Heilige Oorlog wil niet
echt aanslaan in Sarajevo
Ondertekenaars Charta verwijten KEK lafheid
Geestelijk Leven Opinie
Servisch-orthodoxe bisschop
rechtvaardigt oorlog Bosnië
Tökes zet hongerstaking voort
Onzeker toekomstbeeld beheerst
herdenking honderdjarig bestaan
Christelijke Gereformeerde Kerken
COMMENTAAR
HELP
HELPEN
£gidóe (Bou/to/nt
2! A
Leidse Couhant
I MAANDAG 7 SEPTEMBER 1992
P^IAAG De servisch-or
thodoxe bisschop Irenej van
Bhcka heeft de oorlog in Bos-
nië-Hercegovina als „verde
digingsoorlog van de Ser
viërs" gerechtvaardigd.
Het Servische volk wil geen ge
bied veroveren, maar reageert
slechts op een dreigende volke
renmoord door Kroaten en
rijoslims. Van Servische agres
sie is geen sprake. Irenej zei dit
z&terdag in Praag tijdens een
persconferentie op de assem
blee van de Konferentie van
Europese Kerken. De bisschop
van Backa had zich eerst een te
genstander verklaard van het
principe van de „rechtvaardige
oorlog". Maar toen hem werd
gevraagd of hij dus ook tegen
het militair optreden van de
Serviërs in Bosnië was, zei Ire
nej: „Dat is een verdedigings
oorlog."
Irenej geldt volgens een staflid
van de Wereldraad van Kerken
als een van de meest liberale le
den van de servisch-orthodoxe
hiërarchie. De meesten staan
achter het servisch nationalis-
Een cirkel is eigenlijk
een mild vierkant.
TIMISOARA - De Roe
meense dominee Tökes is
niet van plan zijn hongersta
king op te geven, hoewel hij
het aanbod van president
Iliescu voor een gesprek
heeft aanvaard.
Daarom heeft hij de president
voorgesteld elkaar in Timisoara
te ontmoeten. „Gezien hetgeen
U in Uw brief heeft geschreven,
is er voor mij geen reden de
hongerstaking voortijdig te
beëindigen," zo schrijft Tökes
aan de president in zijn ant
woord, waarvan het persbureau
Reuters een copie ontving.
„Met het oog op mijn fysieke
conditie stel ik daarom als
plaats van ontmoeting Timisoa
ra voor, de stad van de martela
ren." In deze plaats, waar Tö
kes destijds hervormd predi
kant was, begon in december
1989 de revolutie die een eind
maakte aan de dictatuur van
president Ceausescu.
De grootste coalitie van opposi
tiepartijen, de Democratische
Conventie, heeft gisteren de
hervormde dominee Laszlo
Toekes verzocht zijn vier dagen
oude hongerstaking te beëindi
gen. De oppositie zegt het ge
baar van Tökes „te begrijpen en
te waarderen", maar verzoekt
hem desalniettemin de actie te
stoppen.
Nieuw dienstencentrum
voor charismatici
HELMOND Mgr. R. Bar van
Rotterdam heeft zaterdag het
nieuwe landelijke dienstencen
trum van de charismatische
vernieuwing in Helmond-geo
pend. De bisschop hield de aan
wezigen voor dat „de gebeds
groepen van de katholieke Cha
rismatische Vernieuwing thans
werkelijk deel uitmaken van
het katholieke geloofsleven in
ons land". De charismatische
beweging vierde onlangs in Ne
derland haar vijfentwintigjarig
bestaan. Zij wil de RK kerk ver
nieuwen door de werking van
de H. Geest.
„Hef Konferentie van Europese Kerken op"
PRAAG Meer dan dertig
ondertekenaars van het
r^ensenrechtendocument
Charta '77 hebben gepleit
vpor opheffing van de Konfe
rentie van Europese Kerken
(ÈEK). Zij verwijten de KEK
dat zij in het verleden blind is
geweest voor het geweldda
dig karakter van de commu
nistische regimes in de Oost-
europese landen en niets
heeft gedaan voor de dissi
denten.
