De culturele misdaad
Reizen:
Tweede
leven
voor Air
Holland
Simenon:
in het
voetspoor
van de
schrijver
Bloedwraak, moord na belediging, het schaken van een bruid,
ernstige mishandeling van vrouwen advocaten vinden een excuus
in de niet-westerse culturele achtergrond van een verdachte. De
rechtbank denkt er anders over en zoekt steun bij deskundigen.
ZATERDA
LEIDSE COURANT ZATERDAG 29 AUGUSTUS 1992
HBIIII3HH3IÏ' MB8MI
doorAgaathGarschagen
9 I e Turk Ahmed kijkt
g: Ij verdwaasd naar de
Rotterdamse rechter.
Met open mond, de
schouders gebogen,
zijn zwarte haar ver
ward. „Weet u eigen
lijk wat u heeft ge
daan? U heeft uw
vrouw vermoord",
jt de rechter streng,
imed haalt de schouders op. „Najim is
od", antwoordt hij in gebroken Ne-
rlands. „Het moest zo zijn. Ze stond
der invloed van de duivel".
werkelijkheid ging de vrouw haar ei-
n weg: ze werkte, begeleidde kinde-
n op school en zette zich in voor de
jk. De man heeft het, zo blijkt uit psy-
iatrische rapporten, 'niet kunnen
staan dat zijn vrouw het huis verliet
nder zijn toestemming'.
[oe weet u dat zo zeker dat uw vrouw
der invloed stond van de duivel?"
lagt de rechter.
ulke dingen weetje gewoon", ant-
lordt Ahmed. „De hele buurt wist het.
eer van het gezin stond op het spel.
ben diepgelovig, weet u. Was ik een
;derlander geweest, dan had ik me als
in niet hoeven te bewijzen",
officier van justitie eist vier jaar on-
Drwaardelijke celstraf,
zaak van Ahmed (de naam is op ver-
>k van de advocaat veranderd) is een
llekeurig voorbeeld van een recht-
ak waarin een verdachte zijn niet-
"isterse culturele achtergrond als ex-
jus gebruikt voor het plegen van een
isdrijf. Hoe vaak dat in Nederland ge
tart is onbekend. „Vaak", zegt men op
i rechtbank.
beveel maal het excuus wordt gehono-
jerd staat evenmin vast. Registratie
[etniciteit is verboden. „Niet vaak",
pat men op de rechtbank. „Maar de
[lturele achtergrond wordt bij ieder-
net als bij voorbeeld de toereke-
igsvatbaarheid en de ernst van het
idrijf, betrokken bij het bepalen van
strafmaat".
zit 'een behoorlijk aantal' mensen
;t een niet-westerse achtergrond in
Nederlandse gevangenissen. Maar
een misverstand te voorkomen: iets
inder dan mensen met een Neder-
idse achtergrond. Volgens hulpverle-
[rs en ingewijden in het justitiële ap-
iraat hebben gedetineerden met een
pt-westerse achtergrond bovendien
jker een misdrijf gepleegd dat te ver-
aren is door de sociale en maatschap
pij ke omstandigheden, dan door lou-
t culturele. De problemen van tweede
(derde generatie Turken en Marok-
Inen bij voorbeeld kunnen voortko-
fen uit 'een combinatie van omstan-
gheden en het leven in een kloof tus-
h twee culturen', zeggen zij.
De Telegraaf in maart 1990: Min-
;ns viermaal reed een zware auto
ir- en achteruit over hoofd en li-
iam van de Koerdische asielzoekster
listan Saleh Saleh en tussendoor
;rd ze met een stok afgeranseld. Zij
lest sterven. Dat was haar in familie-
aad vastgestelde straf voor overspel,
in februari was Gulistans doodvon-
geveld. Het zou voltrokken worden
6 de schoonvader kwam logeren op de
fentse camping die als tijdelijk op-
""tngcentrum voor asielzoekers is inge-
-Iht. Op de camping wist iedereen wat
ging gebeuren.
Jilistan had er te veel minnaars op na
jhouden en ook een abortus laten uit
keren. Die schande moest worden uit-
(wist, aldus de Telegraaf.
Amsterdamse rechtbank heeft deze
tak uitspraak gedaan in een hele
ïemde rechtzaak, in de media ook wel
tend als de azijnzuur-zaak. Voor het
rst werd een man vervolgd omdat hij
i vrouw zou hebben aangezet tot
Ifmoord. De hindoestaanse Surina-
fer zou zijn echtgenote jarenlang heb-
'in geslagen en getreiterd. Vier jaar ge
ilen maakte zij daar een einde aan: ze
dronk wanhopig uit een fles azijnzuur
en overleed later in een ziekenhuisbed.
