KUNSTIRTV
ngrid Bergman, de vrouw die Amerika schokte
Expositie als troost Engelse monarchisten
Bijna 30.000 gulden voor
afdragertje van Madonna
ji oorlog
estolen
oeken
£rug naar
ederland
Theater
festival:
„Kunst is
géén
handel"
L
Indrukwekkende woede
zonder stemverheffing
leid&iQowuvnt
ZATERDAG 29 AUGUSTUS 1992
C1
Prijs van de Kritiek voor
theaterdirecteur Frans Lommerse
AMSTERDAM Frans Lommerse, directeur van de Haar
lemse Toneelschuur, krijgt de jaarlijkse onderscheiding van de
Kring van Nederlandse Theatercritici, de prijs van de Kritiek
1992. Lommerse ontvangt de prijs voor zijn kritische en be
trouwbare wijze waarop hij al jarenlang op voorbeeldige wijze
de functie van programmeur uitoefent, aldus het bestuur van
de Kring van Nederlandse Theatercritici. Lommerse krijgt de
prijs, een plastiek van kunstenares Margot Zanstra, op 3 sep
tember in Koninklijke Schouwburg in Den Haag. De prijsuit
reiking vindt plaats in het kader van het Theaterfestival, dat
gisteren in de Hofstad werd geopend en duurt tot 5 september.
Op de laatste dag van het festijn worden in het genoemde the
ater de theaterprijzen van de Vereniging van Schouwburg- en
Concertgebouwdirecties (VSCD) uitgereikt.
LONDEN De door Paul McCarthy met de hand geschreven
tekst van de Beatle-song 'She's Leaving Home' heeft by een veiling
van pop-memorabilia van Sotheby's in Londen 41.000 pond (128
duizend gulden) opgebracht. John Lennons handgeschreven 'A
Day in the Life' ging zelfs voor 44.000 pond (137 duizend gulden)
van de hand. Voor een corseletachtige outfit van de zangeres Ma
donna, een ontwerp van Jean Paul Gaultier, werd 9.000 pond
(28.000 gulden) neergelegd. Aan het kledingstuk van goudlame
dat Madonna droeg tijdens haar 'Blonde Ambition Tour' was dui
delijk te zien dat het veel was gedragen, werd in de catalogus ge
zegd. De koper, de 40-jarige Belgische zakenman George Uhoda,
een verzamelaar van pop-souvenirs, klaagde niet over de prijs, die
50% hoger was dan verwacht.
Fluit uit 9e eeuw
gevonden in terp
WIJNALDUM - Het archeologisch onderzoek
op de terp aan de Foarryp in Wijnaldum (Fries
land) heeft de afgelopen week een benen fluit uit
de 9e eeuw opgeleverd. De fluit is nog geheel
compleet en vrijwel onbeschadigd. Nadat de fluit
was schoongemaakt heeft de betrokken archeo
loge drs. T Volkers het instrument afgeleverd bij
Visser in Woudsend, die in het verleden een
klein fluitenmuseum had. ,,Na enkele dagen oe
fenen kon Visser er eindelijk geluid uithalen. Hij
heeft een stuk voor ons gespeeld en dat was heel
bijzonder, omdat je kon horen welk geluid de
mensen duizend jaar geleden ook hebben ge
hoord", aldus mevrouw Volkers.
Illegale uitgaven
boeken van Marquez
BOGOTA De Colombiaanse politie heeft in
opslagplaatsen in de steden Bogota en Mede-
llin duizenden illegaal uitgegeven boeken (pi-
ratenedities) van de schrijver Gabriel Garcia
Marquez gevonden. De boeken zouden zijn
gedrukt door een internationaal crimineel
netwerk dat Latijns Amerika, Duitsland en
de Verenigde Staten voorziet van 'piratenuit-
gaven' van meer dan dertig, voor het meren
deel Latijns-Amerikaanse schrijvers. Ten
minste twee mensen zijn gearresteerd. Ver
der nam de politie illegale boeken en drukap-
paratuur in beslag met een waarde van meer
dan 1,6 miljoen gulden.