Óe 35 ondertekenaars van het
dpcument, dat in 1977 werd ge
publiceerd en waarin werd ge
pleit voor het beschermen van
de mensenrechten in Tsjecho-
Slowakije, verspreidden zater
dag tijdens de assemblee van de
KEK in Praag een open brief
onder de afgevaardigden van de
112 lidkerken. De afgevaardig
den wordt aangeraden te bevor
deren dat hun kerk het KEK-
lidmaatschap opzegt of de orga
nisatie in Praag op te heffen. De
afgevaardigden hebben deze
raad niet opgevolgd. Zij aan
vaardden zaterdag met slechts
enkele stemmen tegen een
nieuwe constitutie van de KEK.
De KEK stond niet aan de zijde
van de volkeren en kerken die
van hun waardigheid werden
beroofd, maar liet zich bedrie
gen en manipuleren door de
communistische regimes, con
stateren de Charta-onderteke
naars. De pogingen om de ont
spanning tussen Oost en West
te bevorderen waren op onjuis
te vooronderstellingen geba
seerd en veroorzaakten veel
schade, omdat zij „immorele re
gimes" begunstigden en het be
staan ervan verlengden. Dissi
denten als de Russisch-ortho-
doxe priester Gleb Jakoenin en
de Tsjechische protestant Jan
Litomisky, een van de onderte
kenaars van de open brief, kre
gen geen enkele steun van de
KEK, hoewel zij de waarheid
onthulden over de vervolging
van de kerk door communisten.
De KEK, die sinds 1964 is geleid
door de huidige patriarch van
Moskou, Aleksej II, wordt ver
weten dat zij vertrouwen had in
de afgevaardigden uit Oost-Eu
ropa, hoewel deze zeer afhanke
lijk waren van het regime en in
sommige gevallen zelfs nauw
met de geheime dienst van hun
land samenwerkten. De onder
tekenaars van de open brief vin
den het daarom ook een „niet te
verdragen idee" dat de bijeen
komst in Praag zou lijken op de
negen eerdere assemblees van
de KEK.
Een van de ondertekenaars van
de open brief, de predikant Mi-
los Réjchrt, voerde zaterdag het
woord tot de ongeveer driehon
derd afgevaardigden, maar rep
te ook tot verrassing van KEK-
secretaris Jean Fischer met
geen woord over de brief.
Rejchrt, eens woordvoerder van
Charta, besprak de risico's van
de invoering van de markteco
nomie in zijn land en vroeg de
westerse kerken om hulp bij het
vinden van rechtvaardige eco
nomische modellen. Hij noem
de de markteconomie de enige
economie die welvaart kan
voortbrengen, maar zij is er.
niet opgericht gerechtigheid te
produceren.
Fischer zei desgevraagd dat hij
de open brief, die hem in juni
onder ogen kwam, naar de tien
Tsjechoslowaakse lidkerken
heeft gestuurd. Al deze kerken
hebben hem laten weten waar
dering te hebben voor de rol die
kerk onder het communisme
heeft- gespeeld als kanaal voor
contacten met kerken in bui
tenland.
Fischer sprak tegen dat de KEK
het niet heeft opgenomen voor
de dissidenten. Als mensen als
'Jakoenin en Litomisky zich tot
de KEK wendden, werd hun
zaak voorgelegd aan het bureau
mensenrechten van de KEK en
de Wereldraad van Kerken.
Ethiopische rabbijnen zoeken erkenning
Ethiopische joden en hun rabbijnen beschermen zich tijdens een betoging in Jeruzalem tegen de hete
zon. De Ethiopische joden zijn kwaad over het feit dat de Israëlische rabbijnen hen niet als gelijkwaardig
willen erkennen.
FOTO: EOPA
BARNEVELD - Hoe lang
nog? Deze vraag kregen de
ruim vierduizend gelovigen
zaterdag in Barneveld enkele
malen te horen bij de herden
king van het honderdjarig
bestaan van de Christelijke
Gereformeerde Kerken. In
de bijeenkomst, waarin veel
tijd was ingeruimd voor sa-
men- en koorzang, werden in
een drietal toespraken het
verleden, het heden en de
toekomst van de kerken be
licht.
