprake van incestueuze verhoudingen.
Steekpenningen, oplichting, smeergeld,
omkoperij, afpersing, gunsten. Alle vor
men van corruptie worden aangewend
om uit de staatsruif een graantje mee te
pikken. Spookambtenaren zijn een
veelvoorkomend verschijnsel. De lege
bureaustoel vertelt dat het hier gaat om
wetsdienaren die meer dan één salaris
opstrijken.
De meest voorkomende roofoverval op
de overheid is superfacturering. Bedrij
ven die een overheidsopdracht in de
wacht trachten te slepen, geven een
veel te hoge prijs op. Met concurrenten
is vooraf al bekokstoofd, dat niet onder
ibhhi eindredactie casper postmaa
eikaars duiven wordt geschoten. Afhan
kelijk van het aantal betrokken oplich
ters wordt de win^t verdeeld tussen col
laborerende ambtenaren, concurren
ten, tot zelfs ministers toe.
Een andere alombekende truc is het
vragen van fooien voor het vrijgeven
van overheidsgeld. Heeft de regering
uiteindelijk ingestemd met een project,
dan betekent dat nog niet dat het bud
get verstrekt wordt. Bedrijven moeten
betalen voor het openen van de schat
kist. Ambtenaren en ministers strijken
zo miljoenen op. Zo maakte Collors
voormalige minister van Arbeid een
bouwbedrijf30.000 VS-dollar afhandig.
vormgeving peter J. C. martens
De rechtszaak laat nog steeds op zich
wachten. In de wandelgangen van de
ministeries zijn voorts zo'n vijfhonderd
lobbykantoren actief, die veelal bestaan
uit eenmansbedrijfjes. Deze consulta
tiefirma's zijn gespecialiseerd in het
leggen van contacten tussen bedrijfs
leven en de hoge ambtenarijIn de
bouwwereld gelden commissies tot 40
procent over de totale kosten van een
project. Om verlies te voorkomen bere
kenen de ondernemers de bemidde-
lingskosten door in hun prijzen. Degene
die het gelag betaalt, is de gewone Bra
ziliaan, wiens loon maandelijks aan 25
procent inflatie blootstaat.
