Afkicken
of wegwezen
Herder van de
hopelozen
Zaterdag
41 D
Leidse Courant
i zaterdag 5 september 1992
Een dominee en een wetenschapper. De een, Rotterdammer Hans Visser, blijft drugverslaafden,
alcoholisten, asielzoekers en dak- en thuislozen warm ontvangen in 'zijn' Pauluskerk. De ander,
psychiater Martien Kooyman, vindt dat een beetje té warm. Junks, vindt hij, zijn meer gebaat bij een
harde aanpak. ,,Pffzegt Visser, en gaat gewoon door. Twee gesprekken.
De junkiedominee haalt de schou
ders op: „Wat een onzin weer. Gad
verdamme. Die hulpverleners. Zij
zorgen hooguit een uurtje per dag
voor de verslaafden, ik de resterende
23 uur. En altijd denken zij het beter
te weten".
Hij zet meteen de aanval in, zo op de
vroege ochtend. Niks harde aanpak
van junks waarvoor psychiater Mar
tien Kooyman pleit, niks hulpverle
ning in Nederland, niks politieke
spelletjes. Op de kansel.
Buiten, voor de ramen van het diaco
naal centrum van de Pauluskerk,
slaan een paar jongens Hans Visser
nieuwsgierig gade. Bijna allemaal
mager, versleten broeken, kapotte
schoenen. Blank en zwart. Marokka
nen. Ze schreeuwen wat en gaan
weg. „Die horen bij ons", zegt Vis
ser. „Ze hebben zin in koffie".
Binnen zijn dealers bezig hun waar
te verhandelen, een bezoeker zet on
gestoord een spuit in zijn arm. De
koster zit aan de telefoon en vrijwil
ligers zetten koffie. 'Overwin het
kwade door het goede' is te lezen op
een gevel. Twee mannen hebben ru
zie. Waarover het gaat is niet duide
lijk. Ze spreken Arabisch. Eindhalte
Pauluskerk. Dagelijks komen twee
honderd tot driehonderd mensen
'zonder bezit, zonder toekomst en
zonder drijfveer' op de kerk af.
Visser kijkt naar dekoffieruimte
vanuit zijn kamer, trekt dan reso
luut de telefoonstekker uit het con
tact en doet de deur van zijn kan
toortje dicht. 'Even geen rumoer'.
Streng
Uitgerust van een maand vakantie
in Polen is hij alerter dan ooit. Een
stortvloed aan woorden: „Maar om
maar met de deur in huis te vallen:
er is gewoon een groep drugverslaaf
den die niet geholpen kan worden.
Domweg omdat ze dat zelf niet kan
of wil. Bekijk het maar met je hulp
verlening, roept ze. En wie heeft met
die groep te maken? Juist. Ik dus. De
drughulpverlening heeft potten met
geld en verstrekt maar methadon
dat het een lieve lust is of ze zorgt
voor ingewikkelde programma's
voor een elitegroep. Prima, maar de
mensen met wie ik te maken heb
vinden nergens een dak boven het
hoofd, vinden nergens rust. Alleen
in de Pauluskerk".
„En streng optreden? Wat nou
streng optreden? Voor koffie en thee
moeten ze betalen, de bezoekers. En
geweld accepteren we niet. Maar de
deur gaat nooit helemaal dicht. Dat
gebeurt al genoeg. Soms schors ik
eens iemand. 'Ga maar een maandje
buiten spelen', zeg ik dan. Maar na
een maand mag hij weer naar bin
nen. En loopt het geweld te veel uit
de hand dan sluit ik de tent. Hop. Zo
maar. Geen problemen. Want het is
een lastig volkje hier hoor. Maar ik
geef ze nooit een trap na. De volgen
de dag gaat de deur weer open".
„Let wel: hier komen mensen die
vaak alle hulpverleningsinstanties
van" Nederland al hebben gezien. Ze
zijn zo gestoord als een konijn en zijn
dieper gevallen dan ooit. Maar ieder
een denkt: De Pauluskerk van Vis
ser? Is dat niet die softe instelling
met een dominee aan het hoofd die
krankjorem is? Nou, mooi dat deze
jongen zich niet aangesproken
voelt".
„Nee. We bereiken misschien niks
hier. We kunnen geen mooie cijfers
laten zien. Maar we houden wel de
junks van de straat. Afkicken doen
ze hier niet. Dit is geen afkickcen
trum. Punt uit. Maar hebben alleen
die elite-verslaafden recht op een
plekkie? En misschien, heel mis
schien zorgen wij ervoor dat ze een
punt bereiken dat ze wel zeggen: en
nu ga ik afkicken. Dan is de Paulus
kerk ze kwijt en kunnen hulpverle
ners met de eer strijken".
