Leidse Courant | 1992 | 22 september 1992 | pagina 17

Boosaardige bacterie

Ze willen ook je rente weten

Weten Werken

De zomer voorbij

Lancering
Mars
Observer
uitgesteld

Leidse Courant

dinsdag 22 september 1992

Op deze pagina willen wij we
kelijks in de rubriek 'De Kwes
tie' aandacht besteden aan vra
gen van lezers. Vragen over bij
voorbeeld natuurkundige ver
schijnselen. In samenwerking
met de Wetenschapslijn van de
stichting Publieksvoorlichting
Wetenschap en Techniek zor
gen wij ervoor dat al die vragen
worden beantwoord. De mees
te schriftelijk, een aantal ervan
in de bijlage.

Heeft u vragen (ook vragen
naar aanleiding van artikelen
in deze bijlage zijn welkom),
schrijft U dan aan:

Redactie Weten Werken.
Rubriek 'de Kwestie'
SijthoffPers
Postbus 16050
2500 AA Den Haag

(CHTER HET WEER

door Harry Geurts

door Els Kemper

Je krijgt elke maand salaris. Maar:
Heeft u andere inkomsten

Zo ja, welke

Rente uit vermogen (bank-giro)1?
Opbrengsten uit geldwaarde
papieren (bijv.effecten)?

Inkomsten uit (onder)verhuur?
Kopieën van deze inkomsten
bijvoegen!

Deze vragen zijn afkomstig uit het
formulier datje krijgt als je de ex-
partner bent van iemand die nu
bijstand ontvangt. Gemeenten zijn
door een wijziging in de
Bijstandswet verplicht om de
financiële steun, die ze aan iemand
geven, te gaan terughalen bij
'onderhoudsplichtigen'. Dat zijn
meestal gescheiden mannen, die
vaak wel kinderalimentatie betalen,
maar weinig of niets aan hun
vroegere vrouw.

Bij die mannen vallen nu de brieven
in de bus, waarmee de Sociale
Diensten hun actie 'bijstand-
verhaal' vorm geven. Uiterst
zakelijk, op het schaamteloze af,
vraagt de Sociale Dienst (in dit geval
Den Haag) of je maar even je hele
hebben en houden wilt bloot leggen.
Dat is natuurlijk de enige manier,
waarop ze inzicht in je inkomen en je
draagkracht dat is wat er van je
inkomen overblijft, nadat de kosten
voor levensonderhoud daarvan zijn
afgetrokken) kunnen krijgen. Maar
treurig is het wel. Het ziet er nog
erger uit dan wat de gewone
inkomstenbelasting van je wil
weten.

Wie is uw werkgever? Wat is uw

Deskundigen studeren op het fenomeen van een bacterie die na dertig jaar
weer de kop opsteekt en dan ook nog fatale gevolgen kan hebben. Het gaat
niet om een epidemie, wel om een raadsel.

door Madeleine Roumen

wordt dan als een alleenstaande
aangemerkt, iemand die méér van
zijn draagkracht moet inleveren. „U
bent vrij om de keuze naar eigen
inzicht te makenzegt de
gemeentelijke brief. Maar wat valt
er in hemelsnaam te kiezen, als je
niet zelf de konsekwenties van het
een of het ander kan uitrekenen?

Voorrekenen

De vraag is dus: is de Sociale Dienst
bereid om mensen, vrijblijvend,
informatief voor te rekenen, wat het
beste voor ze is? Bij de gemeente
benadrukt men dat het doorgaans
voordeliger is om het partner
inkomen niet mee te tellen. En
inderdaad zouden de
maatschappelijk werkers van de
Sociale Dienst bereid moeten zijn
proefberekeningen te maken. Maar
gelijk verwijst men ook naar de
kantoren van de Bureaus voor
Rechtshulp en de Sociale
Raadslieden. Misschien is het beter
daar te beginnen, zegt men.
Het Nibud betwijfelt dat. Ten eerste
is het nog maar de vraag of deze
instellingen daadwerkelijk in staat
zijn de berekeningen te maken. En
ten tweede zijn ze vooral bedoeld
voor mensen met lage inkomens, de
groep bij wie de bijstand eigenlijk
niets kan halen, doodeenvoudig
omdat hun draagkrachtruimte dat
niet toelaat.

