Wandelen in teken van taal
ra»
Unieke atlas in
paleis op de Dam
EeidaeCouttmt
LEVEN WELZIJN
Loire-
streek
heeft
meer dan
kastelen
Geologisch Museum Artis vertelt
levensverhaal van Moeder Aarde
WOENSDAG 29 JULI 1992
De toeristische boom heeft
vele takken. Van berm- en
massatoerisme tot 'groene'
en cultuur-historische ont
dekkingsreizen.
De Culturele Raad Overijssel
heeft daar samen met de VVV's
van Kampen, Ommen en Oot-
marsum een nieuwe variant
aan toegevoegd: het taaltoeris-
me. Onder het motto 'Woord
makers in de winkel' zijn in de
drie Overijsselse plaatsen veer
tig winkeletalages ingericht
met getekende portretten en
attributen die betrekking heb
ben op zogeheten 'eponiemen'.
Dat zijn produktnamen, ont
leend aan personen. Zo dankt
bijvoorbeeld een van de be
langrijkste Nederlandse aard
appelrassen, het bintje, zijn
naam aan een Fries school-
meiske. Zij zat aan het begin
van deze eeuw in de klas bij
Kornelis Lieuwe de Vries uit
Suameer. In zijn vrije tijd was
deze 'bovenmeester' een ver
woed aardappelkweker. Toen
hij in 1905 in glazen potten, ge
maakt van afgedankte feest
verlichting, een aardappelras
kweekte dat groot van stuk,
goed van smaak, goed te koken
en niet kruimig was, noemde
hij het naar de ijverigste krui
mel uit zijn klas, Bintje Jans-
Doordrenkt
Onze taal is doordrenkt met
eponiemen. Een voorbeeld:
De saxofonist wreef over zijn
buik die de spencer onder zijn
colbert deed bollen. Hij had
trek. Zou 'ie een sandwich ne
men, of iets stevigers? Hij koos
een chateaubriand, met een
Bloody Mary als aperatief en
een peche melba toe.
Achter dit alineaatje gaan ze
ven historische personen
schuil en een reeks anecdotes.
De saxofoon uit ons voorbeeld
is genoemd naar zijn uitvinder,
de Belg Antoine Joseph Sax,
die de verouderde ventielbeu
gel nieuw leven inblies. De
mouwloze spencer dankt zijn
naam aan de Engelse graaf
George John Spencer (1758-
1834). Deze minister van mari
ne viel op een avond voor de
open haard in slaap. Een mouw
van zijn trui vloog in brand.
Om het evenwicht te herstel
len scheurde hij de andere er
ook maar af.
Een Franse collega van Spen
cer, de Franse minister van fi
nanciën Jean Baptiste Colbert,
drukte zijn stempel op de he
renmode. Hij droeg als eerste
een jas zonder panden, het col
bertje.
De sandwich herinnert aan de
gokker graaf van Sandwich.
Die was in 1762 zo in de ban
van het spel dat hij de kaartta
fel niet wilde verlaten. Daarom
liet hij het vlees van de avond
maaltijd tussen twee sneetjes
brood opdienen. De dikke bief
stuk van ossehaas, die bekend
staat als de chateaubriand,
houdt de herinnering levend
aan de Franse schrijver, diplo
maat en staatsman Frangois
René graaf van Chateaubriand
(1768-1848), die zich in de bui
tenechtelijke sponde harts
tochtelijk overgaf aan de ver
lokkingen des vlezes. Een cha
teaubriand bracht de levensge
nieter daarna weer op krach
ten.
In een poging het katholicisme
in Engeland te herstellen liet
koningin Mary I (1516-1568)
vele vooraanstaande protes
tanten op de brandstapel roos
teren. Haar bloedige bewind
leverde haar de bijnaam
Bloody Mary op. Die leeft voort
in een mixdrankje van wodka
en tomatensap.
Helen Porter Mitchell was een
heel wat vrediger typetje. Deze
Australische operazangeres
trad op onder de artiesten
naam Melba, afgeleid van Mel
bourne. Vanaf 1918 mocht zij
de Engelse titel Dame voeren
en stond zij bekend als Dame
Melba. Deze bepaald niet ijs
koude lady kreeg het eens aan
de stok met Georges-Auguste
Escoffier, de beroemde chef
kok van het Savoy hotel in
Londen. Tijdens een galasou
per wilde de zangeres peches
flambees als dessert, maar Es
coffier stond er op ijs te server
en. Deze onenigheid eindigde
in een culinair compromis: een
nieuw gerecht, bestaande uit
roomijs met gepocheerde per
zikken. Als dank voor deze op
lossing gaf Lady Melba toe
stemming om dit nieuwe ge-
De taaltoeristische
wandelingen
voeren langs de
fraaiste
monumenten van
Ommen,
Ootmarsum en
Kampen, waarvan
de bekende
Koornmarktspoort
in de route is
opgenomen.
FOTO: WV
Kampen
recht naar haar te noemen: Pe
che Melba.
