Stap in de wereld die kanker heet Bij een niesbui vliegen de briljanten over tafel Geen hoop op overlevenden bij vliegtuigramp Nepal BINNENLAND BUITENLAND Advertentie-sterren doodziek van sigarettenreclames Ambitieus plan voor snelwegen in Afrika Economie Duitsland groeit met drie procent per jaar INDUSTRIEEL ERFGOED Brand Caiifornië Pech achtervolgt Eureca Ceidóc Sommit MAANDAG 3 AUGUSTUS 1992 Gevaarlijke insekten en spinnen teisteren Groot-Brittannië Idoor SEAN RYAN LONDEN Een plaag van insekten en spinnen die normaal gesproken alleen in warmere klimaten leven, zweemt momen teel door Groot-Brittannië, aangemoedigd door de hete, droge zomer. In Londen zijn mensen gebeten door exo tische spinnen die zich in hun huis bevon den. In Surrey worden ouders gewaar schuwd voor een giftige mot met larven die tijdelijke blindheid kunnen veroorza ken. Kent wordt overspoeld met schorpi oenen. Grote wolken bladluizen en vlin ders, afkomstig van het Europese vaste land, zijn neergestreken in Britse tuinen. Een bijzonder gevaarlijke kakkerlak is he lemaal vanuit het zuiden van de Verenig de Staten naar Groot-Brittannië gereisd. De bruingestreepte kakkerlak nestelt zich bij voorkeur in de achterkant van televisies, waar hij warmte en privacy zoekt. Wetenschappers zeiden het afgelopen weekeinde dat vier hete zomers na elkaar voor het groeiend aantal onwelkome be zoekers hebben gezorgd. Veel van de in sekten zijn onopgemerkt meegekomen met geïmporteerde ladingen fruit, kleding of auto's. (c) The Sunday Times Prijzen Albanië drastisch omhoog TIRANA Albanië heeft zaterdag de controle op de prijzen van goede ren opgeheven. Het staats-persbu- reau ATA dat dit meldde, zei dat dit het begin is van een radicale hervor ming van de economie na vijftig jaar communistische planeconomie. Te- gerlijkertijd werden echter, aldus ATA, de prijzen van een aantal arti kelen drastisch opgetrokken. Zo werd de prijs van een kilogram brood verhoogd van 2,5 naar 13 lek. Ter compensatie verhoogde de rege ring de lonen met 280 en de vergoe ding voor werklozen met 200 lek per maand. Ook de pensioenen gingen omhoog. Aidspatiënte sterft kort voor uitspraak DENVER - Een 56-jarige Amerikaanse die aids had gekregen na in 1983 door een bloedtransfusie met het HIV-virus te zijn' besmet, is overleden enkele uren voordat een jury in Denver zich ging beraden over haar eis tot schadevergoeding. Susie Quintana, getrouwd en moeder van drie kinderen, had een bedrag van ruim 12 miljoen dollar schadevergoeding geëist van ëen bloedtransfusiedienst in Albu querque, die het besmette bloed had gele verd. Rechter Nancy Rice van de dis trictsrechtbank in Denver onthield de jury het nieuws over de dood van Quinta na, uit vrees voor een bevooroordeelde uitspraak van de juryleden. De jury be raadt zich nog, in afzondering. Sigarettenfabrikanten raken in paniek nu er steeds meer processen tegen hen worden aangespannen en voormalige sterren uit hun glanzende advertenties actief betrokken raken bij anti-rookcampagnes ex-sterren, die veel aandacht krijgt in de media van het 'ge- zondheidsbewuste' Amerika, heeft de sigarettenfabrikanten in een benarde positie gebracht. NEW YORK - Janet Sack- man was veertien jaar oud toen ze door een taléntenja- ger werd ontdekt op een strand bij New York. Binnen drie jaar was ze het Lucky Strike-meisje, nonchalant poserend op de ski-piste met een stralende glimlach en een sigaret in haar hand. Gedurende de jaren vijftig sier den haar gezicht en haar imago dat van een aantrekkelijke rookster in de stijl van Bette Davis talrijke modebladen. Toch wist ze in het begin niet eens hoe ze moest roken. „Ik werd aangemoedigd te gaan ro- ken om de