Op het delict staat volgens artikel 294
uit het Wetboek van Strafrecht maxi
mum driejaar gevangenis.
De uitspraak luidde acht maanden
voorwaardelijke celstraf. De rechtbank
achtte het niet bewezen dat er een 'oor
zakelijk verband' bestond tussen het
getreiter en de zelfmoord van de vrouw.
Wel werd de man schuldig bevonden
aan 'het plegen van de fysieke en psy
chische mishandelingen'.
Het proces was vergeven van cultuur.
De rechter-commissaris die door de
rechtbank was gevraagd meer informa
tie over de man te verstrekken, had cul
tureel antropoloog Lamur, hoogleraar
op de Universiteit van Amsterdam, er
bij gehaald om meer te weten te komen
over azijnzuur als zelfmoordmiddel en
de man-vrouw verhoudingen op het Su
rinaamse platteland.
De cultureel antropoloog vertelde dat
vrouwen in hindoestaanse kringen een
zeer ondergeschikte plaats innemen,
maar 'dat slaan bij hindoestanen niet
gebruikelijk is'.
„Zelfmoord komt voor onder vrouwen
die worden mishandeld", zei Lamur.
Volgens de advocaat van de verdachte,
de Amsterdammer P. Hoek, heerst er in
het Surinaamse district Nickerie waar
de meeste hindoestanen wonen, 'nog
steeds een mentaliteit die het mishan
delen van vrouwen rechtvaardigt'.
De rechtbank hoorde en oordeelde:
„Anders dan de verdachte en zijn advo
caat stellen, vinden de afstraffingen
geen enkele rechtvaardiging in de eigen
achtergrond. Maar de mishandelingen
missen het karakter van het opzettelijk
aanzetten tot zelfmoord volgens ons
Wetboek van Strafrecht. Het is wel aan
nemelijk dat de
vrouw geleidelijk
in een staat van
ontreddering is
geraakt en geen
andere uitweg
zag dan, op de
gruwelijke wijze
die in haar cul
tuur voorkomt,
zich van het le
ven te bene-
men". Behalve
Lamur hadden ook een Nederlandse en
een hindoestaanse psychiater met de
verdachte gesproken.
Hoewel de azijnzuur-zaak in Amster
dam uniek is vanwege 'de aanzet tot
zelfmoord', is de werkwijze van de
rechtbank dat geenszins. Wanneer ie
mand wordt verdacht van het plegen
van een zwaar misdrijf wordt altijd een
psychiatrisch rapport, door een indivi
duele psychiater of iemand van het
Utrechtse justitiële ziekenhuis Pieter
Baan Centrum, opgemaakt. Speelt
'wellicht' de niet-westerse achtergrond
een rol, dan wordt een cultureel antro-
Gulistan had er te veel
minnaars op na gehouden en
ook een abortus laten
uitvoeren. Die schande moest
worden uitgewist.
Cultureel antropoloog en Indoloog Suk-
hai, zelf van oorsprong een hindoe
staanse Surinamer, wordt door de
Utrechtse en Zwol-
se rechtbank ge
middeld driemaal
per jaar benaderd
om onderzoek te
doen naar de cultu
rele achtergrond
van niet-westerse
verdachten. Hij be
trekt daarbij altijd
de thuissituatie
van de persoon in
kwestie.
„De culturele achtergrond is niet los te
zien van de thuissituatie. Van geloof,
van intelligentie. De een zegt: ik sla
mijn vrouw, omdat dat in mijn thuis
land zo hoort. De ander slaat niet ter
wijl hij uit hetzelfde land komt. Er zijn
mensen die hun gebruiken nooit losla
ten, er zijn mensen die dat wel doen".
Hij vertelt het verhaal van een Suri
naamse jongen die dacht dat zijn moe
der was overleden doordat een man
haar had gedwongen cola te drinken.
„De vrouw had na een ruzie met de man
gezworen nooit meer te eten of te drin
ken. De man dwong haar dat toch te
doen en de volgende dag was ze dood.
Haar zoon was er heilig van overtuigd
dat de geesten boos waren geworden en
dus vermoordde hij de man. Hij was
door het dolle heen, zei dat hij uit naam
van Jadoe een moord had gepleegd en
snapte niet dat hij iets verkeerds had
Het Pieter Baan Centrum verklaarde
hem volledig ontoerekeningsvatbaar en
vervolgens liet de rechtbank de jongen
gaan.
„Het bevangen raken door geesten is te
verklaren door de culturele achter
grond van de jongen. Maar het Pieter
Baan Centrum moest hem nog wel eerst
'gek' verklaren, wilde de rechtbank
hem vrijspreken. De rechtbank bepaalt
hoe zwaar geesten wegen en hoe ge
vaarlijk iemand is. Dat doe ik niet en
dat doet een psychiater niet. Wij zijn
slechts getuige-deskundigen".
