Laser is een blijvertje
m
Nieuw kooprecht houdt haken en ogen
im
Op naar Mars
Weten Werken
üonsument
ruimte
Hersenen
verschillen
Leidse Courant
dinsdag 15 september 1992
Hij zit in de cd-speler, schiet door de disco-ruimte en snijdt door reusachtig
grote stalen platen. De laser, die ook steeds meer in de geneeskunde wordt
toegepast. Of de laser superieur is aan andere technieken, wordt de
komende jaren onderzocht.
door Madeleine Roumen
„De laser zou het operatiemes volle
dig kunnen vervangen. Maar het ge
beurt alleen nog niet", zegt natuur
kundige G. Gijsbers, die uit het eind
van een bos dunne draad een minus
cuul blauw lichtbundeltje tovert.
„Chirurgen willen voelen wat ze
doorsnijden. Begrijpelijk. Want de
laser is contactloos".
Op deze pagina willen wij
wekelijks in de rubriek 'De
Kwestie' aandacht besteden
aan vragen van lezers. Vragen
over bij voorbeeld
natuurkundige verschijnselen.
In samenwerking met de
stichting Publieksvoorlichting
Wetenschap en Techniek
zorgen wij ervoor dat al die
vragen worden beantwoord.
De meeste schriftelijk, een
aantal ervan in de bijlage.
Heeft u vragen, schrijft U dan
aan:
Redactie Weten Werken.
Rubriek 'de Kwestie'
SijthoffPers
Postbus 16050
2500 AA Den Haag
r
Als alles volgens plan verloopt, wordt morgen de Mars
Observer gelanceerd. Deze Amerikaanse satelliet heeft
tot doel het oppervlak, de atmosfeer, het inwendige en
het magnetische veld van de planeet Mars te bestuderen.
De Mars Observer is de eerste van een nieuwe klasse van
relatief goedkope onbemande ruimtescheepjes. Behalve
Mars zullen, met soortgelijke Observers, de komende
jaren mogelijk ook andere objecten in de binnenste
regionen van ons zonnestelsel (Venus, de maan, nabije
planetoïden en kometen) worden bestudeerd.
De Marssonde zal met een Titan-3 raket in een
'parkeerbaan' worden gebracht, de baan omde aarde
van waaruit dergelijke satellieten definitief naar hun
bestemming worden gelanceerd. Bij het verlaten van
deze parkeerbaan wordt voor het eerst gebruik gemaakt
van een nieuwe boosterraket, de Transfer Orbit Stage
(TOS). De TOS zal op het juiste moment gedurende 144
seconden worden afgevuurd om de sonde de juiste
snelheid te geven om Mars te bereiken. Ruim twintig
minuten later wordt de TOS afgekoppeld. Pas begin
september 1993 zal de NASA-ruimtesonde de Rode
m Planeet hebben bereikt. Het is dan bijna vijfjaar geleden
•t zei dat de planeet voor het laatst door een (Russische) sonde
werd bezocht.
De Mars Observer is de vijfentwintigste sonde die
richting Mars wordt gezonden. Tot nog toe kwamen er
zestien op hun bestemming aan, maar de meeste
functioneerden niet naar behoren. De eerste pogingen
om de op de aarde lijkende planeet Mars te bereiken
vonden plaats in 1960. De Sovjet-Unie lanceerde in
oktober van dat jaar twee satellieten, maar die kwamen
zelfs niet eens toe aan hun eerste 'horde' (de
parkeerbaan om de aarde). Pas op 14 juli 1965 werd het
eerste succesje geboekt: de Amerikaanse Mariner 4
bereikte veilig zijn baan om Mars en maakte 22 foto's
van de
onherbergzame,
met kraters bedekte
planeet.
Na het succes van de
Mariner 4 konden de
Russen niet
achterblijven. De
Sovjet-Unie deed
vanaf dat moment
nog tenminste
negen pogingen - het
precieze aantal is
niet bekend - om
Mars te bereiken.
Slechts één vlucht,
die van de Marsö,
was succesvol. De
Verenigde Staten
boekten betere
resultaten: de
Mariners 6,7 en 9
bereikten hun doel
foto Nasa en alleen de Mariner
irs Observer. 8 mislukte.
Het grootste succes
werd in 1975/76
behaald met de geslaagde lancering én landing op het
Marsoppervlak van de Amerikaanse ruimtesondes
Viking 1 en 2. De beide identieke Marslanders
bestudeerden niet alleen de geologische eigenschappen
van de planeet maar deden ook een poging om
(microscopisch) leven op te sporen... tevergeefs naar
later bleek. Het was echter voor het eerst dat we op
aarde getuige konden zijn van nabije beelden van het
oppervlak van Mars.
Geheimen
De Mariners en Vikings verzamelden in de loop der jaren
een schat aan gegevens over onze buurplaneet. Het
gehele oppervlak van Mars werd in kaart gebracht,
bodemmonsters werden onderzocht en ook de atmosfeer
werd grondig bestudeerd. Toch weet men nog lang niet
alles over Mars. Eén van de geheimen die
wetenschappers aan de planeet willen ontfutselen is de
rol die water hier in de löop der tijden heeft gespeeld.
Instrumenten
Vanuit zijn relatief lage baan (hoogte 360 km) zal de
toi Mars Observer vanaf begin december 1993, wanneer
alle instrumenten in werking zijn, gedurende tenminste
één volledig Marsjaar (687 aardse dagen) de planeet
nauwkeurig bestuderen.
Een extra experiment aan boord van de Mars Observer
betreft een samenwerking tussen de V.S., het
Gemenebest van Onafhankelijke Staten en Frankrijk:
de MarsBalloon Relay Experiment. Dit experiment zal
iu toé op zijn vroegst in 1994 van start gaan, als de Russen
kleine sondes aan ballonnen in de Marsatmosfeer laten
het a afdalen. De gegevens die de instrumenten daarbij
verzamelen, worden zowel naar een (nog te lanceren)
Russische moedersonde als naar de Mars Observer
gezonden.
ileve Sommige wetenschappers zien het Mars Observer-
)ol- project als een eerste voorbereiding op een bemande
le vaij vlucht naar onze buurplaneet, ergens in de loop van de
tale j volgende eeuw.
;n de
Terwijl de mogelijkheden van de la
ser door nieuwe technologische ont
wikkelingen langzaam maar gestaag
toenemen, proberen experts zoals
Gijsbers de dokter in de kliniek voor
het lichtfenomeen te winnen. De fy
sicus werkt in het Laser Centrum
van het Academisch Medisch Cen
trum (AMC) in Amsterdam, waar
artsen, natuurkundigen, chemici,
technici en biologen samen onder
zoek doen naar nieuwe lasertoepas
singen en bestaande behandelingen
proberen te verbeteren.
„Vaak weten artsen niet wat de laser
te bieden heeft. Of het schrikt ze nog
af. De film Star Wars heeft ook op
hen effect. Laser heeft een magische
klank. Maar meestal is het niet zo
spectaculair. Een laserpistool be
staat niet echt. Ik mag het graag
zien op de film. Het is echter niet
eens mogelijk om zo'n wapen te pro
duceren".
Laser. Eigenlijk niets anders dan
een lichtbron. De zeer intense licht
bundel in één kleur schijnt maar in
één richting. Die ene straal kan zelfs
honderd miljoen keer sterker zijn
dan zonlicht op aarde. Voor inwen
dig gebruik geleiden glasvezels het
licht door bochten heen naar de te
behandelen plek. Dit gebeurt met
hulp van catheters en kijkbuizen;
passend in de trend om via natuurlij
ke openingen in het lichaam allerlei
ingrepen te doen.
Met laser kan tot op de kleinste plek
jes heel precies, snel en behoorlijk
schadevrij worden gewerkt. Een los
gelaten netvlies wordt tot in de pun
tjes weer vastgemaakt. Dankzij de
lasér hoeven niet alle operatie-pa
tiënten meer onder het mes. Het is
alleen niet altijd pijnloos.
„Wat wij eigenlijk doen is bakken en
braden met de laser", zegt Gijsbers.
„Met de verschillende warmte-effec-
ten van de laser kun je snijden,
bloedvaatjes openen, weefsel verwij
deren of nierstenen laten vergrui
zen. Speciale lasers kunnen dunne
weefsellaagjes verdampen. Dat ge
beurt als hoornvlies wordt bijgesle
pen, zodat een bril of contactlenzen
misschien niet meer nodig zijn. Het
effect van laser tegen pijn is in onze
ogen nog onvoldoende bestudeerd".
„Verder zijn er nog veel nieuwe,
hoopvolle mogelijkheden. Maar die
moeten eerst nog beter worden on
derzocht. Laser als diagnose-middel
bij voorbeeld om huidtumoren in een
heel vroeg stadium aan te tonen.
Met laser is ook vrij bloedeloos te
opereren. Bij het verdampen van een
stukje weefsel, verkrimpen de omlig
gende bloedvaatjes. Daar komt dan
geen bloed meer uit".
De laser is en blijft volgens Gijsbers
perfect om 'wijnvlekken' weg te ha
len en terugkerende poliepen in de
darmen te verwijderen. Twee behan
delingen waarmee het AMC voorop
loopt. De artsen onderzoeken nog of
wijnvlekbehandeling vlak na de ge
boorte tot nog betere resultaten
leidt. De wijnvlek heeft dan immers
de kleinste bloedvaatjes en omvang
en de huid is nog niet zo dik. „De
kwaliteit van leven verbetert enorm
als mensen van hun afschuwelijke
wijnvlekken zijn verlost", zegt Gijs
bers. „Hetzelfde geldt voor pigment-
vlekken, couperose en andere vaat-
door Nigel Hawkes
Een groeiend aantal wetenschappe
lijke bewijzen toont aan dat de her
senen van mannen en vrouwen van
af het eerste moment anders in el
kaar zitten. Dit komt door zoge
naamde geslachtshormonen die het
verschil in talenten en bekwaamhe
den van de twee seksen verklaren.
De erkenning van deze waarheid
komt als een opluchting voor veel
onderzoekers die aanvankelijk een
ander uitgangspunt hadden. Camil
la Benbow van de Universiteit van
Iowa (VS) is daar een voorbeeld van.
Benbow heeft aangetoond dat een
grote wiskundige aanleg vaker bij
mannen dan bij vrouwen voorkomt.
„Ik heb vijftien jaar tevergeefs ge
zocht naar een verklaring die met de
omgeving te maken heeft. Nu geef ik
het op", aldus Camilla Benbow. Zij
accepteert nu dat de verschillen van
biologische aard zijn.
Overzicht
Een bijzonder goed overzicht van de
huidige wetenschappelijke stand
van zaken over dit onderwerp wordt
gegeven door Doreen Kimura, hoog
leraar psychologie aan de Universi
teit van Ontario (Canada), in de laat
ste uitgave van het blad 'Scientific
American'.
In haar laboratorium is aangetoond
dat jongetjes van driejaar beter zijn
in doelgerichte motorische vaardig
heden, dat wil zeggen in het gooien
of vangen van ballen, dan meisjes
van dezelfde leeftijd. Ook is bewezen
dat dat niet het gevolg is van meer of
uitgebreidere oefening. Jongens zijn
eenvoudigweg van nature beter ge
schikt om cricketer of honkballer te
worden.
Professor Kimura heeft eveneens
aangetoond dat meisjes vloeiender
spreken, gemakkelijker talen leren
en beter met hun handen werken.
Kaartlezen
foto ibm
Een wetenschapper doet met behulp van kruisende laserbundels onderzoek naar de
mogelijkheid tot ontwikkeling van onder meer kant-en-klare holografische camera's.
afwijkingen in de huid. Ook zwei-
linkjes in de luchtwegen lenen zich
uitstekend voor behandeling met la
ser. In de oogheelkunde is de laser
zeker een blijver".
Laser is kostbaar. Dat komt volgens
Gijsbers omdat elke toepassing zijn
eigen laser heeft. Er zijn er die maar
een beetje, maar er zijn er ook die
diep in het weefsel binnendringen.
„Bovendien hebben artsen hun ei
genvoorkeur. De een wil mesje num
mer tien, de ander prefereert elf. Zo
is het ook met de laser".
Toch zijn er maar twee lasers, de zo
genoemde C02 en de Nd:YAG, die
met recht de werkpaarden mogen
worden genoemd. De ene is voor
snijden en weefselverwijdering. De
andere voor bij voorbeeld het wegha
len van darmpoliepen.
Gijsbers geeft een vriendelijk klopje
op een groot grijs machien, de zoge
heten excimer-laser. Zijn eigen
'kind', waarmee hij onderzoek deed
naar het verwijderen van (door
gaans terugkerende) vernauwingen
in de kransvaten. Meestal gebeurt
dat door te 'dotteren' met een bal
lonnetje of met een bypass-operatie.
De fysicus promoveerde afgelopen
zomer op het onderzoek. Zijn conclu
sie luidt dat de laser in tegenstelling
tot de eerste verwachting toch nog
schade aan de vaatwand geeft. Dat
komt door de micro explosietjes die
bij elke laserpuls plaatshebben. De
laser maakt de behandeling trou
wens niet goedkoper. Maar een
groot pluspunt is dat hij vpor het op
lossen van lange vernauwingen
waarschijnlijk hoger scoort dan het
ballonnetje.
Gijsbers' vindingen worden de ko
mende jaren nog verder uitgediept.
Hartspecialisten van het AMC en
het Rotterdamse Dijkzigtziekenhuis
onderzoeken met subsidie van de
Ziekenfondsraad de waarde van de
laser voor speciale afwijkingen in de
kransvaten.
„Misschien komt er uit dat de laser
een waardevolle aanvulling is",
hoopt Gijsbers. „Of we moeten een
pas op de plaats maken. Blijkt nou,
dat met laser de klachten langer
wegblijven dan met dotteren, dan
hebben we er een goede behandeling
bij gekregen".
Mannen onthouden een bepaalde
route door die uit hun hoofd te leren
(derde links, tweede rechts, recht
door bij de rotonde), terwijl vrouwen
zich de route herinneren door ori
ëntatiepunten en weten dat de af
slag naar rechts vlak bij Albert Heijn
is. De mannelijke benadering maakt
mannen geschikter om kaart te le
zen.
Kimura is ervan overtuigd dat de ef
fecten van een vroege blootstelling
aan geslachtshormonen aanzienlijk
zijn en bepalend voor de rest van ie
mands leven.
Hoe de verschillen precies ontstaan
is nog niet duidelijk, maar de bewij
zen worden steeds overtuigender.
Jongens en meisjes hebben verschil
lend gevormde hersenen en dat be
paalt hoe goed of slecht ze zijn in be
paalde handelingen.
Nigel Hawkes is redacteur van The
Sunday Times
klas
ip, ne
ide
rtige
nsumentenkoop is
gend recht
rden. Verkopers
en de consument
meer zomaar het bos
ren. Maar dat
kent niet dat alles
eenvoudiger is
rden. De consument
voor en na de koop
rzoek doen'. Anders
eelt hij zijn recht.
door Els Kemper
In januari nog klonken allerlei
jubeltonen. Het Nieuw Burgerlijk
Wetboek was van kracht geworden,
en daarin was eindelijk de
consumentenbescherming mooi
geregeld. „Positie van de koper veel
sterker", zo verkondigde de
Consumentenbond in de
Consumentengids, „Gaat uw pas
gekochte auto stuk, dan kunt u
kosteloos herstel verlangen". Dat
was een van de voorbeelden die er bij
werden genoemd.
En nu, pakweg een halfjaar later,
zijn er meteen al weer sombere
geluiden. Natuurlijk is de
consument beter beschermd, maar
dat is geen vrijbrief. Een klant die
iets koopt moet zijn hoofd er heel erg
goed bij houden. Anders verspeelt
hij die mooie rechten.
Deze minder vrolijke kijk op de
consumentenkoop is afkomstig van
mr. G. B. A. Paquay uit Maastricht,
die vorige week aan de universiteit
van Utrecht is gepromoveerd op het
onderwerp 'Conformiteit en risico in
het nieuwe kooprecht'.
Conformiteit betekent dat tussen de
de klant en de verkoper een soort
overeenstemming moet zijn over
wat er wordt gekocht. Over het
produkt zelf, over de eigenschappen
die het heeft, over de overeenkomst
die ze sluiten, bij voorbeeld over
levertijd, annuleren enz.
Het addertje onder het gras, dat de
consument belaagt, zit in deze
'conformiteit'. Die legt ook bij de
klant de verantwoordelijkheid en de
verplichting om zich uitvoerig te
informeren, voordat hij
daadwerkelijk iets koopt. Hij dient
zelf produktinformatie te lezen, hij
moet zelf vragen stellen aan de
verkoper. Het komt er eigenlijk op
neer dat hij zelf heel goed moet
weten wat hij koopt. Ook direkt na
de koop moet hij onmiddellijk
controleren of alles werkt en in orde
is. Niet eerst zes weken op vakantie
gaan, en dan pas gaan klagen over
ontbrekende schroeven. Nee, gelijk
terug naar de winkel. Anders lijkt
het of je chicaneert, en dat mag niet.
Paquay vindt dat de
Consumentenbond een te
optimistische voorstelling geeft.
Volgens de bond is de verkoper
verplicht om informatie te geven. In
de Consumentengids stond dat de
nieuwe wettelijke regels voor de
consumentenkoop ervan uit gaan
dat de verkoper een deskundige is,
die behoorlijke voorlichting geeft,
met name over te verwachten
nadelen en
Paquay komt tot een totaal andere
conclusie. Volgens hem hoeft een
verkoper géén informatie te geven
over de kwaliteit van een produkt. Je
kunt hem er naar vragen, maar als
hij zegt dat hij het niet weet, ben je
net zo ver van huis. Geeft hij wél
informatie, dan kan je hem daar aan
houden. Als je een speciaal
fototoestel wilt hebben, moet de
verkoper duidelijk maken datje dan
niet dit, maar dat toestel moet
hebben. Een enkele keer moet hij
iets vertellen, bijvoorbeeld als een
gebruikte auto total loss is geweest.
Maar voor het overige kan je van een
verkoopgesprek niet veel
verwachten. Paquay schildert de
verkoper af als een doorgeefluik. Hij
hoeft niet alles te weten. Als je een
nieuwe stoel koopt, waarvan de
bekleding er na driejaar in draden
bijhangt, dan kan je hem niet
verwijten dat hij je niet heeft
Je kan wel schadevergoeding eisen,
omdat je een veel langere
levensduur had verwacht, maar dat
is een ander verhaal. En je moet er
op rekenen datje in een soort strijd
belandt. Nergens in het nieuwe
kooprecht staat dat een
schadevergoeding onmiddellijk
moet worden gegeven.
Bij kleding ligt het nog moeilijker.
Paquay vond bij zijn onderzoek een
rechtzaak over een mooie jas, die na
twee jaar chemisch werd gereinigd,
en verkleurde. Niet meer te dragen,
die jas. De stof was niet goed geverfd,
zo bleek. Deugt zo'n jas daarom niet
op het moment datje hem koopt?
Misschien niet, maai* de verkoper
hoeft dat niet te weten.
De kantonrechter besliste dat het
risico voor koper was. Bij zulke
uitspraken wordt ook gelet op wat in
de samenleving gebruikelijk is. Dat
heel veel mensen hun kleren maar
één, hooguit twee seizoenen dragen,
telt hard mee. Dat een zuinige
consument zijn jas tien jaar wil
blijven dragen, is zijn probleem. Die
moet dan eigenlijk tevoren zwart op
wit laten vastleggen dat hij een
duurzaam kledingstuk koopt.
Waar zit de consumenten
bescherming dan wél, als je tegen
zulke miskopen zo weinig kan
ondernemen?
Paquay legt uit dat het
verhaalsrecht van de consument is
veiliggesteld. Je hebt dus het recht
om de verkoper op het matje te
roepen. Of je daar succes mee hebt,
dat is vers twee, maar het recht is er.
Vroeger kon een ondernemer zich
daar via koopvoorwaarden of
garantiebepalingen rustig onder uit
draaien. De consumentenkoop is nu
echter 'dwingend recht' geworden,
en al te nadelige bepalingen in
koopvoorwaarden mogen domweg
niet voorkomen.
Klaar is Kees, zou je denken, maar
nee. Je kunt dat dwingende recht
nog hard nodig hebben. Paquay
noemt bij voorbeeld de Bovag-
voorwaarden met garantie voor
gebruikte auto's, „extreem
consument-vij andig'
Toch zijn ook de
consumentenorganisaties daar bij
betrokken geweest.
Ze zijn tot stand is gekomen in de
Commissie Consumenten
Aangelegenheden van de SER
(Sociaal Economische Raad).
Het is een garantie voor niet
zichtbare, onontdekte gebreken.
Volgens Paquay betekent dat dat de
koper toch eerst zelf op zoek moet
naar 'kwalen', met hulp van de
ANWB bij voorbeeld. Anders koopt
hij op eigen risico. En als er dan
mankementen worden ontdekt,
vallen ze niet onder garantie. Daar
heb je dus niets aan. Er is nog een
soort aanvullende garantie, maar
daar moetje voor betalen, dus dat is
een vorm van verzekering.
De reparatiegarantie van de Bovag
geldt voor drie maariden, en in de
visie van Paquay is dat een
onterechte beperking. Ook na een
halfjaar heb je gewoon nog recht op
verhaal, zegt hij.
Verder heeft hij prijsafspraken
ontdekt (minimaal 75 voor een
schade-taxatie) en vaste rentes en
boetes in betalingsbedingen, terwijl
je daar als consument per garage je
eigen afspraken over moet kunnen
maken. En nog zo'n curieus geval:
bij de koop van nieuwe auto's, die
niet snel kunnen worden geleverd,
heb je bij prijswijziging binnen drie
maanden het recht om de koop af te
zeggen. Maar dan moetje toch nog 1
procent van de koopsom betalen.
Dat zou een vergoeding voor
gemaakte kosten moeten zijn. In
strijd met de wet, vindt Paquay,
zeker als die ene procent de
werkelijke kosten overtreft.
Over het nieuwe consumentenrecht
is het laatste woord nog niet gezegd,
dat is wel duidelijk. Paquay heeft
ook onderzocht hoe het elders in
Europa toegaat. De wetgeving is
steeds anders, maar het aardige is er
in de praktijk toch sterk eensluidend
wordt gedacht over rechten en
plichten van kopers en verkopers.