advertentie overtui gender te maken", zegt ze nu. Ze herinnert zich hoe moeilijk ze het vond te inhaleren en de rook in haar longen te zuigen. „De eerste keer smaakte het als vergif. Dan rook je steeds meer en wordt het een verdovend middel. Toen ik zeventien was, was ik verslaafd". Nu heeft ze geen strottehoofd meer en mist ze éénderde long. Sackman is slechts één van de voormalige sterren uit de siga rettenreclames die geveld zijn door ziekten die door roken worden veroorzaakt. David Miller Jr., de eerste Marl- boro-man, overleed in 1987 aan longemfyseem. Als doodsoor zaak werd 'roken' opgegeven. Will Thornbury, de man van de Camel-reclames, stierf drie maanden geleden op 56-jarige leeftijd aan longkanker. En vo rige maand overleed Wayne McLaren, de stoere Marlboro- man van de jaren zeventig. McLaren had voor zijn dood ac tie gevoerd tegen het roken. Ja- net Sackman doet hetzelfde. En ook een voormalige ster uit de advertenties van het sigaret tenmerk Winston, die onlangs werd getroffen door een hart aanval, is nu actief betrokken bij de anti-rookcampagne. Deze eensgezinde aanval van de Anderhalf pakje Janet Sackman de Lucky Strike advertenties hangen nog steeds aan de muur in haar huis op Long Island rookte dertig jaar lang anderhalf pakje per dag. „Ik stond iedere morgen op met de gedachte dat ik de vol gende dag zou stoppen met ro ken, om vervolgens te ontbijten met een kop koffie en een siga ret". In 1982 begon ze last te krijgen van hevige oorpijn en het jaar daarop werd keelkan ker geconstateerd. Haar strot tehoofd moest operatief verwij derd worden. „Toen ik bijkwam had ik een gat in mijn keel en kon ik niet meer praten". Acht jaar later was de kanker uitge zaaid naar één van haar longen. Nu spreekt ze met een laag, zwaar, fluisterend geluid. Ze vormt woorden door lucht in te slikken en die daarna moei zaam weer omhoog te brengen. In een ziekenhuis vlak bij haar woonplaats helpt ze andere keelkankerpatiënten leren pra ten en ze is blij dat ze nog leeft. Maar ze zegt toch verbitterd te zijn over het feit dat de indus trie een minderjarig meisje heeft gebruikt om het eigen imago te promoten. „Toen ik nog het Lucky Strike-meisje was, realiseerde ik me niet dat de tabaksindustrie geld ver dient aan de dood van ande ren", zegt Janet, langzaam en zorgvuldig formulerend. „Nu realiseer ik me dat wél. En doodgaan is niet gemakkelijk". Ze zegt dat ze probeert haar le ven weer op orde te krijgen. „Maar als ik lach of huil kun je me niet horen". 'Ironie' Ook Wayne McLaren, de in Texas geboren cowboy die in 1975 voor een Marlboro-recla me het vee opdreef, peinsde liever over aan jongeren, ar men, zwarten en domkoppen". Op dat moment kon Goerlitz er alleen maar om lachen. „Ik was arrogant. Ik zat in het complot een imago te verkopen aan jon ge mensen. Mijn taak was er voor te zorgen dat in 1995 een half miljoen jongeren met ro ken waren begonnen". Zijn campagne werkte. Het gebruin de model met de blonde haren maakte van Winston het op één na best verkochte sigaretten merk van Amerika, nadat het altijd op een vierde plaats had voor zijn dood over de ironie van zijn lot. „Als ik zou weten dat mijn produkt mensen de dood injoeg en ik zou de leiding hebben", zei McLaren een paar- maanden geleden, „dan weet ik niet of ik daarmee zou kunnen Net als Janet Sackman leefde McLaren van zijn produkt. Hij was een zware roker totdat hij twee jaar geleden kanker kreeg. Vanaf dat moment werd hij een felle tegenstander van de tabaksindustrie. „Ik heb de laatste maand van mijn leven in een zuurstoftent gelegen en ik kan jullie verzekeren dat het dat allemaal niet waard is", zei hij vlak voordat hij stierf. De voormalige