Hij vjndt dat de culturele achtergrond
alleen nooit een alibi mag zijn om de
wetten van een land niet te respecteren.
De achtergrond kan slechts meewegen
als verzachtende omstandigheid.
I „Advocaten van niet-westerse verdach-
I ten hoor je tegenwoordig wel erg ge
makkelijk zeggen dat bij voorbeeld
slaan heel gewoon is. Maar hoewel in de
ene gemeenschap de handen losser zit
ten dan in de andere, mag nergens een
man zijn vrouw helemaal tot moes mep
pen".
Een woordvoerder van het Regionaal
Centrum Buitenlanders voegt daaraan
toe: „Hoewel de schande voor bij voor
beeld een Turkse familie bij een niet
goedgekeurd huwelijk heel groot is, kan
er altijd nog worden overlegd. Er wor
den voor de rechtbank dingen beweerd
die niets met een culturele achtergrond
te maken hebben. Het gaat er dan al
leen om de rechtbank te beïnvloeden.
In augustus 1990 meldde het Alge
meen Nederlands Persbureau:
De moord op de 42-jarige Nihat Kara-
man, voorzitter van de Turkse arbei
dersvereniging in Nederland, was geen
politieke moord, maar seksuele eer
wraak.
R. bekende voor de rechtbank Kara-
man te hebben doodgeschoten omdat
hij dacht dat hij zijn zus had verkracht.
'Verkrachting is zelfmoord", aldus R.
„Ik ben bereid mijn straf te aanvaar
den. Mijn eigen belang is ondergeschikt
aan het familiebelang".
Officier van justitie Van Noord
vond dat cultuurachtergronden niet
mogen meewegen bij de strafmaat. Van
Noord: „Moord uit zo'n motiefis geen
mildere moord dan een andere en ver
dient geen rechtvaardiging". De raads
man van R. was het daarmee niet eens.
Bij de strafoplegging zou de rechtbank
rekening moeten houden met het pluri
forme karakter van onze samenleving
en niet met de mening dat vreemdelin
gen zich hier maar moeten aanpassen.
„Uit de stukken blijkt bovendien dat
Karaman misschien een verkrachter is
geweest, maar waarschijnlijk een ver
sierder. Voor een Turk zijn zulke activi
teiten levensgevaarlijk", aldus citeert
het ANP de raadsman.
In het Pieter Baan Centrum worden
jaarlijks tweehonderd verdachten van
ernstige misdrijven psychisch onder
zocht. Waren ze wel, deels of niet toere
keningsvatbaar tijdens het misdrijf en
hoe zijn ze er nu geestelijk aan toe?
De antwoorden zijn heel belangrijk
voor de rechtbank. 'Gek' betekent in
ons land ontslag van rechtsvervolging.
Zaken als religie, de geestesgesteldheid
i en cultuur kunnen daarbij een rol spe-
j len. Een cultureel antropoloog helpt zo
nodig bij het onderzoek.
H. van Marie is geneesheer-directeur
van het Pieter Baan Centrum. „Het is
soms moeilijk mensen gek te verklaren
als je de culturele achtergrond helemaal
niet kent", zegt hij. „Er zijn mensen die
zo onder invloed zijn van bepaalde idee
ën dat ze psychotisch raken en doden.
Je moet dan wel van de ideeën op de
hoogte zijn. Als mensen zeggen dat ze
stemmen horen, heb je een deskundige
nodig die hiervan iets begrijpt. Dat
geldt overigens ook voor de achtergrond
van een Katwijkse visser en een moor
denaar uit Staphorst om maar een paar
voorbeelden te noemen. Ook hun ge
drag kan bepaald zijn door een culture
le achtergrond. Kan. Want hier in
Utrecht hebben we slechts één doel: kij
ken in hoeverre iemand gestoord is of
I niet".
In het Pieter Baan Centrum worden
j voor de psychiaters en andere werkne-
i mers regelmatig cursussen over niet-
i westerse culturen gehouden. „Onze
psychiaters en psychologen kijken naar
de manier waarop iemand door de rem
men is heengeschoten. Geen gemeen
schap die geweld goedkeurt. Een afran
seling is in de Turkse gemeenschap wel
iswaar meer getolereerd dan hier, maar
blijvend letsel toebrengen mag ook in
Turkije niet. Net zo min als afrekenin
gen, het gijzelen van mensen en terrori
seren van familieleden", aldus Van
Marle.
j Lees verder pagina D3
eindredactie rene van zanten vormgeving peter J. C. martens