De Christelijke Gereformeerde
Kerken worden volgens de 75-
jarige ds. J.H. Velema bedreigd
door een fundamenteel secula
risatieproces, maar ook door
een stille revolutie van binnen
uit. „Velen heten nog wel chris
telijk gereformeerd maar zijn
het niet meer en willen het on
bewust ook niet meer zijn".
Volgens Velema wordt er in de
kerken vaak „langs elkaar heen
geleefd". „We zijn verschillend
in presentatie, in de liturgie, in
de wijze van zingen, in de stijl
van kleding". De verschillen
kunnen dienen om de spanning
erin te houden, maar tegelijker
tijd dreigt het gevaar dat ze „tot
een voort vretend wantrouwen"
leiden.
Over het samengaan met de Ge
reformeerde Kerken (Vrijge
maakt) en de Nederlandse Ge
reformeerde Kerken zei Vele
ma aan de vooravond van de sy
node waar het samengaan op de
agenda staat: „Het is een grote
verantwoordelijkheid om nee te
zeggen, maar het is eveneens
een grote verantwoordelijkheid
om samen te gaan". Desge
vraagd zei hij dat hij voor de sy
node grote obstakels ziet om
met de andere kerken samen te
Velema zei zich neer te zullen
leggen bij een eventueel besluit
tot samengaan. „Ik heb genoeg
kerkelijk besef om me bij de
meerderheid neer te leggen. Ik
ben christelijk gereformeerd
geboren en zo wil ik ook ster-
Velema, typeerde in zijn toe
spraak 'Samen onder weg in het
heden' de Christelijke Gerefor
meerde Kerken als bewaard
maar bedreigd, verbonden
maar verschillend en verscho
ven maar verantwoordelijk. Hij
vergeleek de CGK met een
brandende braamstruik uit de
bijbel, die wel brandde maar
niet verteerde. Het branden
werd veroorzaakt door de men
sen, het niet verteren door God.
Ook ds. J. Plantinga uit Gro
ningen, die sprak over 'Samen
onderweg naar de toekomst',
deed weinig moeite om de ver
schillen in de Christelijke Gere
formeerde Kerken te verdoeze
len. „Kunnen we nog wel eerlijk
over een samen onderweg zijn
spreken als kansels over en
weer voor elkaar worden geslo
ten", zo vroeg hij zich af. Hij zei
niet uit te sluiten dat de christe
lijk gereformeerden zullen ver
dwijnen. „God kan de Christe
lijke Gereformeerde Kerken als
onbruikbaar afschrijven." Toch
zag hij toekomst voor de kerk
omdat het „geloof dwars door
alles heen Gods werkelijkheid
ziet. Door Christus zal er altijd
de kerk zijn."
Prof. dr. W. van 't Spijker vroeg
de gelovigen na te gaan of ze
nog begrepen waarom hun
kerkvaders in 1892 besloten
niet in de Gereformeerde Ker
ken op te gaan. Hij benadrukte
dat ook in de toekomst het
goeds van de Afscheiding niet
moet worden prijsgegeven.
Omsingeld door orthodoxe
Serviërs en rooms-katholie-
ke Kroaten en in de steek
gelaten door het Westen,
flirten Bosnische moslims,
geheel tegen hun traditie
in, met de orthodoxe islam
in de hoop het tij in de oor
log te doen keren.
In de majestueuze keizerlijke
moskee in Sarajevo roept de
imam, gekleed in een blauw
gewaad en getooid met een
witte tulband, op tot gebed en
gebiedt de soldaten zich voor
te bereiden op de jihad de
Heilige Oorlog tegen de
Servische belegeraars van de
stad.
De Bosnische regering pro
beert intussen de kansen aan
het front te keren door het be
nadrukken van de islamiti
sche historie en het paaien
van islamitische landen om
hulp en wapens. Maar dat
gaat niet van een leien dakje.
De Bosnische moslims zijn af
stammelingen van de Slaven
die zich zo'n vijfhonderd jaar
.geleden onder heerschappij
van de Ottomaanse Turken
bekeerden tot de islam. Ze
staan bekend om hun gods
dienstige verdraagzaamheid
en hun seculiere benadering
van de islam.