OCKHOLM - Hetisvan-
ag precies tien jaar geleden
t de Zweedse actrice Ingrid
rgman (67 jaar oud) aan
nker overleed. Ingrid
rgman was waarschijnlijk
laatste actrice geweest,
door haar privé-leven de
reld nog écht kon schok-
n. Haar carrière overbrug-
eeri tijdperk waarin de
n< n en Hollywood verander-
m n Hollywood dat haar een
"car gaf (voor 'Gaslight',
14), haar vervolgens uitstoot-
]na het schandaal rond haar
leiding van haar eerste man,
;ter Lindstrom, en haar pas
tien jaar later weer in de ar-
n sloot met nog een Oscar
or 'Anastasia', 1957). Met
^isablanca' (1942) werd ze in
klap een ster en de best be
lde Hollywöod-actrice van
komende jaren. Op 26 no-
2 nber 1942 ging de film in
ltf llywood in wereldpremière.
aks vijftig jaar geleden. Om
ieren is de filmklassie-
van regisseur Michael Cur-
tiz met een nieuwe kopie in Ne
derland in roulatie gegaan.
Voorlopig aleen in Amsterdam.
Toen Ingrid Bergman na een
aantal Zweedse en een Duitse
film (tijdens een kortstondige
flirt met Nazi-Duitsland) haar
gezicht op de Amerikaanse
bioscopschermen liet zien,
werkte dat voor de Amerikanen
bijna als een schok. Ze viel op de
plek die die andere Zweedse,
Greta Garbo, had opengelaten.
Ingrid Bergman was geen Hol-
lywood-schoonheid, ze gebruik
te geen make-up, ze was zo lang
(1,80) dat studiobazen eerst
dachten dat ze daardoor nóóit
een ster zou worden, ze was
emotioneel, met een toen onge
kende directheid. Hollywood-
kappers knipten haar haar in
een 'Ingridkopje' dat een rage
werd. Criticus James Agee
schreef in die dagen: „Miss
Bergman vertoont niet alleen
een verrassende gelijkenis met
een echt mens, ze kan boven
dien acteren met een mengsel
van dichterlijke gratie en rustig
realisme dat je zelden ziet in
Amerikaanse films". Auteur
Ernest Hemingway stond er
persoonlijk op dat zij de hoofd
rol zou spelen in zijn 'For whom
the bell tolls', Erich Maria Re
marque idem dito met zijn 'Arc
de Thriomphe'.
Het bericht dat ze zwanger was
van de Italiaanse regisseur Ro
berto Rossellini (met wie ze
'Stromboli' maakte) terwijl ze
nog getrouwd was met haar
Zweedse man, schokte de we
reld. Er barstte een publicitaire
waanzin rond haar los, die anno
1992 riiet meer voorstelbaar is.
Kranten vochten om nieuws, de
kliniek waar ze haar zoon Ro-
bertino zou krijgen werd zo he
vig belegerd, dat een fotograaf
van de gevel viel en een arm
brak. Voor Hollywood was In
grid Bergman daarna taboe.
Vooral de Women's Clubs
maakten het daarbij zo bont,
dat wat nu rond Woody Allen en
Mia Farrow de kranten haalt
erbij vergeleken kinderspel is.
Een senator, Edwin Johnson,
noemde haar zelfs „een gevaar
voor het Amerikaanse gezinsle
ven". De Zweedse speelde daar
na zeer uiteenlopende rollen,
van zondares tot heilige, maar
het publiek zag haar het liefste
in haar 'goede' karakters. Van
Jeanne d'Arc tot en met 'De
herberg van het zesde geluk'.
