Ml de laatste
stervende
Joegoslaaf het
licht uitdoen
Koningin Elizabeth geplaagd door roep om inkomstenbelasting
61 LeidseCourant I "RtTTTFIVT AND
i zaterdag 5 september 1992 U U 1 1 £j 11 JUril 1 U
Chaos, barbarij, dood en verderf beheersen het
voormalige Joegoslavië. Kroaten laten Serviërs en
moslims kreperen, Serviërs moorden moslims en
Kroaten uit en moslims schieten zelfs op eigen
mensen. En waarom? Omdat de geschiedenis hen
dit lijkt te dicteren. Het 'beschaafde' Europa legt
het moede hoofd in de schoot en haalt gegeneerd de
schouders op. Laat ze elkaar maar uitroeien. Want
dat is uiteindelijk de consequentie van de
wankelmoedige Europese en VN-politiek. Hoewel
de geschiedenis van de Balkanlanden en volken de
huidige burgeroorlog niet verklaart, blijken
sommige gebeurtenissen direct op het verleden
terug te leiden. Maar waarom slaan in vredesnaam
de Slavische broedervolken elkaar met zoveel
enthousiasme de hersens in?
Tito's laatste tocht in 1980. Ondanks het feit dat hij Kroaat was, was hij toch populair onder brede lagen van de Joegoslavische bevolking.
LONDON Temidden van
alle beroering rond haar
(schoon )kinderen wordt ko
ningin Elizabeth geplaagd
door een toenemend aantal
onderdanen dat vindt dat het
afgelopen moet zijn met het
belastingvrije privilege van
het Britse vorstenhuis.
Tachtig procent van de Britten
meent dat de Windsors voort
aan inkomstenbelasting
moeten betalen, zoals iedereen.
Zelfs overtuigde monarchisten
achten de fiscale uitzonderings
positie van het staatshoofd on
houdbaar, zeker sinds de nega
tieve publiciteitsgolven die de
laatste maanden met regelmaat
over Buckingham Palace spoe
len. Een geste naar de 'konink
lijke' belastingdienst zou het
geschonden imago weer wat
glans kunnen geven, zo wordt
was koning George VI, de vader ten slotte helemaal buiten de
van Elizabeth, die in de jaren paleisdeur te houden.
De zogenoemde 'Tax factor' be
hoort tot Engelands best be
waarde staatsgeheimen. Het
1936-38 een diskrete afspraak
maakte met de toenmalige re
gering over fiscale vrijstelling
voor de koninklijke familie. Tot
die tijd werden Engelse konin
gen en koninginnen officieel
aangeslagen op hun bezittingen
„alsof die behoorden aan een
willekeurige onderdaan in dit
rijk". Maar sinds Victoria, die
een slordige anderhalf miljoen
aan de fiscus wilde afstaan,
werden de 'royals' steeds vrien
delijker bejegend door de belas
tingdienst. George VI wist deze
De ongetwijfeld pikante onder
handelingen hierover tussen
Buckingham en Westminster
zijn altijd strikt vertrouwelijk
gebleven. De historicus Phillip
Hall, schrijver van het boek
Moet de koningin straks op
nieuw verantwoording afleggen
aan Hare Majesteits Inspec
teurs en Commissarissen van
Belastingen, die zoveel Britten
het leven zuur maken? Het ge
rucht gaat dat de huidige dis
cussie stiekem wordt gevoed
'Royal Fortune, Tax, Money vanuit Buckingham Palace.
and the Monarchy', informeer
de tevergeefs bij het Rijksar
chief. Na aanvankelijk hele
maal geen antwoord te hebben
gekregen op zijn vragen werd
hem later verteld dat de betref
fende stukken in 1977 waren
vernietigd.
Het zou de aandacht moeten af
leiden van minder glorieuze fa-
raadsheer van de Windsors,
vindt het touwtrekken onge
past. Belastingplicht zou de toe
komstige bescherming van de
koninklijke familie kunnen on
dermijnen, bovendien zou het
weinig of niets betekenen voor
de huidige pr-problemen, aldus
Lord St. John. Hij benadrukt
dat niemand, minister noch
parlement, de Britse monarch
Andrew Morton.
Lord St. John of Fawsleys, ex
pert in constitutionele zaken en
van tussen de 25 en 35 miljot
gulden.
Provocerend advies van
ge accountants aan
luidt dan maar royaal te
teren in winstgevende
miliezaken, denkt de inmiddels belastingplicht kan opleggen,
wereldbekende Diana-biograaf „Alleen de koningin kan beslui
ten of ze wat geld wil betalen".
