'Van sjiek tot zalig ordinair'
Frank Groothof in
duet met zichzelf
De sterren als manco in Nederlandse film
VPRO moet meer
televisie maken
Cultuur
0\
ADRIAAN OLREE IN 'VLAAMSCHE POT'
Dirigent met regelzucht
Filmmuseum vindt unieke Disneys-films in eigen collectie
Leidse Courant
zaterdag 26 september 1992
jiter speelt
trie zalen
rdam De Russische pi-
Sviatoslav Richter komt
drie recitals naar Neder-
Hij speelt op 22 oktober in
loven (Frits Philips Mu-
intrum), op 25 oktober in
jrdam (Concertgebouw,
zaal) en op 28 oktober in
[egen (De Vereniging),
zijn programma's is nog
bekend. Die pleegt de 77-
beroemdste Russische
van na de oorlog op het
(te moment samen te stel-
lichter trad in maart 1991
het laatst in ons land op.
jaf toen een recital in Arn-
Op het verzoek of hij ook
tgrote zaal van het Amster-
se Concertgebouw wilde
m ging hij toen niet in. In
ilgemeen geeft hij de voor
aan kleinere zalen,
incerten in Eindhoven en
legen worden 's avonds ge-
Dat in Amsterdam
jddags om 15.00, Richters
iete tijdstip.
|ekenverkoop was
I nooit zo groot
terdam De verkoop van
is sinds 1986 niet zo
geweest. In de periode juli
tot en met juni 1992 wer-
\7 miljoen boeken ver-
Dezelfde periode een jaar
gingen nog 28,2 miljoen
laren over de toonbank,
jaar daarvoor bedroeg de
26,8 miljoen,
si ju (vel de Nederlander meer
en koopt, schaft hij door-
Ulll is goedkopere exemplaren
dan in voorgaande jaren,
iddeld werd in de twaalf
nden tussen juli 1991 en
I V( 1992 per verkocht boek
gulden betaald, tegen
gulden een jaar eerder en
gulden het jaar daarvoor,
is de omzet in geld in de
open periode hoog, 655
ien gulden. Dat was respec-
lijk 638 miljoen en 642 mil-
rerig,
foto Frank Uulenbroek
Een hele opera door één speler: Frank Groothof in
'De toverfluit'.
THEATER
let voor
otarmen
De organisatie voor
[epast Natuurwetenschap-
c Onderzoek (TNO) pre-
eert binnenkort een ballet.
door het instituut ontwik-
robotarmen maken sa-
een dansvoorstelling on-
de naam 'Fuzzy move-
xallet is gen\aakt door Phi-
s (muziek) en Ted
xdsen (choreografie). 'Fuz-
novements' wordt uitge-
i op de innovatievakbeurs
•karna die volgende maand
isseldorf wordt gehouden.
I heeft diverse robotlede-
)n ontwikkeld. Ze worden
uikt in de industrie, voor
ndicapten en zelfs voor de
okjesfiguren op de Efte-
zzex met
r premières
Haag In het Haagse Mu-
;heater gaat op zaterdag 10
ber een geheel nieuw pro-
ïma van het moderne dans-
lschap Djazzex in premiè-
)ans, muziek èn film moet
bij één geheel vormen,
programma bestaat uit-vier
ien. Artistiek directeur
in van der Hoff van Djazzex
kte samen met cineast Ad
3on 'Light's shadow'. Com-
j st Albert Veenendaal en
Neel Verdoorn ver-
digden 'From Tokyo to
ice', waarin de stem cen-
staat. Voor 'Line up' van
der Hoff en Verdoorn
kte José-Luis Greco de mu-
en werden filmbeelden van
ley Pollack gebruikt. Ten
staat 'Cell walk' van Van
Hoff, Verdoorn en compo-
Cecil Taylor op het pro-
ima.
SCHOUWBURG, LEIDEN
Frank Groothof met solo 'De
toverfluit', een eigen bewerking
van de opera 'Die Zaüberflöte'
van Mozart. Regie: René
Groothof. Decor: Leo Willems.
Licht: Bhagat Denijs.
Herhalingen: o.m. 4 okt.
Rotterdam (Hofplein), 25 okt.
Den Haag (Diligentia), 23 jan.
