Buttons bij de Noordpool
Weten Werken
21c
Leidse Courant
DINSDAG 8 SEPTEMBER 1992
BIT VOOR BIT
Einde van Basieode-tijdperk
Het voor de computerliefhebbers zo vertrouwde
Basicode-geknirp op de middengolf behoort na 1 oktober
tot het verleden. Het was te horen tijdens de
uitzendingen van 'NOS-Scoop' en 'De TROS en
Basicode3'. Dit 'cirkelzaaggeluid' kan via een
vertaalprogramma door verschillende thuiscomputers,
zoals BBC, MS-DOS, MSX, Atari en Spectrum, worden
vertaald naar commando's in Basic. Samengevoegd met
vaste, systeemgebonden subroutines ontstaat uit dit
'esperanto' dan een volwaardig Basic-programma.
De oorzaak van het verdwijnen van de twee
radioprogramma's ligt in het teruglopen van de zendtijd
per omroep en het kleinere financiële budget.
Er wordt op een gruwelijke manier bezuinigd", vindt
Scoop-eindredacteur Hans Janssen. Drie full-time
medewerkers van zijn programma moeten naar een
andere baan uitkijken.
In die programmaopbouw is geen plaats meer voor
technische en wetenschappelijke rubrieken, die volgens
Hans Jansen en TROS-Basicode3 medewerker Jacques
Haubrich al jaren voor hun bestaan moesten strijden.
Een 'snellere' variant van Basicode, waarmee de NOS al
in een ver gevorderd stadium was en die speciaal voor
MS-DOS was ontwikkeld, is nu van de baan. Met deze
variant zou het mogelijk
zijn geweest om ook
illustraties via de radio
over te brengen.
De NOS, die al in 1978
programma's voor diverse
computermerken uitzond,
startte in 1981 met het
uitzenden van Basicode, in
TROS.
Die omroep gebruikt eèn
meer geavanceerde versie,
Basicode3, die het mogelijk
Door het opheffen van NOS-SCOOP
gaat het via de radio 'overseinen'
van foto's, grafische tekeningen en
andere illustraties niet door.
met geluid, grafische
schermen, bestanden en
uiteindelijk zelfs kleur te
schrijven. Veel
computerprogramma's
werden door enthousiaste
De uitgezonden
programma's waren voor
een groot deel ook
beeldkranten: bij de NOS
bestonden deze deels uit
ruimtevaart- en computer-informatie, bij de TROS met
name uit recensies van computerboeken. De grotere
mogelijkheden van Basicode3 boden ook gelegenheid tot
het uitzenden van computerprogramma's met muziek,
tekenprogramma's en spelletjes.
Het stoppen van de basicode-uitzendingen luidt het
einde in van het tijdperk waarin voornamelijk
hobbyisten in het bezit waren van een computer, die hun
vaak zelf geschreven programma's onderling
uitwisselden. De Basicode-standaard maakte die
uitwisseling zelfs mogelijk tussen verschillende
systemen.
NOS-Scoop en De TROS en Basicode 3 Worden deze
maand nog uitgezonden op maandag- en
woensdagavond. I
Postbank doet PC-promotie
Leven zonder computer is geen compleet leven, houdt de
Postbank de lezers voor van de brochure 'De PC Thuis',
een uitgave die alle houders van een girorekening
kunnen aanschaffen voor 2,95. Zij kregen onlangs een
folder bij hun rekeningafschrift met een oproep om de
brochure te bestellen.
'De PC Thuis' doet zijn titel eer aan. De brochure gaat
over alle mogelijkheden om de computer thuis in te
zetten. Voor brieven en scripties, een
receptenverzameling, de ledenadministratie van de
sportvereniging en spelletjes in de resterende vrije tijd.
'De PC Thuis' houdt het simpel, zoals het hoort voor
mensen die net beginnen aan een computer.
De aandacht gaat vooral naar de
gebruiksmogelijkheden. Over de techniek wordt alleen
het hoogst noodzakelijke vermeld. Eveneens om het
eenvoudig te houden beperkt de brochure zich tot de
PC's die werken met het besturingssysteem MS-DOS.
