Walvis wordt weer vogelvrij W< VN-inspectieteams in Irak boeken opmerkelijke successen BUITENLAND Bevolking negeert herdenking invasie in Kuwayt CeicGe Qowuvnt MAANDAG 3 AUGUSTUS 1992 j „Laatste Oordeel" moest VS redden van kernaanval WASHINGTON - Op het hoogtepunt van de Koude Oorlog heeft de Amerikaanse regering bunkers laten bou wen om zichzelf, hoge func tionarissen, kunstschatten en grote hoeveelheden baar geld te redden van een nucle aire aanval. Het weekblad Time bericht in zijn uitgave van vandaag over het plan „Laatste Oordeel", dat voorzag in een netwerk van ge heime bunkers en reddings ploegen. Het plan werd uitge werkt onder president Dwight Eisenhower in de jaren '50. De president en zijn adviseurs zou den met een speciale eenheid per helikopter worden geëva cueerd naar een van de vele ge heime bunkers in de bergen in de omgeving van Washington. De reddingsploegen hadden op dracht gericht te schieten om te voorkomen dat familieleden of anderen zouden pogen de heli kopter te bestormen om weg te komen. Vanuit zijn bunker in Mount Weather zou de presi dent dan een van tevoren opge nomen tv-boodschap uitzenden om eventuele overlevenden van de nucleaire holocaust ervan te verzekeren dat de regering nog steeds in functie was. „We zou den dit land moeten leiden als een enorm militair kamp, met strenge regels", had Eisenho wer gesteld in een memo aan zijn adviseurs in 1955. In mei werd bekend dat het Congres in geval van nood zou worden ondergebracht onder een luxueus hotel in de heuvels van West Virginia. Een „onder gronds Pentagon" was al opge zet in Raven Rock in Pennsyl vania. Tot in de jaren '80 hield de Federale Bank een eigen kluis aan in Virginia, die tegen straling bestand was. In deze ruimte van 13.000 vierkante meter werden stapels bankbil jetten bewaard om de economie weer op poten te zetten na de oorlog. Het „Laatste Oordeel" bevatte ook een lijst van cultu rele en historische schatten die voor het nageslacht bewaard moesten worden, zoals een bij bel van Gutenberg en de Ameri kaanse Onafhankelijkheidsver klaring. Volgens Time zouden veel van deze maatregelen nog worden toegepast als het tot een nucleaire oorlog zou ko men. ■4' fïvi Sergeant Mitchel Stephens uit Texas moet met zijn bataljon mee naar Kuwayt. De jonge Amerikaan lijkt meer angst te hebben voor deze tyfus- injectie dan voor Kuwayts buurland Irak. FOTO: AP BAGHDAD Irak is op 2 augustus 1990 Kuwayt bin nengevallen op verzoek van de „vrije, voorlopige Kuwayt- se regering". En: „Kuwayt zal uiteindelijk weer bij Irak behoren, maar alleen de Ge schiedenis weet wanneer en hoe". In Irak werd afgelopen weekeinde de invasie van Kuwayt gevierd. „Als God met ons is, dan ge beurt het weer", kopte de krant Babil van Saddam Husayns zoon Uday. Diplomaten zeiden er een uitdaging aan de vijan den van Irak in te zien, na het diplomatieke touwtrekken met de Verenigde Naties rond de toestemming voor VN-experts het Iraakse ministerie van landbouw binnen te mogen. Ook zouden krantecommenta ren als boven, die eigenlijk nooit hebben opgehouden te verschijnen, „een middel zijn voor Irak om te laten zien dat men zich blijft verzetten, on danks de nederlaag en het em bargo", aldus een diplomaat in Baghdad. De Iraakse bevolking negeerde de feestelijkheden van dit weekeinde grotendeels. Dit weekeinde werd in Baghdad een poëziefestival gehouden alle Iraakse dichters van enige naam leven in balling schap waar gedichten ter ere van Saddam Husayn en over de historische verbonden heid van Kuwayt met Irak wer den voorgedragen. Een kome die in het nationale theater liet acteurs als achterlijke of aan drank verslaafde Kuwayti's pa raderen. Een