Lachspiegel voor
grachtengordel
'Macht van televisie werkt als hamer'
Bij De Boer helpt ook de dood niet
Cultuur
Welser-Möst brengt
het R.O. op topniveau
c I O
Leidse Courant
zaterdag 5 september 1992 i tj
afbetaling'
itgeen film
icht 'Op afbetaling' van
is Weisz mag niet meedoen
de strijd om het Gouden
Evenals twee andere in-
üngen is het een televisie-
'^uktie, die voorafgaand aan
uitzending niet in de bio-
pte zien zijn geweest,
tichting Nederlandse Film-
n, die de Gouden Kalveren
;t, past hiermee de nieu-
;lementen toe die werden
t nadat vorig jaar kri-
was geuit op het winnen
de VPRO-produktie 'Bij na-
inzien'. De nieuwe regels
in dat een produktie eerst
filmroulatie moet hebben
d en dan pas op tv mag zijn
men, om mee te mögen
ens de Filmdagen, die van
eptember t/m 2 oktober in
;cht worden gehouden, din-
cdat ongeveer 150 films mee
3b de prijzen.
Jrick Bruel
Jkit in Ahoy'
erdam De Franse zan-
en acteur Patrick Bruel
op 28 november een con-
in Ahoy'. Bruel, in zijn ei
land reeds een mega-ster,
took in Nederland sterk de
lacht. De kaarten voor een
eden in het Utrechtse Vre-
iurg dit voorjaar waren bin-
enkele uren uitverkocht en
pecial, inmiddels al
cdatkeer uitgezonden, leverde
rtob reactie op.
kaartverkoop voor het
/'-concert van Bruel begint
iterdag 12 september.
meulenprijs
r Andriessen
iterdam De Matthijs Ver-
lenprijs 1992 van het Am-
lams Fonds voor de Kunst
legekend aan de componist
is Andriessen. Hij krijgt de
van 15.000 gulden voor vijf
ne, in 1991 geschreven com-
h ties: 'M is for Man, Music,
'Facing death', 'Dan-
^■'Hout' en 'Lacrimosa'. Vol-
de jury zijn de composities
nplarisch voor het hoge
litatieve niveau van An-
ssen. De Matthijs Vermeu-
irijs werd hem eerder in
7 al toegekend.
a concert
«E.L.& P.
wHaag De kaarten voor
[concert van Emerson, Lake
aimer op 23 oktober in het
gresgebouw waren dermate
verkocht, dat het impresa-
t Mojo besloten heeft een
a concert in te lassen. Dat is
gesteld op 7 november,
neens in het Congresge-
w. De kaartverkoop begint
aterdag 12 september.
sidentie Orkest
nen met Lokatel
Haag De redactie van
latei klassiek' heeft de cd-
:ameling van het Residentie
est in bruikleen gekregen,
gaat om 29 cd's, die onder
>r de albums 'Vierhonderd
Nederlandse muziek' be
ien.
opnamen zullen gedraaid
den op Lokatel-radio in het
gramma 'Lokatel klassiek',
elke maandagavond van
10-23.00 wordt uitgezonden.
Incona reikt
iseumprijs uit
den Minister d'Ancona
WVC zal op 10 oktober de
opean Museum of the Year
ird uitreiken. Deze interna-
prijs, een belangrijke
erscheiding in de Europese
leumwereld, bestaat sinds
De bekendmaking ge-
rt in het Pesthuis in Leiden,
deel uitmaakt van de toe-
listige behuizing van het Na-
laal Natuurhistorisch Mu-
m. Onder de vroegere win-
irs zijn twee Nederlandse
sea: het Catharijne Convent
Jtrecht en het Zuiderzeemu-
in Enkhuizen.
chard III'
Rotterdam
terdam De Royal Shakes-
ire Company komt opnieuw
ir de Rotterdamse Schouw-
'g. Het gezelschap dat hier
ig jaar furore maakte met
is liasons dangereuses', keert
11 t/m 13 maart terug met de
irstelling 'Richard III'. De
iduktie, met Simon Russell
sle in de titelrol, is uitslui-
id in de Maasstad te zien.
iteurs lezen 'De
ijaarsaanbieding'
isterdam Vierentwintig
teurs van evenzovele uitge-
ijen zullen op 15 september
friezen uit eigen werk tijdens
feestelijk programma 'De
iaarsaanbieding' in De Balie
Amsterdam. Het gaat om re-
itelijk verschenen of nog te
rschijnen werk. Benno Bar-
rd presenteert de avond, die
jrdt georganiseerd door de
'chting Literaire Activiteiten
ister dam.