Intussen gaat het bijstand-verhalen
gewoon door. We kregen zelfs een
telefoontje van een 76-jarige, wiens
vroegere echtgenote over drie
maanden 65 wordt. Ook hij werd
aangeschreven. Zonde van het
papier, verspilde tijd.

oistand terug halen bij
iderhoudsplichtigen'.
wi t klinkt zo eenvoudig.
m e ermee te maken krijgt

iet beter.

"v wordt uitgekleed en
e orgelicht.

Dr

de

sei

ij'

ls

Na de eerste schrik over sterfgeval
len door een agressieve bacterie
dringt pas goed door hoe verrader
lijk bijna vergeten besmettelijke in
fectieziekten kunnen zijn. Wat van
de aardbodem leek te zijn verdwe
nen, zoals roodvonk, leeft in een
kwaadaardiger gedaante weer op.
Bij het Rijksinstituut voor Volksge
zondheid en Milieuhygiëne (RIVM)
in Bilthoven, dat onderzoek doet
naar de bacterie, komen veel tele
foontjes binnen. Sommige mensen
bieden zich aan als proefpersoon.
Een enkeling belt omdat hij zelf het
drama van nabij heeft meegemaakt.
In zo'n triest geval manifesteert de
ziekteverwekker zich als een sluip
moordenaar.

Het boosaardige microscopisch klei
ne beestje behoort tot de groep A
streptokokken, vooral bekend van
keelontsteking en huiduitslag als
krentenbaard. Vroeger veroorzaak
te het echter epidemieën van rood
vonk en kraamvrouwenkoorts. Bij
deze aandoeningen heeft de strepto-
kok gif gemaakt en dat in de bloed
baan geloosd. Als de bacterie zelf in
de bloedbaan dringt en daar voort
gaat met gif maken, kunnen er veel
ernstiger verschijnselen optreden:
ontstekingsreacties in bloed en orga
nen, zo hevig dat de patiënt binnen
enkele uren overlijdt aan Toxic
Shock-Like Syndrome, kortweg
TSLS genoemd.

Sporadisch

De ziekte wordt sinds 1984 gezien in
onder meer de Verenigde Staten,
Engeland en Scandinavië. Ook in
Nederland zijn in de jaren tachtig
sporadisch gevallen beschreven door
onder anderen de microbioloog Van
Ketel (werkzaam in het AMC in Am
sterdam). Het aantal slachtoffers
lijkt nu op grond van meldingen van
meer artsen de afgelopen twee jaar
geleidelijk aan toe te nemen.

Medisch microbioloog dr. J. Schelle-
kens van het RIVM zegt dat TSLS
overeenkomsten vertoont met de
toxische shock die optrad bij de tam
ponziekte in het begin van de jaren
tachtig. De tampon van een bepaald
merk die onmiddellijk uit de handel
werd genomen, zette de bacterie
in dit geval een stafylokok aan tot
het maken van gif. Ook de huidafwij
kingen en later het vervellen bij
vrouwen met de tamponziekte zijn
volgens hem te zien bij patiënten die
TSLS overleven.

Schellekens benadrukt dat de dode
lijke shock maar heel weinig voor
komt. Zelfs veel minder dan de erg
ste vorm van hersenvliesontsteking.
„Er is geen epidemie in aantocht",
zegt hij nogmaals.

Mutatie

Waarom, zo vraagt ook de microbio
loog zich af, doet een bacterie die al
zo'n dertig jaar nauwelijks meer
ernstige ziekten verwekt, plotseling
zo monsterlijk?

Schellekens: „We weten het nog
niet. Er kunnen in de loop van de ja
ren veranderingen zijn ontstaan in
de bacterie, waardoor die de weer
stand van de mens kan weerstaan.
Zo'n mutatie kan heel subtiel zijn,
maar ook heel sterk. Dat kun je on
derzoeken door het beestje te verge
lijken met zijn soortgenoten die ge
wone infecties zoals keelontsteking

laten gaan. Voor preventie op grote
schaal om de bacterie echt weg te
houden met een vaccin zie ik
nog geen mogelijkheden. Het is wel
raadzaam om, zodra zo'n ernstig ge
val zich voordoet in een gezin of an
dere leefgemeenschap, de ggd-arts te
vragen of iedereen daar geneesmid
delen moet hebben. Zo kun je ver
spreiding van de enge bacterie in de
kiem smoren".