Ingrid Bergman was een ambi
tieuze actrice die alles opzij zet
te voor haar werk en daarin al
les vergat, ook al kwam ze door
de omstandigheden in heel wat
rollen terecht die nauwelijks
voor haar geschikt waren. Acte
ren was haar allereerste en alle-
grootste passie. De rest was on
dergeschikt.
Verhoudingen
Ze zou ook van Rosselini schei
den van wie ze nog de tweeling
Isabella en Isotta kreeg), even
als van haar derde man, de
Zweed Lars Schmidt. Kortston
dige verhoudingen bleven haar
leven beheersen: Met de foto
graaf Robert Capa, met harmo
nica-virtuoos Larry Adler o.a.
Met Numprhey Bogart 'had' ze
niets. De opnamen van 'Casa
blanca' waren chaotisch. Scè
nes moesten nog geschreven
worden terwijl de acteurs al op
de set stonden. Bogart trok zich
liever terug in z'n kleedkamer.
„Ik heb hem gekust, maar ik
heb hem niet gekend" zou
Bergman later zeggen over de
man met wie ze een van de
meest romantische verhoudin
gen uit de filmhistorie speelde.
Enkele jaren geleden was er
sprake van dat haar leven ver
filmd zou worden met haar
dochter Isabella inmiddels
ook filmactrice in de hoofd
rol.
Voor Ingrid
Bergman was
acteren haar
allereerste en
aliegrootste
passie. De
rest was
onder
geschikt.
FOTO ANP
'cfSTERDAM - Vijfhonderd
'ken die door de Duitsers tij-
i de Tweede Wereldoorlog
Nederlandse bibliotheken
)rivé-collecties zijn gestolen,
n, -den aan Nederland terugge
en. De teruggave is een initi-
f van de M.I. Rudomino Bi-
Iitheek voor Buitenlandse Li-
atuur in Moskou, die de boe-
sinds 1982 in bezit heeft,
arvoor bevonden ze zich in
i bibliotheek in de Russische
i d Minsk.
laf 2 september worden de
liken enkele dagen tentoon-
Iteld in de Universiteitsbi-
itheek in Amsterdam. Prof.
v|F. Janssen, directeur van de
^iliotheca Philosophica Her-
tica in Amsterdam, zegt dat
overdracht een geste van de
•Bsen is. „Ze willen schoon
ip maken en hopen met de
uggave enigszins uit hun iso-
lent te komen". De directeur
de Rudomino Bibliotheek
hem, in het bijzijn van de
oij6sische minister van cul-
ook verteld hebben dat de
q tenberg-bijbel uit 1454 in
ssisch bezit is. Deze bijbel is'
oudste gedrukte boek ter
•eld en heeft een waarde tus-
de 20 en 50 miljoen gulden,
us professor Janssen,
gestolen boeken zijn voor
merendeel „gewone" histo-
:he en literaire boeken uit de
;n 1900-1920. Ongeveer tien
cent zou in de ogen van de
itsers verdacht zijn geweest,
ils bij voorbeeld de bibliogra-
van Karl Marx. De terugge
en boeken vertegenwoordi-
volgens professor Janssen
m uitzonderlijke waarde,
zijn de verzamelde werken
Multatuli uit 1900/06, uit-
ven door Elsevier, bijzon-
De boeken zullen voor zo
mogelijk worden terugge-
aan de rechtmatige eige-
ir. De rest, naar verwachting
procent, blijft op de plank
de Amsterdamse Universi-
;sbibliotheek liggen.
LONDEN - 'Happy Times'
staat er boven het paneel. Spe
ciaal voor deze expositie ter vie
ring van haar veertigste rege
ringsjaar heeft koningin Eliza
beth persoonlijke kiekjes gese
lecteerd uit haar familiealbum.
Misschien niet toevallig tonen
de 'gelukkige tijden' vooral de
jaren zestig, met Charles en
Anne als giechelende tieners.
Andrew is een dappere kleuter
en Edward een kleine turf.
De bezoekers, veelal ouderen,
bestuderen de kiekjes tot in de
tail en graven in hun collectieve
herinnering. Op sommige ge
zichten staat zowel bewonde-
ring als medelijden geschreven.
„Een gelukkige jeugd garan
deert geen gelukkig leven", ver
zucht een vrouw. „Goeie hemel,
wat moet ze allemaal door
staan".
Het lijkt alsof monarchistisch
Engeland naar zuurstof hapt in
het Londense Victoria Albert
Museum. Nog tot 13 september
is daar de jubileumtentoonstel
ling 'Sovereign' (vorstin) te
zien, gewijd aan die onwankel
bare en alom gerespecteerde pi
laar van een geplaagde konink
lijke familie: Elizabeth de
Twqede, Koningin van het Ver
enigd Koninkrijk van Groot-
Brittannië en Noord-Ierland en
Haar andere domeinen en ge
bieden, Hoofd van de Common
wealth en Verdediger van het
(Anglicaanse) Geloof, zoals de
volledige aanspreektitel luidt.
De herrie rond het koninklijke
kroost heeft de expositie weinig
geholpen. Sarah, de vrouw van
prins Andrew, flirtte open en
bloot met een Amerikaanse
playboy en Diana, prinses van
Wales en wanneer haar hu
welijk met kroonprins Charles
standhoudt toekomstig ko
ningin maakte van haar huwe
lijksproblemen (on)gewild een
soapopera. Extravaganties
waar de Britten stiekem van
smullen, maar die ze hun 'roy
als' wel aanrekenen. 'Sove
reign' heeft dan ook niet de
massa's getrokken waarop de
organiserende Royal Anniver
sary Trust had gerekend.
140.000 bezoekers in bijna zes
maanden is een tegenvaller die
niet alleen kan worden ver
klaard uit de absurd hoge toe
gangsprijs van bijna twintig
gulden. „De verhalen in de rod
delpers hebben mensen doen
twijfelen over het koningshuis.
Wij hebben een moeilijke tijd
gehad, maar dankzij veel publi-
citeitsinspanning is het bezoek
gelukkig weer aangetrokken",
aldus Tracy Williamson, voor
lichtster van het 'V&A'-mu-
seum. Bij verlies zullen de kos
ten worden gedekt door de
sponsors Pearson and Reed en
The Daily Telegraph, de krant
die zich overigens niet onbe
tuigd heeft gelaten in de Wind-
sor-hysterie.
De door Elizabeth en prins Phi
lip bezochte en dus koninklijk
goedgekeurde expositie legt de
nadruk op de pracht en praal
van het uitverkoren ambt.
Decoraties, foto's van staatsbe
zoeken (twee aan Nederland, in
1958 en 1988), een kopie van de
imperiale staatskroon, echte
uniformen, zwaarden, gouden
lepels, een garderobe die wat
bleek is vergeleken met die van
de Nederlandse ambtszuster,
postzegels, munten, vriendelij
ke tijdschriftcovers en nog veel
meer brengen vier decennia in
beeld „waarin de wereld veran
derde, Russische leiders en
Amerikaanse presidenten kwa
men en gingen, maar Elizabeth
een symbool van continuïteit
werd".
Kleurrijk openingsconcert
van Festival Oude Muziek
Idoor
ERIK BESIER
(ADVERTENTIE)
DEN HAAG - Het zesde
Theaterfestival is gisteren
geopend in de Koninklijke
Schouwburg in Den Haag.
Tijdens dit festival gaan ne
gen van de twaalf (volgens de
jury) interessantste voorstel
lingen van het afgelopen sei
zoen in reprise.
Een toespraakje bij de opening
van de Haagse wethouder me
vrouw Van den Berg (cultuur
en financiën) kan dan kennelijk
niet zonder flauw en provinci
aals aandoend chauvinisme.
Van der Berg noemde het festi
val het tweede, omdat het dit
keer voor de tweede maal in
haar stad plaatsvindt. De ande
re redenaars spraken bij de ope
ning een groot wantrouwen uit
tegen de combinatie van kunst
en financiën. Vooral tegen de
manier waarop minister d'An-
cona daarmee omgaat in haar
bezuinigingsnota met de hypo
criete titel 'Investeren in cul
tuur'.
Festivaldirecteur Arthur Son-
nen haalde collega's aan die
vechten tegen de commerciali
sering van de kunst. Daarnaast
schetste hij de desinteresse van
de televisie voor de uitreiking
van de Theaterprijs aan het ein
de van het festival. De KRO had
UTRECHT - In Utrecht beier
den gisteravond 43 klokken uit
14 torens een half uur lang het
elfde Oude Muziek Festival in.
Na het spectaculaire lustrum-
jaar biedt dit festival een wat
bescheidener keuze met minder
bekende artiesten en muziek.
Het openingsconcert onder lei
ding van Ton Koopman gister
avond in een propvol Vreden-
burg was gewijd aan vier gees
telijke werken van H.I.F. Von
Biber. De vioolvirtuoos Von Bi-
ber schreef in de tweede helft
van de zeventiende eeuw behal
ve kamermuziek ook opera's en
geestelijke muziek. De muziek
van Von Biber valt onder een
van de acht festival-thema's,
namelijk dat van de Zuidduitse
en Oostenrijkse barok.
De door trompetten gedomi
neerde Sonata Sancti Polycorpi
van Von Biber werd door een
pijnlijk ongelijke passage ont
sierd. Het Requiem, waarin het
nieuwe barokkoor in een halve
cirkel rond het orkest stond op
gesteld, was opvallend rijk aan
kleur met talloze korte soli van
zes koorleden. Aangename mu
ziek, die zijn charme voor een
belangrijk deel ontleende aan
de beweeglijke en doorzichtige
directie van Koopman en de uit
stekende prestaties van zan
gers en musici. De pittige Drie
koningencantate, waarin de so
pranen Els Bongers en Anne
Grimm zich extra onderscheid
den, was in zijn kort bestek ei
genlijk veel interessanter. Het
feestelijk karakter van deze
Zuidduitse kerkmuziek werd
nog eens extra onderstreept
door het 32-stemmige Vesperae
in een tweekorigheid de Veneti-
aanse San Marco waardig.
Met dit concert is de marathon
van 92 officiële en 33 gratis
fringe-concerten in de komende
tien dagen begonnen. Het aan
bod is zeer gevarieerd en loopt
van verhalenvertellers uit verre
landen en concerten op histori
sche harpen tot en met inge
nieuze opera- en dansproduc-
ties. Bovendien krijgt muziek
uit het Iberisch schiereiland ex
tra aandacht. Veel wordt op ra
dio en televisie opgenomen en
gedeeltelijk direct uitgezonden
in de komende dagen.
Cas Enklaar en Els Ingeborg Smits speelden bij de opening van het Theaterfestival twee oude acteurs: 'I
geen zendtijd, de NOS alleen
voor sport, de VARA wilde een
cabaretprijs voorrang geven,
maar vond ook dat te duur, de
AVRO wilde graag komen als
het festival twintig mille dokte.
De BRT daarentegen belt
maanden van tevoren wanneer
ze kunnen komen. Sonnen
juichte de samenwerking met
Vlaanderen (in Antwerpen
vindt een parallelfestival
plaats) dan ook toe. Gelukkig is
de belangstelling groot voor het
festival. Hij voorspelt het toneel
een mooie toekomst, zeker kwa
litatief.
Ritsaert ten Cate ging diep in
op het gevaar van de tendens
kunst als een produkt te zien.