KLASSIEK
MUZIEKTHEATER, DEN HAAG
Residentie Orkest o.l.v. Franz
Welser-Möst, m.m.v. Nelson
Goernerlpiano. Werken van
Bernstein, Chopin en Schubert.
Solist de pianist Nelson
Goerner.
ooorAdriaan Hager
Petra Unger, directeur van de
Anton Philipszaal en Bert van
den Akker, directeur van het
Residentie Orkest, hadden gis
teravond alle reden elkaar uit
bundig en hartelijk de handen
te schudden: de Anton Philips
zaal, het 'huis' van het orkest,
werd vijfjaar geleden geopend.
Die vijf jaren betekenden voor
het Residentie Orkest welis
waar geen vlekkeloze periode,
maar de toekomst voor orkest
en zaal ziet er zonnig uit en dat
moest gevierd worden.
Op het podium zat natuurlijk
het Residentie Orkest en op de
bok stond de man die bijna de
opvolger van Hans Vonk was
geworden: Franz-Welser Möst.
Al in 1988 klikte het uitstekend
tussen orkest en dirigent. Hij
kwam vaak in Den Haag terug
en stond na het vertrek van
Vonk bovenaan het lijstje van
mogelijke opvolgers. Uiteinde
lijk koos Welser-Möst niet voor
het R.O. maar voor het London
Philharmonic Orchestra.
Hij opende het feestconcert van
gisteravond 'met de Symfoni
sche Dansen uit Bernsteins ab
solute kassucces: de West Side
Story. De muziek voor een mu
sical, een opera, een ballet, is
functioneel. Zonder hetgeen
zich op het podium afspeelt
heeft die muziek minder beel
dende kracht, minder expres
sie. Welser-Möst deed er alles
aan om de wat al te uitvoerige
suite boeiend te houden: met
swingende uitbundigheid, met
knetterende klankexplosies,
maar ook met een teder roman
tische benadering zette hij het
werk neer. Succes verzekerd.
Over de inhoud van Schuberts
negende symfonie zijn boeken
planken vol geschreven. Eén
van de vele beschrijvingen
spreekt over een 'lente-symfo
nie', zo ook klonk de visie van
Welser-Möst. Een lente met
zon, met hier en daar wat wol
ken, soms ook met een flinke
bries en een fikse regenbui,
maar altijd verfrissend en blij
moedig.
Die symfonie duurt zo'n drie
kwartier, maar vakman Wel
ser-Möst gaf geen reden tot ver
veling, integendeel. Hij streefde
naar uitersten in nuancering en
frasering, van een sfeervol ge
fluister tot een overweldigend
fortissimo. De leden van dit or
kest musiceren onder Welser-
Möst op topniveau, dat werd in
elke maat van deze symfonie
duidelijk.
In het eerste pianoconcert van
Chopin speelde de Argentijnse
pianist Nelson Goerner (23) de
solopartij. Geen uitgeproken
Chopin-vertolker, maar geluk
kig liet hij zich inspireren door
de temperamentvolle en spring
levende begeleiding. In een der
gelijke aanpak is die belangrij
ker dan al tientallen jaren door
Chopin-critici wordt beweerd.
In het kader van de Open Dag
speelt het Residentie Orkest
vanavond 'On the Town' van
Bernstein en de laatste twee de
len uit Schuberts negende sym
fonie.
Sacha Bulthuis en Aus Greidanus roken elkaar uit in 'Ingeblikt II en III'.
TONEEL
APPELTHEATER,
SCHEVENINGEN
Toneelgroep De Appel met
'Ingeblikt II en III'. Tekst en
regie: Lodewijkde Boer. Decor:
André Joosten. Kostuums:
Dorien de Jonge. Met Sacha
Bulthuis, Aus Greidanus, Henk
Votel, Dirk Zeelenberg, Carline
Brouwer en Anne van der Ven.
Herhalingen: elke wo. t/m za.
tot 4 oktober in het
Appeltheater.
door Renée de Haan
Het gezin als puin van de sa
menleving. Op die grondslag
heeft Lodewijk de Boer een per
fecte opvolger voor 'The Fami
ly' gemaakt.
De openingsmuziek van het
nieuwe theaterfeuilleton 'Inge
blikt' is niet voor niets die van
de film 'Kaos'. Chaos en een he
vig terugverlangen naar ergens
bijhoren, een natuurlijke bin
ding, dat vliegt de personages
naar de keel.
En met die lust bespringen ze
elkaar, schuilen ze onder één
dak als in een psychische kern
oorlog.