honderd man sterke cast zong een lied voor een landkaart waarop Kuwayt weer figureerde als de negen tiende provincie van Irak. Ali Hassan al-Majid, de vroege re gouverneur van Kurdistan en later van het bezette Ku wayt, waarschuwde dat in Irak „het volk en de strijdkrachten meer dan ooit klaar staan Kurdische oppositieleiders wa ren vorige week in Washington om een soortgelijke boodschap uit te dragen: de Kurden zijn militair niet in staat om weer stand te bieden aan een nieuw Iraaks offensief in Kurdistan, mochten de Verenigde Staten en andere landen besluiten hun bescherming van de noordelijke zones van Irak op te geven. Saddam Husayns perschef Ab- duljabbar Mohsen schreef in de krant van het Iraakse ministe rie van defensie, al-Qadissiyah: „Als de verraders in het noor den een gelegenheid hebben ge vonden om de rechten van ons Kurdische volk te ondermijnen en delen van het land te bezet ten, dan zal dat niet voortdu- Kuwayt In Kuwayt, waar de invasie ook herdacht werd, begonnen Ame rikaanse militairen dit week einde samen met de Kuwayti's aan legeroefeningen die, aldus Washington, enkele weken of maanden zullen gaan duren. De Amerikaanse minister van de fensie Dick Cheney zag er een demonstratie voor Irak in „dat de Amerikaanse strijdkrachten capabel zijn om shel naar het gebied terug te keren in het ge val van crisis". In een interview met het Ame rikaanse tv-station CNN rea geerde Cheney op „het idee dat dit op de een of andere manier een provocatie is... ik plaats het in dezelfde categorie als hun claim van de laatste dagen dat Kuwayt een deel van Irak is". In Kuwayt meldde kroonprins Saad al-Sabah dat er nu een rampenplan is „om elke even tualiteit aan te kunnen", maar hij gaf geen enkele bijzonder heid over het plan. Gisteren, de dag van de invasie, was geen of ficiële vrije dag in Kuwayt. Een onlangs geopend verzetsmu seum in Kuwayt-Stad trok ook nu maar een handjevol bezoe kers. Kroonprins Saad vroeg de be volking ook de geruchten niet serieus te nemen dat het Iraak se leger elk moment weer kan binnenvallen. Maar tegelijker tijd wil Saad wel dat de bevol king zich opstelt conform de slogan „elke burger is een be waker". Tijdens herdenkingsdag werd aandacht besteed aan de hon derdduizenden mijnen die Ku wayt nog steeds onveilig ma ken. Inmiddels hebben 29 mij- nopruimers bij hun werk het le ven verloren. GLASGOW Noorwegen heeft onlangs op de jaarver gadering van de Internatio nale Walvisvaartcommissie (IWC) in Glasgow aangekon digd de jacht op dwergvinvis sen te heropenen. De IWC ijvert al sinds 1979 voor een zekere controle op de wal visvangst. In samenspraak met op walvisachtigen jagende lan den wordt geprobeerd quota vast te stellen en te bepalen op wélke soorten gejaagd mag wor den. Dat laatste is van het aller grootste belang, want de mens heeft in de loop der eeuwen al meer dan een miljoen exempla ren van de vijfenzeventig soor ten om zeep geholpen en de slachting dreigt zich door het gedrag van de Noorse regering te herhalen. Organisaties als Greenpeace vrezen dat andere landen (IJsland bijvoorbeeld) de Noren zullen volgen en Ja pan zal ongetwijfeld de jacht in tensiveren. Tot de walvissen behoren niet alleen de vin- en potvissen, maar ook dolfijnen en bruinvis sen. Op deze zoogdieren (en ook op orka's) wordt niet of nauwe lijks gejaagd. De populaties van deze dieren zijn dan ook niet in gevaar. Het gevaar dreigt voor de grotere soorten. Voor bijvoorbeeld de Groen- landse walvis, een kanjer van twintig meter. In de noordelijke Atlantische Oceaan zwommen daarvan in 1984 naar schatting nog maar vierduizend exempla ren rond. Dat warén er zesen zestigduizend minder dan tien jaar eerder. Van de iets kleinere Noordkaper is sinds het begin van de jaren tachtig één exem plaar bij toeval waargenomen. Van deze soort moeten er hon derdduizenden zijn geweest. De Griend, een soort waar vooral de IJslanders op jaagden, lijkt bijna helemaal verdwenen. Ze hebben allemaal het loodje ge legd, hoewel de gemiddelde leef tijd van een walvisachtige toch zo'n vijftigjaar is. De IWC, waarin onder meer Groot-Brittannië, de VS, Frankrijk en Nederland zitting hebben, probeert sinds de ji^ zeventig formules te beden i om de walvisjacht in te c men. Zo is een walvisver tot stand gekomen. De lar die de afspraak ondertelai hebben, verplichten zich ai houden aan de richtlijnen gaande vangstquota en de trole daarop. Er wordt oïg; gens onderscheid gemaakt sen vangsten voor wetensclv* pelijk onderzoek en voor cg merciële doeleinden. LEKKERNIJ Noorwegen en Japan heb die overeenkomst niet onf kend. Sinds het begin van d ren tachtig heeft Tokyo i nauwelijk iets aangetrok van de bepalingen. Offic^ heet het dat er gejaagd w* (op potvissen) voor we schappelijk onderzoek. Maa praktijk wijst uit dat in Ja vinvisvlees op grote schaal consumeerd wordt door de volking. Japanners vinden vlees een lekkernij. Noorwegen heeft een grote visvaarttraditie en veel viss in de kustplaatsen zijn steeds afhankelijk van de visvaart. Toen het walvisi drag in 1982 tot stand kw distantieerde Oslo zich en maar omdat de walvisproi ten in het buitenland geboj werden, besloot de regering 1988 in theorie akkoord te met de internationale afspr tot beperking van of een ver op het vangen van walvisac gen. Dat Noorwegen thans jacht maakt óp de dwergvii* is een gevolg van de versoe ling van de richtlijnen van IWC. Uit onderzoek zou zijn bleken dat de populatie deze kleinere walvisachti aanmerkelijk is toegenom Doordat verder Noorse viss'; in financiële problemen zijn raakt, is hervatting van de ja op dwergvinvissen gerei vaardigd, zo heeft de Noo premier Gro Brundtland op jaarvergadering in Glasg18 meegedeeld. En passant dee ze mee dat de publieke opi- haar geen barst interesse* „De regering zal het hoofd den aan de storm die, naar verwachten, zal losbarsten' NEW YORK - Zoals ze door de mensenmassa drentelt bij het hoge hoofdkwartier van de Verenigde Naties in New York, is er niets wat Karen Jansen onderscheidt van de gemiddelde toerist. Ze klemt haar handtas tegen zich aan als iemand van buiten de stad. Dat is ze ook. Ze komt uit het Midwesten, kookt graag en werkt graag in de tuin. Ze maakt zich zorgen over haar uitgegroeide permanent en heeft zoals ze zelf zegt „een ge netisch bepaalde winkelma nie". Niemand houdt haar staande op straat. De vele vakantiegan gers hebben er geen idee van dat dit de vrouw is die Saddam Husayn heeft getrotseerd. Op 5 juli klopte majoor Jansen aan bij het Iraakse ministerie van landbouw in Baghdad als hoofd van een VN-inspectieteam om het te doorzoeken op belasten de documenten over de reste rende ballistische raketten van Irak. De Iraakse media maakten de inspecteurs uit voor „schof ten", „straathonden" en „rat ten" en insinueerden dat Jan sen een spion was van dé CIA. Ze werd uitgejouwd door de monstranten en vice-premier Tareq Aziz verklaarde: „De Verenigde Staten sturen mili taire officieren en spionnen naar Irak, onder het mom van inspectieteams van de Verenig de Naties, om hun samenzwe ring tegen Irak ten uitvoer te brengen". Majoor Jansen is het afgelopen jaar zes keer met een VN-in- spectieteam naar Irak geweest om er massavernietigingswa pens op te sporen. Ze maakt deel uit van een korps van onge veer 400 menseh uit 33 landen dat sinds het einde van de Golf oorlog zo'n veertig wapenin specties heeft uitgevoerd in Irak. Tijdens de confrontatie vorige week over het ministerie van landbouw gaf Rolf Ekeus, voorzitter van de VN-commis- sie die toeziet op de vernietiging van Iraks massavernietigings wapens, toe dat hij nooit had verwacht dat zijn teams zoveel zouden bereiken. Zijn unieke operatie wordt nu beschouwd als een geschikt model voor wa penbeheersing. In resolutie 687 van de Veilig heidsraad werden in april 1991 de voorwaarden van het staakt- het-vuren in de Golf vastgelegd. Irak mocht geen nucleaire, che mische of biologische wapens bezitten of ontwikkelen, of bal listische raketten met een be reik van meer dan 130 kilome ter. Saddam Husayn's grote wapenarsenaal en zijn geheime wapenprogramma's moesten door VN-inspecteurs worden opgespoord en vernietigd. De VN zou voor onbepaalde tijd toezicht blijven houden op de Iraakse wapenindustrie om te voorkomen dat Irak zich zou herbewapenen. Het was een Herculische taak voor een orga nisatie die slechts kort tevoren nieuw leven was ingeblazen, nadat zij voor het grootste deel van de Koude Oorlog op sterven na dood was geweest. De klus werd verdeeld tussen het Inter national Atomic Energy Agency (IAEA) in Wenen, dat de nucle aire ambities van Irak voor de oorlog over het hoofd had ge zien, en de speciaal hiervoor op gerichte Speciale Commissie van de VN in New York. Beide organisaties worden ge leid door Zweden. Hans Blix, di recteur-generaal van de IAEA, nam het op zich de atoomwa penprogramma's van Irak bo ven tafel te halen. Rolf Ekeus, die als Zweedse diplomaat in Wenen was gestationeerd, ver trok naar New York om daar de leiding op zich te nemen van het onderzoek naar de chemi sche en biologische wapens en ballistische raketten van Irak. Ekeus werkte onder Blix toen het hoofd van de IAEA voor korte tijd minister van buiten landse zaken van Zweden was. Beide mannen zouden niet goed met elkaar overweg kunnen. Major Jansen is een specialiste op het gebied van chemische oorlogsvoering en deed tijdens de Golfoorlog negen maanden dienst in Saudi-Arabië. Ze be sloot vijftien jaar geleden dat ze liever een paratroeper wilde worden dan een „mooi nleisje". Na de universiteit sloot ze zich aan bij de Amerikaanse 82ste Luchtlandingsdivisie. Vervol gens studeerde ze op kosten van het leger immuno-chemie. Der tien maanden geleden, na haar terugkeer uit de Golf, werd ze lid van Ekeus' team. Betrouwbaar De VN-inspecteurs werken nauw samen met de westerse inlichtingendiensten, vooral de Amerikaanse. Voor het eerst in de geschiedenis wordt de Vere nigde Naties hoogwaardige ge heime informatie van VN-lid- staten toevertrouwd. De prijs hiervoor is natuurlijk, dat de VN-functionarissen door de be troffen regeringen absoluut be trouwbaar worden geacht. De enorme expertise die vereist is verklaart het grote aandeel van Amerika in de VN-operatie. Net als de andere inspecteurs, werd Jansen door haar regering voorgedragen. Afgezien van een dagvergoeding van de VN staat ze op de loonlijst van Washing ton. De Verenigde Staten leverden Ekeus' plaatsvervanger, wa- penbeheersingsexpert Robert Galucci, voorheen werkzaam voor het Amerikaanse ministe rie van binnenlandse zaken. Washington leverde ook een van de drie mannen van het Irakteam van de IAEA in We nen. Beide mannen werden ver vangen door andere Amerika nen die door Washington waren voorgedragen toen zij hun func tie neerlegden. De Amerikaanse regering leen de de Verenigde Naties zelfs een U-2 spionagevliegtuig. Het vliegtuig, dat VN-kentekenen draagt, wordt gevlogen door een Amerikaanse piloot die de VN is toegewezen. De opnamen die het vliegtuig tijdens de ver kenningsvluchten maakt wor den evenwel ontwikkeld en gea nalyseerd door Amerikanen. De Verenigde Naties hebben geen ervaring met het interpreteren van verkenningsluchtfoto's. Volgens de VN werken de Ame rikanen nauw samen met de Britten. Ook Duitsland, Fran- kijk en Rusland hebben bijdra gen geleverd. Met de steun van de verschil lende inlichtingendiensten, hebben zowel de Speciale Com missie als de IAEA opmerkelij ke successen geboekt tijdens hun missie om Irak te ontwape nen. Irak werd gedwongen meer dan 40.000 raketten en artilleriegranaten met chemi sche lading te meldden, waar van een groot deel beschadigd was geraakt tijdens de geal lieerde bombardementen op Irak en opgeslagen lag op een uitgestrekte basis te Muthan- na, ook wel omschreven als de grootste chemisch afvalhoop ter wereld. Ook gaf Irak het be staan toe van een 'superkanon'. Het op een heuvel in de woes tijn gebouwde en op Israël ge richte kanon was volgens de Irakezen al getest. Verbergen Irak maakte slechts melding van ongeveer 50 Scudraketten, terwijl het totale aantal volgens westerse, op informatie van Moskou gebaseerde schattin gen, zo'n 800 bedroeg. De Ira kezen lieten VN-inspecteurs la ter de overblijfselen zien van meer raketten die Irak na de Golfoorlog vernietigd en begra ven zou hebben. De rest van de raketten zou ingezet zijn in de oorlog met de geallieerden of Iran. VN-functionarissen achten het evenwel mogelijk dat Irak nog steeds enkele honderden Scuds bezit. Gehoopt werd dat de ar chieven van het ministerie van landbouw meer informatie zou den bieden over de resterende ballistische raketten. Irak probeerde ook zijn plan nen om een nucleair wapen te öntwikkelen te verbergen. Hoe wel een Iraakse overloper die samenwerkte met de CIA het tegendeel beweerde, zei Irak aanvankelijk dat de nucleaire faciliteiten van het land alleen bestemd waren voor vreedzame doeleinden. Uit Amerikaanse satellietbeelden bleek echter dat Irak zware apparatuur had begraven tijdens de eerste VN- inspectie in mei 1991 en die weer had opgegraven toen het team was vertrokken. De inspecteurs keerden terug en deden een steekproef in Fal- lujah ten westen van Baghdad. De inspecteurs werden niet toe- gelaten. Twee van hen beklom men een nabijgelegen waterto ren en konden zo in de basis kij ken. Ze waren verbijsterd over wat ze zagen: een konvooi vrachtwagens met zware appa ratuur dat in hoog tempo via een poort aan de achterkant de basis verliet. De vrachtwagens bevatten Ca- lutrons, de primitieve uranium- verrijkingsapparatuur die vier decennia eerder in Amerika werd gebruikt voor de bouw van de eerste atoombom. De ontdekking was het eerste ech te bewijs dat Irak geprobeerd had uranium te verrijken om een atoombom te bouwen. Nu ze op heterdaad waren betrapt organiseerden de Irakezen een Twee leden van het VN-inspectieteam in Irak dragen een koelbox met daarin documenten. symposium voor het derde in spectieteam om hun project toe te lichten. Dat leidde tot een interessante ontdekking: de betrokkenheid van een man met de naam Jaf- far Dhia Jaffar. De twee Iraakse officials die de presentatie de den, leken toen ze werden on dervraagd door de VN-experts te twijfelen hoeveel ze konden zeggen. Een goedgeklede Ira kees zei toen van achteruit de kamer met een onberispelijk Engels accent: „Ik zal al uw vragen beantwoorden". De in specteurs kwamen zijn naam pas de volgende dag te weten, toen bleek dat Jaffar, die zijn opleiding had genoten aan de universiteit van Birmingham en het Imperial College en ge trouwd was geweest met een Engelse vrouw, nummer twee was van het Iraakse Bureau voor Atoomenergie. Dramatisch Zijn aanwezigheid vestigde de aandacht