Meer volgers dan
klokkeluiders
CORRUPTIE SCHIET WORTEL
Ccidóc Qowuint
ZATERDAG 1 AUGUSTUS 1992 PAGINA D2
Idoor
KARIN SWIERS
MONIQUE VAN DE VEN
MAASTRICHT - „Ze zeggen
ook altijd dat heel Limburg bier
drinkt. Nou, ik lust helemaal
geen bier. Terwijl mijn collega
uit het westen er wel pap van
lust".
Nee, de burgemeester is er niet. Maar
het moet eens afgelopen zijn met die
vooroordelen over Limburg, snuift de
secretaresse van de burgemeester. Als
of alle Limburgers omkoopbaar zijn.
Alsof Limburg het Sicilië van Neder
land is. Bespottelijk.
Een verdachte burgemeester, een cor
rupte wegenbouwer, inhalige wethou
ders en ambtenaren van twijfelachtig
allooi. Limburgse journalisten zijn met
de mesthark door de provincie getrok
ken en hun gewoel heeft een stank ver
spreid die tot in Friesland waarneem
baar is. Is Limburg de beerput van Ne
derland of ligt elders nog het deksel op
de put?
Opschudding
Burgemeester Vossen van Gulpen zit
thuis in afwachting van een onderzoek
naar vermeende fraude. Vossen zou
steekpenningen hebben ontvangen
voor bouwopdrachten. Tegelijkertijd
onderzoekt het accountantsbureau van
de Vereniging van Nederlandse Ge
meenten (VNG) het inkoop- en aanbe
stedingsbeleid van de provincie Lim
burg. Aanleiding voor de onderzoeken
is de smeergeldaffaire Baars, die dit
voorjaar aan het licht kwam. De wegen
bouwer zou jaarlijks anderhalf tot drie
ton steekpenningen hebben betaald
aan ambtenaren en politici om over
heidsopdrachten in de wacht te slepen.
De namen van de ambtenaren en politi
ci die het geld ontvangen hebben,
houdt Baars zorgvuldig geheim.
Geslachtofferd worden een voormalige
topambtenaar van de provincie Lim
burg en een oud-wethouder van de ge
meente Echt.
En onmiddellijk gonst het in Limburg
van de geruchten. Een Maastrichts wet
houder weet zijn hachje te redden door
met een kwitantie van Baars te zwaaien.
Hij is vorig jaar dan wel naar Egypte ge
weest met de wegenbouwer, maar ach
teraf heeft hij dat reisje terugbetaald.
De regionale pers smult, de ene 'ont
hulling' volgt na de andere. Politici en
ambtenaren haasten zich te verklaren
dat ze wel bevriend waren met Baars,
maar dat ze hiervan nooit persoonlijk
voordeel hebben genoten.
Opschudding alom, behalve in de rest
van Nederland, waar eerder een déja-
vu-gevoel heerst. Want het is niet de
eerste keer dat Limburgse bestuurders
en ambtenaren in opspraak komen. Zo
verdween in mei 1990 de voorzitter van
de CDA-raadsfractie in Brunssum ach
ter de tralies. Hij werd ervan verdacht
mede leiding te hebben gegeven aan
frauduleuze handelingen bij een bouw
bedrijf, en van valsheid in geschrifte.
Het dorpje Stein werd in 1989 opge
schrikt bij het verschijnen van berichten
in de pérs over een oud-wethouder die
de gemeente tien jaar zou hebben ge
bruikt als persoonlijke kredietinstel
ling. Daardoor zou de gemeente een
fors renteverlies hebben geleden. De
aangevallene was woedend en hij be
schuldigde op zijn beurt twee wethou
ders die tezamen ten onrechte 30.000
gulden aan aow-compensatie zouden
hebben ontvangen.
Gesjoemel
Lokale schandalen die verbleken bij de
ABP-affaire, die maar liefst zeven jaar
van spitten vergde (1983 tot 1990).