Heftig en doelgericht gutst de
totale losgeslagenheid van de
mens naar buiten. Lodewijk de
Boer veroordeelt alles, met me
dedogen, maar zonder hoop. De
schreeuw om hulp van psy
chisch gestoorden met al even
geschifte begeleiders, blijft een
schreeuw in het niets. Kreten
die lang nagalmen, vooral door
de intensiteit waarmee alle ac
teurs de belachelijkheid pn de
tragiek van hun noodtoestand
uiten.
Hechtheid
Bij De Appel is in deze regie
werkelijk een theaterfamilie
ontstaan. Inhoudelijk destruc
tief, qua speelstijl echter met
een ongekende hechtheid. Bik
kelhard en zonder schaamte
brengen de spelers de waanzin
naar voren. Waar juist de knel
lende gezinsband het individu
vermalen heeft, wordt de oplos
sing gezocht in het teruggrijpen
op datzelfde samenleven. Met
een paps en mams die iedereen
terroriseren, zichzelf en elkaar
niet uitgezonderd.
Dit is gekte in extenso, maar
met zoveel lijnen uitgezet dat
de werkelijkheid ervan ijzing
wekkend dichtbij komt. Bij De
Boer zijn alle personages
slachtoffer van erfelijkheid, op
voeding, waanideeën over wie
ze denken te zijn en een mas
saal schuldgevoel. De hele kast
met klassieke tragedies dondert
om in 'Ingeblikt'. Van 'Oedi
pus', 'Antonius en Cleopatra'
tot aan 'Medea'. De verscheurd
heid is zo compleet genoteerd
dat zij alleen al met de overdaad
naar de strot grijpt.
Bedreigend
In Aus Greidanus, de sadisti
sche paps van deze groep,
schuilt een veldheer en een nazi
tegelijk. Feilloos weet de speler
zijn zwakheden weg te puffen
alsof er voor altijd tabak aan
zijn mond kleeft. Potsierlijk en
bedreigend in één beweging.
Sacha Bulthuis sluit op die
tweesporigheid aan als een
mams zonder moedergevoel. Zij
is de vrouw die letterlijk gebukt
gaat onder haar onvermogen
om haar 'kinderen' te voeden.
Dus zuigt ze ze leeg, smekend
om medelijden voor die wan
daad, zichzelf letterlijk uitro
kend.
De 'patiënten', allen zware mis
dadigers, zoeken ieder naar een
uitweg, weg uit zichzelf. Carli
ne Brouwer als de hoer die niet
lekker in haar eigen vlees zit.
Henk Votel imponeert als de
zoon die het liefst zijn eigen
moeder had willen zijn. En Dirk
Zeelenberg is de slaaf van zijn
erotische labiliteit, tussen
homo en hetero wankelend. De
drie zijn dierlijk en stuitend.
Zoals dit hele drama.
Want wie bereid is zich over te
leveren aan Lodewijk de Boer,
ontdekt dat de waarheid nog
schokkender is dan we normaal
gesproken durven denken. Niet
voor niets hangt er een grote
schildering aan de wand van
een gespleten doodshoofd. Zelfs
de dood is bij dit theatergenie
schizofreen: een in stukken ge
vallen illusie van verlossing.
VIDEOKUNST
door Jan-Hendrik Bakker
Gusztav Hamos zag
voor het eerst televisie
in 1960. Hij vond het
saai, niet geschikt voor
bewegende beelden.
Zelfs als bron van
verstrooiing faalt het
medium, vindt de
Hongaar. In het
Kijkhuis laat hij zien
wat er wél mee kan.
KIJKHUIS, DEN HAAG
Video-expositie 'The power of
television'. Geopend: wo-zo
13.00-17.00. Vanaf morgen tot
10 oktober.
door Erik Quint
Amsterdam Zijn uitgever
presenteerde het boek als een
ware sleutelroman over het
Amsterdamse literaire wereld
je. Prompt stortte datzelfde mi
lieu zich op 'De grachtengor
del', de nieuwe roman van
Geerten Meijsing.
Nog voordat het boek ver
scheen/publiceerden de aan de
grachten veelgelezen bladen in
hun kolommen handzame over
zichten wie wie is in Meijsings
roman, zodat de toekomstige le
zer toch vooral maar niets zal
missen.
In 'De grachtengordel' worden
de Amsterdamse kringen be
schreven, waar de smaakma
kende literaire productie plaats
vindt, geografisch samenval
lend met enkele hectaren rond
de Dam. Het gaat om een ono
verzichtelijke, wat lauwwarme,
belangenverstrengeling van
uitgevers, aankomende en ge
vestigde schrijvers, critici en
journalisten. Meijsing schrijft
er met onverholen afkeer over.