Het risico op besmetting is soms
groot. „De ernstige streptokok is al
tijd een gevaar in de buurt van won
den", waarschuwt Schellekens.
„Dan kan zij gemakkelijk naar bin
nen. En hoe zwakker de mens, hoe
minder krachtig de ziekteverwekker
hoeft te zijn om een besmetting tot
stand te brengen. Als zich zo'n ern
stig geval voordoet in een ziekenhuis
of verpleeghuis, moet de persoon
met de scherpste hygiënische maat
regelen worden omgeven; de zoge
noemde barrièreverpleging.
„Hygiënisch omgaan met chirurgi
sche wonden is noodzakelijk. Ook na
de bevalling is er eigenlijk sprake
van een wond. Als dan de bewuste
streptokok in de buurt is, wat geluk
kig nog maar zelden is gebeurd,
dreigt er gevaar. Het belang van hy
giëne is nog het beste te illustreren
met de vroeger veel voorkomende
kraamvrouwenkoorts. Door het in
stellen van handen wassen is die
ziekte goeddeels de kop ingedrukt".

DE RUIMTE

door eddyechternach

De lancering van de Amerikaanse
ruimtesonde Mars Observer, die op
16 september had moeten plaatsvin
den, is enige tijd uitgesteld. Bij con
trole na het passeren van de orkaan
Andrew (eind augustus) bleek dat de
sonde, die zich op dat moment reeds
op het lanceerplatform van Cape Ca
naveral bevond, onder het stof was
komen te zitten. Het is nog onduide
lijk hoe het stof daar terecht is geko
men.

Bij precisie-instrumenten als de
Mars Observer kan onschuldig lij
kend stof vervelende gevolgen heb
ben. Zo kunnen gevoelige instru
menten worden beschadigd of kun
nen de uitklapbare zonnepanelen
vast komen te zitten. Het Ameri
kaanse ruimtevaartagentschap
NASA moest daarom van de oor
spronkelijke lanceerdatum afzien.
Het is geen probleem om de satelliet
'af te stoten', maar NASA wil zeker
heid betreffende de herkomst van
het stof. Pas daarna zal een nieuwe
lanceerdatum worden vastgesteld.
Indien er geen nieuwe complicaties
ontstaan, zal de Mars Observer ver
moedelijk komende vrijdag worden
gelanceerd. Zo nodig kan de lance
ring dan nog een week of twee wor
den uitgesteld.

Mocht men er niet in slagen de sonde
vóór half oktober van de grond te
krijgen, dan volgt vrijwel zeker een
uitstel van twee jaar. Pas dan is de
positie van de planeet Mars ten op
zichte van de aarde weer gunstig ge
noeg om de Mars Observer in de ge
wenste lage baan boven het Marsop
pervlak te brengen. Van daaruit zal
de satelliet van onze buurplaneet
nauwkeurig in kaart gaan brengen.

personeelsnummer? Wat is de
tegemoetkoming van uw werkgever
daarin Wat is uw ziektekosten
premie? Wat is de tegemoetkoming

2 uw werkgever daarin Bij welke
rechtbank bent u gescheiden Loopt
er een hoger beroep, cassatie of
herzieningsverzoek? Wat zijn uw
schulden

Het is nog maar het topje van de
ijsberg. Bij ongeveer elk antwoord
datje geeft moetje 'kopieën'
meesturen, schriftelijke
bewijsstukken dus, omdat ze je
anders niet geloven.

Uitgekleed

Komt het vaker voor datje als
individu zo wordt uitgekleed?
„Zelden", zegt persvoorlichtster
Christine Groenewegen van het
Nibud, het Nationaal Instituut voor
Budgetvoorlichting. „Hooguit als je
met schuldsanering krijgt te maken,
maar dan ligt het meer voor de hand.
En ook als je huursubsidie of
bijzondere bijstand aanvraagt,
willen ze heel veel van je weten".
Desondanks wordt nog niet eens
genoeg gevraagd. Het Nibud ergert
zich er aan dat er niet naar betaalde
premies voor levensverzekeringen of
koopsompolissen wordt gevraagd.
Die zijn vooral bij hogere inkomens
gangbaar als er vaak van baan is
gewisseld en pensioenbreuk heeft
plaatsgevonden. Als die premies niet
buiten proporties zijn, tellen ze mee
in de kosten voor levensonderhoud,
die van het inkomen mogen worden
afgetrokken. Je draagkracht wordt
er kleiner door, en daardoor ook het
bedrag dat de bijstand bij je kan
halen.

Archieffoto

Gescheiden mannen wordt het hemd van het lijf gevraagd.