Ambtenaren van het pensioenfonds
zouden, in ruil voor de financiering van
bouwprojecten door het ABP, geld en
gunsten hebben aangenomen van aan
nemers. De twee hoofdverdachten in
deze zaak, de ex-directeur beleggingen
en zijn zakenvriend, werden door de
rechtbank in Maastricht in eerste in
stantie veroordeeld tot een jaar gevan
genisstraf. In hoger beroep werden bei
den vrijgesproken, maar een redelijke
schadevergoeding kon er later niet van
af bij het gerechtshof. Daarmee was de
kous niet af. Na gedegen onderzoek en
een parlementaire enquête kwam justi
tie erachter dat het bedrijf had gesjoe
meld met het aanvragen van subsidies
voor bouwactiviteiten. Maar het bedrijf
werd voor het te veel ontvangen van
honderden miljoenen guldens niet ver
volgd. De valsheid in geschrifte ge
pleegd door overheidsdienaren is vol
gens justitie bewezen, maar dat een
deel van het geld in de zakken van aan
nemers, ambtenaren en bemiddelaars
terecht is gekomen, was niet hard te
maken. Justitie liet ook een tweede
strafzaak tegen de ex-directeur lopen.
De man zou twee huizen tegen een
vriendenprijsje hebben bedongen van
een bekende hypotheekbank in ruil
voor broodnodige transacties met het
ABP.
Sommige dagbladen spraken hier
schande van. De vrijspraak werd gezien
als een vrijbrief voor ambtenaren om te
frauderen. En het feit dat justitie twee
strafzaken niet doorzette als het van
stal halen van de bekende doofpot. De
zaken moeten worden afgemaakt in het
algemeen belang, schreef bijvoorbeeld
het dagblad Trouw. Al was het alleen
maar om naar de samenleving toe de
schijn te vermijden dat 'witte-boorden-
criminaliteit' loont.
Maffia
„Latinisering van het openbaar be
stuur", noemt de Limburgse hoogle
raar bestuurkunde dr. A. Korsten de
stroom van onfrisse zaken. Minister
Dales van binnenlandse zaken sprak
onlangs op een congres over „waak
zaamheid voor maffia-achtige praktij
ken". En die zijn niet voorbehouden
aan Limburg. Feitelijk weet niemand of
er in het zuiden van het land meer cor
ruptie voorkomt dan bijvoorbeeld in
Zuid-Holland. Cijfers zijn er alleen
over het aantal strafvervolgingen in het
land en dat zijn er slechts weinig. Hoe
veel ambtenaren en bestuurders jaar
lijks de laan uit worden gestuurd of een
tik op de vingers krijgen is niet bekend.
Laat staan het aantal onwelriekende
zaken dat in de doofpot belandt.
Krantenarchieven maken echter duide
lijk dat Limburg niet bepaald de enige
provincie is die wordt geolied met
smeergeld. Een willekeurige greep uit
de dossiers. De ambtenaar van rijkswa
terstaat in Den Haag, die tussen 1984
en 1991 minimaal zeven ton aan steek
penningen opstreek en hiervan een
klein kasteeltje in België opknapte. De
recherche van het ministerie van
VROM onderzoekt nog steeds het ge
knoei en de corruptie van ambtenaren
van het Amsterdamse departement
voor bouw- en woningzaken. De ge
meente Utrecht die een corrupte amb
tenaar van de dienst woningtoewijzing
vorig jaar met een kwart miljoen gulden
uit moest kopen. Het ontslag van een
Rotterdamse brigadier die vorig jaar
tachtigduizend gulden aanpakte van
mensen uit de gokwereld. Discutabele
declaraties van het Zeeuwse provinci
aal bestuur. „Corruptie is niet typisch
Limburgs of Brabants. Corruptie krijgt
een kans in gemeenten waar dezelfde
partij lang aan de macht is en een be
langenverstrengeling tussen bestuur en
gemeenschap is gegroeid. Een CDA-
dorp in Limburg is een goede voedings
bodem voor corruptie, maar een PvdA-
gemeente zoals Amsterdam even
goed", aldus dr. B. Hoetjes, hoofddo
cent bestuurskunde in Leiden.
Verloedering
Hoe groter de verbondenheid van be
stuurders met de lokale samenleving,
hoe groter het risico van corruptie. Wat
dat betreft is Limburg een risicovol ge
bied. Van oudsher zijn er nauwe con
tacten tussen bestuurders en burgers.