Bij de taairoute hoort een vlot
geschreven gidsje. Daarin pas
seren veertig woordmakers de
revue. Er zitten oude beken
den tussen, als Ampère, Cha
nel, Diesel, Dunlop, Gilette, de
zoetekauw baron Hop (van het
Haagse hopje), de fotograaf
Kiek (van het 'kiekje'), Kneipp,
Pasteur en Watt. Ook minder
bekende eponiemen komen
aan bod. Nicotine bijvoorbeeld,
genoemd naar de Fransman
Jean Nicot, die in het midden
van de 16e eeuw de tabaks
plant in Europa introduceerde.
De taaltoeristische route be
steedt ook aandacht aan de uit
gever en schrijver van de eer
ste moderne reisgids, de Duit
ser Karl Baedeker. Piloten van
de Luftwaffe die in 1941 en
'Woordmakers in de winkel' laat de wandelaar kennis maken met
onder meer de saxofoon, uitgevonden door Antoine Joseph Sax
met als grootste telg de bassaxofoon.
FOTO: SP
1942 Engelse steden als Bath,
Canterbury en Norwich bom
bardeerden, gebruikten 'de
Baedeker' om opzettelijk doe
len van groot cultuurhistorisch
belang uit te kiezen. Op die
manier wilden zij de geallieer
de bombardementen op Keu
len en Lübeck wreken.
Een aantrekkelijke wandel
route rijgt de veertig etalages
met eponiemen aaneen. De
wandelaar maakt op die wijze
ook kennis met de belangrijk
ste historische panden en plek
jes van Kampen, Ommen en
Ootmarsum. De route stimu
leert dus zowel de belangstel
ling voor de Nederlandse taal
als voor de geschiedenis. Voor
de jury van de ANWB/NBT
Toerisme Trofee 1992 was dat
een reden om de initiatiefne
mers een pluim op de hoed te
steken. Het project kreeg een
eervolle vermelding.
De wandelroute en het eponie
mengidsje kosten 3,50. Aan
'Woordmakers in de winkel' is
ook een prijsvraag verbonden.
In augustus kan de route wor
den gelopen in Kampen en in
Ommen en in Ootmarsum in
september en oktober. Infor
matie is verkrijgbaar bij de
VW Kampen, telefoon 05202-
13500.
Wijn uit de streek
van de Loire is
bekend, maar het
gebied is ook
vermaard
vanwege zijn
vruchtentaarten
waarin appelen,
pruimen,
abrikozen,
perziken, peren,
aardbeien,
frambozen en
kersen worden
verwerkt.
FOTO: EPA
Ij
1
Veel mensen zullen het Loi-
re-gebied kennen vanwege
de vele kastelen die langs
deze Franse rivier staan.
Maar behalve deze gebou
wen, die overigens zeker een
bezoek waard zijn, zijn er
meer dingen in dit gebied te
zien.
Zo is het bijvoorbeeld mogelijk
per auto het hele stroomgebied
te volgen en te zien hoe de ri
vier fraai slingerend door het
landschap stroomt.
Behalve de Loire zijn er ook be
paalde steden in deze streek de
moeite waard: Anger met een
prachtig kasteel en een goti
sche kathedraal, Tours, Blois
en natuurlijk Orléans, de stad
die sommigen zich zullen her
inneren van Jeanne d'Arc.
Per auto, maar ook per fiets
zijn er hier mooie tochten te
maken. De streek is over het al
gemeen zacht glooiend, waar
door een fietstocht geen mar
teltocht hoeft te worden.
Natuurlijk ontkomt de bezoe
ker hier niet aan de vele kaste
len die aan de Loire staan. Het
klimaat en het vredige land
schap zorgden er voor dat de
Franse adel in de vijftiende
eeuw het hectische Parijse le
ven verruilde voor de kastelen
van deze rivier. Van deze mees
terwerken in renaissance-stijl
zijn er nog ongeveer honderd
twintig bewaard gebleven. Het
kasteel Chambord met zijn
vierhonderdveertig kamers»
wordt wel als het beroemdste
beschouwd.
In de tijd dat het kasteel Che-
nonceau werd gebouwd, ont
vingen de belastingontvangers
ongetwijfeld nog topsalarissen,
want de opdrachtgever van dit
stulpje, Thomas Bohier, be
kleedde in die tijd zo'n functie.
Overigens was het niet hij,
maar zijn vrouw Cathérine
Briconnet die de bouw van het
kasteel op zich nam, omdat
haar man zo vaak op dienstreis
was.
Zij bleek in sommige opzichten
praktischer ingesteld te zijn
dan de architect èn zorgde er
bijvoorbeeld voor dat de af
standen tussen de keukens en
eetzalen niet al te groot waren.
Op die manier sleten de
schoenzolen van het personeel
heel wat minder dan in sommi
ge andere kastelen het geval
was.