rodeo-ster en cowboy werkte als acteur en stuntman hij sprong van de klif in de film 'Butch Cassidy and the Sundance Kid' voor dat Philip Morris hem ontdekte als de ideale macho-figuur voor sigaretten-reclames, aldus McLarens familie. Na zijn dood ontkende het bedrijf in eerste instantie dat McLaren ooit voor Philip Morris had gewerkt. Daarna kwam het op die verkla ring terug, en zei dat McLaren inderdaad als model was ge bruikt, maar dat de opnamen nooit in omloop waren ge bracht. McLarens familie is boos over deze houding van Philip Morris 'en overweegt stappen te ondernemen. Ruig type Eén van de hardste actievoer ders tegen het roken is Dave Goerlitz, die zeven jaar lang de belangrijkste ster van Winston was. In de Winston-reclames zette Goerlitz een ruig type neer dat nonchalant rokend bergen kon beklimmen met één In de jaren tachtig verscheen hij in 42 reclames. Hij rookte drie pakjes per dag tijdens de zware sessies. Hij zegt dat hij werd gebruikt omjonge rokers aan te trekken die de oudere ge neratie, ziek of gestopt met ro ken, moesten vervangen". Tij dens een opname op de top van de Mount Evans in Colorado re-' aliseerde Goerlitz, snakkend naar adem, zich plotseling dat hij de enige roker was op de berg. Hij vroeg beleefd aan een Winston-directeur waarom hij niet rookte. „Ik zal nooit verge ten wat hij zei: 'Wij roken die troep niet, we verkopen het al leen maar. Het roken laten we Hartaanval Maar een paar jaar later werd Goerlitz getroffen door een hartaanval tijdens de opnamen van de film 'Witness' met Har rison Ford. Hij ging door met roken. „Ik ontkende alles". Voor de Winston-man kwam het keerpunt in zijn leven in 1988, toen hij bij zijn broer op bezoek ging in een kankerkli niek in Boston. Goerlitz werd door de patiënten van de kli niek onmiddellijk herkend als het symbool van de Winston-si- garetten. Het verplegend perso neel was geshockeerd en Goer litz moest de kliniek verlaten. „Toen ik weer naar buiten liep", herinnert hij zich, „knap te er iets in me. Ik zag al deze mensen doodgaan aan kanker ten gevolge van een produkt dat ik aan de man had gebracht, en ik werd misselijk van mezelf. Ik had het lef gehad door de gan gen van die kliniek te lopen als het symbool van hun doodsoor- Kort daarna begon Goerlitz een felle campagne tegen de tabaks industrie. „Ik probeer een mil jardenindustrie op haar knieën te krijgen". Deze buitengewone aanval raakt de Amerikaanse tabaks industrie op een moment dat zij nog worstelt met de gevolgen van een uitspraak van het Hooggerechtshof, dat deze zo mer een schadeloosstelling van 400.000 dollar toekende aan de familie van Rose Cipollone, die stierf aan longkanker na 42 jaar te hebben gerookt. Deze uit spraak maakte de weg vrij voor nog veel meer processen tegen de tabaksindustrie. (c) The Sunday Times ADDIS ABEBA Regeringsvertegenwoordigers uit 28 Afrikaan se landen hebben een plan opgesteld voor de aanleg van vijf snel wegen dwars door Afrika, met een totale lengte van 15.000 kilome ter. Dit plan werd dit weekend in Addis Abeba gepresenteerd. De kosten zijn becijferd op twaalf miljard dollar. Hoe de regeringsver- tegenwoordigers de financiering denken rond te krijgen is niet be kend. Twee verbindingen lopen in de noord-zuidrichting, een van Tripoli in Libië naar Windhoek in Namibië en een van Cairo (Egypte) naar Gabarone in Botswana. Van oost naar west moeten drie snelwegen worden aangelegd, een van Mombassa (Kenia) naar Lagos (Nigeria), een van Lagos naar Nouakchott (Maureta- nië) en een van Beira (Mozambique) naar Lobito (Angola). Volgens de deskundigen moet' de uitvoering van de plannen ertoe bijdragen dat de transportkosten tien procent lager worden