cheveningen Festival
rijgt volwassen status
Jet orkest als geluidsreservoir
Voor altijd Norman Bates
lorie en verval in
vlogen beelden
NCRV-weggevertje zorgt voor chaos
Cl TT TT TT TT? leidse courant |Q
U ±j 1 U U IV maandag 14 september 1992 I t
rtJansma
c vi ningen De oudste en
1 ervaren deelnemer ging
'ate door met de hoofdprijs:
aan Carl Anderson (48)
Wai jaterdagavond winnaar
derde Holland Casino
Tu ningen Festival. Ander-
n twee Nederlandse lied-
in zijn bagage naar Los
j: Het door hemzelf ge-
'Lady' (van Pierre Kart-
lekend uit de versie van
vvers) en 'Memories' uit
lertoire van Earth Fi-
laar gaat het mede-orga-
Conamus (Comité Ne-
se Amusementsmu
on had vorige week al Ia
ën dat hij gebakken zat
t lied van Lee. En zater-
nd werd er al met ontzag
erd: „Hij zingt het beter
iwers". Anderson zong
it oorsplijtende aanzet-
nét dat stukje natuurlij-
dat het nodig heeft.
Sahayana
inei was het wachten op de
lsIndonesische Ruth Sa
ke Beiden hadden de eer-
doe ivalavond zoveel punten
/oni'd, dat er weinig kans
idsze nog overtroffen zou-
Vooral niet toen de
festivaldag bleek dat de
anditionale jury wat zuini-
de punten was. Want
voelden de meeste op-
^n%n zich nog als een vis
[V0{ mter met eigen repertoi
re, de tweede dag kwam het ver
plichte, toegewezen, Neder
landse nummer. En dat scheelt.
De Belgische troubadour Fred
die Bierset, die de eerste dag bij
het publiek hoog scoorde met
een eigen Jacques Brel-achtig
chanson ('Vijfhonderdduizend
fietsen wonen in Amsterdam')
had het zwaarder met Boude-
wijn de Groots 'Testament'.
„Dat is geen liedje, maar een
boek", verzuchtte de Belg over
de lange tekst. En de Duitse
Sandy Ried fladderde richtin
gloos rond in 'Earth Fire's
'Memories'. Ze kreeg de minste
punten, ook in de einduitslag.
Als troost was er voor haar de
Persprijs, door slechts vier jour
nalisten toebedeeld aan de
meest veelbelovende jonge ar
tiest. Echt jong waren er slechts
vier, want dit was het zangfeest
van de al wat rijpere talenten.
In het bos
Aardig, die Nederlandse liedjes
in het Frans, Engels, Pools,
Spaans en het Bahasa Indone
sia. Indonesische Ruth (vrijdag
winnares van de The Hague
Music Award) haalde flink uit
met Arjen Bras' 'Leoni, Leoni'
en ontving de tweede prijs. De
Frangaise Annick (vier jaar ge
leden voor haar land op het Eu
rosongfestival) zong Willeke Al-
berti's hit 'Telkens weer' (van
Ruud Bos en Friso Wiegersma)
en maakte er een perfect Frans
chanson van, goed voor de der
de prijs. „Ik was er wég van",
vertelde ze. „Ik ben met mijn
cassette-recorder het bos inge
trokken en heb in alle eenzaam
heid de Franse tekst gemaakt".
Onze landgenoot Marco Borsa-
to - normaal in het Italiaans
zingend - had het moeilijker.
Voor hem geen bestaande, ei
gen hit, want dat zou de concur
rentie vervalsen. Vrijdag zong
hij Engels, zaterdag voor het
eerst een nieuw lied in zijn moe
ders taal: Han Kooreneefs
'Opa', sentimentele herinne
ringen aan grootva die er niet
meer is. Ze brachten Marco
zelfs tot tranen. Hij werd er
vierde mee en droeg dat man
moedig: „Ik denk dat ik hele
maal niet ontevreden hoef te
zijn in een veld van zoveel ta
lent". Marco kweet zich boven
dien voorbeeldig van een ande
re taak die hij zichzelf gesteld
had: mede-gastheer zijn voor
zijn concurrenten. Aardig kara-
tertrekje.