De hoogte van de eventuele
aanslag is uiteraard voer voor
de wildste speculatie. Eliza
beths persoonlijk fortuin wordt
doorgaans geschat op een klei
ne twee miljard gulden. De tota
le waarde van het aan de Wind
sors gelieerde particuliere en
overheidsbezit zou de twintig fondsen. De koningin zou
milard overtreffen. De jaarlijk- een beetje kwade wil zelfs
se inkomsten van Elizabeth be
lopen minimaal zestig miljoen
gulden. Na alle mogelijke en
vaak unieke aftrekposten (de
man die de koninklijke honden
uitlaat bijvoorbeeld) te hebben
meegenomen komen door de
media geconsulteerde belas-
op een
spraak kunnen maken op
Duitse familiebanden,
prins Philip een Griekse
te berde zou kunnen
voor de fiscaal
status van tijdelijk
Maar of zo'n kunstgreep het
schadigde imago zou
is hoogst twijfelachtig.
Idoor
JAN VAN OMMEN
BELGRADO Joegoslavië
is voor menswetenschappers
wat Zuid-Californië voor geo
logen is: een land vol verra
derlijke religieuze, culturele,
etnische en politieke breuk
lijnen. En najaren van opge
bouwde spanningen heeft
zich nu in Joegoslavië een
menselijke aardbeving ontla
den van tien op de schaal van
Richter.
De meest bepalende breuk en
belangrijkste bron voor het hui
dige conflict ontstond met het
schisma in 1054. Het oude
Westromeinse rijk kwam onder
beheer van de katholieke paus
te Rome en het Oostromeinse
deel onder de Grieks-orthodoxe
scepter van de patriarch te Con-
stantinopel. De scheidslijn liep
dwars door wat later Joegosla
vië ging heten.
Voor het eerst werd een forse
wig gedreven tussen twee
nauwverwante Slavische volken
die zich tegen het einde van het
Romeinse rijk op het Balkan
schiereiland hadden gevestigd.
De katholieke Kroaten richtten
voortaan hun blik op West-Eu
ropa en de orthodoxe Serviërs
op het Oosten. Toch zijn deze
Zuidslavische volken de afgelo
pen 900 jaar dezelfde taal blij
ven spreken. Het Servisch en
Kroatisch kennen zelfs minder
verschillen dan het Vlaams en
Nederlands.
De 'Servokroaten' waren overi
gens niet het enige volk in de
westelijke Balkan. Geruime tijd
voor de komst van de Slavische
stammen woonden in het Joe-,
goslavische gebied de Illyriërs,
waarvan de huidige Albanezen
afstammen. Eigenlijk alleen in
het geval van de Albanezen
staan de slaven, of het nu
Grieks-orthodoxe Serviërs, is
lamitische Servokroaten, ka
tholieke Kroaten of Bulgaarse
Macedoniërs, tegenover een an
der volk van enige omvang.
Het grootste probleem van de
Joegoslavische islamitische Al
banezen is dat zij de meerder
heid in de Servische provincie
Kosovo vormen, dat uitgere
kend weer door de Serviërs als
de wieg van hun natie wordt be
schouwd.
Groot-Servië
De Serviërs hebben zichzelf,
naast het feit ddt zij het tal
rijkst zijn (8,2 miljoen), altijd
als het belangrijkste volk in
Joegoslavië beschouwd, omdat
zij vinden verreweg de meeste
strijd te hebben geleverd om
zichzelf en de andere Joegosla
vische volken van het juk van
talloze vreemde overheersers te
ontdoen.
Het huidige streven van de Ser
vische nationalisten naar een
Groot-Servië is gedeeltelijk te
rug te voeren op de mythe van
het middeleeuwse Servië onder
tomaanse rijk zijn greep op de
Balkan. De Serviërs waren de
eérste bevolkingsgroep die een
nationale staat van de grond til
den. Op het Congres van Berlijn
in 1878 trokken de toenmalige
grootmachten, Duitsland (on
der Bismarck), Engeland, Oos-
tenrijk-Hongarije en Rusland
nieuwe grenzen om het 'Kruit
vat van Europa' eens en voor al
tijd onschadelijk te maken. Ser
vië verkreeg de onafhankelijk
heid, terwijl Bosnië-Hercegovi-
na bij Oostenrijk-Hongarije, en
dus Kroatië en Slovenië, werd
gevoegd. Weer stonden Servië
en Kroatië tegenover elkaar.
