Fopwandjes van
Paleis Het Loo
Buren als reddingboei voor Hongaarse Marika
d l
KONINKLIJKE EXPOSITIE
der 0(
Ee
ilo i
FRANS
HAPPEL
Out
Mensen
LEIDSE COURANT VRIJDAG 25 SEPTEMBER 1992
eugdfoto's van prinses Julia
na tonen vaak dezelfde ach
tergrond: de eetzaal of vesti
bule van Paleis Het Loo. In
in en verzamelingen zien we de
atige vorstin tegen deze ach-
jndjes opgroeien van kleuter
ouw, een enkele keer vergezeld
aar hondje Wolbaai. Genera-
ng werden we mooi gefopt: het
slechts papieren wandjes,
tbracht in een rijkelijk van
n lerlicht voorzien foto-atelier op
lpe
an de decors is te zien op de on-
;i geopende tentoonstelling 'Het
Loo' in Rijksmuseum Paleis
De expositie beslaat de pe-
1806-1962, dus van koning Lo-
k Napoleon tot en met konin-
lhelmina, en toont nooit
geopenbaarde koninklijke
'erpen zoals tekeningen, brie-
andere documenten, kleding,
els (waaronder een hemelbed),
erijen en foto's,
tekeningen blijkt dat koning
/ijk Napoleon 1778-1846) een
lenisch denker avant la lettre
ij liet blijkens verrassende,
gs opgedoken ontwerpen een
elkerk' voor de nabije omge-
ntwerpen. In één gebouw
en een rooms-katholieke en
ru'l o<
De onlangs geopende
expositie 'Het Witte Loo'
iaat even achter de
schermen kijken in de tijd
dat ons vorstenhuis nog
resideerde in Paleis Het Loo.
Zo komen we onder meer te
weten dat de locatie voor tal
van officiële foto's niet
altijd was wat die leek.
een protestantse kerk komen.
Lodewijk Napoleon en zijn Horten-
se, die van 1806 tot 1810 op het pa
leis verbleven, lieten meer duidelijke
sporen na op Het Loo. Behalve de be
pleistering zijn dat de eerste badka
mers, een landschapstuin in plaats
van een strak gestileerde tuin en
bloemen- en groentekassen. De em-
pire-stijl werd rijkelijk toegepast: in
drukwekkend is de serie vergulde
klokken in die stijl, met figuren als
Apollo.
Willem I was minder nadrukkelijk
aanwezig, hij markeerde zijn verblijf
voornamelijk met het laten vergra
ven van de zes visvijvers tot twee
grote siervijvers. Verbouwingsplan
nen voor de zijvleugels werden nooit
uitgevoerd. In 1840 deed Willem I
troonsafstand in de audiëntiezaal
van Het Loo. De acte van abdicatie is
op de tentoonstelling te zien.
Willem II verbleef meestal op Het
Oude Loo, een veel kleiner paleisje
vlakbij. Voor hem is er op de exposi
tie ook niet zo heel veel aandacht,
één van de opmerkelijkste zaken is
een pakje dat hij als jonge Prins van
Oranje heeft gedragen.
Willem III echter, de rondborstige
liefhebber van kunsten en ander
moois, liet zich weer op Het Loo gel
den, met zijn koningin Sophie. Ze be
trokken het paleis in 1849, meteen
na Willems inhuldiging en lieten alle
vertrekken opnieuw inrichten, in
onder meer de Marot-stijl. De
schouwburgzaal voor toneeluitvoe
ringen kreeg er een foyer voor beel
dende kunst bij.
Beeldend kunstenaars, zangers en
zangeressen konden soms op kosten
van de koning studeren. De laatsten
moesten dan ook op Het Loo komen
zingen en werden beoordeeld door
onder anderen de wereldberoemde
componist Franz Liszt. De koning
lanmoi
Archieffoto
Koningin Wilhelmina met prinses Juliana, gefotografeerd tegen een achterwand die de
vestibule van Het Loo suggereert.
zelf lette weieens wat minder op de
muziek en wat meer op de zangeres
sen, zo blijkt uit een schrijven van
zijn adjudant en secretaris Du Mon-
ceau.