Hoger niveau
Het Scheveningse festival lijkt
op weg naar volwassenheid.
Het Circustheater herbergde
meer Haags publiek dan voor
dien, muzikaal had het evene
ment een beduidend hoger ni
veau dan voordien en het kan
artisteik de concurrentie met
een Eurosongfestival gemakke
lijk aan. Van de artiesten zelf
niets dan lof. Winnaar Carl An
derson: „Ik heb een hele week
niet hoeven te denken, alles
werd voor me gedaan". De zan
gers organiseerden als dank op
het gala-feest, na afloop in het
Europahotel, een in festival
kringen ongebruikelijke na-
maak-prijsuitreiking: door hen
zelf vervaardigde certificaten
voor de Beste Hostess, de Beste
Spreker, de Beste Organisator,
en het Beste Festival van de
Wereld. Scheveningen dus.
Het zou dan ook jammer zijn
wanneer deze gezamenlijke
produktie van het Schevening
se Casino, het bureau Toerisme
van Den Haag en de stichting
Conamus schipbreuk zou lei
den. Al is het festival een merk
waardige mengeling van belan
gen (aandacht voor Schevenin
gen en het casino plus export
van Nederlands muzikaal pro-
dukt), de samenwer kenden
kunnen het goed met elkaar
vinden.
Conamus-directeur John de
Mol sr: „Wij geloven rotsvast in
dit festival". Leden van de di
rectie van het casino, grootste
sponsor van het één miljoen
kosten zangfeest: „Een festival
als dit is van groot belang voor
een badplaats als Schevenin
gen. Het maakt het aanbod
compleet. Daar varen wij ook
welbij".
Tent
Toch is het nog een vraag of en
hoe het festival doorgaat. Daar
in speelt tv-uitzending de grote
rol. Met de VARA gaat gepraat
worden over voortzetting. De
plaats van handeling, Joop van
den Ende's Circustheater, is
volgend jaar door de daar ge
plande langlopende musical
Carl Anderson steekt trots de bij de eerste prijs behorende Gouden Microfoon omhoog. Links naast hem
Marco Borsato (vierde prijs) en Annick (derde), rechts Ruth Sahayana (tweede).
niet beschikbaar. Waar dan?
Een casino-woordvoerder: „In
elk geval in Scheveningen. Er is
nog niets besloten, maar er
wordt gedacht aan zo'n enorme
tent. Daar heb je fantastische
mogelijkheden in. En mis
schien valt er met het Kurhaus
te onderhandelen om het daar
in de grote hal te doen".
ANTHONY PERKINS 1932-1992
IEKTHEATER,
RDAM
iionale Ballet met
irfkovich chamber
ny'. Choreografie:
llof Pastor. Decors en
igra ns: John Otto. Licht:
om lhuysen. Reprises:
inge on' van Hans van
en 'Groosland' van
fclarin. Herhalingen:
[.16.18,19,21,22,24 en
rnber, weer in het
damse Muziektheater.
Ito s. de Wal
itionale Ballet bespeelt
isterdamse Muziekthea-
zijn eerste programma
nienwp seizoen deels als
nieuwe seizoen i
en rond'. Daarmee
i de nood - het ontbre-
J1' i orkestbegeleiding - een
gemaakt. De afdekking
orkestbak levert een
d de zaal in stekend
S1 ieel op, dat in twee van
ballet
ic daadwerkelijk wordt
lunl Een écht 'rond theater'
arré is het niet, maar de
^PPI tussen dansers en pu-
lezii ordt wél een stuk ver
wat vooral voor de voor
de betrokkenheid nau-
maken.
s-bemeten ballet 'Shos-
h chamber symphony',
;e de Pool Krzysztof
zich na een vijftal ge-
r- workshopprodukties
et eerst in het reguliere
repertoire manifesteert, is al
meteen afgestemd op deze spe
cifieke podiumsituatie. De in
houd van het ballet leent zich
daar ook voor. Die is geïnspi
reerd door de politieke omwen
teling in de oost- en middeneu-
ropese landen. Pastor wil de
toeschouwers daar kennelijk
met de neus boven op drukken.