Samen met Slovenië en Kroatië
behoorde Bosnië tot de Habs-
burgse veelvolkerenstaat in het
midden van Europa, waarin de
Duitstalige Oostenrijkers de
eerste viool speelden. Door de
voortdurende groei van Duits
land als grootmacht verdween
het Europese machtseven
wicht, wat de belangrijkste oor
zaak van de eerste grote Euro
pese oorlog was. De aanleiding
was een pistoolschot in Saraje
vo.
Op 28 juni 1914 doodde een lid
van de geheime Servische orga
nisatie 'Unie of de Dood' (ook
wel bekend als de 'Zwarte
Hand') de 'Oostenrijks-Hon
gaarse kroonprins Frans Ferdi
nand. De Eerste Wereldoorlog
was een feit.
Na de Eerste Wereldoorlog ont
stond na 'Versailles' het Ko
ninkrijk van Serviërs, Kroaten
en Slovenen, dat tien jaar later
in Joegoslavië werd omgedoopt.
Met een Servische koning en
Belgrado als hoofdstad gaven
de Serviërs de toon aan. De
kersverse landgenoten voelden
zich ietwat ongemakkelijk,
maar voorstanders voor een
Zuidslavische federatie, die zo
wel onder Serviërs als Kroaten
waren te vinden, hoopten er het
beste van.
Frustraties
Echter, al snel kwamen de eeu
wenlang opgebouwde frustra
ties naar buiten. Naast de strijd
tussen voorstanders en tegen
standers van het nieuwe Joego
slavië vreesden veel Kroaten
een Servische overheersing. En
de Servische koning liet niets
na deze indruk te bevestigen. In
Kroatië ontstond daardoor on
der boeren een beweging die
streefde naar meer onafhanke
lijkheid.
De moord in 1928 op de populai
re Kroatische boerenleider Stje-
pan Radic, die via democrati
sche weg een onafhankelijke
Kroatische staat wilde, luidde
het eind van het verstandshu
welijk tussen Serviërs en Kroa
ten in. De haat vlamde op als
nooit tevoren. De aartsvijanden
kwamen weer tegenover elkaar
te staan, vlogen elkaar in de ha
ren en tekenden één van de
zwartste bladzijden van de Ser-
visch-Kroatische geschiedenis.
Drie dagen na de moord op Ra
dic richtte de wraakzuchtige dr.
Ante Pavelic de fascistisch-ka-
tholieke Ustasha (Opstandige)
beweging op. Nadat de Servi
sche koning Alexander I in 1929
(in 1934 vermoord in Marseille)
de grondwet had opgeschort
werd de Ustasha een terreurbe
weging.
De Ustasha's stichtten met be
hulp van Hitier een Kroatische
staat. Met de welwillende me
dewerking van Hitiers bezet
tingstroepen moorden en plun
derden de Ustasha's in grote
delen van Joegoslavië. Bij de
dwangbekeringen tot het ka
tholicisme en vervolgingen van
de Grieks-orthodoxe Serviërs
zijn naar schatting tussen de
drie- a zevenhonderdduizend
Serviërs om het leven gekomen.
En hoewel de Ustasha's nooit
van harte door de Kroatische
bevolking gesteund werden,
zijn de Serviers de moordpartij
en nooit vergeten en rekenen zij
dit de Kroatiërs nog altijd aan.
Partizanen
Tegen de verdrukking in ont
stond onder leiding van Josip
Bros (schuilnaam Tito) een
communistische partizanen-
strijdgroep die uit alle bevol
kingsgroepen van Joegoslavië
bestond. Tito's partizanen stre
den tegen de Duitsers, Italia
nen, Ustasha's en Servische na
tionalisten, de Tchetniks, die
qua wreedheid niet veel voor de
Ustasha's onderdeden.
Tito vervolmaakte de guerrilla
oorlog en droeg indirect bij aan
de nederlaag van Hitler in Rus
land. Tito's flexibele militaire
organisatie wist gedurende de
gehele Tweede Wereldoorlog
zes Duitse leger- en SS-divisies
vast te pinnen die eigenlijk be
doeld waren om een doorbraak
in Rusland te forceren.
Na de oorlog vormde Tito deze
beproefde militaire organisatie
vorm om en maakte deze ge
schikt om het Joegoslavische le
ger tot één van de sterkste le
gers van Europa te maken.