Alphen a/d Rijn (Parktheater),
6 feb. Schiedam (Passage), 21
mrt. Rijswijk (Schouwburg), 14
apr. Naaldwijk (Naald), 5 t/m 9
mei Amsterdam (De la Mar
doorReneede Haan
Een opera in je eentje opvoe
ren? Frank Groothof is er in
middels in gespecialiseerd. Na
'Idomeneo' en 'Fidelio' staat er
met 'De toverfluit' een man in
het theater die alles kan. Van de
drie produkties is de bewerking
van Mozarts 'Zaüberflöte' on
getwijfeld de sterkste. Vooral in
het opera-gevoel dat hij op
roept.
Groothof is opgeklommen van
kindertoneelmaker met veel
knipogen, tot een soort ratten
vanger, die zijn publiek precies
krijgt waar hij wil. Via een hui
selijk begin met een Papageno,
die de was moet doen van zijn
27 kinderen, trekt hij de wereld
van het sprookje in. De aankle
ding van wapperende jurkjes
maakt plaats voor doeken
waaruit een kasteel opgetrok
ken kan worden. Rook en licht
vormen daarbij de toverstaf.
Waar de magische kindervriend
in het verleden alles alleen
deed, koos hij nu voor hulp van
anderen. Met stemmen op de
band zingt Groothof duetten en'
plaatst hij met een ingenieus
bouwwerk de Koningin van de
Nacht tegenover zich. De solist
krijgt tegenspel en dat geeft
houvast.
Natuurlijk rent Frank Groot
hof van hot naar haar en plant
hij telkens andere hoedjes op
zijn hoofd om de vele rollen op
zich te nemen, maar het jachti
ge van 'Idomeneo' is verdwe
nen. Hij gunt zichzelf meer
ruimte voor plezier, speelt in op
de zaal en maakt en passant
grapjes voor volwassenen.
Vanuit de ironie, de soap-opera,
komt hij telkens terug bij zijn
bedoeling: een diepe liefde voor
die kunstuiting uitdragen. Met
zijn 'Toverfluit' slaat hij zo een
brug tussen het serieuze zingen
en het kinderlijke verkneuke
len om sprookjes.
Zijn grimassen en uitvergrotin
gen maken de opera als kunst
uiting platter. Hij stelt daar iets
tegenover. De werkelijkheid
krijgt poëzie. Aan het slot, bij de
geboorte van de zoveelste baby
omklemt Papageno zijn nieuw
ste nazaat. Met een gezicht als
of hij het zou willen uitzingen
van vreugde. Hij doet het niet.
Met een blik die zegt dat in de
stilte eigenlijk de mooiste aria's
klinken.
door Renée de Haan
Amsterdam 'Een prettige
neiging tot aanpassen', dat is de
meest opmerkelijke karakteris
tiek die Adriaan Olree zichzelf
toedicht. Voor het eerst van zijn
leven staat deze acteur met een
lange staat van dienst in een tv-
serie: 'De Vlaamsche pot'. Van
af volgende week dinsdag kan
heel Nederland met hem ken
nismaken.
Adriaan Olree is er vanzelf in
gerold. Net had hij voor zichzelf
besloten dat het na vier jaar bij
Het Nationale Toneel tijd werd
voor iets anders, of er plofte een
brief op zijn mat met deze uit
daging. Hij besloot in tien mi
nuten dat het 'ja' werd. Vanaf
heden stapt hij in 'De Vlaam
sche pot' rond als Gilles.
„Ga er maar aanstaan", schudt
hij zijn hoofd met een vrolijk
heid waar altijd een spoortje
verlegenheid in blijft. ,,De rol-
omschrijving was vaag. Een rij
ke arrogante man, een beetje
een lui. Niet erg positief. Het
eerste waar ik om vroeg was een
pruik, zodat het plaatje tenmin
ste klopt. Dan hoop ik lang
zaam onder die pruik uit te
kunnen spelen. Op zoek gegaan
naar die andere kant. Zodra
Gilles zijn jasje laat vallen, zie je
de lieve zachte mens".