Daar slaagt hij wonderwel in:
de reacties waren bij de premiè
re ovationeel en dat begon al bij
het spectaculaire openings
beeld, waarin een deel van het
ensemble op de achtergrond
wegzakt - als van de aardbodem
weggevaagd. Ook later benut
hij aldus effectief het liftmecha-
niek van de gedeelde toneel
vloer. In combinatie met grote
decorelementen, waaronder
enorme rode vlakken die op een
communistisch manifest niet
zouden misstaan.
Wisselwerking
Ook danskunstig put Pastor uit
de glorietijd van het Sovjet-rea
listische ballet als hij een aan
vankelijk grauwe massa laat
wijken voor een parade van
Komsomoljeugd, met vuurrode
stropdassen op witte bloesjes.
Strak excercerend, maar met
rode linten onlosmakelijk ver
bonden aan de jeugdleider - een
symbolisch beeld, ontleend aan
folkloristische meiboomdan-
sen.
Met de terugkeer van het onge
bonden ensemble mondt het
ballet uit in een bevrijding, die
Anna Seidl en Andrew Butling (op de voorgrond) in 'Shostakovich Chamber
Symphony' van Krzysztof Pastor.
echter tegelijk naar desillusie
smaakt.
De boodschap van Pastor in zijn
eerste grote opus is overduide
lijk en neigt tot het overvleuge
len van de artistieke impuls.
Maar de wisselwerking met
Sjostakovitsj' dramatisch-gela-
den muziek geeft ook puur-
danskunstig sterke beelden te
zien. Zodat het ballet ook los
van de politieke bevlogenheid
bijzonder choreografisch talent
openbaart.
Bij de reprises profiteert Maguy
Marins thans internationaal
vermaarde dikkertjesballet
'Groosland' van het voortoneel.
De uitvoerenden brengen zo
doende niet alleen hun Ruben-
siaanse proporties, maar ook
hun individuele grimassen nog
nader tot de geamuseerde kij-
klustigen.
i vakmanschap heeft toch nog gezegevierd.
Wa lonist Jörg Birkenkötter is winnaar geworden
d, i e Gaudeamus-prijs. Ook aan zijn partituur
kl! :n Nederlandse musici een harde dobber. Er
fge" ens de gisteren afgesloten Internationale
ioe: eamus Muziekweek veel moois gepresteerd,
ins door de uitvoerende musici.
idvander Ven
Sc!
j rdam Als niemand het
J iveet en iedereen de wan-
labij is, is er altijd nog Lu-
Gezegend als hij is met
3str chtige oren, een tactisch
t en een natuurlijk
g^fieze dirigent zo met or-
e rej usici om te gaan, dat zij
r net buitengewoon gecompli-
roojen onaangename avant-
rerdi muziek aanpakken, zon-
ta" in partijen te verscheuren
componist in kwestie te
nSe^èn. De uitvoering van
en&fls 'Halleluja I', waarmee
e en de Gaudeamus-r
an 1 eek werd
)er 'dan ook veel respect af.
T(f.. componisten stonden
Ju tijdens de Gaudeamus-
week 1992 centraal, maar naast
de in het kader van het con
cours uitgevoerde werken was
er ook plaats ingeruimd voor
andere eigentijdse muziek. Met
de première van een werk van
Jan Vriend (1938) werd een ere
schuld ingelost. Het door het
Radio Symfonie Orkest gespeel
de 'Halleluja I' was al jaren ge
leden gepland, maar de uitvoe
ring werd een paar keer gean
nuleerd, vermoedelijk in ver
band met de problematische
manier waarop Jan Vriend voor
orkest schrijft (en de monster
bezetting die hij verlangt).