Bevlogenheid
Het is Visser ten voeten uit. De
woordenbrij, de passie, de driftige
gebaren waarmee hij het bevlogen
betoog ondersteunt. Donkere ogen
flitsen van links naar rechts, een
haal door zijn grijze haar. Kom niet
aan zijn werk, kom niet aan de Rot
terdamse junks. Dit is de man die
het geweld vergoelijkte van de Rote
Armee Fraktion, die posters van
Mao en Marx in zijn predikantenka
mer had hangen, graag Henriette
Roland Holst leest en die demon
streerde met Koerden.
Dit is de linkse dominee ten voeten
uit. Met wel wat realiteitszin, gezien
zijn credo: vertrouw op God, maar
doe wel je fiets op slot. „Soms denk
ik wel eens: geef mijn portie maar
aan fikkie. Crisis in mijn geloof. God
maakt kromme stokken recht, staat
in de bijbel. Maar wanneer?". Hij
zucht en is stil. „Even wat drinken".
Hij werd in 1942 als zoon van een
ambtenaar in Den Haag geboren.
Geen dominee's gezin, hoewel zijn
grootvader dat wel was en zijn broer
het oók is geworden. „Het fascine
rende van de theologiestudie vond ik
het conflict tussen geloof en wereld.
Het had iets bevrijdends", zei Visser
ooit.
In 1965 studeerde hij af en daarna
kwam hij in het zuidwesten van Gro
ningen terecht waar hij ging werken
dooragaath garschagen
Eigenlijk is hij aan het onderzoek be
gonnen, omdat hij twijfelde aan het
succes van zijn eigen harde aanpak
van drugverslaafden. Hij 'dacht wel
dat hij er wel goed aan deed' in de
Emiliehoeve in Den Haag. Maar hoe
het ex-bewoners verging, wist hij
niet.
Een reuze opluchting straalt van
zijn aardige gezicht: de aanpak blijkt
een succes. Psychiater Martien
Kooyman is deze week, na ruim tien
jaar onderzoek, gepromoveerd op
het proefschrift 'De therapeutische
gemeenschap voor verslaafden'
waaruit blijkt dat tachtig procent
van de mensen die het programma
in de Emiliehoeve voltooien clean
blijven.
En het betreft niet zoals veel critici
denken alleen hoger opgeleide, jon
ge, gemotiveerde en aan slechts een
middel verslaafde druggebruikers,
zegt de onderzoeker niet zonder
trots. Nee, de groep die erin slaagt
van de dope af te blijven ziet er net
zo uit als in een andere instelling
voor drugverslaafden. Bovendien
zijn ex-bewoners in staat te leven
zonder drugs en medicijnen en heb
ben ze geen problemen met alcohol.
Van alle verslaafden die opgenomen
zijn geweest (dus ook degene die het
maar een paar dagen hebben volge
houden in de Haagse instelling), is
32 procent niet teruggevallen in het
oude gedrag. Deze groep maakt geen
gebruik van hulpverleningsinstel
lingen.
Ontslag
De Emiliehoeve, verguisd door ver
slaafden die er niet zijn geweest, ge
prezen nu door de cijfers, was het
eerste drugvrije therapeutische cen
trum van het Europese vasteland.
Er wordt geen methadon of ander
medicijn verstrekt, men stelt be
hoorlijke eisen aan verslaafden,
mensen worden verrot gescholden
als ze iets verkeerds doen en het ge
bruik van geweld is, op straffe van
ontslag, uit den boze. In Den Haag
komt de junk niet op de sofa terecht.
„Als het maar in hemelsnaam geen
Emiliehoeve is. Dan ben ik zo weg.
Echt waar", aldus verslaafde Dun
can in de Volkskrant van maart
1992. „Ik ga daar niet naar toe om
mezelf belachelijk te maken'
En Jamie over de Emiliehoeve in de
Haagsche Courant van september
1990: „Ik heb gehoord dat je er
wordt geslagen en vernederd. Nou.
Dat ben ik dus effe genoeg in mijn le
ven, hè. Ik wil wel van de dope af,
maar dan in mijn eigen tempo".
Kooyman wuift de angst van ver
slaafden voor de harde aanpak weg.