Adriaan Olree is openhartiger
dan hij uitstraalt. Gezeten aan
de door hem zelf vervaardigde
lange tafel, straalt deze veerti
ger rust uit. De Amsterdamse
woning,' die hij met decoront
werper Paul Gallis deelt, heeft
net als hijzelf een moderne
schoonheid, met klassieke ele
menten. Als we de acteur verge
lijken met een meubelstuk dat
in elk ipterieur tot zijn recht
komt, lacht hij vergenoegd. Zo
is het.
Met dezelfde wendbaarheid
verliep zijn carrière. Hij stapte
'zomaar' na het diploma HTS-
bouwkunde naar de toneel
school. Van daaruit werkte hij
vijfjaar bij Theatergroep Globe
onder Gerardjan Rijndei-s. Een
lot uit de loterij, noemt hij dat
Adriaan Olree: 'Ik ben heel lijfelijk ingesteld'.
Veiwolgens bedacht hij dat free
lancer de beste manier was om
op eigen benen te staan. Het
viel mee. Geen seizoen zat hij
zonder werk. De oprichting van
Het Nationale Toneel prikkelde
hem: wat zou dit worden? Vier
jaar bleef hij in Den Haag. Deze
week speelt hij voor het laatst,
in 'Een ideale echtgenoot'. Een
bevrijding?
Knoppen
„Privé zeker. Aan het toneel
gaat je hele sociale leven naar
de knoppen. Nu heb ik ineens
alle avonden vrij, kan ik mijn
vrienden weer bezoeken en een
beetje knutselen, want dat blijf
ik sinds de HTS'heexdijk vin
den".
Bouwen moet hij ook aan zijn
rol van Gilles. Technisch voelt
hij zich een onwetend kind. Ie
dereen legt hem geduldig uit
foto Peter Brom
hoe camera's werken. Maar op
één punt ligt hij als nieuwko
mer voor: met teksten.
„Ik leer heel makkelijk. De an
deren zitten meer te pielen met
de woorden en hoe ze het
moeten zeggen. Ik ben anders
getraind. Ik zie wel hoe ik het
mij n bek uitkrijg'
Over de eerste aflevering is hij
niet ontevreden, al geeft hij toe
dat hij nog wankelt tussen type
tje en personage. Olree is wel de
meest uitgesproken homofiel in
de serie.
„Toen ik het zag, dacht ik:
'shit'. Ik heb daar nooit bij stil
gestaan. Nou ja, zolang ze niet
met een windbuks op de stoep
staan, zal ik het wel overleven.
Met die zogenaamde bekend
heid heb ik evenmin ervaring.
Ik zie wel. Ik verwacht niet dat
de brievenbus hier uitpuilt".
Het feit dat hij als homofiel voor
het eerst liefdesscènes met een
man heeft, is eveneens nieuw.
Op het toneel kuste hij in prin
cipe alleen vrouwelijke tegen
speelsters.
„Dat kan net zo problematisch
zijn. Ik ben heel lijfelijk inge
steld, zonder dat ik daar iets-
mee bedoel. Sommigen vinden,
dat toch bedreigend
Dat het nu Serge Hemd Valcke
is die hij stevig mag beetpak
ken, maakt voor hem geen ver
schil.
„Kijk, met een man die geen
homo is, zou ik het eng vinden.
Dan ben ik bang dat iemand
denkt dat ik mijn kans schoon
zie. Maar met Serge... trouwens
het is comedy, dus in principe
kan alles".
Nichtenhumor
„Herkenning vind ik vooral in
die nichtenhumor. Hoe zal ik
het zeggen? - dat je met grap
pen onderstreept dat je homo
bent. Jezelf naai- beneden halen
voordat een ander het doet. Dat
geeft een apart soort twinke
ling, die homo's onderling met
een snappen. Iets wat mannen
en vrouwen denk ik ook samen
hebben".
Tot nog toe merkt Adriaan 01-
ree veel respons van zijn colle
ga's. Het is wel lekker dat er fris
iemand anders is binnenge
stapt. En dan nog een persoon
met twee kanten.
„Gilles is sjiek, maar ook zalig
ordinair. Dat is het heerlijke
van deze rol, die kanten telkens
laten verschuiven. Ik ga nog
heel veel leren. Vooral dat ik"
niet te ver mag gaan. Want
waar het op toneel fascinerend
is als een speler telkens iets
nieuws uitprobeert, kan dat
met tv niet. Elke week een an
dere Gilles, het zou wel een
doorbraak zijn! Alleen de ver
keerde, vrees ik".
