Ecolonia, een staalkaart
Onderzoek
Elektrische
steun voor
spieren
C2
Gezondheid
Boosaardige
bacterie
herboren
C3
Alphen aan den Rijn bouwt een ecologische
woonwijk. Dé milieuvriendelijke woning bestaat
echter niet, want hoe vergelijk je appels met peren?
Reuzenrad
draait binnen
acht uur
Weten&Werken
LEIDSE COURANT DINSDAG 22 SEPTEMBER 1992
door Jan Ottens
e namen van de stra
ten zijn op moderne
wijze onorigineel.
Vuurlaan, Waterka
de, Herfstlaan, Lente
straat; hier is voor
waar over nagedacht.
Maar wie de bouw-
plaats van Ecolonia te
I Alphen aan den Rijn
treedt, ziet meteen het ongewone: de
iningen-in-aanbouw zijn géén door-
eedoorzonhuizen. Zelfs van de ge-
Buikelij ke pogingen om daarvan af te
jken wijken ze af.
in de Vuurlaan, de Waterkade, de
'rfstlaan en de Lentestraat, nu nog
nd en bouwmaterialen, blijken de
lilijnen speels te verspringen: rijtjes-
ningen waarvan sommige ten op-
hte van elkaar een kwart- of een hal
slag gedraaid zijn. Net als in een
onerf komen er geen trottoirs,
huizen zelf: ginds valt er één op door
trotse hoogte, bekroond met een
als een skischans, hier staan wonin-
met een hellende nok en schuine ra-
■en, elders wordt het oog getroffen
^Dr torenkamers waarmee een
igang in de wijk wordt geaccentueerd
als er vroeger poorten rond een stacl
nden. En op talloze plaatsen is hout
veel glas toegepast en zijn er grote
res gebouwd,
ar de Coupépolder met zijn beruchte
lstort in het noorden van de gemeen-
gt, zijn de 101 ecologische koophui-
te vinden aan de zuidkant. In de
uwbouwwijk Kerk en Zanen. Ecolo-
is een demonstratieproject voor mi-
ïbewust en energiezuinig bouwen,
lar dat is pas bij nadere beschouwing
idelijk, evenals de notie dat dé mi-
ïvriendelijke woning niet bestaat,
ouwen", zegt dr.ir. Paul Hoen van
uwfonds Woningbouw bv, „is per de-
itie een aanslag op het milieu. En als
iet toch zo milieubewust mogelijk
tdben, dan blijkt dat er geen sprake
nog niet van maar één oplossing
>r de milieuproblematiek'
Melkpak of fles
en, die projectleider is van Ecolonia,
wijst naar de eindeloze discussie
;r melk in een kartonnen pak of een
zen fles. „Op welk aspect legje de na-
ik? Grondstoffenbeslag? Energiever-
lik? Waterverbruik? Afvalverwer-
ig? Als je alle aspecten mee wil ne-
n, ga je appels en peren vergelijken,
ilonia ontstond in 1989 als initiatief
mensen uit de bouwwereld die be-
ifte hadden aan een nieuw plan,
arin alle bestaande know how zou
rden verwerkt en waarvan in de eer
plaats de seriebouw voor de door-
Bewoonconsument zou kunnen profï-
en. Het werd uiteindelijk een plan
het Bouwfonds (als risicodragend
Irachtgever) en de Nederlandse
atschappij voor Energie en Milieu
>vem), een door economische zaken
ubsidieerde organisatie, die er voor
gde dat behalve EZ ook het ministe-
I van VROM erbij betrokken raakte.
werd Ecolonia een plan in het kader
S ihet VROM-project Duurzaam Bou-
n.