Dat er ook nog andere modellen bestaan wordt vermeld,
maar daarmee houdt het op
Omdat de MS-DOS-PC de meest verkochte is, geeft de
brochure als reden. En omdat een eigen
Postbankprogramma alleen op zulke PC's werkt,
ontdekt de lezer later.
'De PC Thuis' lijkt niet altijd zeker van zichzelf:
geregeld wordt vermeld hoe
handig een PC is voor de
bezitter en hoe zaken
eenvoudiger worden met de
inzet van zo'n apparaat.
Aan de andere kant geven
de schrijvers ook toe dat er
behoorlijk wat inspanning
nodig is voordat de
gebruiker met zijn nieuwe
machine overweg kan.
Om dat probleem op te
lossen heeft de
computerindustrie al
enkele jaren geleden de
muis en de grafische
bediening ingezet. De
gebruiker hoeft dan geen
ingewikkelde commando's
meer in te tikken, maar kan
ze met de muis aanwijzen.
Zulke bediening werd het
eerst geleverd bij de PC's
die juist niet met MS-DOS
werken: Apple, Atari,
Commodore Amiga. De
Postbank-PC's lijken daar
echter nog niet aan toe.
Want Windows vereist een
forse PC met veel rekenkracht en opslagcapaciteit; dat
kost geld. Toch zijn op dit moment zulke PC's voor
bodemprijzen te krijgen, door de malaise in de
computerindustrie. Een andere keus is om toch maar
een PC aan te schaffen die geen lid is van de MS-DOS-
familie. Apple, Atari en Commodore Amiga zijn
gebouwd rond hun grafisch besturingssysteem en
hebben daardoor niet per se grote geheugens en
opslagcapaciteit nodig.
Aan het eind van de Postbankbrochure wordt echter
duidelijk waarom dat soort raadgevingen er niet in
staan. Het eigen programma Girotel, waarmee klanten
zelf hun rekening kunnen beheren, werkt sinds jaar en
dag uitsluitend met MS-DOS. Zelfs voor de in zakelijke
kringen populaire Apple-computer bestaat geen Girotel-
variant. En dat er sinds kort wel een Atari-versie is
hebben de gebruikers van die computer te danken aan
een vasthoudend automatiseringsbedrijf uit Groningen.
Het leuke van die andere PC's is trouwens dat ze met
wat aanpassingen in staat zijn een MS-DOS-machine na
te bootsen. Die mogelijkheid had de Postbank best even
mogen vermelden. Ajl was het maar omdat vier van de
vijf Nederlandse huishoudens nog geen computer
hebben. Waarom zouden zij hoe dan ook een MS-DOS-
machine moeten aanschaffen, terwijl de industrie dat
zelf als een verouderd besturingssysteem ziet?
Toeristen brengen meer geld op dan wetenschappelijk onderzoek. De vraag is bij voorbeeld of de
'Professor Moltsjanov', een onderzoeksschip van het Hydrometeorologisch Instituut van Moermansk,
ooit nog voor de wetenschap zal varen.
door Jan Ottens
Wetenschappelijk onderzoek bedrij
ven op zijn Russisch is ook: tegen be
taling van Amerikaanse dollars rap
porten verkopen, of boeken en zelfs
zoiets frivools als buttons. Althans
op Frans Jozefland, een archipel die
zelfs in de zomer bijna helemaal
schuil gaat onder sneeuw en ijs.
Want de Russische economie ligt op
haar achterste en zonder de hulp
van Noorse en ook Poolse onder
zoeksinstituten zou zelfs het venten
met speldeplaatjes niet meer helpen.
De potentiële kopers op het godver
laten Hooker Eiland, genoemd naar
een Engelse botanicus, zijn toeris
ten, die sinds twee jaar in kleine
groepjes door de hoge arctis worden
gevoerd. Bij voorbeeld op de 'Profes
sor Moltsjanov', een onderzoeks
schip van het Hydrometeorologisch
Instituut .van Moermansk, dat deze
zomer voor het eerst gasten uit Ne
derland meebracht. En dat zelf mis?
schien nooit meer voor wetenschap
pelijke research zal worden ingezet,
professor of niet.