FILM
lem Breuker
r theatraal
iterdam Het Willem
iker Kollektief komt dit sei-
weer met een theatrale
stelling. 'Deze kant op da-
is geschreven door Ischa
er en geregisseerd door
Lutz. Met Loes Luca als
n tegenover zich speelt
em Breuker een graaf die
lar getrouwd is. Deze muzi-
revue gaat op 12 oktober in
;erdam (Schouwbux-g) in
nière en maakt daarna een
lee, langs onder meer Den
Zoetermeer, Rijswijk,
en en Rotterdam.
pertoiredag
^dirigenten
sdrecht Op 3 oktober
in de NH Kerk in Loos
een zogenoemde reper-
ag voor koor-dirigenten
luden. Doel van deze dag is
[enten door snel doorzin-
van tientallen nieuwe stuk-
te helpen met het vinden
nieuw werk voor hun ko-
Deze manier werkt effec-
er dan doorlezen of beluis-
n, aldus organisator muzie-
geverij Harmonia. De re-
oiredag wordt afgesloten
een concert.
door RenatevanderZee
Utrecht Zou het waar zijn
dat het spel van de Nedexdandse
acteurs de afgelopen tijd is ver
beterd? De openingsfilm van de
Nederlandse Filmdagen, 'De
drie beste dingen in het leven'
van Ger Poppelaars, doet ver
moeden dat dit gerucht op
waarheid berust.
Ook criticus Hans Beerekamp
concludeerde gisteren aan het
eind van een discussie over film
en theater dat het Nederlandse
acteren erop vooruit gaat.
Een aardige discussie, overi
gens, want zoals acteur/regis
seur Alex van Warmerdam te
recht opmerkte „kun je in het
theater zonder enig probleem
iemand neersteken met een
houten zwaard terwijl dat in de
bioscoop op geen enkele wijze
wordt geaccepteerd. Op de
planken heb je niet eens een
boom nodig om te suggereren
dat je in een bos staat, terwijl
dat in de film toch wel het min
ste is".
Van Warmerdam sprak giste-
i-en tijdens de Nederlandse
Filmdagen met regisseur Eric
van Zuylen en actrices Geert de
Jong en Olga Zuidei'hoek over
het verfilmen van theaterpro-
dukties. Hijzelf gelooft niet
meer in het verfilmen van the
ater, noemt zich 'vooi'goed ge
nezen'. „Het is net alsof je een
schilderij hebt gemaakt en ie
mand vraagt of je daar een was-
co-tekening van kunt maken.
Het toneelpubliek maakt z'n ei
gen montage: als het naar je
schoenen wil kijken, dat staat
dat vrij. Het ziet het hele toneel
en kiest zelf uit welk detail het
wil bekijken. Hoe kun je dat
verfilmen? Ik houd,ervan als er
gelachen wordt tijdens een to
neelstuk, het moet rriet te diep
zinnig worden. Bij een verfil
ming is er geen publiek, valt al-
Archieffoto
Olga Zuiderhoek: 'Veel addertjes onder het gras'.
Archieffoto
Alex van Warmerdam: 'Bij een verfilming is er geen
publiek, valt alles stil en word je onwillekeurig
diepzinnig'.
les stil en word je onwillekeurig
diepzinnig. Als ik ooit nog een
toneelstuk verfilm doe ik dat
John Lanting-achtig, met de
zaal erbij".
Pinda's
Olga Zuidei-hoek, die is te zien
in Van Zuylens verfilming van
twee produkties van het Werk
theater, was aanmerkelijk posi
tiever. „Iemand zei: 'over vijf
jaar zien jullie er niet meer uit
of zijn jullie ziek en dan hebben
we tenminste de film nog'. Het
is een goede film geworden,
leuk om met een zak pinda's
naar te kijken. Maar ik geef toe
dat er bij het verfilmen van to
neel veel addertjes onder het
gras liggen".
Een standpunt dat Van War
merdam kritisch deed opmer
ken: „Zeg maar dat ér een enor
me adder óp het gras lag: Joop
Admiraal als baby. In het the
ater kan dat. Op film vraagje je
af wat die oude man in gods
naam aan het doen is".