De wethouder is vaak ook bestuurslid
van de plaatselijke voetbalvereniging,
de fanfare, het bejaardenhuis of de mu
ziekschool die schreeuwt om een nieuw
onderkomen. Het dragen van meerdere
petten kan gemakkelijk tot onzuiver
handelen leiden. Korsten: „Lange tijd
konden colleges van burgemeester en
wethouders hun gang gaan. De ge
meenteraden waren vrij volgzaam, het
klimaat was weinig kritisch. De politiek
werd in de jaren '60 en '70 spaarzaam
gevolgd door zowel het publiek als de
journalistiek. Ondertussen zijn de nor
men en waarden in de samenleving ver
vaagd. En als er verloedering is in de sa
menleving, blijft het overheidsapparaat
daar niet van verschoond. Dat blijkt nu.
In Limburg, maar ook bij de Welzijns-
stichting in Den Haag".
Korsten hoopt dat colleges en raden
door de diverses affaires in het land
worden wakker geschud en zich gaan
beraden op wat wel kan en wat niet kan.
„Er moet echt een discussie komen
over de ethiek van ambtenaren en be
stuurders want het binnenlandse be
stuur staat op de tocht".
Minderwaardig
heidscomplex
Volgens Hoetjes zal de corruptie on
herroepelijk toenemen als de overheid
geen drempels opwerpt. De ambtenaar
is in verzoeking geraakt en moet er
weer van wordên doordrongen dat hij
één van de pijlers van de democratie is.
Tien, vijftien jaar geleden werd de over
heid ervaren als een neutraal, afstande
lijk orgaan dat boven de partijen stond.
Nu is er sprake van een meer horizonta
le verhouding. Uit de privatisering van
overheidstaken zijn nieuwe en intensie
ve relaties met het bedrijfsleven ge
groeid. En van de ambtenaar wordt ver
wacht dat hij doelgericht en flexibel te
werk gaat. Net als in het bedrijfsleven,
waar steekpenningen tamelijk gebrui
kelijk zijn. Hoetjes: „De overheid is
zichzelf negatief gaan bekijken. Ambte
naren voelen zich in een tweederang
positie. Ze zijn ontmoedigd en cynisch
en uit dat minderwaardigheidscomplex
kan gemakkelijk corruptie voortvloei
en. Heel lang hebben we gedacht dat
het Nederlandse ambtenarenapparaat
integer is. Dat corruptie alleen voor
kwam in landen zoals Italië en mis
schien ook nog in België, maar in geen
geval bij ons. Die zelfgenoegzaamheid
breek ons nu op. De overheid heeft het
gevaar van corruptie veel te lang ver
waarloosd en verzuimd drempels in te
bouwen. Een ambtenaar krijgt een re
glement in zijn handen geduwd waarin
staat dat het aannemen van steekpen
ningen 'onvoorwaardelijk' en 'ten
stengste verboden' is. Volstrekt onvol
doende. Ambtenaren moeten concrete,
praktisch bruikbare normen en ge
dragsregels krijgen want de grenzen
zijn zoek. Daar waar je als ambtenaar in
contact met de burger je onafhankelijk
heid verliest, moet de grens worden ge
trokken. Een ambtenaar moet zelfstan
dig kunnen beslissen en een cadeau
moet hij naar buiten toe kunnen verant
woorden. Dat kopje koffie kan dus wel,
maar een vakantiereisje niet".
Britse tafeldames
Idoor
BOB VAN HUËT
HAMPTON COURT - De brand die op
paasmaandag 1986 Engelands grootste
toeristenattractie teisterde begon in het
'armenhuis van standing'.
Zo bespotte koning William IV
anderhalve eeuw geleden de
appartementen op de derde etage van
paleis Hampton Court, een tiental mijl
stroomopwaarts van Londen. De
zogeheten 'Grace and Favour
Apartments' werden en worden nog
steeds toegewezen aan weduwen van
dienstbare en vooral eminente
onderdanen. Het vuur brak uit in de
slaapkamer van Lady Gale, weduwe van
generaal Sir Richard Gale. Ze zou een
sigaret hebben vergeten of per ongeluk de
kaars hebben omgestoten naast haar bed.