I welk aspect, wederom, legje de na-
k? Het Nationaal Milieubeleidsplan
tfP) onderscheidt, ook voor de bouw,
beleidslijnen: energiebesparing, in-
raal ketenbeheer (zeg maar kring-
p-economie) en bevordering van de
ieukwaliteit.
icolonia, dat een staalkaart wil zijn
iwat er nu reeds allemaal mogelijk
iijn voor elk van de drie thema's drie
hitecten aangezocht, want ook bin-
de thema's zijn nog drie accenten
ierscheiden, waarvan sommige ook
met een levensbeschouwelijke in-
or energiebesparing zijn dat het te-
(dringen van het warmteverlies met
lerisolatie, het benutten van duurza-
bronnen (serres als energiewinner
warmtebuffer) en 'energie integraal'
k de materialen meegewogen). Voor
egraal ketenbeheer zijn van belang:
lerking van het watergebruik en her-
>ruik van bouwmaterialen (een wa-
put in het tochtportaal en een hou
foto TheoBohmers
Ginds valt er één op door zijn trotse hoogte, bekroond met een dak als een skischans.
ten keukeninrichting), lange levens
duur, weinig onderhoud en organische
architectuur (de huizen met de schuine
lijnen, naar het voorbeeld van de na
tuur) en flexibel bouwen en wonen (uit
wisselbare gevel- en binnenpanelen).
En tenslotte voor bevordering van de
milieukwaliteit: geluidsisolatie, ge
zondheid en veiligheid (reinigbare ven
tilatiekanalen, centrale stofzuiginstal-
latie) en bio-ecologie (vegetatiedak en
ook afgeschermde elektriciteitsleidin
gen om elektromagnetische velden te
voorkomen).
Ecolonia betekent in het algemeen dat
er minder beton, minder cement, min
der kunststof zoals PVC en minder tro
pisch hardhout wordt verwerkt, maar
integendeel meer rookontzwavelings-
gips als recyclingprodukt van de met
kolen gestookte elektriciteitscentrale
in Nijmegen, houtcellulose (inderdaad:
oude kranten als thermische isolatie),
hout, minerale wol, natuurverf, kalk
zandsteen, vurehout en Europees en
Canadees hardhout en gerecycled be
ton.
„Het is", zegt projectmanager Paul
Hoen, „dus duidelijk: dé milieubewuste
woning bestaat niet. Neem de koperen
regenpijpen die bij de organische wo
ningen gebruikt worden. Een compro
mis natuurlijk. Koper heeft een lange
levensduur, maar het is als grondstof
ook eindig. Of het voorbeeld van de bio-
ecologische bouw. Daar zit veel ventila
tie in, om frisse lucht van buiten te krij
gen, maar dat werkt nadelig op het
energieverbruik'
Meer dan normaal het geval is staan de
huizen in Ecolonia noord-zuid gericht.
Driekwart van het aantal krijgt een
zonnecollector, voor de verwarming
van tapwater. Dat geldt ook voor zes
van de acht bio-ecologische huizen, die
bovendien worden voorzien van iets
wat aan de andere kant juist doet den
ken aan de pre hi-tech tijd van weleer:
een vegetatiedak, bestaande uit geëx
pandeerde kleikorrels met veensub-
straat en daarop vetplantjes, die water
en warmte vasthouden.
Gouda
„Ecolonia", zegt in Gouda ir. Frans de
Haas, „is niet zo uniek. In 1985 is er in
Hoofddorp een proeftuin voor energie
zuinige woningen gebouwd, acht blok
jes met elk een eigen architect. Daar lag
de nadruk op actieve zonneënergie,
maar die ontwikkeling is door de kosten
tegenover de lage gasprijs en de inge
wikkelde installaties niet doorgezet".
De Haas, directeur van het advies- en
onderzoeksbureau Woon/Energie en
een van de initiatiefnemers van Ecolo
nia, ziet voorlopig veel meer toekomst
in passieve zonneënergie: veel glas in de
zuidgevels, goed isoleren, een zonnecol
lector met boiler voor warm water, plus
een hoge-rendementgasketel.
„Zonneboilers, die net als HR-ketels al
redelijk ingeburgerd raken, zijn relatief
simpele apparaten, die nu ook voor
ruimteverwarming worden ontwikkeld.
Best kans dat beide systemen, voor
warmwatervoorzieningen ruimtever
warming, naar elkaar toe groeien. Maar
het knelpunt is voorlopig nog de opslag.
In Alphen gaat men het gasverbruik be
perken tot 500 kubieke meter per wo
ning. Dat is heel goed, maar voor het
broeikaseffect misschien nog veel te
veel".