De huidige weerzin van de EG
en VN om militair in te grijpen
is niet in de laatste plaats geba
seerd op de 'slechte' ervaringen
van het Duitse leger met Tito's
partizanenleger.
IJzeren greep
Het vreemde is dat juist Tito
een groot deel van de schuld
krijgt van de huidige burger
oorlog in Joegoslavië. Maar in
feite gaan de Balkanvolkeren
eigenlijk gewoon door waar ze
in 1945 zijn opgehouden. Er
valt veel voor te zeggen dat Ti
to's verdeel en heers politiek
uiteindelijk gefaald heeft, maar
dat is minder de schuld van Tito
zelf dan van de onverzoenlijk
heid en machtswellust van de
huidige politici.
Josip Bros was zelf Kroaat en
leidde de communistische par
tizanenstrijd tegen de Duitsers,
Italianen en Joegoslavische na
tionalistisch-extremisten
de oorlog gunden de
den Tito de kans om
slavië orde op zaken te
Daardoor kon hij
buiten het Oostelijke en
lijke blok houden en zijn
economisch gunstiger
ontwikkelen dan andere
munistische landen.
Tito was zich zeer bewust
de explosieve
kwestie in zijn land. De
nenleider richtte de
sche federatie op een
ze manier in, waardoor
op uiteenvallen en
log het geringst was. Tito
selde Servië in, maar liet de
viërs toch een
binnen.de federatie
Alle deelrepublieken en de
vische provincies Vojvodina
Kosovo waren autonoom
door de
niet onmiddellijk opspeelde.
Tito bediende zich net als
re communistische leiders
een geheime dienst en unucu
cratische methoden,
danks behield hij toch een
mate van populariteit
alle bevolkingsgroepen. Bov
dien bleef op politiek gebied
menwerking tussen de rivalit
rende bevolkingsgroepen moj
lijk omdat het communisme
Joegoslavische vorm was v w
gematigd met estuur en par
culier bezit) in aanleg een au
nationalistische ideologie was
Federale leger u
De belangrijkste steun ontvii j®
Tito van het federale leger di
naast de nationale voetbr.
ploeg, als één van de weinijdl
echt 'Joegoslavische' organis01
ties gold. Tito bereikte dat bi31
nen enkele uren acht miljot
burgers konden worden gernQ]
biliseerd.
In alle dorpen, steden, provi61
cies en republieken waren des'
gelijke territoriale verdei
gingseenheden te vinden die
autonome wijze, maar tevens Vl
samenwerking met het federaB
leger, ee buitenlandse aanval1
enkele uren tijd uiteen kondt
slaan.
Dat deze organisatievorm oo*a
gebruikt zou worden om et30
van de meest bloedige burge
oorlogen uit de recente Europls1
se geschiedenis uit te vecht»
had Tito waarschijnlijk in zi1
ergste nachtmerries niet velr
moed. Hoe beroerd het er ai11
derhalf jaar geleden ook uitza i
Tito's heerschappij leek in iedt a
geval één Succesje te hebben b h
werkstelligd. Nog nooit warm
er sinds het schisma in 1054 zi se
veel en zo intensieve zakelijk ft.
relaties, vriendschappen en g al
mengde huwelijken tussen Se i d
viërs en Kroaten geweest. idi
Dat het drama van vandaal,
zich toch heeft voltrokken e
verbijsterend. Nog triester is{
dat deze barbaarse burgeroo ti;
log zich afspeelt voor de oge di
van miljoenen apathische Eurt tx
peanen. a t
koning Stefan Dusan. In de
veertiende eeuw stichtte Dusan
de Grote een Servisch konink
rijk dat het huidige Servië en
Montenegro omvatte, maar ook
Vojvodina, Kosovo, Bosnië-
Hercegovina en Noord-Albanië.
In 1398 echter leed het Servi
sche koninkrijk een vernieti
gende nederlaag tegen de op
rukkende Turken. De Otto
maanse Turken versloegen de
Serviërs in de slag om Kosovo.
En tot op heden staat deze slag
in het geheugen van menig Ser
viër gegrifd. Hiermee begon een
lange periode van strijd tegen
een overheerser met een andere
godsdienst.
De Turken droegen hun steen
tje bij tot de verbreding van de
kloof tussen Serviërs en Kroa
ten. Kroatië en later Bosnië-
Hercegovina, waar moslims,
katholieken en orthodoxen
naast en door elkaar leefden,
kwamen onder het huis van de
Habsburgers te vallen. De
Habsburgse dynastie zat op de
troon van het Oostenrijks-Hon
gaarse keizerrijk dat uit vele
volkeren bestond.