en dat het aantal ongevallen met 25 procent daalt. Politicus steelt ijsjes en vertrekt KOPENHAGEN Het Deense sociaal-democratische parle mentslid Jimmy Stahr heeft besloten zich na de eerstvolgende ver kiezingen uit de politiek terug te trekken, omdat hij door de rech ter schuldig is bevonden aan winkeldiefstal en veroordeeld is tot een boete van een kleine 100 gulden. „Ik voel dat ik niet langer eni ge autoriteit heb als politicus", meent Stahr. De eerstvolgende verkiezingen zijn overigens pas in 1994 te verwachten. De 57-jari- ge Stahr is parlementslid sinds 1977. Daarnaast heeft hij een po pulair kinderprogramma op de Deense radio. Stahr werd in een su permarkt in Kopenhagen betrapt op het stelen van twee ijsjes, een pakje kauwgum en een stuk kaas. Naardense villa's afgebrand Drie villa's in Naarden zijn in de nacht van zaterdag op zondag door brand volledig in de as gelegd. De brand begon tegen middernacht door nog onbekende oorzaak in een monumentale woning met rieten dak. De bewoners van het pand waren op dat moment niet thuis. Het vuur sloeg al spoedig over naar twee belendende villa's, die ook een rieten dak hadden. In één van die woningen was eveneens niemand thuis. De bewoners van de andere woning konden zich bijtijds in veiligheid stellen. De brandweer had de brand drie uur later onder controle. Een brandweerman liep twee brandwonden op tijdens de bluswerk zaamheden. Verder waren er geen persoonlijke slachtoffers. foto: edwin jansen MÜNCHEN Vanaf volgend jaar tot en met het jaar 2000 zal de economie van Duitsland jaarlijks gemiddeld drie procent groeien. Ook de gemiddelde prijsstijging zal in die periode neerkomen op ongeveer drie procent per jaar. Dit heeft het Duitse Ifo-Instut voor wetenschappelijk onder zoek bekend gemaakt in een gisteren vrijgegeven rapport. In het westen van Duitsland be draagt de groei volgend jaar twee procent (vorig jaar 1,25 procent) en in het oosten 10,5 procent (vorig jaar negen pro cent). In heel Duitsland stijgen de prijzen in 1993 met 4,5 procent (vijf procent dit jaar Het insti tuut verwacht voor het westen van het land in het komende jaar een stijging van de prijzen met gemiddeld 3,5 procent (vo rig jaar vier procent). In het oostelijke deel van Duitsland stijgen de prijzen in 1993 met 8,5 procent na een stijging van 13,5 procent in 1992. Het Ifo-Institut acht onder be paalde voorwaarden de kans aanwezig dat dit jaar en vol gend jaar de flauwe conjunc tuur in West-Duitsland zal aan trekken en dat Oost-Duitsland er in slaagt vooruitgang te boe ken met het aanpassen van zijn economie. In de rest van het de cennium zal het westen van Duitsland een bescheiden, maar aanhoudende groei mee maken en zal het oosten van het land worden gekenmerkt door een permanent inhaalproces. Het grootste probleem blijft voorlopig de arbeidsmarkt in de voormalige DDR. Het in München gevestigde in stituut voorziet dat de werk loosheid in West-Duitsland toe neemt van 5,7 procent dit jaar tot zes procent volgend jaar, maar in het oosten groeit de werkloosheid van 16,9 tot 19,2 procent van de beroepsbevol king. Sta eens stil bij een oude fabriek, een monumentaal gemaal of een verbouwd pakhuis. Het zijn tastbare herinneringen aan ons industriële verleden. Steeds meer mensen ontdekken deze monumenten van bedrijf en techniek. Het boek 'Langs pakhuizen, fabrieken en watertorens' (samengesteld door Peter Nijhof, uitgeverij Kosmos) met routes langs industrieel erfgoed is gebruikt als reiswijzer. Vandaag deel 1: de havens van Amsterdam. -- Bij Scheepswerf 't Kromhout in Amsterdam, 'een werkend museum', stapt de bezoeker middenin het havenbedrijf. foto: dijkstra AMSTERDAM - Amster dammers