Evolutie
Aardig was, dat 'Halleluja I' gis
teren in het gezelschap ver
keerde van een werk van een
Amerikaanse componist, waar
mee het althans qua idee ver
want is. Want Vriends parti
tuur heeft evolutie als onder
werp, waarbij chaos en orde
fungeren als polaire krachten.
'Origins' van Joshua Fineberg
(1969) is 'een poging de machi
naties van de natuur af te luis
teren', aldus de componist. Dat
wil zeggen: Fineberg heeft de
geleidelijke transformatie van
chaos naar menselijk leven op
aarde willen verklanken. Zijn
compositie heeft door de duide
lijkheid van de vormgeving wel
iets sympathieks.
Maar dit soort klankschilderin
gen, met veel mysterieus ge-
mormel en geritsel, vol wazige
samenklanken en notenfiguren
die als luchtbellen naar de op
pervlakte komen, hebben in
hun naïviteit toch ook iets irri
tants.
Met Vriends ruim tweemaal zo
lange en ruim driemaal zo luide
compositie is iets anders aan de
hand. Tegenover de naïviteit
van Fineberg staat hier de Gro
te Pretentie. Vriend heeft in
zijn massale orkestwerk de ont
wikkeling van het geluid vooral
als sociaal en psychisch proces
willen weergeven. Dit is 'een
studie in gradaties van orke
straal gedrag', die beheerst
wordt door de 'stuiptrekkingen
van de muzikale oer-schep-
ping', aldus Jan Vriend, die Va-
rèse en Xenakis tot de compo
nisten rekent die hem het
sterkst hebben beïnvloed. Het
orkest is hier een 'kolossaal ge
luidsreservoir'. Dat wil in dit
geval zeggen: een baaierd van
instrumentale activiteiten, die
in hun chaotische veelheid van
een ontmoedigende nutteloos
heid zijn.
Aan ideeën ontbreekt het
Vriend niet (al zijn ze wellicht
eerder van sociologische dan
van muzikale aard), maar aan
vormgeving en uitwerking ont
breekt van alles. De complexi
teit lijkt een doel op zichzelf te
zijn geworden. De pretenties
zijn niet waargemaakt (als die
pretenties al zijn waar te ma
ken).
Concours
Jan Vriend - wiens compositie
geen deel uitmaakte van het
concours - maakte, naast Zyg-
doorBertJansma
Norman Bates komt nooit meer
terug. De Amerikaane acteur
Anthony Perkins die wereld
faam kreeg met die rol (die hij
driemaal speelde), overleed za
terdag op 60-jarige leeftijd aan
de gevolgen van aids. Perkins,
een onderschat talent, werd
door het wereldsucces van
Hitchcocks 'Psycho' een carriè
re lang gedwongen in rollen die
hij beter niet had kunnen spe
len: psychopaten, neuroten en
anderssoortig gekwelde types.
Perkins kwam door zijn schich
tige, breekbare uiterlijk, de uit
een scheve mond gemompelde
teksten, en zijn gekwelde oog
opslag al snel terecht in rollen
waar wat mis mee was. Als zoon
van een bekende acteur, Os
good Perkins, die stierf toen hij
vijf was, speelde hij al op z'n
vijftiende toneelrolletjes.
Toen MGM een jonge tegenspe
ler voor Jean Simmons zocht in
'The actress' (1953) liftte hij
naar Hollywood en kreeg de rol.