Theater verfilmen. Moet dat,
zoals Adriaan Ditvoorst deed
met Vondels 'Lucifer', door een
geniale camera langs de spelers
te wringen, of moet het hele to
neelstuk worden overgebracht
naar een vorm die zich beter
x leent?
Eric van Zuylen gelooft het
laatste. „Toen ik het Wex'ktea-
ter ging verfilmen wilde ik de
emoties overbrengen die tijdens
het toneelstuk waren ontstaan.
Daartoe moest het stuk in de
realiteit geschoven en buiten
het theater verfilmd".
Een gi*oot probleem is dan dat
acteren op een toneel iets heel
anders is dan voor een camex-a.
„Theaterwerk vloekt met film
werk", vond Alex van Wax-mex--
dam. „Toneelspelen is leuker
dan filmen. Voor een film werk
je je twee maanden de pestpok-
ken en schrik je je rot als je het
resultaat ziet".
„Je moet een groter vertrou
wen hebben in de regisseur als
je filmt", verklaarde Geert de
Jong. „Op het toneel kun je,
wanneer je vind dat de regis
seur fout zit, nog altijd iets doen
om de boel te redden. Bij film
moet je je er bij neerleggen. Zo
van: God zegen de greep. Maar
God zegent de greep niet al
tijd".
Volgens Van Warmerdam vor
men de sterx'en een groot man
co in de Nedexlandse film. „Als
ik een Tsjechische film zie dan
zie ik daar echte boeren, arbei
ders of soldaten. Maar in een
Nederlandse film is het altijd
Thorn Hoffman of Monique van
de Ven die een rol speelt. Het
idee leeft dat deze mensen heb
ben bewezen dat ze het kunnen,
maar het is vaak veel beter om
met minder bekende mensen te
wex-ken die niet een bepaald
stempel dragen".
Wordt er beter geacteerd in Ne-
derland? Het is te hopen. Want
in de twaalf jaar dat de Neder
landse Filmdagen bestaan, zijn
die uitgegx-oeid tot een volwas
sen festival, terwijl de Neder
landse film maar niet wil mee
groeien. Daarom is dit jaar weer
een bex-oep gedaan op een Ame
rikaanse cineast zoals Paul
Schrader, Duitse en Vlaamse
films en buitenlandse produk
ties waaraan Nederlanders een
bijdrage hebben geleverd om
tot een werkelijk sappig festival
te komen. En ondanks het opti
misme van sommige mensen
ziet het er naar uit dat dat voor
lopig nodig zal blijven.
Hilversum De VPRO-televi-
sie moet in het nieuwe seizoen
79 uur extra televisie maken.
Dat komt neer op een zendtijd
uitbreiding van andexTialf uur
per week, die uiterlijk 1 januari
moet ingaan.
Het Commissariaat voor de Me
dia heeft bepaald dat de VPRO
de volledige zendtijd van een A-
omi-oep (678 uur) moet gebrui
ken. Een verzoek om verminde-
x-ing van de zendtijd met 12 pro
cent is afgewezen, omdat het te
laat is ingediend.
De Mediawet maakt het moge
lijk dat een zendgemachtigde
maximaal 25 procent meer of
minder - uitzendt, wanneer
daarom tien maanden voor het
begin van het seizoen wordt
verzocht. Het verzoek van de
VPRO kwam pas enkele weken
geleden binnen bij het commis
sariaat.
Volgens een woordvoerster ziet;
het commissariaat geen ver
zachtende omstandigheden:
„Direct na de toewijzing van de
A-status en het bekend worden
van de zendtijdindeling in het
voorjaar had de VPRO een aan
vraag kunnen doen. Bovendien
ligt vermindering van zendtijd
moeilijk, omdat de 'oude' A-om-
roepen voor de uitbreiding van
de VPRO zendtijd hebben
moeten inleveren".
De VPRO is bereid de extra tijd -
te vullen. Over het uitzendsche
ma van Ned. 3, dat niet in een
uitbreiding voorziet, moet op
nieuw overleg worden gevoerd
met de net-partners VARA en
NOS. Volgens algemeen-direc
teur Hans van Beers valt nog
niet te zeggen hoe de extra
zendtijd wordt ingevuld. Het
programma is afhankelijk van
het tijdstip dat wordt gevonden.