Ongewild offerde ze zich op voor een
koninklijke wens van een eerdere
bewoner, George III. Toen hij rond 1770
uittrok had hij zo'n hekel gekregen aan
het monumentale gebouw dat hij het niet
erg had gevonden „als het door brand
was verwoest".
Dr. Simon Thurley, 'de piepjonge
conservator van de Royal Historie
Palaces, zal het nooit hardop zeggen,
maar diep in zijn hart dankt ook hij Lady
Gale voor de aangerichte schade. Damk
zij de brand begon een van de grootste
restauratieprojecten van het naoorlogse.
Engeland en kon Hampton Court in
oorspronkelijke glorie worden hersteld.
Voor het eerst zijn de fameuze
Appartementen van de Koning nu geheel
toegankelijk voor het publiek. „Het is net
of William III elk moment weer kan
binnenkomen", glundert Thurley, die
heel Engeland afstroopte om de
inrichting weer op orde te brengen.
Nederlandse toeristen zullen bijzondere
interesse hebben voor een blik in de
privéverblijven van een prins van Oranje
die koning van Engeland werd, verwacht
de 29-jarige conservator.
De voor ruim 42 miljoen gulden
gerestaureerde zuidoost-vleugel van
Hampton Court werd onlangs heropend
door de eigenares, koningin Elizabeth.
Thurley: „Maar zonder de grote moed
van de Paleis Reddings Ploeg zou het
meubileren allemaal onbegonnen werk
zijn geweest. Tijdens de brand hebben ze
meubels letterlijk uit het vuur gesleept. De
laatste spiegel werd weggehaald toén dat
naar beneden kwam Hij wijst naar een
massieve kroonluchter die in duizenden
stukken uiteen spatte. Brokje voor brokje
werden de kristalsplinters uit de drab van
as, roet en bluswater gevist. Alvorens het
grote puzzelwerk kon beginnen moest het
kristal worden schoongemaakt,
gerepareerd of vervangen. Moderne
technieken lieten de restaurateurs
wonderen verrichten. Van op het oog
verkoold houtsnijwerk kon toch meer
dan de helft worden hersteld.
Geluk bij een ongeluk was dat Hampton
Courts schitterende wandtapijten waren
weggehaald voor een schoonmaakbeurt.
Was dat niet gebeurd dan waren ze niet
alleen definitief verloren maar hoefde
koningin Elizabeth ook niet 'Apeldoorn
te bellen, want het interieur van de
koninklijke paleizen is niet verzekerd. De
fenomenale verzekingspremie voor het
bezit zou buiten alle proporties zijn.
Tijdens de zes jaar durende restauratie
werden enige bijzondere ontdekkingen
gedaan. Hofarchitect Sir Christopher
Wren (1632-1723) liet tonnen schelpen in
de plafonds aanbrengen voor
geluidsisolatie. Achter de wandpanelen
werd eind 16e-eeuwse graffiti gevonden
en handafdrukken die mogelijk van de
architect zelf zijn. Van het begin van deze
eeuw dateerde een geladen revolver die
uit een andere wand te voorschijn kwam.
Een tip bracht Simon Thurley op het
spoor van 17e-eeuwse kopieën van de
kolossale Raphaels die ooit in deze
paleisvleugel hingen maar in de 19e eeuw
werden verhangen naar het South
Kensington Museum thans Victoria en
Albert Museum) in Londen. De
opgerolde doeken lagen op zolder van het
Ashmolean Museum in Oxford. De
curator kon zijn geluk niet op: de
Appartementen van de Koning konden
werkelijk weer in hun oude glorie worden
hersteld.
De opening van de tot dan voor het
publiek gesloten 'private rooms' is voor
Hampton Court, dat meer dan een
miljoen bezoekers per jaar trekt,
natuurlijk een extra attractie. Slechts
weinig stoelen stonden en staan er in de
verschillende vertrekken om de simpele
reden dat het ondenkbaar was te gaan
zitten in het bijzijn van de vorst. Van de
meest particuliere kamers hadden alleen
Willem III en zijn opperkamerheer, de
graaf van Portland, de sleutel. Aardig is te
zien dat de Engelse koning twee
slaapkamers had: één met een groot
decoratief staatsiebed en één normaal
bed waarin hij echt sliep. Willem zag
naakte engelen vanaf zijn kussen en zijn
nachtkast was verguld.