Voor Bouwfonds-manager Hoen is de
toepassing van windenergie, hoe duur
zaam dan ook, eveneens achterhaald.
Tenzij in grote windmolenparken
(Friesland, Lelystad, Maasvlakte), die
aan het openbare elektriciteitsnet leve
ren.
Doordat tussen plannen maken en ople
veren een flinke tijd zit, is in Ecolonia in
beginsel de kennis van twee jaar gele
den verwerkt. „Je moet", zegt Hoen,
„op een gegeven moment gaan bouwen.
Maar we hebben over de nieuwste ont
wikkelingen steeds contact onderhou
den met TNO. En soms hebben we bij
gestuurd. Zoals in het geval van de lek
steen, de overgang tussen het stuc- en
het metselwerk, waar asbest in bleek te
zitten. En midden vorig jaar kwam er
ineens een discussie op gang over mine
rale wol, die kankerverwekkend zou
zijn. We hebben toen ingeschat dat het
wel los zou lopen en zo was het ook".
„Ik zou", zegt adviseur De Haas, „in dit
verband overal met grote letters voorlo
pig op willen zetten. Wij hebben voor
een grote doe-het-zelfketen een brochu
re gemaakt, waar heel veel vraag naar is
en waarop we aangeven welke produk-
ten de voorkeur verdienen. Op dit mo
ment dan, want het is natuurlijk steeds
in beweging".
Vindt De Haas dat Ecolonia op milieu
gebied ver genoeg gaat? „Op onderde
len", antwoordt hij, „zou ik wel een
stapje verder hebben willen gaan. En
wat ik zeker jammer vind dat is dat het
gebruik van PUR-schuim voor isolatie
uiteindelijk niet helemaal vermeden
kon worden. Daar zit allerlei gore troep
in. En het hecht zo perfect datje er in de
sloopfase niets mee kan doen, maar dat
betekent ook dat men niet zo precies
hoeft te bouwen: men spuit de kieren
gewoon vol, hoe groot ze ook zijn. Mijn
stelling is dat met milieuvriendelijker
bouwen ook de vakbekwaamheid terug
keert".
Enkele honderden woningen die het
predikaat milieuvriendelijk voeren zijn
er al gebouwd in Nederland. Grotere
projecten, zoals in Hoofddorp, Gouda,
Delft en twee in Den Bosch (waarvan
één aantoonde dat ecologisch bouwen
in de huursector nog te duur is), maar
ook kleinere en volgens De Haas een
'beetje onwetenschappelijke': pyrami-
dehuizen in Schiedam en sinds ander
halve week ook twee spiraalwoningen
in het Friese Hardegarijp.
Auto wassen
„Sommige projecten", zegt De Haas,
„zijn op onderdelen misschien milieu
vriendelijker dan Ecolonia. Maar de
waarde van Ecolonia zit 'm in het feit
dat het een integraal demonstratiepro
ject is. Niet alleen energie, ook milieu,
De verspringende rooilijnen, de opzet
rond een vijver, de inrichting van het
openbaar gebied met veel groen zijn ge
ïnspireerd door de bekende Belgische
architect en stedebouwkundige Lucien
Kroll. Een officieel woonerf wordt Eco
lonia niet, de auto wordt er niet gesti
muleerd maar gedoogd,.zonder vaste
parkeerplaatsen, en wie hem wil was
sen kan terecht op een wasplaats aan de
vijver; met daaronder rioolafvoer zodat
de vijver schoon blijft. Ook op de straat
lantaarns zijn milieucriteria toegepast.
En op het fietspad wordt geëxperimen
teerd met verlichting die pas gaat bran
den als de komst van een wielrijder
wordt gemeld door een sensor.
De verkoop van de huizen loopt goed, zo
meldt Paul Hoen. De prijzen variëren
van 170.000 tot 300.000 gulden, vrij op
naam. Daarin zit ongeveer een derde
van de extra kosten die ecologisch bou
wen in Alphen aan den Rijn vergde.