Broeikaseffect
Toch is het belang van onderzoek in
het Noordpoolgebied niet gering.
Om de grote invloed die het, samen
met zijn tegenpool Antarctica, heeft
op het aardse klimaat; om het gevaar
dat de mens het natuurlijke 'broei
kaseffect' zodanig versterkt dat de
ijskappen smelten en de zeespiegel
met tientallen meters gaat rijzen.
Ook om de van elders afkomstige
vervuiling die het hier bijzonder
kwetsbare biologisch evenwicht
dreigt te verstoren, net zoals dat nu
reeds gebeurt door de overbevissing
in de Barentsz-zee, aan de rand
waarvan in het noorden Frans Jozef-
land ligt en Nova Zembla in het zui
den.
Sinds 1918, toen voor het eerst - ge
durende acht maanden - een weten
schappelijk station op het pakijs van
de Noordelijke IJszee functioneerde,
is er in het hoge noorden veel onder
zoek verricht. Het is zelfs zo dat
hier, juist ten behoeve van de klima
tologie, allerlei natuurverschijnse
len beter bestudeerd zijn dan in oce
anen die heel wat toegankelijker
zijn. Lange tijd wisten Russische on-
Meer en meer worden faciliteiten die ooit waren bedoeld ter ondersteuning van
wetenschappelijk onderzoek, ingezet om toeristen te gerieven.
foto Jan Ottens
derzoekers meer van de Canadese
arctische kusten dan de Canadezen.
De Russische poolonderzoeker luite
nant Georgi Sedov overwinterde in
het laatste jaar van de Eerste Wé-
reldoorlog op Hooker Eiland, voor
dat hij ver in het noorden van de ar
chipel aan scheurbuik (ook toen
nog!) overleed. In 1929, het jaar
waarin de Sovjet-Unie het strate
gisch gelegen Frans Jozefland in be
zit nam, vestigde zij met de ijsbreker
Sedov op wat nu ook Kaap Sedov
heet een weerkundig station.
Drie jaar later werd het, in verband
met het Tweede Internationale
Pooljaar vergroot, maar echt vol
daan heeft het station nooit. Want
de baai waaraan het ligt, heet Boech-
ta Tichaja: stille baai. Wat hier ge
beurde (en niet gebeurde, omdat het
zo beschut is), bleek voor de meteo
rologische bevindingen helaas waar
deloos.
Toch werden de houten gebouwtjes
van het Sedov-station pas in 1963
aan hun lot overgelaten. De meteo
rologen verhuisden naar Hayes
Eiland (genoemd naar. een Ameri
kaanse poolonderzoeker), waar het
Krenkel-station (naar een Russische
collega) met zestig man op het ogen
blik het meest noordelijke Russische
onderzoeksstation is.
Timmerhout
De dooi in de betrekkingen tussen
oost en west leidde er toe dat ook Se
dov opnieuw in gebruik is genomen,
maar nu als biologisch station. Het
Russische onderzoeksschip 'Pomor'
(de mens van de zee, zoals de Viking
de zoon van de fjorden is) levert juist
nieuw timmerhout af, als dr. Vladi
mir Averintsjev ons op het zwarte-
basaltstrand met zuinige bewegin
gen begroet.
Gekleed in een camouflagepak (dat
in deze omgeving-zonder-groen niet
om zijn oorspronkelijke functie ge
kozen lijkt) laat de 51-jarige zeebio-
loog zijn rommelige kantoortje met
de speldjes en de boeken zien. Aan de
muur hangen tekeningen, ook te
koop, alle met de arctis als onder
werp.
Welke gevolgen ondervindt de we
tenschapsbeoefening van de nieuwe
Russische revolutie, willen we we
ten. Averintsjev glimlacht vermoeid.