A.F.Th, van der Heijden, Joost
Zwagerman, Kester Freriks en
Jeroen Brouwers zijn enkelen
van de belangrijkste schrijvers
die model hebben gestaan voor
Meijsirigs pen. Pregnante rol
len zijn er ook voor de journalis
te Jessica Durlacher en de uit
gever Theo Sontrop. Wat be
weegt iemand, die het grootste
deel van zijn schrijversbestaan
doorbrengt in het verre Tosca
ne, zich boos te maken op het
wereldje dat hij zo ver achter
zich heeft gelaten?
Geerten Meijsing: „Zo is het
niet. Juist van een afstand zie je
het scherper. Zoals dat ook voor
vertalen geldt. Er is mij wel ver
weten dat een vertaler in zijn
eigen taalgebied moet wonen.
Ik heb de ervaring dat het juist
anders werkt. Als ik een jaar
ben weg geweest en weer in Ne
derland kom, vallen mij allerlei
kleine verschuivinkjes op in de
taal die ik anders niet zou heb
ben opgemerkt".
Kroeg
Meijsing zegt 'De grachtengor
del' louter geschreven te heb
ben omdat hij wilde laten zien
hoe het literatuurbedrijf in el
kaar zit. „Ik geloof er niet in dat
kunst gemaakt wordt in de
kroeg. Die mythe wilde ik on
deruit halen. Kunst kan alleen
maar in eenzaamheid en afzon-
„De berichtgeving van CNN is
zeer definitief. Ze doen het
voorkomen alsof dat de wereld
heel klein geworden is door de
manier waarop ze het nieuws
brengen, maar het is als een ha
merslag. CNN bepaalt wat be
langrijk is en wat niet. Pats,
boem! Hamerslag!", zegt. de
Hongaarse kunstenaar Gusz
tav Hamos.
In de videotentoonstelling 'The
power of television', die van
avond in het Haagse Kijkhuis in
première gaat, toont hij ver
schillende facetten in de relatie
tussen televisie en de kijker.
Daarbij gaat het hem in de eer
ste plaats om de wederzijdse af
hankelijkheid.
In het uit vier video-installaties
bestaande 'The power of televi
sion' komt Hamos' visie op we
derzijdse afhankelijkheid tus
sen het medium televisie en de
kijker het meest sprekend naar
voren in het onderdeel 'The
hammer on the anvil'. Een ha
mer ligt op een aambeeld, waar
op ook een monitor staat. Op
het scherm smeekt een man de
toeschouwer om hulp. De man
wil bevrijd worden uit het tele
visiekader, maar als de toe
schouwer de hamer oppakt om
het scherm aan diggelen te
slaan, krabbelt de man in het
scherm terug. Nu weer smeekt
hij de toeschouwer de hamer te-
'CNN geeft de tv-kijker een godsgevoel', meent Gusztav Hamos.
rug te leggen. Want wie het te
levisiebeeld vernietigt, vernie
tigt zijn evenbeeld, meent Ha
mos.
Voorbestemd
Gusztav Hamos (1955) woont
en werkt sinds 1979 in Berlijn.
Zijn vertrek naar het westen
had niets te maken met het
toenmalige communistische
bewind in zijn geboorteland.
„Dat zou een mooi dramatisch
verhaal zijn, hoewel politiek na
tuurlijk wel een rolletje speelde
bij mijn besluit. Maar het was
voorbestemd dat ik mijn ge
boorteland zou verlaten. Als in
Nederland zou zijn opgegroeid,
zou ik ook vertrokkken zijn",
stelt hij. „Natuurlijk herinner
ik me de eerste keer dat ik tele
visie zag. Dat was rond 1960. Ik
vond televisie ronduit saai. Een
mannetje dat het nieuws voor
las en over het weer praatte.
Het was allesbehalve fascine
rend, zelfs niet wat betreft de
techniek. In tegenstelling tot
film vond ik televisie niet ge
schikt voor de vertoning van be
wegende beelden"
Wat Hamos wel interessant
vindt aan televisie is dat het
medium niet dé realiteit toont,
maar slechts één visie daarop.
„Die is niet noodzakelijk aan de
waarheid gebonden. Voorts be
strijd ik de stelling dat televisie
als amusement verstrooiend
werkt, dat het afleiding biedt.
In tegendeel: van televisiekij
ken krijg je stress".
Kracht
In zijn vier installaties, die één
geheel vormen, speelt de hamer
een belangrijke rol. „De hamer
symboliseert macht en televisie
is wat dat betreft een hamer",
meent Hamos.