Tweederde komt voor rekening van het
rijk. Volgens Hoen wordt de helft van
de meerkosten (twintig procent van de
aanneemsom) nog veroorzaakt door
wat hij noemt leer- en serie-effecten.
De eerste woningen in Ecolonia zijn zo
juist opgeleverd. Een man van middel
bare leeftijd is bereid om even tussen de
verhuisdozen vandaan te komen en te
verklaren waarom hij een geluidsarme
woning heeft gekozen, zo'n woning die
niet alleen zoals alle andere huizen in
Ecolonia ankerloze spouwmuren heeft,
maar ook nog eens een volledig van de
belendende percelen gescheiding fun
dering.
„Dat ging", antwoordt hij, „puur toe
vallig. Ik had een huis nodig en dit was
beschikbaar. Maar het is waar: mijn
buurman heeft^l een scheidingswand
gesloopt en ik heb er niets van ge
merkt".
Zo zou het eigenlijk moeten zijn. Niet
een milieuvriendelijk huis kunnen kie
zen, maar niet eens een ander kunnen
krijgen.
BEVINDING
Het opbouwen en afbreken van
een kermis is altijd een
spectaculair gezicht. Dagenlang
wordt er tot diep in de nacht
gewerkt aan de opbouw. Vooral bij
grote attracties als achtbanen en
reuzenraderen gaat er heel veel
tijd zitten in opbouw en afbraak.
Het technisch ingenieursbureau
Industrial Development in
Heerenveen werd enkele jaren
geleden met dat probleem
geconfronteerd. Ingenieur Groen
van ID: „Een van onze klanten
vroeg of wij er iets op konden
vinden om de tijd die met
opbouwen en afbreken gemoeid is
te beperken. Hij wilde een
reuzenrad dat niet in twee dagen
wordt opgebouwd, zoals
gebruikelijk is, maar in maximaal
acht uur. We hadden heel wat
technische problemen te
overwinnen om dat te kunnen
realiseren, maar het is wel
gelukt".
Uiteindelijk kwam het bureau uit
bij een ontwerp, waarbij het
onderstel van het reuzenrad
bestaat uit drie transportwagens
die naast elkaar worden gezet.
Daarna is een druk op de knop
voldoende om een groot deel van
de constructie hydraulisch uit de
transportwagens te laten
schuiven. „Vroeger moesten er
kranen aan te pas komen om alle
onderdelen van het reuzenrad op
hun juiste plek te kunnen
monteren, maar dat hoeft dus niet
meer".
De transportwagens, waar alle
onderdelen van het rad tijdens het
vervoer in zijn ondergebracht,
fungeren ook als contragewicht
voor de constructie. Voor de
benodigde stabiliteit zorgen
enkele uitzwenkpoten, die aan de
hoeken van het onderstel worden
uitgeklapt.
Dankzij het bijzondere ontwerp is
voor de opbouw inderdaad niet
meer dan acht uur nodig. Eén
klant beweert zelfs slechts zes uur
nodig te hebben om het rad
draaiklaar te maken. Ook vergt de
opbouw minder mankracht: het
kan met met vier of vijf mensen,
terwijl een traditioneel reuzenrad
vaak in elkaar wordt gezet door
zes of zeven man.
Het rad, waarvoor Europees
patent is verleend, blijkt in de
praktijk een groot succes.
Knijpstra Konstruktie in
Terband, gemeente Aengwierden
(Friesland) heeft op basis van het
ontwerp van ID diverse van deze
kermisattracties gebouwd. Groen:
„Zo'n rad is duurder dan de
normale ontwerpen. Je komt al
gauw aan zo'n anderhalf miljoen.
In Nederland zijn de meeste
kermissen echter zó matig, dat
zo'n attractie hier niet rendabel te
maken is. In Duitsland zijn de
kermissen veel beter. Vandaar dat
alle reuzenraderen die volgens dit
ontwerp gebouwd zijn in
Duitsland draaien. Dat is jammer,
maar het is nou eenmaal niet
anders".
Met vragen over octrooien en
vindingen kan men terecht bij de
bibliotheek van de Nederlandse
Octrooiraad, tel. 070-3986541.
i eindredactie rené van zanten vormgeving peter J. C. martens