„Tot nu toe", zegt hij, „alleen maar
negatieve, in de eerste plaats voor de
jonge mensen, die nog met hun op
leiding bezig zijn. Wij ouderen ver
dienen nu weliswaar wat meer dan
vroeger, maar er worden nu ook
mensen ontslagen. Er is geen geld.
Vandaar dat we de Noren en de Po
len zeer dankbaar zijn. Zonder hun
hulp zou denk ik mijn instituut, in
Moermansk, niet eens meer kunnen
bestaan".
Wat ten tijde van het weerkundige
onderzoek nog een nadeel was, de
beschutte ligging van de baai, blijkt
nu winst. Het water is er schoo
invloed van de reusachtige voj;
lonie op Rubini Rock op het le\
het water kan er goed bestui
worden.
Walrussen
De interesse van de Noorse w
schappers in Frans Jozefland
voort uit het onderzoek dat zij
nog maar enkele jaren op en
Spitsbergen verrichten naar d
spreiding en het vóórkomen
walrussen. Er zijn sterke aanw
gen dat de walrussen van Spi
gen en die van Frans Jozeflai
ook van Nova Zembla tot een
zelfde populatie behoren, net
dat bij ijsberen het geval is,
Nadat in het hoge noorden de
walvissen praktisch waren
roeid, verplaatste de aandach
de ja,gers zich vooral naar de w
die immers met zijn slagti
ivoor veel geld waard was. H
wege de vorige eeuw waren e
deze soort zeezoogdieren (die
uitermate langzaam voortpla
nog maar zo weinig over dat de
namelijk Noorse jagers steeds
der van huis moesten, tot in d<
ste uithoeken van het toen off
nog niet ontdekte Frans Joze
Journalen
Uit de scheepsjournalen van de
is af te leiden dat tot ongeveer
toen er kennelijk niet veel walr*
meer te doden vielen en de jar h
hield, minimaal 10.000 diere
den afgemaakt. Op Spitsbi 1
werd de jacht in 1952 volledig y
den. Nog geen honderd walri
waren er daar toen over. Inmi
zijn het er weer duizend.
Vooral in de laatste tien jaar
groei opvallend groot geweest
derzoekers van het Noors pool
tuut vermoeden dat daarvooi
thans gedeeltelijk, migratie
Frans Jozefland verantwoorde!
Of er dan daar, op Russisch grol
bied, nu sprake is van een duid
daling van het bestand, kan rri
steun van buitenlandse gele
eindelijk worden nagegaan.
(Dit is het derde verhaal van e(
rie over Frans Jozefland. Aflei
gen 1 en 2 stonden in de krant v
augustus en 5 september).
HET ONDERZOEK
Opwinding over
300jaar oude lucht
Wetenschappers van het NASA
Research Centre in Hampton,
Virginia (VS), beginnen volgende
maand een onderzoek naar de
inhoud van drie loden grafkisten, die
gevonden zijn onder de ruïne van
een eeuwenoud kerkje in Maryland.
In die kisten zijn rond het jaar 1680
drie familieleden van gouverneur
Philip Calvert begraven. De
grafkisten zijn in 1989 ontdekt en
verkeren nog in prima staat.
Loden grafkisten werden in het
koloniale verleden van Amerika zeer
zelden gebruikt: slechts de
allerrijksten konden zich zo'n kist
veroorloven. Volgens het blad Neu>
Scientist, dat onlangs over het
onderzoek publiceerde, zijn in
Amerika eerder slechts twee van
dergelijke loden kisten gevonden,
die rond 1700 geopend werden. Een
van die kisten was toen nog
hermetisch afgesloten en bevatte
een uitstekend geconserveerd
lichaam.
De interesse naar de inhoud van de
drie kisten in Virginia gaat
natuurlijk uit naar de menselijke
resten, die waarschijnlijk vrijwel
intact zijn gebleven, maar nog méér
naar de lucht in de kisten. Die lucht
werd 'gevangen' in een periode dat
van industrialisatie nog geen sprake
was, en wetenschappers kunnen er
dus veel uit leren over de
samenstelling van de aard
atmosfeer in die tijd. Het onderzoek
zou belangrijke antwoorden kunnen
geven op de vraag, in hoeverre de
menselijke activiteit van de
afgelopen decennia de chemische
samenstelling van onze atmosfeer
heeft beïnvloed.
In oktober zal begonnen worden met
het 'aftappen' van lucht uit de
kisten. De manier waarop dat zal
gebeuren is tevoren zorgvuldig
uitgedacht en voorbereid.
Voorkomen moet worden dat de
buitenlucht in de kisten kan
dringen, omdat dan de menselijke
resten binnen enkele uren tot stof
kunnen vergaan. De kisten worden
daarom gevuld met het gas argon,
dat volgens de wetenschappers geen
schade zal veroorzaken aan de
geconserveerde lichamen.
Oplossing voor
schimmelprobleem
Al sinds een aantal jaren gaat het
slecht met de gerbera-export. Na de
anjer en de roos was deze bloem
Archieffoto
De schimmelziekte veroorzaakt bij de gerbera al na korte tijd
lelijke plekken en afgestorven planteweefsel.
lange tijd het belangrijkste export
artikel van de bloemenindustrie.
Daar is echter de klad in gekomen
door een hardnekkige
schimmelziekte, die in het midden
van de jaren tachtig de kop op stak.
De 'grauwe schimmel', Botrytis
cinerea, zorgt na zeer korte tijd al
voor het verkleuren en verslappen
van de bloemen. Door de
schimmelziekte blijken veel op het
oog kerngezonde gerbera's al na een
dag gevlekt en aangetast.
Op verzoek van de Vereniging
Bloemenveilingen Nederland en het
Produktschap Siergewassen is het
fytopathologisch laboratorium in
Baarn, waarin ook de Universiteit
van Utrecht deelneemt, een
uitgebreid onderzoek begonnen
naar de schimmelziekte. De
Utrechtse plantenziektekundige
Jesüs Salinas Calvete heeft tijdens
dat onderzoek ontdekt, dat sporen
van de schimmel zich in de
bloembladen'een weg naar binnen
boren. Afgestorven weefsel is
hiervan het gevolg. Salinas heeft het
mechanisme ontrafeld waarmee de
schimmel zich in het planteweefsel
boort. Bepaalde enzymen blijken
hierbij een beslissende rol te spelen.
Dat hij er in is geslaagd die enzymen
te isoleren is op zich al bijzonder; de
schimmelsporen zelf zijn namelijk
slechts een miljoenste milimeter
groot. Voor zijn onderzoek moest hij
dan ook een biljoen (een miljoen
maal een miljoen) van die sporen
verzamelen.
Salinas is er tijdens het onderzoek in
geslaagd de betrokken enzymen
onwerkzaam te maken door ze te
koppelen aan gekloonde
antilichamen. Daarvoor gebruikte
hij immuunglobulinen uit het bloed
van een muis, die vooraf met de
schimmelenzymen was ingespoten.
Door de gerbera's met die
immuunglobine te besproeien bleek
het penetrerend vermogen van de
schimmel te kunnen worden
geblokkeerd.
Salina, die deze maand op de
Utrechtse universiteit op zijn
onderzoek promoveert, heeft een
belangrijke volgende stap in
voorbereiding. Door genetische
manipulatie moet het namelijk
mogelijk zijn, de gerbera-plant zelf
de beschermende stof te laten
maken. Theoretisch is dat mogelijk.
Biotechnologen zijn er al in geslaagd
om het genetische materiaal van de
tabaksplant bepaalde dierlijke
eigenschappen te laten overnemen.
Als dat met de gerbera zou lukken,
dan is het schimmelprobleem
definitief uit de wereld. De plant kan
zichzelf dan, een handje geholpen
door de biotechnoloog, effectief
binnendringende schimmel.