Wie naar de gemeente opbelt over
het 'bijstand-verhaal' krijgt heel
vriendelijke ambtenaren aan de
telefoon. Des te schriller steekt daar
de toon van de brief van de Sociale
Dienst aan ex-partners tegen af. Het
verschilt per gemeente. Uit
Zoetermeer kregen we een beleefde,
ietwat voorzichtig gestelde
aankondiging onder ogen. „U krijgt

nog een verzoek om informatie
omtrent uw financiële positie te
verschaffen stond daar in
Den Haag pakt het anders aan. Van
Den Haag krijg je als betrokkene het
volgende op je bord. „Om uw
financiële bijdrage te kunnen
vaststellen, verzoek ik u bijgaand
formulier volledig in te vullen. U
dient dit formulier, voorzien van

schriftelijke bewijsstukken, binnen
30 dagen na dagtekening van deze
brief terug te sturen naar de sociale
dienst". En: „Mocht u binnen de
gestelde termijn niet gereageerd
hebben, dan zie ik mij genoodzaakt
de gegevens over uw financiële
positie zonder uw medewerking te
verzamelen. Uw
onderhoudsbijdrage zal dan
ambtshalve worden vastgesteld,
waarna invordering in rechte plaats
kan vinden". Dat klinkt toch net zo
onvriendelijk als een aanmaning
van een inhalig incassobureau.

Het formulier gaat vergezeld van
brieven met uitleg, die helaas ook
nog wel wat vragen open laten. Er
staat bijvoorbeeld in datje als
alleenstaande 70% van je
draagkracht moet inleveren aan de
bijstand, en als niet-alleenstaande
50%. Volgens het Nibud zijn dat de
percentages die worden gehanteerd
als er geen aangifte voor de
inkomstenbelasting wordt gedaan
en er alleen maar met netto
bedragen worden gerekend. Wordt
er wél aangifte gedaan, dan worden
bruto-berekeningen gemaakt en
moet een alleenstaande 60% van zijn
draagkracht inleveren, en een
samenwoner of gehuwde 45%.
Uiteindelijk komt het op ongeveer
hetzelfde neer, maar als er fouten
worden gemaakt is dat natuurlijk
wel heel vervelend.

Ook wordt uitgelegd datje het
inkomen van een eventuele nieuwe
partner (zijnde iemand van het
andere geslacht, homo-relaties
worden hier afwijkend behandeld)
buiten beschouwing mag laten. Je

Vandaag is het weer zover: het begin van een nieuw
seizoen. Om precies te zijn vanavond om zeventien
minuten vóór negen staat de aarde zodanig ten opzichte
van de zon dat we spreken van de herfst. Niet dat u daar
iets van merkt; het weer stoort zich niet aan een
dergelijk astronomisch moment.

In werkelijkheid is de overgang van het ene seizoen naar
het andere nooit zo scherp. Zo kan het midden in de
zomer herfstachtig weer zijn, terwijl het in oktober nog
zomers kan worden.

Het enige waar je het goed aan merkt is de lengte van de
dag en ook die verandert slechts geleidelijk. Door de
schuine stand van de aardas komt de zon op het
noordelijk halfrond in de zomer hoger boven de horizon
dan in de winter en neemt de daglengte in de tweede
helft van het jaar vrijwel dagelijks af. Alleen als we
komend weekeinde afscheid nemen van de zomertijd
wordt het natuurlijk ineens een uur eerder donker.

Warmtegetal

Weerkundigen gebruiken voor het berekenen van
klimatologische gemiddelden een andere
seizoensindeling. Steeds worden drie opeenvolgende
kalendermaanden als één seizoen beschouwd. Volgens
de klimatologie is de zomer dus al enkele weken geleden
afgelopen, want dat seizoen duurt van 1 juni tot en met
31 augustus.

Zomerse temperaturen in mei en september leggen dus
geen gewicht in de schaal. Om dat probleem te
ondervangen wordt er ook een warmtegetal bepaald,
waarin eventuele warmte in het voor- en naseizoen wel
wordt meegerekendElke dag van
mei tot en met september met een
gemiddelde etmaaltemperatuur in
De Bilt hoger dan 18 graden levert
een bijdrage ter grootte van de
waarde boven 18. Een dag met een
etmaaltemperatuur van 18,7 graden
draagt dus 0,7 bij aan het
warmtegetal. Door al die getallen op
te tellen wordt uiteindelijk het
warmtegetal verkregen.