Buiten de moskee staat de
roodharige rechtenstudente
Mirsada Hamzic. Ze draagt
versleten jeans, sportschoe
nen en een opzichtige zonne
bril; kleding tegengesteld aan
de lange jurken en sluiers die
de orthodoxe islam voor
schrijft. „Ik ben gelovig, reli
gieus", zegt de 26-jarige stu
dente. „Maar ik ga op deze
manier gekleed omdat het mo
dern is. Niemand schrijft mij
voor hoe ik mij te kleden heb",
aldus Hamzic.
„Op de eerste plaats zijn we
Europeanen", meent de 32-ja-
rige Arman Galicic die naast
haar staat. „Maar hoe slechter
de situatie voor ons wordt, des
te radicaler worden de men
sen. Steeds meer jonge men
sen gaan naar de moskee,
steeds meer wordt er over de
jihad gesproken", vertelt Ga
licic.
De televisiebeelden van de
Servische gevangenkampen
shockeerden de wereld en
leidden tot het opschroeven
van de westerse hulp aan Bos
nië, maar ondanks de smeek
bedes van de Bosnische rege
ring blijft een westerse mili
taire interventie uit.
Wisselend succes
Dus zocht de minister van bui
tenlandse zaken Haris Salid-
zic steun bij de islamitische
wereld. Met wisselend succes.
Turkije dringt aan op een mi
litair ingrijpen en bood een
bijna vijfhonderd man sterke
troepenmacht aan om zij-aan-
zij met de Bosnische moslims
te vechten, alleen echter met
goedkeuring van de Verenigde
Naties. Iran riep op een isla
mitische strijdkracht te for
meren om tegen de christelij
ke Serviërs te strijden. En de
laatste weken schieten de Bos
nische strijdkrachten Ameri
kaanse Stinger-raketten af op
Servische gevechtsvliegtui
gen; hetzelfde soort raketten
dat de Afghaanse islamitische
rebellen in de jaren tachtig ge
bruikten tegen de Sovjets.
Commandanten in Sarajevo
blijven geheimzinnig over de
herkomst van de Stinger-ra
ketten.
De moslims zijn de grote ver
liezers van de burgeroorlog.
De Servische milities en de
Kroaten hebben bijna het
complete land in handen, de
Bosnische regering kan alleen
nog de scepter zwaaien over
het al maanden belegerde Sa
rajevo. Veruit de meeste van
de 1,3 miljoen vluchtelingen
zijn moslim, terwijl duizenden
zijn vermoord tijdens de etni
sche zuiveringen door de Ser
viërs.
Van de 72 moskeeën in Saraje
vo zijn er nog drie open. Fon
teinen, bibliotheken en Turk
se baden zijn onder het artille
rievuur vernietigd. De Medre-
sa, de elitaire islamitische
school die met zijn twaalf mi
naretten een symbool van de
cultuur in de hoofdstad is, is
voor de eerste keer in zijn 455-
Solidariteit
Uitsluitend Serviërs en Kroa
ten krijgen van de Servische
belegeraars toestemming de
stad te verlaten, waarmee de
onderlinge solidariteit van de
moslims nog eens wordt aan
gewakkerd. „Ik heb mij nooit
moslim gevoeld in de nationa
le betekenis van het woord",
aldus de lokale journalist Adi-
sa Busuladzic. „Nu doe ik dat
wel omdat alleen moslims de
stad niet kunnen verlaten".
De historicus Muhamed Fili-
povic verklaart dat het groei
ende radicalisme een reactie is
op het extreme nationalisme
in het naburige Servië en
Kroatië. „Dit is geen nieuwe
oorlog. De moslims worden
nog steeds als de erfgenamen
van het Ottomaanse Rijk be
schouwd en ze proberen ons
nog altijd uit te roeien", zegt
Filipovic.
De Servische en Kroatische
nationalisten beweren dat de
moslims 'verraderlijke Ser
viërs en Kroaten' zijn die zich
tot de islam bekeerd hebben
om er persoonlijk beter van te
worden onder de Turken. De
Servische miliciens noemen
hun islamitische vijanden
'Turken'. Servische leiders,
alsook de Kroatische presi
dent Franjo Tudjman, op pa
pier een bondgenoot van Bos
nië, beweren dat moslimslei
ders een 'fundamentalistische
staat' willen. Ook zeggen ze
dat Bosnië een kunstmatig in
het leven geroepen republiek
is, gecreëerd door de Joegosla
vische leider Josip Broz Tito,
om de Servische en Kroatische
nationalisten af te houden van
hun aanspraken op hun 'na
tionale rechten op de Balkan'.