In de kasten van de koning liggen
originele schaak- en backgammonspelen,
wijnglazen en karaffen. Willem/William
en koningin Mary Stuarthielden van
schilderkunst, getuige hun particuliere
collectie met werk van Van Dijck, Titiaan
en Veronese.
In Willems particuliere eetkamer heeft
Thurley nog een stuntje bedacht door de
tafel te laten dekken met één van de
gearchiveerde menu's die hofkok Patrick
Lamb ooit bereidde. Een
(geplastificeerde) piramide van fruit geeft
een idee van de overdaad aan tafel.
Ondanks een broze gezondheid was de
koning ook op ander terrein een kiese
snoeper. Samen met vrienden mocht
William tijdens het diner graag naar de
levensgrote portretten kijken van de
knapste vrouwen uit Mary's hofhouding.
Voor het eerst sinds de 18e eeuw zijn de
dames van de zogeheten 'Kneller-reeks'
weer op hun oude plaats.
Boven:
In het lieflijke
Limburg zou
sprake zijn
van
'latinisering'
van het
openbaar
bestuur.
FOTO: SP
Links:
Drs. W.
Vossen,
burgemeester
van het
Zuidlimburgse
Gulpen. Tegen
Vossen is
onlangs een
gerechtelijk
vooronderzoek
gestart wegens
mogelijke
belasting
delicten en het
giften.
m FOTO: ANP
Concrete gedragsregels, meer interne
controle en een betere communicatie
tussen ondergeschikten en chefs zijn de
maatregelen die volgens Hoetjes amb
tenaren van corruptie moeten weer
houden. „De lelijke incidenten die bo
ven water zijn komen drijven, kunnen
het begin zijn van een remoralisatie.
Aan de hand van missers moet ambte
naren duidelijk worden gemaakt wat
wel en wat niet kan. Uit dat aanschou
welijke onderwijs moet uiteindelijk een
normbesef groeien en een gevoel van
eigenwaarde. Vroeger stond je als amb
tenaar op de bovenste sporten van de
maatschappelijke ladder. We hoeven
niet terug naar de ambtenaar als god
heid, maar ambtenaren moeten er wel
van doordrongen zijn dat zij in dienst
staan van het algemeen belang en de
handhaving van de rechtsorde. Ik ver
moed dat Dales wel wat preventieve
maatregelen zal treffen zodat we voor
het jaar 2000 met trots op een verjaar
dagsfeestje kunnen zeggen: ik werk
voor de overheid".
Klokkeluiders
De BVD is inmiddels een oriënterend
onderzoek gestart naar corruptie in Ne
derland. En minister Dales heeft de
Vereniging van Nederlandse Gemeen
ten uitgenodigd voor een gesprek over
machtsbederf, normvervaging en het
lijdzaam toekijken van overheidsdiena
ren. „Want Nederland heeft meer vol
gers dan klokkeluiders. Ambtenaren
zijn eerder geneigd een oogje toe te
knijpen dan aan de bel te trekken",
meent Korsten.
De Ambtenarencentrale is niet van
plan het initiatief te nemen in de dis
cussie over de normen en waarden van
ambtenaren. „Remoralisatie is een po-
- litieke discussie. Ambtenaren zijn in
derdaad ontmoedigd en cynisch, maar
dat is de schuld van de politiek die het
heeft laten afweten. Eerst heeft zij al
lerlei taken afgeschoven en ambtena
ren gevraagd om een meer klantgerich
te en bedrijfsmatige aanpak. Maar
ambtenaren kunnen vaak niet klantge
richt optreden want dan laten ze hun
oren hangen naar belangengroeperin
gen. En nu krijgen ambtenaren de
schuld, terwijl wij al heel lang aandrin
gen op een duidelijke taakomschrijving
door de politiek".