Ex-verslaafden en huidige bewoners
zijn veel positiever. „Hoe meer gra
tis koffie en broodjes, des te voller en
chaotischer het wordt. Maar help je
de drugverslaafden daarmee? Nee.
Absoluut niet. Junks zijn geen zieli
ge typetjes. Het zijn gewone mensen
die niet graag de verantwoordelijk
heid over iets nemen, die zich ver
schuilen achter hun verslaving, die
slap zijn en triest in het leven staan.
De meeste van hen kunnen echt van
de drugs af als ze willen".
Hij valt met dit soort uitspraken alle
goedbedoelde hulpverleners aan die
'de zachte aanpak' verkiezen, die
door een aai over de bol en een lief
woord hopen dat de verslaafde zelf
tot inzicht komt om te stoppen met
gebruiken.
Kooyman vertelt dat hij meb vallen
en opstaan heeft geleerd wat hij nu
weet. Hij was vroeger,'een echte sof
tie'. „Ik had erg veel begrip voor
junks. En ik dacht dat ze niet meer
te helpen waren", zegt hij. „Wist ik
veel. Zo dacht iedereen in die tijd
over junks, ik praat over beginjaren
zeventig. Maar de liefdevolle aanpak
resulteerde in het ziekenhuis Bloe-
mendaal waar ik eerst werkte en in
de beginmaanden van de Emiliehoe
ve in een chaos. Iedereen ging ge
woon door met gebruiken. Alles
werd democratisch beslist. Wilden
de drugverslaafden naar het café,
nou dan gingen ze toch naar het
café. Controle was er niet, alles kon.
Je hoopte, door hen zoveel liefde en
vertrouwen te geven, dat ze uitein
delijk minder of helemaal geen
drugs meer zouden gebruiken. On
zin dus".
Gevaarlijk
Hij vindt de Pauluskerk anno 1992
een goed voorbeeld van de softe aan
pak die haar doel totaal voorbij
schiet. „Men gebruikt er, men vecht
er, men dealt er. Zo heb ik me laten
verfellen. En ondertussen krijgt
men nog een aai over de bol ook. Dat
is heel aardig bedoeld natuurlijk van
dominee Visser en de zijnen. Maar je
behandelt zo mensen, die vinden dat
ze niks waard zijn, als hopeloze ge
vallen. Je zorgt ervoor dat ze nog
dieper in de put raken, nog slechter
gedrag vertonen omdat ze een steeds
negatiever zelfbeeld krijgen".
„De aardige aanpak is zelfs gevaar
lijk. Ze kan leiden tot zelfmoord. Ga
maar na: je gedraagt je rot en er
wordt niet op gereageerd. Je voelt je
nog rotter en neemt een extra shotjè
om je vervelende gevoel kwijt te ra-
Martien Kooyman: 'Aardig bedoeld van Visser, maar die
junks raken alleen maar dieper in de put'.
ken. Een instelling waar men beoogt
mensen van hun verslaving af te hel
pen, mag nooit een vakantieoord
zijn".
Kooymans visie is gekleurd. Hij is in
1972 de initiatiefnemer van de Emi
liehoeve geweest. Weliswaar werkt
hij al geruime tijd bij Centrum 45 in
Oegstgeest, als voorzitter van de
Vereniging Vrienden van de Emilie
hoeve is hij nog steeds verbonden
aan de Haagse instelling waar ruim
duizend drugverslaafden in de loop
van de jaren hebben gewoond.
Kooyman herinnert zich nog goed
hoe ontevreden hij was over de be
handeling van drugverslaafden,
twintig jaar geleden. En dat hij daar
om naar de Verenigde Staten toog
waar meer ervaring was met de
drughulpverlening. Drugvrije hulp
verlening, beter gezegd. Geen me
thadon, geen medicijnen. De Emilie
hoeve was een test voor hem, kijken
of het Amerikaanse programma ook
hier werkte.
Na de eerste softe maanden werd
zijn aanpak in de Emiliehoeve steeds
strenger. „Drugverslaafden werd
geleerd hoe zich weer mens te voe
len. Je kunt zeggen: op de Emilie
hoeve harden wij junks. Ze kunnen
tegen een stootje en hebben geen
drugs nodig om de pijn te verzach
ten".