De moslims zien dat anders.
Zij zeggen dat hun voorzaten
afvallige middeleeuwse chris
tenen waren, bogomielen. De
zen bekeerden zich om vervol
ging door de orthodoxe Ser
viërs en katholieke Kroaten te
ontlopen.
Adisa Busuladzic lacht om het
idee van een fundamentalis
tisch Bosnië. „Ik lees nooit de
koran en ken slechts één
gebed dat mijn grootmoeder
mij heeft geleerd. Moslimkle-
ding draag ik nooit. Waarom
zou ik7 Ik heb een prachtig
stel benen", aldus Adisa Bus
uladzic.
Nog geen echte democratie^
Marokko, een land van 26 miljoen inwoners van wie
ruim 37 procent tussen twintigen dertig jaar oud zijn, is m
steeds kandidaat voor het EG-lidmaatschap. Niet dat k
ning Hassan snel zijn zin krijgt. Desondanks wekt hij de
druk dat hij druk doende is zijn land langzaam maar zek ,a
aan te passen aan de politieke structuren die voor het E( u<
lidmaatschap vereist zijn. De Europese Gemeenschap is ii
mers een gemeenschap van democratische staten met
zelfde politieke, sociale en economische onderbouw. Maro
ko is nog ver van dat ideaal verwijderd: Marokko is geen d
mocratie. Hoe ver blijkt onder meer uit de uitslag van h
referendum van vorige week vrijdag over de aanpassing vi
de grondwet. Volgens de regering keurden niet minder di
99,98 procent van alle Marokkanen de herziening van
grondwet goed. In de door Marokko geannexeerde voorma -
ge Spaanse Sahara zou de instemming zelfs honderd pi
cent zijn geweest. Dat zijn cijfers die wij gewend zijn van t
talitaire volksdemocratieën en daarom door democratise
landen niet serieus worden genomen. Maar volgens de 1M
rokkaanse minister van binnenlandse zaken is de uitsl
een bewijs van de ondubbelzinnige steun voor de 'Hassai
aanse democratie'.
De inzet van het referendum was een herziening van
grondwet, maar eigenlijk verandert er niet veel. De almaciA
van de koning blijft in elk geval onaangetast. Het enige vi
schil met vroeger is dat hij nu de ministers benoemt of oi
slaat via de eerste minister, terwijl Mij vroeger die bevoeg
heid voor zich zelf hield. Maar de bedoeling van het refere
dum was, blijkens de woorden van de Marokkaanse vor
vooral pedagogisch: voor het Marokkaanse volk een les
democratie; voor de politici een aansporing de regeringss
ken en de belangen van het land ernstig op te nemen. K
parlement moet volgens koning Hassan een kweekschi
worden voor ministers, ambassadeurs, hoge staatsamb
naren, zodat het land niet onvoorbereid de 21e eeuw bi
nenstapt. En, wie weet, aansluiting kan zoeken bij de E
De 'Hassaniaanse democratie' ligt echter al maanden ond
vuur van grote en kleine oppositiepartijen, van organisati
voor de rechten van de mens, van het Europese parleme
en van oppositiegroepen in Parijs. Oppositie wordt wel
duld in Marokko, maar in zeer beperkte mate. Meer dan v
honderd mensen zijn opgesloten om politieke redenen: v
gens hun dissidente politieke opvattingen, wegens deeli
ming aan de demonstraties of wegens hun betrokkenhi J
met al dan niet vermeende complotten.
HOE ver Marokko eigenlijk nog verwijderd is van een dj!,
mocratische rechtsstaat blijkt uit de houding van de koniim
tegenover politieke dissidenten. De islam is niet alleen i d
basis van de religieuze, maar ook van de politieke macht vi ij
de koning. In feite is hij, als afstammeling van profeet M if
hammed en als de behoeder van de islam, in laatste insta 'f
tie verantwoordelijk voor alles wat in zijn koninkrijk g'
beurt en gedraagt zich daar in de meeste gevallen ook na.