zijn kampioen in het hergebruiken van oude be drijfspanden. Een fietstocht door het nautische kwartier, eens de bakermat van de Ad miraliteit en de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC), maakt duidelijk dat er leuk gestunt kan worden met ons industrieel erfgoed. Om in de juiste nautische stemming te geraken is een bezoek aan vhet Nederlands Scheepvaartmuseum (infor matie: 020 - 5232222) aan te bevelen. Het is gehuisvest in 's Lands Zeemagazijn aan het Kattenburgerplein. De vroe gere voorraadkamer van de Nederlandse vloot is volge stouwd met de geschiedenis van Nederland als zeevarende natie. Van boomstamkano tot surfplank en alles wat daar tussenin zit. Bij de steiger van het museum, waar het nage bouwde VOC-schip 'de Am sterdam' ligt, is het een druk te van belang. De in 18e-eeuw- se kledij gestoken bemanning van het schip ontvangt de be zoekers en geeft uitleg over het harde leven aan boord. Op de grens tussen de Katten burgergracht en de Witten- burgergracht ligt de voormali ge bierbrouwerij 'De Paerl'. Liefhebbers van bier kunnen hier niet meer terecht, zij moeten aan de overkant van het water zijn. Het proeflo kaal van de ambachtelijke bierbrouwerij Het IJ in de oude stellingkorenmolen is vanaf drie uur 's middags ge opend. 'De Paerl' is omge bouwd tot een chique apparte mentencomplex met 35 wo ningen. Aan de achterkant van het 17e-eeuwse gebouw ligt een haventje, exclusief voor de bewoners. Werkend museum De hergebruikte bedrijfspan den in het Entrepotdok bewij zen dat pakhuizen niet alleen gereserveérd hoeven te wor den voor dure appartementen. De verbouwing leverde wonin gen op in de sociale huursector en bedrijfsruimte. In het mid den van het pakhuis is een aantal lagen weggebroken, waardoor een gezellige bin nenstraat is ontstaan. Cafeet jes, winkeltjes en kantoren zijn in de onderste lagen ge huisvest. Alleen een eenzame kraan (met vogelnest) ver wijst nog naar het havenverle- Bij Scheepswerf 't Kromhout, 'een werkend museum', stapt de bezoeker weer middenin het havenbedrijf. Op de werf worden schepen voor particu lieren en musea onderhouden of gerestaureerd. In het mu seum (informatie: 020 6276777) vertelt een expositie meer over de werf en over de bekende Kromhout-motoren. De werf werd in 1750 gesticht en bleef tot 1967 in gebruik. Met man en macht is daarna geprobeerd de werf voor de sloop te behoeden. Het lukte de vereniging 'Vrienden van de Werf 't Kromhout' in 1976 de gebouwen tot rijksmonu ment te laten verklaren. Maar geld voor een grondige restau ratie is er nog steeds niet. De diamantverwerkende in dustrie drukt sinds de eeuw wisseling haar stempel op de stad. Aan de Nieuwe Uilen burgerstraat ligt de oudste fa briek van Amsterdam. Op het ketelhuis na is het geen ruïne, maar een prachtig gerestau reerd gebouw. Gassan Dia monds is erin gevestigd. Ieder een kan zo naar binnenlopen en om een rondleiding vragen (informatie: 020 - 6225333). Ruim 210.000 mensen maken daar gebruik van, voorname lijk buitenlandse toeristen. Bij Nederlanders is deze moge lijkheid niet zo bekend, ver klaart de gids. Metallic-roze Binnen blijken de oorspronke lijke details, zoals houten pla fonds, behouden. De pilaren waardoor stoom werd aange leverd, staan er nog, alleen zijn ze in een gedurfd kleurtje geschilderd: metallic-roze. De gids vertelt van alles over dia manten, terwijl diamantslij pers aan het werk zijn. Na de uitleg worden de briljanten in een klein kameidje getoond. Niet de hele kleine stenen, want bij een niesbui vliegen ze zo over tafel, maar de grote exemplaren komen tevoor schijn. Uitleg over kleuren, karaatgehalte, slijpmethodes, zuiverheid en prijs volgt. Ste nen van 30.000 