Zou niet elke drugverlaafde gedwon
gen moeten worden naar de Emilie
hoeve te gaan als de aanpak zo suc
cesvol is? Kooyman schudt zijn
hoofd. Van verplicht afkicken wil hij
niet horen. „Mensen moeten kun
nen kiezen. Ze moeten het idee krij
gen dat de Emiliehoeve een tweede
huis voor ze is, geen gevangenis. Ze
leren omgaan met vrijheid, met de
normen en waarden die in de gewo
ne maatschappij gelden. Je moet ze
heropvoeden eigenlijk. Je zegt conti
nu dat ze iets waard zijn en dat ze
best passen in de gewone maat
schappij. Dat kan niet achter slot en
grendel".
'Drangmodel'
Het lijkt dé oplossing voor de proble
matiek van de drugverlaafden. Zorg
dat mensen kiezen voor de Emilie
hoeve en je bent van verslaafden af.
Grote vraag is of het 'drangmodel'
echt werkt. Er haken, blijkens het
onderzoek, ook nogal eens wat men
sen af tijdens de rit. En geen van de
Emiliehoeve ex-bewoners die korter
dan dertig dagen in de instelling
doorbrengen blijft clean.
„Je hoort tegenwoordig steeds va
ker: verslaafden worden ouder, zijn
moeilijker, hebben psychische pro
blemen, zijn niet meer te helpen.
Dan bestempel je veel mensen als
hopeloos die niet hopeloos zijn. We
'geven ze methadon en kijken niet
meer naar ze. 'Fout', zeg ik: kijk
eerst eens goed of ze niet zonder me
dicijnen veel beter geholpen kunnen
worden. Maak het kortom niet te ge
makkelijk voor de verslaafden om
verslaafd te blijven".
Zijn programma geriiet grote belang
stelling in het buitenland. De Emi
liehoeve wordt regelmatig bezocht
door hulpverleners uit de rest van
Europa. In Nederland zijn er onge
veer tien soortgelijke instellingen.
„Het programma is niet heilig. Heus
niet. Maar ik wil alleen waarschu
wen niet te aardig te zijn. Drugver
slaafden zijn gewone mensen voor
wie we piet altijd een straatje om
hoeven te lopen. Ze kunnen van het
spul af. Als ze maar willen".
foto Jacques Zie(
Dominee Visser: 'vertrouw op God, maar doe wel je fiets o r>
slot'.
met jongeren. Van de zeshonderd
jongeren kwamen er tien in de kerk.
„Een prachtige tijd".
In 1970 vertrok hij met zijn vrouw
Letty Pak naar Indonesië. Ze kwa
men terecjit op het eiland Sulawesi
en bleven er acht jaar. Totdat hij er
uit werd gegooid eigenlijk. Want ge
stuurd door de Raad van Zending
hield Visser zich bezig met de ar
moedebestrijding, met preken en
toespraken die niet door iedereen op
prijs werden gesteld.
Avontuur
In Nederland kwam Visser terecht
in wat hij beschrijft als een diep
zwart gat. Niemand zat op hem te
wachten. Er waren dominees ge
noeg. Hij bofte: de stichting Kerke
lijke Sociale Arbeid zocht iemand.
En ze zeiden ook nog: hier heb je een
gebouw. „Zo ben ik in de Pauluskerk
begonnen".
In die tijd kampte ook Rotterdam al
met een ernstig drugprobleem. In
zijn uitgegeven dagboek 'Op Drift':
Toen ik jaren geleden in aanraking
kwam met de Rotterdamse drugge
bruikers en hun leefsituatie leerde
kennen voelde ik een warme sympa
thie voor deze groep mensen in mij op
komen. Een dergelijk gevoel is een
mengeling van interesse in mensen
die iets anders zijn, hang naar avon
tuur om met anderen op pad te gaan
en zorg voor kwetsbare mensen die
afgewezen worden.
Hans Visser haalde de junks binnen,
maar niet zonder weerstand vanuit
de diaconieën, de politie en menig
keurige Rotterdammer. „In de kerk
is het een zootje, in de Pauluskerk is
het een zootje. Dat past dan goed bij
elkaar". De kerk is in de ogen van
Visser 'een plek waar mensen die
door noodlottige omstandigheden in
moeilijkheden zijn geraakt op een
gastvrij onthaal kunnen rekenen'.
Vanaf 1979 zorgt de Pauluskerk
voor nachtopvang, maaltijden, en
talloze andere activiteiten om drop
outs die leven in de smoezelige mar
ge van onze samenleving een mens
waardig bestaan te geven. Visser
gaat in zijn service heel ver. Zo mo
gen druggebruikers snuiven en spui
ten en helpt hij asielzoekers aan geld
Er zijn ook nog wel activiteiten die
iets met de traditionele kerk te ma
ken hebben: gespreksgroepen, een
kerkdienst voor druggebruikers',
zang en soms zelfs bijbellezen. „Na
tuurlijk we blijven een kerk. Ik
preek ook nog wel eens buiten de
Pauluskerk om de contacten niet he
lemaal te verliezen".