Willem III overleed in 1890 op Het
Loo en liet er zijn jonge weduwe
Emma en hun 10-jarige dochter Wil
helmina achter. Emma, zeer betrok
ken bij tbc-patiënten en zich daar
door bewust van het belang van een
goede hygiëne, liet het paleis aan
sluiten op de waterleiding. Ze liet
ook overal badkamers bouwen.
Blijspel
Veel plezier beleefde de tiener Wil
helmina aan het toneelspel. Op 2 au
gustus 1897 nam ze deel aan 'Uit
liefde voor de kunst', een blijspel in
twee bedrijven van Lodewijk Mul
der, uitgevoerd ter gelegenheid van
de verjaardag van koningin Emma.
Uit brieven aan haar gouvernante
blijkt hoezeer ze bevlogen was. Haar
japon voor het toneelstuk is ook op
'Het Witte Loo' te bewonderen.
Wilhelmina bracht in haar tijd weer
veel in de stijl van Marot aan, ze liet
zelfs een nu geëxposeerde klok naar
een oude tekening nabouwen. Met
name van 1911 tot en met 1914 wa
ren er grootscheepse verbouwingen
aan paleis Het Loo.
De expositie 'Het Witte Loo' is tot 10
januari te bezichtigen.
Audrey Hepburn
huilt om Somalië
i. J.et tranen in de ogen verhaalde
de Amerikaanse actrice Audrey
Hepburn gisteren over haar bezoek
aan het door hongersnood getroffen
Somalië en de vluchtelingenkampen
in Noord-Kenia. ,,Ik heb een deel
van de hel gezien". Hepburn was in
Afrika als ambassadrice van Unicef,
het kinderfonds van de Verenigde
Naties.
,,In de tweede havenstad van
Somalië, Kismayo, zijn geen baby's
meer en bijna geen kleine kinderen.
Mogadishu is totaal verwoest",
aldus Hepburn.
In Baidoa, wat hulpmedewerkers
wel de stad des doods noemen, 'zaten
kleine geraamtes in een
voedingscentrum van de Britse
organisatie Concern', zei Hepburn.
„Vijfenveertig van hen stierven. Ik
liep in dat centrum een nachtmerrie
binnen. Geen verhaal in de media
had mij kunnen voorbereiden op de
afzichtelijke ellende en verwoesting.
Er kan geen plaats ter wereld erger
zijn dan Baidoa".
„Er heerst een verschrikkelijke
stilte in de kampen in Baidoa en
Berdera. Af en toe hoest er iemand",
zo schilderde Hepburn de schrille
werkelijkheid. „Ik heb meer leed in
Somalië gezien dan in de Tweede
Wereldoorlog, met alle
afschuwelijke martelingen,
hongerdood en gruwelen in de
Duitse kampen. De Somalische
holocaust is de ergste menselijke
ramp in onze geschiedenis".
Volgens Hepburn kunnen er nog
miljoenen Somaliërs gered worden.
„Voor velen zullen voedsel en
medicijnen te laat komen, maar voor
vele anderen kunnen wij nog op tijd
zijn".
Johan Friso
morgen 24
A rins Johan Friso is morgen jarig.
De tweede zoon van koningin
Beatrix en prins Claus wordt 24 jaar.
De prins studeert in Delft lucht- en
ruimtevaarttechniek en heeft daar
nog twee jaar voor c
Naam hond reden
tot echtscheiding
I en beledigde Israëliër heeft
besloten na twaalf jaar een eind aan
zijn huwelijk te maken, omdat hij
zich door zijn vrouw in zijn goede eer
Peter Faber met vriend Tijdens de eerste dag van
het festival voor lichamelijk en verstandelijk
gehandicapten 'Kreatief Aktief 92' in Breda was een van
de deelnemers het doelwit van acteur Peter Faber. In de
eerste aflevering van de nieuwe NCRV-serie 'Feberikaat'
(uitzendingmaandaga.s.) staat deze 'dorpsgenoot en
vriend' van Faber namelijk centraal.
en - vooral - naam voelt aangetast.
Reden voor de breuk is een wit
poedeltje, dat zijn echtgenote naar
hem heeft genoemd. Het hondje was
een geschenk van de man aan zijn
twee dochtertjes, aldus een zegsman
van het rabbinale hof in Tel Aviv.
„Toen hij de volgende dag thuis
kwam, hoorde hij hen roepen:
'Zvika, Zvika, kom hier'Daarna was
hij zo boos dat hij meteen naar de
rabbijnen is gegaan". Hij eist een
echtscheidingen een verbod voor
zijn vrouw om de hond Zvika te
De Bazuin krijgt
nieuwe voorman
I Jvan Gelder wordt
hoofdredacteur van het progressieve
rooms-katholieke weekblad De
Bazuin. Van Gelder, lid van de orde
der augustijnen, is de eerste niet-
dominicaanse hoofdredacteur in de
75-jarige geschiedenis van het blad.
Van Gelder (59), die filosofie,
theologie en klassieke letteren
studeerde aan de Katholieke
Universiteit Nijmegen, maakt sinds
1967 deel uit van de redactie van De
Bazuin. Tevens is hij hoofdredacteur
van het door hem in 1965 opgerichte
maandblad Kruispunt.
Bettie Baggers zingt met virtuose bege
leiding van violist Sandor Sarközi. Een
Haagse dame in duet met een Hongaar
se muzikant. De gasten van het restau
rant 'Poestarika' genieten en eigenares
se Marika Essenberg-Szilagyi straalt.
Even later kruipt een bezoeker achter
de piano. Hij is een vaste klant en buur
man van Marika. Buurtbewoners musi
ceren geregeld in haar etablissement.
De gastvrouw geeft hen alle gelegen
heid. Want de buren heeft Marika Es-
senberg in haar hart gesloten. Zij is hen
op veel fronten dank verschuldigd, zegt
„Zonder hun hulp was het me nooit ge
lukt. Zij hebben mij steeds een redding
boei toegeworpen op momenten dat ik
die hard nodig had'
'Poestarika', gelegen aan het Haagse
Goudenregenplein, veranderde in de
loop van de tijd langzaam maar zeker
van een snackbar in een Hongaars res
taurant.
De metamorfose heeft veel van Marika
Essenberg gevergd. Aan opgeven heeft
ze nooit gedacht. „Als je voor iets zo
moet vechten, laatje het niet snel los".
Dankzij haar doorzettingsvermogen
heeft zij het gered. De zaak bloeit nu; de
moeizame periode ligt achter haar.
Vakantie
Marika Essenberg, Hongaarse van ge
boorte, woont sinds 24 jaar in Neder
land.
Tijde'ns een vakantie leerde zij hier haar
- inmiddels overleden - man kennen. Zij
kreeg twee kinderen en wijdde zich vele
jaren aan hun opvoeding. Maar Marika,
die in Boedapest een opleiding afrondde
aan de Hogere Hotelvakschool en bo
vendien in het bezit is van een koksdi
ploma, kreeg heimwee naar haar vak.
foto Jos van Leeuwen
Marika Essenberg-Szilagyi, geflankeerd door violist Sandor
Sarközi, in haar restaurant 'Poestarika'.
Een restaurant was niet meteen te reali
seren, wist ze. Daarom opende ze, geïn
spireerd door de 'Chinees', een kleine
uitzendkeuken aan huis. Goulash met
rijst, soep en zuurkool had zij op haar
menu. En er was klandizie voor. Lange
rijen wachtenden stonden indertijd voor
haar deur.
Diploma
Het bevestigde haar vermoeden dat een
Hongaars restaurant kans van slagen
had. Maar ze miste nog het diploma
'vakbekwaamheid voor het cafébedrijf
om een eigen zaak te kunnen beginnen.