Bodemdieren
wennen aan zware
metalen
Bodemdieren kunnen leven in een
met zware metalen verontreinigde
omgeving. Dit leert een onderzoek
van de bodemecologen Leo
Posthuma en Marianne Donker, die
onlangs zijn gepromoveerd aan de
Vrije Universiteit in Amsterdam.
Het gaat om een erfelijke
aanpassing. Alleen de dieren die
door genetische verworvenheden in
staat zijn dergelijke vervuilingen te
overleven, kunnen zich
voortplanten. Een populatie als
geheel wordt daardoor op den duur
beter bestand tegen zware metalen.
Wél neemt de genetische variatie
van een populatie af door de
selectiedruk die zware metalen
uitoefenen. Zo kan een bevolking
van bodemdieren die één vorm van
metaal verontreiniging kan
overleven, volledig te gronde gaan
aan een andere.
Tot de onderzochte bodemdieren
behoorden springstaarten. Deze
beestjes blijken bij het vervellen
grote hoeveelheden in de darmwand
gebonden cadmium af te stoten.
Pissebedden uit de buurt van een
Belgische loodmijn, waar lood,
en cadmium in de grond zit,
groeiden na toediening van een
beetje cadmium in hun voedsel I
dan pissebedden uit een schone.»
omgeving die evenveel van dit
metaal in hun eten kregen. Ze 1
sloegen het metaal op in een or#*
dat een combinatie vormt van er,
lever en de alvleesklier, de hep3/S
pancras.
Pissebedden uit een vervuilde
omgeving gaan ook eerder tot
voortplanting over en krijgen n}-
jongen. Het risico van een vroef
overlijden door metaalvergiftigBI
liggen. Dan zijn de diertjes de dl
in zekere zin voor.
Natuurnetwerk
De stichting Instandhouding KU
Landschapselementen (IKL) iy
Limburg wil vóór 1996 een
provinciaal netwerk aanleggen
natuurlijke verbindingswegen
tussen grotere natuurterreinei
nieuwe landschapselementen z
poelen, houtwallen en hoogstaï
boomgaarden.
Tot nu toe richtte de stichting z
op het wegwerken van achterst
onderhoud. Maar volgens in hej
meerjarenplan 'Natuur op weg'
werpt zij zich nu op speciale
kerntaken, waartoe verder beh
de inrichting van kleine
natuurgebieden, zorg voor
bedreigde plant- en diersoorten
de restauratie van landschaps
elementen met een cultuur-
historische en geologische
waarde.
DE STERREN
De sterren in september
Voor de weerkundigen begint de
herfst op 1 september, maar voor de
astronomen (althans dit jaar) pas op
22 september, om precies te zijn om
20.43 uur, als namelijk de zon op zijn
terugweg naar het zuiden exact
boven de evenaar staat en dag en
nacht overal op aarde even lang zijn.
In deze herfstmaand staat 's avonds
hoog aan de hemel in het zuiden het
'herfstvierkant'. Het moet ook
zonder nadere aanduiding
gemakkelijk te vinden zijn.
In feite behoort het herfstvierkant
tot twee sterrenbeelden: rechts
Pegasus, links Andromeda. Pegasus
is het gevleugelde paard uit de
Griekse legende van Medusa, de
enige van de Gorgonen die niet
onsterfelijk was. Toen die werd
onthoofd door Perseus (de naam van
weer een ander sterrenbeeld) werd
Pegasus is een tamelijk helder
sterrenbeeld, maar zonder zeer
heldere sterren. Het opvallendlC
het vierkant, dat het lichaam vjj
het paard voorstelt. De vierde s
links boven, Sirrah, behoort ecïH
tot het sterrenbeeld Andromecfc-
zich met twee lange lijnen richla
zenit uitstrekt. |g|
Poten en een hoofd zitten er ooF
Pegasus. De voorpoten rechtsbpl
hals en hoofd rechtsonder. Waiw
hemel afgebeeld.
De helderste ster van Pegasus
Enif, een Arabisch woord dat n|
betekent. Enif, helemaal linkso
is een oranje superreus op een
afstand van 500 miljoen lichtja)
bij ons vandaan.