Perron Nul
Vijfjaar geleden organiseerde hij in
het verlengde van het werk in de
Pauluskerk samen met de Rotter
damse politie Perron Nul, een ge
doogzone voor druggebruikers vlak
bij het Centraal Station. Op die ma
nier zou de overlast van junks in de
stationshal en in de restauratie
moeten verminderen. Eind juni was
Perron Nul de inzet van een wilde
actie van mariniers. De junks zou
den toch weer te veel last bezorgen
om en rond het station. Het moest
maar eens afgelopen zijn. De zoveel
ste storm voor dominee Visser.
Heeft Perron Nul gefaald? „Hele
maal niet. Het ongemak is minder
geworden in en rondom het station.
Maar wat gebeurt er? De plek krijgt
een enorme zuigkracht. Kortom de
groep wordt te groot. Perron Nul
knapt uit zijn jasje. Ik heb ervoor ge
waarschuwd. Ik pleit al jarei
meer gedoogzones. Alleen ga
niet organiseren. Laat een hu
leningsinstelling dat nou
doen".
Is de situatie op Perron Nul ei
Pauluskerk nog wel beheer S(
Hij peinst en herinnert zich
begon: er was een kleine over
lijke drugscène in Rotterdan
staande uit bijna alleen maar
landers. „Ik kan er heimwa
krijgen".
De groep groeide en groei
steeds: Antillianen, Marokkai
andere Noordafrikanen
gen asielzoekers, vluchtelinge
galen. De Noordafrikanen zi
grootste probleem. Ze hebber
geloof meer in hun land, trjdc
weg, kunnen eigenlijk zonder
politie of wie dan ook ingrijpt
Nederland komen. Ze zijn vi
gecriminaliseerd. Met alle ge\
van dien. Ik ben net een po
gent, een manager".
Hij wil vanaf heden niet mee
honderdtwintig druggebruik!
zijn kerk 's nachts, in plaats v sp
tweehonderd die tot augusti
maand dat de dominee bezint
Pauluskerk alleen voor nood
len open is, gebruikelijk
„Vanwege de beheersbaarhei
De rest stuur ik de straat op.
niet anders. Het loopt te veel
hand. Mensen die niet tegen di
harde jongens kunnen, komei
niet meer".
„Dat is de prijs die ik voor he
ben van een laagdre
ling moet betalen. Lieve mense
ven weg met wie een gesprek
ren viel, van wie wij hoopten
eens zouden afkicken, die on
hun verslaving een aardig levei
den. Voor hen was ik weer eve
dominee".
„Voor de Marokkanen ben il
.„nou ja, een onbekende. Ze tr
messen, slaan snel, trekken
vend en jattend door de stad. D
tie moet iets doen aan die gro 11
politiek ook. Hard aanpakken,
mijn deur niet helemaal sluitei
haar, maar etters sluit ik zo
dan buiten. Die zware criminel
de sfeer verzieken. Die zijn
hoor. Ik ben er ook niet helem^ti
gen opgewassen".
Hij lacht wat cynisch. „En dan
die Kooyman over de harde
te aanpak. Met de groep Afril ni
kan ook hij niets. Hij bereikt iel
beginnende gebruikers, niet m
minelen".
Afstotend 1,1
Hoë lang houdt hij het werk no
Hoeveel slechts kan een
ben? En hoe goed is dominee V
Hij verzacht. Aarzelt zelfs en
zijn woorden. „Ik heb er nog
aan gedacht te stoppen. Ik bei
bang. Ik zie de problemen, vir
weid afstotend, vind sommige t
kers ook walgelijk. En natuur
het vermoeiend continu de
van de duivel te zijn. Ik ben we
en vind het leuk in de belangst
te staan, maar zoveel belangst
hoeft nu ook weer niet
„Toch moet ik het geduld'opbr
te praten met drugverslai
Want wie doet dat anders? Wi
trouwens: soms, heel soms
opeens de mens tevoorschijn t
een gesprek. Er zijn dan even
facades meer, er is geen onef
heid. Dat is ontroerend. Wat il
die gesprekken bereik? Niks
lijk. Moet dat dan? Wat een ortf I:
