„Concentratie
kampen duidelijk
herkenbaar kwaad"
Servische politiechef'beschermt' Europa tegen islam
,Ze staken mijn haar in brand
terwijl verpleegsters toekeken'
BINNENLAND BUITENLAND
WD en CDA: houding
NAVO „beschamend"
Idoor
KARIN SWIERS
BOTHOVEN - Stel dat Eu
ropa over honderd jaar weer
eep. vredig en welvarend ge-
hegl is. Hoe zullen de ge
schiedkundigen het westerse
optreden tegen Joegoslavië
anno 1992 dan beoordelen?
„Wat was het toch een erbar
melijk geslacht. Ze hadden
geftoeg te eten, ze staken
geéji poot uit, terwijl de men
sen naast de deur werden af
geslacht", denkt de histori
cus H.W. von der Dunk.
Reageerden de geschiedkundi
gen in de welvarende jaren zes
tig-niet net zo op de slappe hou
ding van het Westen tijdens de
opmars van Hitler in de jaren
dertig? De Engelse politiek van
kijken, praten, verzoenen, sus
sen, maar geen vinger uitste-
keA is door velen zwaar bekriti
seerd. Von der Dunk verwacht
dat Nederland en de rest van
westerse wereld eenzelfde lot
waght. Want er wordt uiterma
te lauw en laat gereageerd op de
gebeurtenissen in het voorma-
ligJoegoslavië.
De professor heeft daar wel een
verklaring voor. „Ik geloof dat
dat zeker te maken heeft met de
onoverzichtelijkheid van de si
tuatie. Joegoslavië is natuurlijk
een wespennest. Daarbij komt
dat-' niet alleen de Serviërs
wreedheden begaan. Maar het
is nu wel duidelijk dat de Ser
viërs een groot Servisch Rijk
willen stichten. En om dat te
bereiken volgen ze een ontvol-
kirigspolitiek. Servië draagt
verreweg de grootste verant
woordelijkheid voor deze ellen
de'
Nederland is gewend in grote
ideologische kaders te denken,
ventrolgt hij zijn verklaring voor
de flauwe reactie. Zo'n opmer
king vergt wel enige uitleg. „Je
hebt om te beginnen het kader
fascisme-antifascisme. Bij een
conflict waarin de ene partij
duidelijk een racistisch, antise
mitisch of fascistisch karakter
heeft, kiest men in Nederland
onmiddellijk emotioneel partij
voor de antifascisten. Tijdens
de koude oorlog was er ook zo'n
heöl duidelijk kader, namelijk
coitrmunisme-kapitalisme. Men
koos tegen het communisme,
behalve in de jaren zestig bij de
deining rond Vietnam toen de
jongere generatie tegen het ka
pitalisme protesteerde. Maar
dit paste in elk geval nog in het
ideologische kader en dat gaf
een zekere legitimatie voor pro
testen en acties. Deze Joegosla
vische zaak is zo ingewikkeld
dat het ideologische kader om
actie te voeren ontbreekt".
Rode lichtjes
Pas bij het zien van de televisie
beelden van Joegoslavische
kampen werd Nederland en de
rest van de wereld wakker. De
verwijzingen naar de Duitse
concentratiekampen bleven
niet uit. „We denken nog
steeds: er is een groot kwaad in
de wereld en dat is het fascisme.
Daar is men hier uitermate ge
voelig voor, door de eigen erva
ringen natuurlijk, want dat is
de kachel waar we ons aan ge
brand helpben. En op alles wat
op de een of andere manier in
dat ideologische kader past,
krijg je heel gauw reacties. Er
kunnen straatgevechten plaats
vinden, sluipmoordenaars mo
gen op wachtenden schieten,
enzovoorts. Natuurlijk vindt
men dat afschuwelijk, maar pas
bij het woord concentratiekamp
gaan de rode lichtjes branden.
Dan ziet men opeens weer de
verbinding met het fascisme, is
het weer ideologisch, is het
weer een herkenbaar kwaad".
Kennelijk heeft de wereld'ge
leerd van de geschiedenis. Want
in de jaren dertig werd niet zo
heftig gereageerd op verhalen
over concentratiekampen. De
eerste berichten over mishan
delingen, folteringen en moord
partijen in Nazi-Duitsland
kwamen al in 1933 naar buiten.
'Zwaar overdreven, gruwelver
halen' was het oordeel dat werd
geveld. De communisten publi
ceerden in 1934 een uitgebreid
document inclusief foto's waar
in opnieuw de gruwelijkheden
onthuld werden. Maar de com
munisten hadden boter op het
hoofd, vond de westerse wereld,
omdat toen ook al informatie
was verspreid over de kampen
in Stalinistisch Rusland. Getui
gen, die met grote moeite de
kampen waren ontvlucht, stuit
ten overal op ongeloof.
Veiligheidsklep
Von der Dunk legt uit dat er
toen 'een soort gespleten be
wustzijn' heerste. „De mensen
voelden waarschijnlijk wel dat
het waar was en dat het iets af
schuwelijks was, maar men wil
de het niet ter kennis nemen.
Want als men het ter kennis
zou nemen, dan was men mo
reel verplicht er iets aan te
doen". Zelfs toen de kampen op
Nederlands grondgebied ver
schenen wilde men het niet ge
loven. Begrijpelijk, vindt de his
toricus. „Wanneer je van dit
soort gruwelijke toestanden
hoort, komt het geweten in op
stand. Daarom bouwde men
een veiligheidsklep in. Men wil
de zich er niet teveel in verdie
pen, omdat men het gevoel had
dat men machteloos was".
De neiging om te zeggen dat de
verhalen over de Joegoslavi
sche kampen overdreven zijn,
steekt ook nu weer de kop op, zo
heeft Von der Dunk gemerkt.
„We weten er ook nog niet zo
vreselijk veel vanaf, maar na de
ervaringen met de concentra
tiekampen van Hitier en de Sta
linistische kampen geloof ik dat
we uitermate voorzichtig
moeten zijn om onmiddellijk te
zeggen dat het overdreven is.
Natuurlijk zijn er altijd dingen
bij die achteraf niet blijken te
kloppen, maar andere dingen
die even erg of nog erger waren
klopten dan weer wel. Daarom
moeten we er hier van uitgaan
dat in Joegoslavië in wezen af-
grij selij ke dingen gebeuren
Het doet Von der Dunk goed
dat de Nederlandse bevolking
zich nu wel het lot van de Joego-
slaven aantrekt en massaal
vluchtelingen wil opnemen. De
beelden en verhalen over con
centratiekampen in het Europa
van 1992 bracht de hulp in een
stroomversnelling. Beter laat
dan nooit. Hij heeft zich mate
loos geërgerd aan de 'schriel
heid van het vluchtelingenbe
leid' van de regering. Ook in de
jaren dertig waren vluchtelin
gen uit Duitsland niet erg wel
kom in Nederland, merkt hij op.
„En dan die hele ontheemden-
status, nietwaar. Gauw even
een veiligheidsklep inbouwen
om die Vluchtelingen zo snel
mogelijk weer kwijt te raken,
dat vind ik onder de maat. Na
tuurlijk leeft hier een onwil om
de rijkdom die wij hebben prijs
te geven. Wanneer we hier dui
zenden vluchtelingen opne
men, dan zullen we veren
moeten laten. Die mensen
moeten worden onderhouden".
Overleg opvang
DEIN HAAG De Nederlandse
overheid heeft morgen een ge-
sprb'k met Vluchtelingenwerk
Nederland en het Nederlandse
Rodte Kruis over een gezamen
lijk'plan van aanpak bij de op
vang van vluchtelingen uit het
voofmalige Joegoslavië. Van
overheidszijde nemen ambte
naren van de ministeries van
buitenlandse zaken, justitie en
WVC deel aan het gesprek.
Een woordvoerster van het mi
nisterie van justitie benadrukte
dat ons land de opvang wil rege
len in nauwe samenspraak met
het jHoge Commissariaat voor
de vluchtelingen in Genève.
„H,et heeft geen zin dat Neder
land iets op eigen houtje gaat
dofp. We willen het beleid van
het -Hoge Commissariaat niet
doorkruisen. Door aan te slui-
ten,i)p dat beleid willen we be
reiden dat die mensen worden
opgevangen die het het hardst
no#g hebben", aldus de woord
voerster.
Ongeveër 3000 mensen hebben
zic^ sinds donderdag via het
speciale telefoonnummer bij
Vli^chtelingenWerk Nederland
(V¥\ gemeld voor de opvang
van Bosnische vluchtelingen.
Vap hen zijn 2500 bereid om
Bospiërs in hun gezin op te ne-
mqp, aldus woordvoerder Heer-
keifts van Vluchtelingenwerk
Nederland. Hij zei dat het geen
prqbleem is om gastgezinnen te
vinden. De organisatie zal de
particuliere adressen eerst be
zoeken, voordat er vluchtelin
gen worden geplaatst.