op een intrigerend as pect van de VN-inspecties: veel van de Irakezen, die betrokken zijn bij de geheime wapenpro gramma's zijn naast de inspec teurs zelf opgeleid door wester se defensie-instellingen. Sami Al-Araji, de Irakees die de VN- teams begeleidt, is opgeleid aan de Universiteit van Michigan, waar ook majoor Jansen heeft gestudeerd. De Britse krantenlezers hoor den voor het eerst van Jaffar toen een oude hoogleraar hem op de televisie zag met een in spectieteam en direct de pers waarschuwde. Eerst zei Jaffar dat hij aan het hoofd stond van het uraniumverrijkingspro gramma van Irak. Pas later, toen duizenden pagina's docu menten in beslag waren geno men in Irak, ontdekten de VN dat hij het nucleaire brein van Irak was. De documenten - ongeveer 50.000 bladzijden - werden in beslag genomen na een drama tische confrontatie tussen Irak en VN-inspecteurs. Een 44 le den tellend VN-team onder lei ding van David Kay werd vier dagen vastgehouden op een parkeerplaats in Baghdad voor het de papieren het gebouw uit kon krijgen. In die periode maakte Robert Galluci als plaatsvervangend teamleider gebruik van de satelliettelefoon van de VN om vanaf de parkeer plaats de inhoud van een van de documenten naar het Ameri kaanse ministerie van binnen landse zaken door te bellen. Hij en Kay werden ervan beschul digd spionnen te zijn. Het duurde nog enkele weken voor de documenten ook daad werkelijk op het hoofdkwartier van het IAEA aankwamen, waar ze achter slot en grendel worden bewaard. Ze bevatten een extravagant programma voor de ontwikkeling van kern wapens met de codenaam Pe trochemical 3. Volgens een be trouwbare bron zijn de'docu menten eerst door Amerikanen gekopieerd, vertaald en geana lyseerd voor ze aan de IAEA werden overgedragen. Toen majoor Jansen op 5 juli het ministerie van landbouw benaderde wist ze dat ze het ri sico liep dat met haar team het zelfde zou gebeuren als met dat van Kay. Ten tijde van de par keerplaats-gijzeling was ze in Irak met een ander team. Ze had al eerder problemen onder vonden toen zij en twee manne lijke inspecteurs in hun hotel lobby werden bestormd door 40 overijverige demonstranten. „Ik kon mijn team uitleggen dat het lastig zou worden en dat het snel lastig zou worden", vertelt ze. „Ik kon ook zeggen: 'Ik ga het doelwit worden'. Ze gaan ons opporren en opstoken in de hoop dat we iets stoms zul len doen". Ze verdeelde haar in specteurs in ploegjes die het mi nisterie vanuit auto's vieren twintig uur per dag in de gaten móesten houden. Het team werd steeds meer lastig geval len. Er werd ingebroken in Jan- sens hotelkamer, op zichzelf niets ongebruikelijks. All* werd er deze keer geen enk poging gedaan de inbraak verdoezelen: de kamer werd heel vernield. Op 11 juli verti1 Jansen naar New York Ekeus op de hoogte te stellen Compromis Terwijl militaire actie door 1 Westen steeds dichterbij kwa slaagde Ekeus er vorig weekt in een compromis te sluiten r Iraks VN-ambassadeur Ab*1 Amir aLAnbari. Irak stenB erin toe een nieuw team VN- specteurs toe te laten tot ministerie. Dat team zou ech geen leden mogen bevatten landen die deelnamen aan oorlog tegen Irak. Majoor Jansen heeft beslot de VN te verlaten nu ze „in fectief' geworden is. „Het jammer", zegt ze. „Hetzelfd* gebeurd met David Kay. Iraakse regering heeft ons personen zo zwart gemaakt onze aanwezigheid in Irak operatie in gevaar zou br* gen". Volgende maand zal voor de Amerikaanse regeri gaan toezien op de bekrach ging van een ontwapeningsi koord voor chemische wape tussen de Verenigde Staten de voormalige Sovjetrepubl ken. (c) The Tin

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1992 | | pagina 8