Maar wanneer de, rechten van de mens ter sprake kome
wast hij zijn handen in onschuld en verwijst hij naar de ve
antwoordelijkheid van de regering, de eerste-minister,
minister van binnenlandse zaken en de minister van jus
tie. Rechten van de mens, zegt de koning, behoren niet t -
mijn bevoegdheden. In een echte democratische rechtsst.
is degene die het gezag uitoefent daar juist wèl op ai
spreekbaar.
RODE KRUISN
DEN HAAG GIRO 686C
Uitgave: Westerpers bv (maakt deel uit
Kantoor redactie: Apothekersdijk 34, Leiden.
Kantoor advertentie- en
abonnementenafdeling Stationsweg 37, Leiden.
Telefax: 071 - 134 941
Postadres- Postbus 112300 AA Leiden
Koopmansstraat 9, 2288 BC Rijswijk.
070-3190 933
070-3906 717.
Postbus 9, 2501 CA Den Haag
Hoofdkantoor
Telefoon:
Telefax:
Postadres:
Alle kantoren zijn op
maandag tot en met
vrijdag geopend van
Directeur/hoofdredacteur: J Leune.
Adjunct-hoofdredacteur: J. Timmers.
Secretariaat directie/hoofdredactie (tel. 070 - 3190 808): L. van Koot.
Binnen- en buitenland, financiën er
A van Rijn (chef), drs. R Edens, A.
Leeuwen - Voorbij, R. de Roo.
Sport (tel. 070 - 3190 826): in samenwerking met sportredactie Sijthoff Pers
Kunst/rtv (tel. 070 - 3190 834): in samenwerking met kunst- en rtv-redactie Sijthofct
Pers.
Geestelijk leven (tel. 070 - 3190 835): drs. P van Velthoven.
Foto (tel. 070 - 3190 838): M. Konvalinka (chef) en S Evenhuis.
(tel. 070-3190 819): T. Kors.
De Leidse Courant maakt verder gebruik van de diensten van:
- freelance-medewerkers en -correspondenten in zijn verspreidingsgebiec
- de parlementaire redactie en de nieuwsdienst van de Stichting Pers Unie
dactioneel samenwerkingsverband van negen regionale kranten in Nederland
België. De algemene verslaggevers van Pers Unie zijn H. Leber, drs K. Swiers
M van de Ven en P. Vogels. De parlementaire redactie bestaat uit R. in 't Houl
(chef), H Bijleveld, D. Hofland, P. Koopman, D. van Rietschoten en K. van
- het Algemeen Nederlands Persbureau en buitenlandse persbureaus;
- de volgende correspondenten in het buitenland: drs. D. J. van den Bergh
(Peking), drs H. Botje (Tunis), A. Courant (Athene), R. Hasselerharm
(Johannesburg), drs. A. Heering (Rome), B. van Huët (Londen), M de Koninck
(Washington), F. Lindenkamp (Sao Paulo), B. Schampers (Brussel), W. Voorda
(Parijs), drs. R Vunderink (Moskou), W Werkman (Jeruzalem), G. van Wijland
(Belgrado), F. Wijnands (Bonn), J. Wijnen (Brussel).
De Leidse Courant heeft als lid van de Stichting Pers Unie de exclusieve vertaai-
publicatierechten van The Times en The Sunday Times of London. Vertaalster: c
M.de Cocq.
van 08.30 tot 17.00 uur.
Nabezorging
Telefoon: 071 -122 248 op ma t/m vr van 18.00 tot 19.00 uur. op za. van 1
15.00 uur.
Abonnementsprijzen (inclusief 6% btw)
Bij automatische betaling
per maand 27,00
per kwartaal 79,80
per jaar 312,65
Bij betaling per acceptgirokaart:
per maand 28,20
per kwartaal 82,80
per jaar 318,65
Het abonnementsgeld dient vooruit te worden voldaan
Advertenties
Informatie en tarieven over advertenties tel 071 - 141 905. Voor uitsluitend h
geven van advertenties kantoor Rijswijk 070 - 3902 702
Telefax voor uitsluitend advertenties 071 -140 680.
Bankiers
ABN/AMRO BANK NV 473 575 515
POSTBANK 663 050