Moslims en Kroaten wachten hun lot af in een van de krijgsgevangenenkampen in het voormalige Joegoslavië.
n
CficUcSootant
DEN HAAG De Tweede-Kamerleden De Hoop SchefTer (CDA)
en Blauw (WD) vinden het „beschamend" dat de NAVO tijdens
zijn jongste vergadering geen besluit heeft genomen over uitvoe
ring van de VN-resolutie tot militaire bescherming van hulpkon
vooien in Bosnië.
Zowel CDA als WD veroordeelden gisteren voor de NCRV-radio
de uitkomst van het NAVO-beraad, waarin werd afgesproken dat
eex§t nog moet worden gestudeerd op militaire maatregelen. Op
zijrj vroegst op 24 augustus zal een definitief besluit worden geno
men. De houding van de NAVO is onder meer te verklaren uit on
enigheid onder de lidstaten over de in te zetten middelen. Met
name Groot-Brittannië voelt weinig voor het inzetten van grond
troepen. Volgens Blauw zou premier Lubbers binnenkort naar
Londen moeten afreizen om zijn Engelse collega Major te overtui
gen" van de noodzakelijkheid van steun aan een militaire operatie.
__L
(Vervolg van de voorpagina)
ZAGREB Bij een gevange-
nenruil vrijgekomen krijgs
gevangenen van de strijd in
het uiteengevallen Joegosla
vië hebben in het weekeinde
verhaald over lichamelijke
mishandeling, psychische
marteling en continue verne
dering waar zij naar hun zeg
gen aan blootstonden.
Zo'n duizend mensen, onder
wie vierhonderd Serviërs, wer
den vrijdag onder toezicht van
het Internationale Comité van
het Rode Kruis en de Verenigde
Naties in Nemetin in vrijheid
gesteld. Het was de grootste ge-
vangenenruil op het grondge
bied van het uiteengevallen
Joegoslavië tot nog toe.
„Als zij mij weer zouden arres
teren, zou ik zelfmoord ple
gen", zei de Serviër Goran Pan-
tic, de piloot van een gevechts
vliegtuig, die 112 dagen in de
Lora-gevangenis in het Kroati
sche Split doorbracht. „De be
wakers riepen soms de hulp van
burgervrienden in om mij in el
kaar te slaan".
Ook Bosnische moslims die op 4
april, tijdens Bajram het
einde van de vastenperiode Ra
madan in Mostar gevangen
werden genomen en naar het
kamp Morinj in het Montene-
grijnse Boka Kotorska overge
bracht verhaalden over licha
melijke mishandeling. De 68-ja-
rige burger Vinko Popovic toon
de slecht genezen wonden op
zijn lichaam. Hij zei slecht te
zijn behandeld in het zieken
huis waar hij voor hij naar het
kamp werd overgebracht we
gens buikwonden verbleef.
„Daar begonnen ze mijn haar in
brand te steken terwijl de ver
pleegsters toekeken", zei hij.
„In de gevangenis kreeg ik geen
medische behandeling meer".
Zo'n tien andere mannen met
kaalgeschoren hoofden maar in
goede lichamelijke conditie zei
den gedwongen te zijn geweest
orthodox-katholieke gebeden
op te zeggen en „Lang leve Joe
goslavië" te roepen. Volgens
een van hen waren er geen goe
de sanitaire voorzieningenen
moesten zij zich in de buiten
lucht ontlasten. Soms zou hun
water, dat vaak al vervuild was,
zijn ontzegd. Zij zeiden vol met
luis te hebben gezeten en het
kamp zou vol muizen zijn ge
weest. De bewakers zouden hen
vaak hebben geslagen, onder
meer met zand gevulde sokken
om littekens te voorkomen. De
ex-gevangenen noemden de on
derbevelhebber van het kamp,
Boro Serdarevic, een oorlogs
misdadiger die berecht zou
moeten worden.
Het merendeel van de Kroate i,
die vrijdag in vrijheid werde
gesteld was in de zeventig kil(a
meter van Belgrado gelegen gï
vangenis Sremska Mitrovii p
vastgehouden. Een aantal va
de Kroaten was gevangen geni
men nadat Vukovar vorig jai
november in Servische hande g
was gevallen. u
Ook zij hadden het over stelse j|
matige lichamelijke mishandi
ling, onmenselijke omstandig
heden in de gevangenis en oi
voldoende voedsel. Zij hadde
het echter niet over martelinv
en leken niet ondervoed. Gee
van hen toonde littekens. L
„Tijdens ondervragingen slo<
gen zij ons altijd", zei de-33-jar j
ge Zhelko Tuka, die bij de Kroi -
tische nationale garde had gi£
diend en naar zijn zeggen vijfti j
keer in elkaar was geslagen. n
„Toen we naar Nemetin wei
den overgebracht, konden we i
geen dertien uur gebruik mit
ken van het toilet," zei Josi
Kis, een Kroatische gevangei
met een etnische Hongaarse vi
der en een Russische moede r
f,Soms gaven zij ons zeven snf
den brood voor zestig mense j
en de hongerige gevangene
vochten om een stuk terwijl d
bewakers lachend stonden to
te kijken".