Dat resulteert dit jaar al in vijf
procent bezuinigingen, maar
kwalijker vindt hij de mentali
teit om aan inhoudelijke waar
den voorbij te gaan en alleen
geld en stoelen te tellen. Kunst
kost geld, publiek moet ervoor
rijp gemaakt worden en een sa-
meYileving zonder cultuur is tot
de ondergang gedoemd. Alleen
de kunstenaars zelf kunnen het
hoofd bieden aan de kaalslag
door een uitspraak te doen over
onze tijd en met de nieuwe idee
ën te komen die de politici niet
hebben. Zij moeten zich niet la
ten strikken voor vergaderin
gen over beleid, maar zich „met
s en Elze kijken terug'
FOTO: FREDERIKCOENRAAD
heel hun hebben en houwen"
storten op de inhoudelijke za
ken van de kunst. Daar gaat het
om. „De werkelijke waarde van
de kunst zie je pas als de kunst
verdwenen is", aldus Ten Cate.
Zijn gesproken essay vormde
een sombere, maar strijdbare
opmaat voor een festival waarin
juist op het terrein van de in
houdelijke waarden veel te be
leven zal zijn.
TheaterfestivalToneelspelersgezel-
schap Stan 'Het is nieuwe maan en
het wordt aanzienlijk frisser'. Gezien
in Korzo, Den Haag. Vanavond herha-
„De politiek heeft in onze tijd
afgedaan, de kunstenaars zijn
de mensen met de nieuwe idee
ën." Ritsaert ten Cate haalde
Peter Sellars aan bij de opening
van het Theaterfestival. Ten
Cate verwacht van kunst niets
minder dan dat die de visie
geeft op de samenleving die de
politiek niet langer heeft. En de
eerste voorstelling die ik zag in
het festival bedient hem op zijn
wenken. Het Vlaamse Toneel
spelersgezelschap Stan speelt
'Het is nieuwe maan en het
wordt aanzienlijk frisser', een
collage van teksten uit brieven
van Georg Büchner van zo'n
175 jaar geleden, fragmenten
van Thomas Bernhard en een
montage van radio- en tv-flar-
den over de Golfoorlog. De
voorstelling is uiterst simpel en
kaal: op het speelvlak staan
twee tafels met geluidsappara
tuur, twee stoelen en twee man
nen. Ze dragen colberts, witte
overhemden en stropdassen bo
ven blote benen. In de voorstel
ling staat de mensheid meer in
het algemeen in zijn onder
broek. Büchner schreef zijn ge
liefde' zijn verontwaardiging
over menselijke wreedheid, des
interesse, machtsmisbruik en
domheid. Bernhard wond zich
op over vergelijkbare dingen,
vooral kleinburgerlijke middel
matigheid. Zonder stemverhef
fing brengt Frank Vercruyssen
een woedende machteloosheid
over: „Als ik iets ernstigs wil
doen dan lijk ik op de komedi
ant die zijn zwaard wil trekken,
maar een hazestaart in z'n
hand houdt." Prachtig. Halver
wege kruipt hij als een discjoc-
key achter de elektronica en
slingert hij via de speakers veel
bekende uitspraken uit de Golf
oorlog de zaal in. Vermengd
met popmuziek klinken banale,
sentimentele, heldhaftige, god
vrezende, ironische en andere
statements van Bush, Schwart-
zkopf en anderen „The bom
bing of Iraq looks very much
like a video game." Tegen het
einde schakelt Vercruyssen het
verbale geweld uit en neemt hij
de rol van de geteisterde en
jonggestorven Duitse toneel
schrijver weer aan. De medede
ling is helder: politici maken
geen einde aan het lijden in So
malië, zij vechten om macht en
olievelden.
IEXTRA VOORSTELLING
Het THEATERFESTIVAL
'Liefhebber'
Toneelgroep Amsterdam
ORZO, zondag 30 aug. - 18.00 uur
7 0 - 3 46.9 4.5 0