Inmiddels is het warmtegetal van dit
jaar opgelopen tot 102, waarmee de
zomerperiode van mei tot en met
september nu een zevende plaats
inneemt op de ranglijst van warme
periodes in deze eeuw. De maand
mei leverde relatief de grootste
bijdrage aan het warmtegetal. In
deze eeuw is het niet eerder zo vroeg
in het jaar zo warm geweest.

Archieffoto Mei was dan ook de uitzonderlijkste
maand: de gemiddelde temperatuur lag in De Bilt bijna
3,5 graad boven normaal en de zon scheen ongeveer
honderd uur langer dan gebruikelijk. In juni en juli
waren die afwijkingen duidelijk minder groot en in
augustus scheen de zon zelfs twintig uur korter dan
normaal. Maar ondanks dat waren alle drie de
zomermaanden warm en behoort de zomer van 1992
met een gemiddelde temperatuur van 17,8 graden tot de
vier warmste van de eeuw.

Topzomer

Opmerkelijk in deze zomer waren vooral de hoge
nachtelijke temperaturen en het aanhoudend warme
weer overdag. Dat laatste komt vooral tot uiting in het
grote aantal dagen met een maximumtemperatuur van
20 graden of hoger.

In De Bilt nadert dat aantal 'warme dagen' inmiddels de
100 en daar kunnen er de komende weken nog enkele
bijkomen. Normaal telt een jaar hier ongeveer 70 warme
dagen en bij hoge uitzondering wordt het aantal van 100
overschreden. Dat was het laatst het geval in de
topzomer van 1959 toen het KNMI 112 warme dagen
noteerde.

De horeca moet dus een goed jaar achter de rug hebben,
omdat hier natuurlijk vooral het aantal dagen telt
waarop de terrasjes open kunnen zijn. Geheel anders
was dat voor de toeristen met bestemmingen naar
normaal zonnige en warme oorden in Europa. Terwijl
wij prachtig weer hadden bleef het met name in grote
delen van Frankrijk en Zwitserland wisselvallig en pas
later in de zomer werd het beter weer.
In Zuid-Scandinavië maakte de zomer juist een heel
goede starten vooral mei en juni waren daar
uitzonderlijk warm en zonnig.

In ons land betaalden we in de tweede helft van augustus
en begin september de tol voor het vele warme weer. De
zee watertemperatuur van de Noordzee was tot de
uitzonderlijk hoge waarde van 21 graden opgelopen,
waardoor zich in de koudere lucht die ons toen bereikte
enorme buien konden vormen met veel onweer en zelfs
windhozen.

CONSUMENT

Roodvonk: de papillen op de tong worden rood en zwellen op.

De bacterie, behorend tot de groep A streptokokken.

foto Microbiology

veroorzaken. Wat wij willen weten is
welke eigenschappen bepalend zijn
voor die ernstige shock. Dan kun je
daar je geneesmiddelen op richten.
De shock wordt nu behandeld met
enorme hoeveelheden antibiotica.
Desondanks is de kans op overlijden
zeer groot".

„Aan de andere kant speelt de weer
stand van de patiënt mee. De strep
tokokken die keel- of huidontstekin
gen geven, zijn vrij zwakke broeders.
Ontmoetingen met deze bacteriën
vanaf de jeugd geven wel een im-
muunrespons. Maar de opgebouwde
weerstand zal niet volledig tegen een
ander streptokokkentype werken.
In Zweden is aangetoond dat het gif
alleen vat krijgt op mensen die er
geen antilichamen tegen hebben.
Terwijl anderen wel plaatselijk in
fecties kregen, maar het gif kenne

lijk onschadelijk maakten".
De situatie laat volgens de expert
keihard zien, dat de aandacht voor
besmettelijke infectieziekten nooit
en te nimmer mag verslappen.
Het RIVM is bezig om de streptokok
ken van groep A te typeren. „We la
ten er nieuwe dna-technieken op
los", zegt Schellekens, „waardoor je
meer en zinvol onderscheid kunt
maken tussen de typen. We maken
ook gereedschappen om de versprei
ding en kenmerken van de strepto
kokken in kaart te kunnen brengen.
Dat laatste doen we samen met de
gezondheidszorg'

Wat kunnen mensen zelf doen?
„Voorlopig de oude maatregelen
handhaven", meent Schellekens.
„Optimale hygiëne hanteren om
verspreiding te voorkomen. Dus een
kind met roodvonk niet naar school