gulden of meer mogen van dichtbij worden bewonderd. Cassettes met sie raden worden op tafel gezet, passen mag, handen vol rin gen fotograferen mag ook. De gidsen zijn niet bang voor grijpgrage bezoekers, ze zijn erop getraind om alles in de gaten te houden. Herhaalde lijk klinkt dan ook het verzoek om niet met de vingers aan de stenen te komen, want dan komt er vet aan. Wie de verlei ding niet kan weerstaan, kan nog altijd zo'n steentje (vanaf een paar honderd gulden) ko pen, maar het hoeft niet. KATHMANDU/PEKING - Bij de vliegtuigramp die vrijdag plaats had in Nepal zijn zo goed als zeker alle 113 passagiers om het leven gekomen. Een leger- woordvoerder zei gisteren dat 'de kans nihil is dat uit het dra ma met het Thaise passagiers vliegtuig overlevenden komen. Bij de tweede vliegramp op vrij dag, tijdens het opstijgen van een Chinees lijnvliegtuig op het vliegveld Nanjing, liep het do dental zaterdag op tot 106. Zes mensen overleden in het zie kenhuis als gevolg van hun ver wondingen. Leger en politie vonden gistermorgen na aan wijzingen van de plaatselijke bevolking op ongeveer 50 kilo meter ten noordwesten van Kathmandu, bij het dorpje Ghy- angphedi, de wrakstukken van het passagiersvliegtuig. De klap was zo groot geweest dat kleine wrakstukken over een tiental len kilometers groot gebied ver spreid lagen. Grote delen wer den niet gevonden; het langste stuk was twee meter. Volgens de Nepalese minister van bin nenlandse zaken heeft het toe stel op een hoogte van 3500 me ter een bergrichel geraakt en is vervolgens naar beneden ge stort. Maar een legerwoord- voerder zei dat het toestel geëx plodeerd was, vermoedelijk doordat zich 30.000 liter brand stof aan boord bevond. Het toestel, een Airbus 310- 300, was op weg van de Thaise hoofdstad Bangkok naar Kath mandu. Volgens de passagiers lijstvan Thai International Air ways, de eigenaar van de Air bus, waren de meeste inzitten den toeristen uit Japan, de VS en Europa. Tevens bevonden zich 31 Nepalezen aan boord. Onder de passagiers waren vijf Belgen. Er zaten geen Neder landers in het vliegtuig. Het vliegveld van Kathmandu is voor piloten een van de moei- lijkste om op te landen. verwoest natuur HOUSTON Het Europese ruimteplatform Eureca wordt ach- MOCCASIN Bij een brand op tervolgd door pech. Nadat eerst de lancering, die oorspronkelijk ongeveer 30 kilometer ten wes- voor zaterdag op het programma stond, een dag werd uitgesteld ten van Yosemite National wegens een computerfout, kreeg de satelliet gisteren te kampen Park in de Amerikaanse staat met besturingsproblemen en is hij niet in de juiste baan om de aar- Californië is gisteren 1400 hec- de terechtgekomen. tare begroeiing verwoest. Woordvoerster Daria Robinson van het Europese Ruimtevaartbu reau ESA zei echter niet gealarmeerd te zijn. De onbemande satel- Ongeveer 2000 mensen zijn liet lijkt goed te functioneren, afgezien van het feit dat hij een baan geëvacueerd uit de plaatsen Big van 420 in plaats van 520 kilometer om de aarde beschrijft. „Wij Oak Flat en Moccasin. hebben er alle vertrouwen in dat de satelliet in zijn normale baan De brand was kennelijk het ge- zal terugkeren en later deze week met zijn experimenten kan be- volg van een niet in bedwang ginnen", aldus Robinson vanuit het Amerikaanse ruimtevaart gehouden vuur op een kam- centrum NASA in Houston, Texas. Eureca, de grootste en zwaar-* peerterrein. ste satelliet ooit door ESA gebouwd, herbergt zo'n 35 wetenschap- Er werd geen melding gemaakt pelijke experimenten, waaronder twee uit Nederland. Het plat- van gewonden. form zal negen maanden in de ruimte blijven.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1992 | | pagina 4