In het onderdeel 'The hammer'
ligt een mansgrote hamer op de
grond. Een ingebouwde moni
tor - met willekeurige beelden -
verwijst naar de kracht van het
medium. In 'The pendulum'
maakt een 'televisiehamer' een
slingerbeweging om daarmee
de zoektocht naar evenwicht
tussen het beeld en de kijker te
symboliseren. 'The hammer
came down', ten slotte, doelt op
de kracht van de herhaling.
Want als we iets maar vaak ge
noeg zien, gaan we er in gelo
ven.
„Ik heb overigens geen hekel
aan televisie, maar het is inter
essant te zien hoe' CNN een
overzicht van de wereld geeft
zoals men vroeger voorstelde
dat alleen God het zo kon zien.
God zag alles wat er op aarde
gebeurde. CNN geeft de televi
siekijker nu een godsgevoel".
foto Dijkstra
Geerten Meijsing: 'Schaamteloosheid is voor de
schrijver een deugd'.
dering bedreven worden. Daar
komt bij dat ik altijd al een boek
heb willen maken over de laag-
bijdegrondse aspecten van het
schrijven".
Vier jaar geleden kwam Meij
sing naar Nederland, „omdat
het in Toscane niet meer ging.
Ik kon het niet meer bolwer
ken. Ik had net 'Veranderlijk en
wisselvallig' gepubliceerd, en
dat liep ook al niet. Ik besloot
toen om in godsnaam maar
naar Amsterdam te komen,
dichtbij de bron, om te probe
ren er wat aan te doen".
Dat jaar zou Meijsing met 'Ver
anderlijk en wisselvallig' de
AKO-literatuur-prijs winnen
en dientengevolge vele malen in
de media verschijnen. „Toen ik
terugging naar Italië besefte ik
plotseling hoe het daar systeem
daar draaide. Dat drong zich
aan me op toen ik eenmaal weg
was. Tegelijk was ik bang be
smet te worden met de ziekte
van de grachtengordel"
Rancune?
In hoeverre heeft hij zich laten
leiden door wrok en persoonlij
ke rancune?
Meijsing: „Tijdens het schrij
ven van dit boek heb ik werke
lijk geen moment gedacht dat
mensen boos zouden kunnen
worden. Dat doe je toch ook niet
als je een lachspiegel wordt
voorgehouden? Bovendien gaat
het om mensen wier werk ik
echt bewonder. Eén van de stel
lingen in dit boek is ook dat er
nu werkelijk een nieuwe gene
ratie schrijvers is gekomen, met
een heel nieuw élan".
Boze reacties van collega's
heeft hij nog niet ontvangen.
Wel meldde Joost Zwagerman
niet aanwezig te zullen zijn bij
de presentatie van het boek, en
liet Jessica Durlacher - Judith
Cohen geheten in 'De grachten
gordel', lustobject van veel jong
schrijftalent - het afweten.
Over de wijze waarop hij het ka
rakter van bestaande collega's
exploiteerde om zijn roman te
scheppen:
„Schaamteloosheid is voor een
schrijver een deugd, zo is het
wel natuurlijk. Maar personen
heb ik niet willen kwetsen, ik
heb het systeem willen ontluis
teren, de wijze waarop men met
elkaar om gaat om zich te kun
nen handhaven". Zo verliest Al-
bert Zeggers (een uitvergroting
van A.F.Th, van der Heijden)
op slag zijn interesse in collega
Erik Provenier (Meijsing zelf)
als hij diens verkoopcijfers ver
neemt.
Grote afstand
Meijsing: „Te scherp? Ach, een
portret hoeft toch niet alleen
flatterend te zijn. Zeggers is ie
mand die goed voor zichzelf
weet te zorgen, laten we wel we
zen. En over het algemeen is
het toch zo dat in deze kringen
alleen maar neergekeken wordt
op wat lager staat. Je moet het
zo zien, alsof ik van grote af
stand, door een omgekeerde
verrekijker, naar het literaire
universum in Nederland heb
zitten kijken. Naar een troep
apen in een boom: wie het
sterkst is trapt de andere naar
beneden, zo gaat dat".
„Maar ik heb werkelijk niet met
personen willen afrekenen. Ik
wil ze ook na deze roman nog
graag zien. Het is zelfs zo, ik
durf het bijna niet te zeggen,
dat ik in de portretten van
Storms (Boudewijn van Hou
ten), Zeggers en Christiaans
(Kester Freriks) veel liefde heb
gelegd. Ik ben er zelfs in zekere
zin trots op dat ik Zeggers een
veel stevigere filosofische fun
dering heb mee kunnen geven,
dan de filosofietjes van de schil
lenboer die Van der Heijden er
zelf op na pleegt te houden".