Een jaar later verloor hij de
competitie met James Dean
voor 'East of Eden', maar al
gauw speelde hij de ene film na
de andere. Tot hij zelf stopte,
terugging naar het toneel, onte
vreden over de weinig fantasie
rijke films die Hollywood hem
bood. Hij zou voortaan zijn car
rière in eigen hand nemen. Hij
koos voor Europa, matige films
als 'Aimez vous Brahms (met
Ingrid Bergman), 'Phaedra'
(met Melina Mercouri) en 'Five
miles to midnight' (met Sophia
Loren). Maar voor zijn vertrek
had hij zijn lot al bezegeld. Hij
had de rol van de psychopathi
sche motelhouder Norman Ba
tes aangenomen in Hitchcocks
'Psycho' (1960) en die zou hem
blijven achtervolgen.
Wraak
Geen interview of 'Psycho'
kwam er in voor, geen tv-por-
tret of de gillende muziek van
Bernard Hermann klonk en
Norman Bates hakte onder de
douche in op Janet Leigh. Veel
later, in 1984, zwichtte hij voor
'Psycho II', en toen in 1986
'Psycho III' kwam, nam hij zelf
de regie op zich. Zijn versie
werd een beetje 'campy', be
wust kitscherig theatraal. Maar
In de derde 'Psycho' speelde Anthony Perkins niet
alleen de hoofdrol (hier met Diana Scarwid), hij
regisseerde die film ook.
die wraak was hem gegund,
want 'Psycho' had hem gete
kend. Niemand wist meer van
zijn knappe Josef K. in Orson
Welles' Kafka-verfilming 'Het
proces', zijn rol in Nevil Shute's
'On the beach', de goedwillende
priester in 'Catch 22', en zeker
niemand wist van zijn rol in
George Sluizers Mulisch-verfil-
ming 'Twee vrouw4en'.
Perkins ging tijdens zijn leven
al de Hollywood-historieboek-
jes in als de maniak. Tel maar
op: een psychopaat in 'Pretty
poison1', een homoseksueel met
sadomasochistische neigingen
in 'Plays it as it lays', een geflip
te, moorddadige modefotogr-
raaf in 'Mahogany', de verknip
te prediker in 'Life and time of
Judge Roy Bean', een gestoorde
terrorist in 'North Sea hijack',
een paranoide priester in 'Cri
mes of passion', en nog een se
rie horrorwerkjes. Soms perfect
(John Houstons 'Judge Roy
Bean'), vaak betreurenswaardi
ge vergissingen.
Perkins groeide op met een be
zitterige moeder en die zou hem
bang voor vrouwen gemaakt
hebben. „Om eerlijk te zijn heb
ben vrouwen me nooit aange
trokken, lange tijd hebben ze
me angst aangejaagd", erkende
hij later. Hij had toen tien jaar
psychotherapie achter de rug
en was getrouwd met Berry Be-
renson (zuster van de actrice
Marisa Berenson). Ze kregen
twee kinderen. Zijn carrière
bleef onevenwichtig.
Al speeldé hij in een tv-serie een
serieuze Talleyrand (in 'Napo
leon and Josephine') in 'Sha
dow of death' was hij weer een
perverse redacteur, in 'Dr Je-
kyll and Mr. Hyde' blijkt hij
Jack the Ripper, en in zijn laat
ste rol in 'A demon in my view'
(tv-film naar een boek van Ruth
Rendell) wordt hij geplaagd
door paranoia.
Perkins had zich erbij neei'ge-
legd. Bij een bezoek aan Neder
land voor 'Psycho II', leek hij
Norman Bates zelfs serieus te
nemen: „Ik kan zijn existen
tieel lijden goed begrijpen".
munt Krauze en Jorge Antu-
nes, deel uit van de jury, die de
Gaudeamus-prijs aan de Duit
ser Jörg Birkenkötter toeken
de. Laatstgenoemde ontving
een compositie-opdracht van
10.000 gulden naar aanleiding
van zijn orkestwerk 'Klange
Schatten', dat vrijdagavond
door het Radio Kamerorkest
werd gespeeld.
Birkenkötter is geen onbeken
de bij Gaudeamus. Ook in 1990
en 1991 werd iets van hem uit
gevoerd. Hij is een zeer serieuze
leerling van Helmut Lachen-
mann, wiens invloed valt te
herkennen in de buitengewone,
onconventionele klankfantasie.
'Klange Schatten' verraadt de
componist die in klanken
denkt, of het nu om een orke
strale veelheid gaat of om het
timbre van een paar instru
menten.
Zijn ideeën zijn bovendien dui
delijk en overtuigen mede door
de rijkdom aan spannende con
trasten. Dat is heel wat meer
dan het noteren van ideetjes a
la de meerderheid van de com
ponisten die hun heil bij Gaude
amus zoeken.
MUZIEKTHEATER, DEN HAAG
Radio Filharmonisch Orkest,
het Groot Omroepkoor en
vocale solisten o.l.v. Leopold
Hager; werken van
Diepenbrock en Orff.
doorAdriaan Hager
Het Haagse publiek liet zich
aanvankelijk niet lokken: het
eerste van zeven NCRV-concer-
ten in de Philipszaal met wer
ken van Diepenbrock en Orff
bleek weinig aantrekkings
kracht te bezitten. De zaal zou
gistermiddag dan ook akelig
veel lege stoelen hebben geteld
ware het niet dat men bij de
NCRV op een gouden gedachte
kwam. Alle Haagse leden van
deze omroep kregen de afgelo
pen dagen een brief in de bus
met de mededeling: 'Voor U is
het concert gratis'. Resultaat:
de kassa's werden bestormd,
lange rijen wachtenden hoop
ten op een kaartje.
Het voornemen om iedereen te
voorzien van een besproken
plaats liet men al spoedig varen,
men mocht zo maar naar bin
nen. „Misschien is het toch ver
standig voor het volgende con
cert een plaats te reserveren"
riep Janneke Jongewaard,
hoofd afdeling muziek van de
NCRV, het publiek toe.
Van Carl Orff stond nu eens
niet 'Carmina Bur ana' op het
programma, maar een later ge
schreven werk in dezelfde stijl:
'Trionfo di Afrodite'. Over die
stijl hoeven we nog weinig te
zeggen. Orff haalt kennelijk het
oerritme van de mens naar bo-
vqn, want bij hem draait alles
om het ritme, de hartslag van
het leven. Maar voor wie 'Car
mina Burana' kent is bij het
luisteren naar 'Trionfo di Afro
dite' de verrassing er af. Alle ef
fecten, alle trucjes en alle wer
kelijke vondsten worden zon
der succes toegepast. Zoetvloei
ende tederheid en opwindende
hartstocht, maar de inspiratie
ontbreekt.
Orff wil de toehoorder betrek
ken by de sfeer van een brui
loftsceremonie uit de oudheid,
maar het publiek blijft slechts
toehoorder en toekijker. Ook
via deze uitvoering door het
Groot Omroepkoor en het Ra
dio Filharmonisch Orkest on
der leiding van de Oostenrijkse
dirigent Leopold Hager.
Leopold Hager is niet bepaald
een dirigent die in staat moet
worden geacht wilde (mogelijk
sluimerende) driften van koor
leden en orkestmusici naar bo
ven te halen. Een keurig ver
zorgde uitvoering was dit en dat
is eigenlijk dodelijk voor Orffs
muziek. Het koor leverde een
uitstekend aandeel, het orkest
speelde naai' behoren en de vo
cale solisten Izabella Klosinska,
Zeger Vandersteene, Djoke
Winkler Prins, Henk Vonk en
Jan Alofs zongen naar behoren.
Hager bracht op het podium
waar de muziek van Diepen
brock de laatste seizoenen door
het Residentie Orkest zo veel
vuldig is gespeeld ook nog eens
Diepenbrock. De ouverture 'De
vogels' en de symfonische suite
'Elektra' zijn door het Haagse
orkest zelfs op cd gezet. Het Ra
dio Filharmonisch Orkest
speelde deze toch wat uit de tijd
geraakte muziek sfeervol, maar
niet meer dan dat.