KLASSIEK
Amsterdam Het Nederlands
Filmmuseum (NFM) in Am
sterdam heeft vijftien Walt Dis
ney filmpjes teruggevonden uit
de periode 1923-1927 van 'Alice
in Cartoonland'. De filmpjes
zijn een vervolg op de film 'Alice
in Wonderland', die Disney in
1923 maakte. Hoelang de filmp
jes al in de archieven van het
NFM liggen, is onbekend. Ook
is onbekend hoe het museum
aan de collectie is gekomen.
Zes van de korte films, die zo'n
zes tot acht minuten duren, zijn
volgens het NFM uniek. Ze zijn
niet in andere archieven te vin
den. Zelfs het eigen Disney-ax--
chief in Los Angeles beschikt
niet over de titels. Van vier an
dere filmpjes heeft het Filmmu
seum bovendien kopieën in
huis die vollediger zijn dan alle
tot nu toe bekende. In één geval
is er zelfs sprake van een getin
te kopie van een Alice-filmpje,
dat uitsluitend in een zwart-
witversie bestaat. Bijzonder is
ook dat Walt Disney er zelf aan
heeft meegetekend. Later be
steedde hij dat werk uit. De
filmpjes bevatten een vrij vx-oe-
ge combinatie van 'live action'
en animatie. In de eerste film
pjes begint het verhaal in de
'gewone' wereld en beleeft Alice
haar avonturen in cartoonland.
Het figuurtje Alice verdween
meer naar de achtergrond, ook
omdat het meisje dat de eei*ste
Alice speelde van haar ouders
niet meer mee mocht werken.
Haar opvolgster viel minder in
de smaak bij Disney.
De Alice-films zullen in oktober
te zien zijn op een zwijgende
filmfestival in het Italiaanse
Pordenone. In december hoopt
het Filmmuseum ze in eigen
huis te vertonen.
MUZIEKTHEATER, DEN HAAG
Residentie Orkest o.l.v.
Günther Herbig; symfonieën
nrs. 3 en 8 van Beethoven.
Herhaling: vanavond, eveneens
in het Haagse Muziektheater.
door Aad van der Ven
Günther Herbig behoort tot de
dirigenten die de componisten
graag een handje helpen. Stij
gende melodieën verlopen cres
cendo, dalende nemen in sterk
te af en wanneer de partituur
na een forte ineens een zachte
passage voorschrijft wordt de
muziek meteen langzamer.
Deze stereotiepe effecten,
waarmee beoogd wordt de ex
pressie van de muziek te verhe
vigen, worden reeds in het ka
der van het elementaire mu
ziekonderwijs dringend afgera
den. Ze mogen dan heel geïnspi
reerd overkomen, al die 'verhe
vigingen' bij Herbig, zeker in
combinatie met de imperatieve
gebaren van deze dirigent,
maar als je de methode door
hebt wordt alles heel voorspel
baar en bovendien lichtelijk ir
ritant. Ook wanneer het orkest-
spel zo gaaf en zo fi-aai van
klank is zoals gisteravond bij
het Residentie Orkest, het en
semble waarvan Herbig vaste
Herbig heeft veel kwaliteiten,
die hem tot een respectabel or
kestleider maken. Deze oude
rot, die carrière maakte in de
DDR en die inmiddels al in heel
wat Amerikaanse steden heeft
gedirigeerd, kan een orkest
kxdjgen waar en hoe hij het heb
ben wil.
Er schuilt in zijn manier van
optreden echter een ovei'dreven
regelzucht. Alles wordt buiten
gewoon nadrukkelijk gepo-
neerd. Zo nadrukkelijk, dat de
muziek gisteravond, bij alle
aandacht die er aan zaken als
frasering en klanknuancering
werd geschonken, vaak ronduit
log klonk. Dat gold met name
voor het eerste en derde deel
van Beethovens Achtste.
In de 'Eroica' ontbrak het niet
aan stoerheid en waar nodig
tragiek, wel aan ritmische-pro-
filering. Het geheel maakte een
wat stereotiepe indruk. Voor
wie genoeg heeft aan fraai en
groots orkestspel was het welis
waar geen verloren avond,
maar stilistisch valt achter deze
Beethovenünterpretaties een
vraagteken te zetten.