Eeuwenlang was het grensge
bied tussen het Ottomaanse en
Habsburgse rijk het toneel van
gruwelijke oorlogen en vendet
ta's, waarbij in het bijzonder
Kroatië een naam opbouwde als
leverancier van Oostenrijk-
Hongarije's meest meedogenlo
ze soldaten.
De huidige drang van de Kroa
tiërs om zich uit de Zuidslavi
sche federatie los te maken
moet dan ook vooral gezien
worden in het licht van deze
Habsburgse erfenis. Meer nog
dan Slovenië, dat in vergelij
king met de andere Joegoslavi
sche deelstaten nauwelijks
minderheden binnen zijn gren
zen heeft, heeft Kroatië zich al
tijd gezien als de katholieke
poortwachter voor Europa die
de barbaarse oosterse volken
buiten de deur moest houden.
Het feit dat de Kroaten -ook de
Serviërs tot die barbaren re
kenden, schiep een diep wan
trouwen tussen de beide vol-
Knel
De breuklijn tussen het christe
lijke Europese westen en het is
lamitische Euraziatische oos
ten gaf Europese grootmachten
eeuwenlang aanleiding om met
elkaar op de vuist te gaan.
Daardoor raakten keer op keer
bevolkingsgroepen in de knel.
Talloze Serviërs vluchtten in
die jaren voor de Turkse over
heersing en vestigden zich in
Kroatië.
Daarmee werd tegelijkertijd de
kiem voor een zoveelste natio
nalistisch conflict gelegd. In de
loop der jaren bekeerde een deel
van de Serviërs en Kroaten (in
Toen het nog rustig was in Joegoslavië.
Bosnië-Hercegovina) zich tot de
islam en anderen vermengden
zich met de Turkse bezetters.
In deze periode ontwikkelde
zich ook de zogeheten Macedo
nische kwestie, die tot de dag
van vandaag de gevaarlijkste
steen des aanstoots voor alle
Balkanlanden, inclusief Tur
kije en Rusland, vormt. Zowel
Servië als Griekenland, Albanië
en Bulgarije hebben altijd met
begerige ogen naar het zuidelij
ke deel van Joegoslavië geke-
Hoewel de naam Macedonië
verbonden is met de Griekse
veroveraar Alexander de Grote
is de huidige bevolking van Sla
vische afkomst. De twee be
langrijkste bevolkingsgroepen
van Macedonië zijn Albanezen
en, nu "wordt het ingewikkeld:
óf Bulgaars sprekende Macedo
niërs, óf Bulgaars sprekende
Grieken, óf Bulgaars sprekende
Serviërs, óf Bulgaren.
Al naar gelang het uitkomt zijn
Macedoniërs voor of achter een
of ander nationalistisch karre
tje te spannen. Macedonië is
dan ook het land met veruit de
ingewikkeldste minderheden
problematiek ter wereld. An
derzijds toont de stoelendans
rond Macedonië genadeloos de
futiliteit van het begrip natie en
nationaliteit aan. Maar zolang
talloze mensen bereid zijn liters
bloed te verspillen aan een der
gelijk begrip moet het helaas se
rieus worden genomen.
De verwachting is dat als Mace
donië en Kosovo bij de burger
oorlog betrokken wordt, deze
niet langer beperkt zal blijven
tot Joegoslavië en de Balkan.
De onbeheersbare drang van
Zuidslavische leiders als Milo
sevic (Servië), Tudjman (Kroa
tië), Karadzic (Bosnische Ser
viërs), Izetbegovic (Bosnië) en
hun nationalistische companen
om een zo groot mogelijk deel
van Joegoslavië op te slokken
laat zich dus, behalve uit pure
machtsdrang, voor een deel ver
klaren uit de loop' der geschie
denis.
Maar dit verklaart bij lange na
niet het fanatisme waarmee de
Serviërs en in minder mate de
Kroatiërs bezig zijn hun natio
nalistische doelen na te stre
ven.
Wereldoorlogen
De oorzaken van het fanatisme
van de strijdende partijen en de
gruwelijkheden van de huidige
burgeroorlog zijn veeleer te vin
den in de recente geschiedenis.
Vooral door de gebeurtenissen
tijdens de twee grote wereldoor
logen kwam de eeuwenlange
gekoesterde ha^t in de harten
van de Serviërs en Kroaten tot
volle wasdom.
In de loop van de negentiende
eeuw verloor het verzwakte Ot