MAANDAG 17 AUGUSTUS 1992
PRIJEDOR Het hoofd van
de politie in de Noordbosni-
sche stad Prijedor, Simo
Drljaca, zegt dat hij en ande
re Serviërs een historische
missie vervullen: Europa be
schermen tegen de islam.
„Europa heeft Servië op genie
pige wijze opnieuw in een posi
tie gebracht dat het moet optre
den tegen de islam. Europa is
feitelijk een hoer die ons het
werk laat doen", aldus Drljaca.
Simo Drljaca is politiechef in
Prijedor waar al duizenden
moslims zijn weggejaagd en de
Verenigde Naties momenteel
proberen te voorkomen dat nog
eens 28.000 burgers eenzelfde
lot ondergaan.
De politieman is ervan over
tuigd dat Serviërs nooit in een
Bosnische staat kunnen leven.
„Dit is de Servische republiek
van Bosnië-Hercegovina. We
hebben eigen grenzen, onze
vlag en ons wapen. Daar kan
geen onduidelijkheid meer over
bestaan. Onze positie is geves
tigd".
Volgens Drljaca zullen Serviërs
nimmer meer instemmen met
een kanton binnen een onaf
hankelijke Bosnische repu
bliek. In plaats daarvan zal de
zogeheten Servische Republiek
van Bosnië zich spoedig voegen
bij Joegoslavië, dat nu bestaat
uit Servië en Montenegro. „In
het begin stemden de Serviërs
nog in met zo'n kanton. Maar
daarvan is nu geen sprake
meer. Alle Serviërs moeten in
één staat leven".
In Prijedor patrouilleren gewa
pende Serviërs in de straten en
houden moslims zich schuil in
hun huizen na documenten te
hebben ondertekend „vrijwil
lig" het gebied te zullen verla
ten. Overal in het noorden van
Bosnië zijn controlepunten met
moslim-vijandige Serviërs die
niet aarzelen hun automatisch
wapens te gebruiken. De mos
lims wachten daarom totdat ie
mand een konvooi organiseert
waarmee zij wegkunnen.
Bijna elke moskee in het gebied
is verwoest. Burgers zijn gede
porteerd naar internerings
kampen, gehele dorpen in qua
rantaine geplaatst waar mos
lims witte vlaggen moeten op
hangen om te voorkomen dat
hun huizen worden verwoest.
Drljaca heeft geen last van aan
tijgingen dat hij betrokken is bij
„etnische zuiveringen", wreed
heden pleegt of meewerkt aan
het opzetten van concentratie
kampen. Voor hem gaat het om
de oprichting van een nieuwe
Servische staat en om de strijd
tegen de islam.
Drljaca: „Servië is gedwongen
in de frontlinie te vechten tegen
de islam. Europa heeft dit ver
oorzaakt door de moslims een
ai
»j
zag van het Ottomaanse Rijk.
De gevoelens van Drljaca zijii
die van veel Serviërs in dit dei )I0
van het voormalige Joegoslavië mu
Zij menen dat zij niets andei
doen dan zich verdedigen. Voir he
gens Drljaca zijn alle repressie m d<
ve maatregelen erop gericht t Jap
voorkomen dat de moslims uil arb
eigen staat te geven, terwijl ze voering geven aan hun samen digi
weet dat de Serviërs nooit ak
koord gaan in zo'n staat te le
ven of zich te gedragen volgens
de regels van de islam. Het is
vergelijkbaar met 1389". In dat
jaar verloren de Serviërs de
Slag van Kosovo en kwamen
voor vijf eeuwen onder het ge-
zwering de Serviërs te verniet ir g
gen. Het bestaan van zo'n com mi,
plot had hij opgemaakt uit doo n d
hem in beslag genomen docuids
menten van een gearresteerd rve
moslim-functionaris. „De
gaf ze aan mij in ruil voor zijijop
leven", aldus de politieman.