Marika Essenberg ging op cursus, haal
de het certificaat en werkte daarna in
een eetcafé om praktijk-ervaring op te
doen. In het etablissement kwam ze in
contact met iemand die haar de snack
bar in huurkoop aanbood; Marika ging
er omstreeks 1980 gretig op in.
Terugblikkend zucht ze: „De snackbar
liep niet. Dat lag aan mij; ik wist niet
eens wat een fricandel was. Ik hoopte
maar dat ik via de klanten een restau
rant kon opbouwen. Ik maakte allerlei
gerechten om die te laten proeven". Ze
lacht: „Zolang het gratis was, vond ie
dereen het heerlijk; verkopen deed ik
niets".
Kentering
Ze greep alles aan om het gezicht van de
zaak te veranderen. Fleurde het inte
rieur op met dingen uit haar woning en
met spullen die haar zo nu en dan uit
Hongarije werden toegestuurd. Dankzij
een groepje bridgers uit de buurt kwam
tenslotte de kentering. Hun mond-tot-
mond-reclame bracht heel zachtjes aan
de loop in de zaak.
Marika kon stukje bij beetje gaan ver
bouwen. Geld om de ruimte in te rich
ten, ontbrak. Want het pensioen van
haar man ging op aan het huishouden.
Onder het motto 'wie weinig heeft, moet
creatief zijn' ging zij wekelijks op speur
tocht langs het groot vuil, geassisteerd
door - natuurlijk weer een buurman -
de tekenaar en goochelaar Ruis.
Vindingrijk
,De ene keer vonden we het blad van
een tafel, de week daarop vier poten. Als
die dan pasten, waren we dolgelukkig.
Ik moest vindingrijk zijn. Er was geen
weg terug. Ik was alles kwijt geweest als
ik één termijn niet had kunnen betalen,
zo was dat in het contract bepaald".
Ruis was in de begintijd overigens ook
een klantenbinder. Als het restaurant
slecht bezet was, hield hij de gasten met
zijn goocheltrucs langer in de zaak.
De muziek bracht tenslotte echt leven in
haar zaak.
Het orkest Viviane maakte als eerste
zijn entree. De Hongaarse zangeres An-
ges Acs volgde al spoedig, met in haar
kielzog muzikale landgenoten. Nu spe
len het hele jaar door Hongaren in Poes
tarika, waar inmiddels ook haar dochter
en schoonzoon werken.
Communisme
Marika Essenberg heeft zich in haar
jeugd al een doorzetter getoond. Onder
het communistische regime werd het
haar onmogelijk gemaakt te studeren.
Haar familie - voor de Tweede Wereld
oorlog een van de rijkste van Boedapest
- was als kapitalist door de Russen op de
zwarte lijst gezet, zoals zij zegt. Later
greep zij alsnog haar kans. Ze volgde 's
avonds het gymnasium en haalde tege
lijkertijd haar koksdiploma. Daarna
ging zij naar de Hogere Hotelvakschool.
Later gaf zij leiding aan een groot hotel.
Marika wordt opnieuw verontwaardigd
als ze vertelt welke boodschap zij op de
lagere school in Hongarije kreeg. „In
mijn rapport stond dat ik in een groen
tezaak moest gaan werken. Ik geloof dat
dat de drijfveer is geweest om steeds
maar weer te vechten. Er zat een woede
in me; ik wilde iets bewijzen".
Sinds enige tijd zijn haar taken in de
keuken overgenomen door een landge
noot. Hij werd haar per brief gepresen
teerd. Toen ze las dat hij een weesjongen
is, wist ze: 'Kom jij maar naar moedero
verste'. Ze bracht hem de kookkunst bij
en verdeelt nu haar tijd tussen keuken
en restaurant.
Marika Essenberg-Szilagayi komt dan
terug op de allereerste periode in haar
etablissement. Zelfs op de slager kon ze
indertijd rekenen. „Ik kocht meestal
maar vijf karbonades in. Kwamen er
meer mensen binnen, dan kon ik hem
bellen en hij bracht het vlees naar de
zaak. Ook op zondag. Er wordt wel eens
beweerd dat Nederlanders koel zijn; ik
heb altijd het tegendeel ondervonden".