Historicus H.W. von der Dun n
ledereen wil eerst een eig« ei
rijk, een eigen land hebben re
gaat ervan uit dat het dan w1£
weer goed gaat Maar het ga j'
natuurlijk niet goed" foto:!
allemaal kleine staatjes die ec
nomisch en politiek niet op t
gen benen kunnen staan. D g
wordt een chaos. Als je kij
naar Joegoslavië, elke rep''
bliek heeft een groep minderh nt
den, de bevolkingsgroepen zi
zo door elkaar gehusseld de a
gelopen eeuw. De enige manii '8
waarop het in Joegoslav c
vreedzaam wordt, is het scheln
pen van een multinationale fn'
deratie met door de VN en E 'f-
absoluut gegarandeerde recle'
ten voor de minderheden. Mai -
of dat gaat lukken is de vraa
Het blijft een hele lange we
Voordat het zover is zal er tot
heel wat bloed vloeien ben
Niet dat iedereen opeens een
Joegoslavische vluchteling in
huis moet nemen. Von der
Dunk doet dat zelf ook niet, hij
vertrekt deze week voor een va
kantie naar Indonesië. „Ik weet
ook niet of dat een goede'oplos
sing is. Deze mensen hebben
het toch al moeilijk, ze komen
in een totaal vreemde omge
ving, voelen zich al zo vereen
zaamd. Ze kunnen beter bij el
kaar zijn, zodat ze hun eigen
contacten hebben en hun eigen
taal kunnen spreken. Het zijn
natuurlijk mensen die in begin
sel weer terug willen zodra het
kan. Al is dat gedeeltelijk een il
lusie als je de verwoeste dorpen
bekijkt. Ik geloof dat we erop
moeten rekenen dat een groot
percentage van deze mensen
zal blijven".
Meer dan het opvangen van
vluchtelingen kan Nederland
niet doen, meent Von der Dunk.
Gezamenlijke stappen onder de
paraplu van de Verenigde Na
ties, zijn wel mogelijk. Hij pleit
voor een sterke westerse mili
taire inzet om humanitaire
hulp in Joegoslavië mogelijk te
maken. Hij gaat ervan uit dat
ingrijpen mensenlevens kost.
„Het vervelende is dat ik zoiéts
makkelijk kan zeggen. Zelf hoef
ik niet in het leger en toevallig
heb ik ook niemand in mijn
kennissenkring die naar het
front zou moeten. Ik kan me
voorstellen dat de Nederlan
ders van wie de jongens in
dienst zijn er anders tegenover
staan. Deze persoonlijke gevoe
lens zijn heel begrijpelijk, maar
als ze doorslaggevend zijn, kom
jeer nooit uit".
Als de toeleveringsroutes voor
hulpmiddelen sterk beveiligd
worden, als er nu eens terugge
schoten wordt bij een aanval
van sluipschutters, dan binden
de Serviërs wel in. En krijgt de
oppositie in Belgrado een kans,
verwacht Von der Dunk. „Je
moet de Serviërs niet zien als
een geharnast blok". Het klinkt
eenvoudiger dan het is, beseft
hij uiteraard. Het kan een lang,
slepend en bloedig conflict wor
den dat westerse mensenlevens
kost. Maar als er'niets gebeurt
kunnen de etnische conflicten
zich als een lopend vuurtje uit
breiden over andere delen van
Oost-Europa. Dan is de prijs die
moet worden betaald nog ho
ger. „Dat betekent geen Derde
Wereldoorlog, maar wel een
vreselijk bloedvergieten, een
chaos en miljoenen vluchtelin
gen naar het Westen
De aarzelingen van de Verenig
de Naties, van de NAVO, van de
Verenigde Staten en Europa
om militair in te grijpen, be
grijpt Von der Dunk wel. „Maar
deze hele reactie van het Wes
ten onderscheidt zich eigenlijk
in wezen heel weinig van de ap-
peasement-politiek van de En
gelsen in de jaren dertig en
veertig ten opzichte van Hitier.
Men sniert erover dat Cham
berlain zo slap is geweest tegen
over Hitier. Maar ook hij dacht
natuurlijk aan het leven van de
Engelse soldaten. Deze begrij
pelijke aversie, deze onwil leeft
ook nu weer. En daarom zeg ik:
we zijn geen haar veranderd.
We zijn niet beter geworden
dan die appeasers".
Von der Dunk is bezorgd over
de opkomst van het nationalis
me. „Iedereen wil eerst een ei
gen rijk, een eigen land hebben
en gaat ervan uit dat het dan
wel weer goed gaat. Maar het
gaat natuurlijk niet goed. Als je
het etnische beginsel, het zelf
beschikkingsrecht wil toepas
sen, ontstaat een volslagen on
werkbare situatie. Dan krijg je