Rob Out vertrekt bij Veronica.
Het is alsof een heel dik
jeugdboek met een schier
oneindig verhaal plotseling wordt
dichtgeklapt.
Dat was het dan, jongens en
meisjes, oom gaat weg en jullie
moeten nu maar verder voor
jezelf zorgen.
Op de omslag die het gisteren
uitgereikte winterprogramma
siert, staat nog in felle letters
'Jong...Snel..Wild'. Dat drukwerk
was duidelijk al ruim tevoren
geproduceerd. Want wat zéiden
ze gisteren bij Veronica? Dat ze
voortaan ook enige aandacht
zullen gaan besteden aan kijkers
ouder dan 35 jaar. Samenwerking
met de TROS wordt tevens niet
uitgesloten.
Kortom: met het vertrek van Out
is Veronica onmiddellijk
begonnen om een omroep als alle
andere te worden.
Nu kan ik me levendig
voorstellen dat een figuur als Out
op den duur bovenmatig gaat
irriteren. Je bent niet jong meer
als je nog wel een sportwagen wilt
rijden maar je knieën niet
buigzaam genoeg meer zijn om je
in zo'n ding te kunnen wurmen.
Of als je nog steeds 'swing it out'
roept, terwijl je daar eigenlijk
heel erg van moet hijgen.
Dan komt er een tijd dat zo'n
figuur zich als vanzelf onmogelijk
maakt, hoe bepalend hij ook is
geweest voor alles wat er tot
stand is gebracht.
Maar, is er voor Veronica nog wel
een toekomst zonder Out? Ik zal
de laatste zijn die een eerbetoon
aan zijn verschijnsel wil
formuleren. De feiten zijn echter
die ze zijn. Onder aanvoering van
Rob Out heeft Veronica het van
radiopiraat tot de grootste
publieke omroep van Nederland
gebracht. Hoe dat gebeurde is
vers twee. Als een marktkoopman
er in slaagt om op één
zaterdagmiddag met veel omhaal
duizend inferieure wekkers te
verkopen, dan kan men hem wel
nadragen dat het rottige handel
was, maar verkocht is verkocht,
er bleek een ruim publiek te zijn
dat zich wilde laten beduvelen.
Alles wat lang duurt wordt
gewoon. Bij de TROS weten ze
daar al geruime tijd van mee te
praten. Veronica is ook op dat
punt aangeland. Want nu de baas
vertrekt, zullen er bij die omroep
slechts weinigen te vinden zijn
die - zelfs niet vanwege eventuele
nostalgische genegenheid - op de
leer van Out willen
voortborduren.
Wat daar van komt? Een
Nederland 2 dat vanaf maandag
meer en meer zal bestaan uit drie
omroepen waar ooit - om zeer
respectievelijke redenen, dat wel
- tegenaan te kiften was, maar die
zich nu gaan verdringen in het
brede midden van de totale
onpersoonlijkheid.
Een EO waar ze toch ook maar
spelletjes en kwisjes zijn gaan
doen en waar volgend jaar zelfs
een door een profane vrije
producent gemaakte dramaserie
van start gaat.
Een TROS die zich zonder
'Medisch Centrum West'
helemaal geen raad meer zou
weten en noodgedwongen Wim
Bosboom nog tot diens tachtigste
moet handhaven.
En Veronica dat programma's
gaat maken waarbij iederéén zich
wel een beetje kan thuisvoelen.
Nog even, en alleen RTL 4 heeft
nog een zekere hoedanigheid.
PS. Hoe heet dat nieuwe
samenwerkingsverband dat de
NOS en de VARA zijn aangegaan
om dagelijks op Nederland 3
actualiteiten te kunnen
bezorgen? NoVa. Hoe? Oh ja, No
van NOS en Va van VARA. Een
geluk bij een ongeluk dus dat de
VPRO niet meedoet.