Behalve Cathérine Briconnet
hebben ook andere vrouwen
een belangrijke rol gespeeld in
de geschiedenis van Chenon-
ceau. Koning Hendrik II, die
getrouwd was met Cathérine
de Medicis, schonk het kasteel
aan zijn minnares Diane de
Poitiers. De tuin die zij heeft
aangelegd, wordt samen met
die van het kasteel Villandry
als een van de mooiste van het
hele gebied beschouwd. Toen
Hendrik II bij een ongeluk om
het leven kwam, nam Cathéri
ne de Medicis wraak door de
minnares van haar man uit het
kasteel te zetten en te verban
nen naar het nogal sombere
kasteel Chaumont.
In de jaren daarna heeft Cathé
rine het kasteel Chenonceau
verder verfraaid, onder meer
door de bouw van de zestig me
ter lange galerij over de Cher,
de zijrivier van de Loire waar
dit kasteel aan ligt.
Er wordt overigens veel aan
dacht besteed aan de instand
houding van de kastelen: de
meeste kunnen worden be
zocht en 's zomers zijn in som
mige ervan klank- en lichtspe
len te bewonderen.
Kasteel- en routebeschrijvin
gen zijn bij de ANWB en de
boekhandels te verkrijgen. Een
daarvan is de groene Michelin-
gids 'Chateaux de la Loire'.
Zacht klimaat
De Loire-streek heeft een
zacht klimaat, prima weer dus
voor een vakantie. Bovendien
is de fruitteelt en de wijnbouw
hierdoor tot bloei gekomen.
Terwijl de Provence de groen
tetuin van Frankrijk wordt ge
noemd, is het Loire-dal de ba
kermat van de fruitteelt. De fa
meuze appeltaarten van de De
moiselles Tatin, de pruneaux
van Tours en de vruchtentaar
ten met abrikozen, perziken,
peren, aardbeien, frambozen
en kersen hebben hun oor
sprong in de Loire-streek.
De bij ons bekende pruimen
'reine claudes' hebben hun
naam te danken aan een ver
woed tuinierster: de zeer ge
liefde koningin Claude de
France, echtgenote van Frans
I. Ook onze goudreinette is
naar haar genoemd (reinette
betekent koninginnetje).
Wat de wijnbouw betreft zijn
Muscadet, Rosé d'Anjou, Vou-
vray, Saumur, Touraine en
Sancerre wel de meest bekende
wijnsoorten uit dit gebied. Het
zijn over het algemeen droge,
witte wijnen van hoge kwali
teit.
Tot de bekendste produkten
van de Loire-keuken behoren
wildgerechten uit de Sologne
(zoals civet de lièvre: hazepe-
per), rillettes de porc (een soort
paté van tot draadjes gekookt
varkensvlees met spek), zoet
watervisgerechten, peren in
rode wijn en pruimen in witte
wijn. Ook met fruit bereide
vlees- en wildschotels, zoals ca
nard a l'orange en onderstaand
gerecht, behoren tot de popu
laire gerechten uit deze streek.
Idoor
AAP STRUIJS
De aarde schokt voortdu
rend. Ook vandaag zijn er
weer duizenden aardbevin
gen geweest. Of liever gezegd
bevinkjes, want meestal zijn
het niet meer dan vluchtige
fronsjes op het gerimpelde
gelaat van Moeder Aarde.
Wereldschokkende rampen, zo
als in 1976 in het Chinese Tang-
Shan, waarbij 750.000 mensen
om het leven kwamen, zijn ge
lukkig een unicum. Dat geldt
ook voor aardbevingen in onze
streken. Hooguit een paar keer
per eeuw wordt ons land opge
schrikt door een natuurramp
van het kaliber die eerder dit
jaar half Nederland uit de slaap
rukte en voor tientallen miljoe
nen guldens schade aanrichtte.
Toch trilt ook ons land perma
nent op zijn grondvesten. Dat is
te zien in het nieuwe Geolo
gisch Museum in de Amsterd-
samse dierentuin Artis. In één
van de drie zalen staat een seis
mometer, waarmee weten
schappers permanent de pols
van Moeder Aarde voelen. Het
supergevoelige apparaat regis
treert feilloos de trillingen van
de ontelbare aardbevingen en
bevinkjes die door de aarde ja
gen. De harteklop van de bodem
verschijnt als schichtige lijntjes
op een strook papier en op een
kleurig beeldscherm.
De seismometer vormt één van
de vele aantrekkelijke onderde
len van de permanente tentoon
stelling 'Genesis in Artis'. Die
neemt de bezoeker in reuzen
stappen mee door het familie
album van Moeder Aarde. Het
nieuwe museum laat zien hoe
de aarde 4,6 miljard jaar gele
den ontstond door de samen
klontering van stof en gruis uit
de oerknal. Er wordt uitvoerig
ingegaan op de oorzaak en de
gevolgen van continentver
schuivingen, aardbevingen en
vulkaanuitbarstingen, de wer
king van de aardse thermos
taat. Ook zijn de bouwstenen
van onze planeet te zien: van de
meest gangbare gesteenten, tot
adembenemende kristallen en
mineralen, waaronder fluores
cerende die spookachtig oplich
ten in het donker; een lichtend
voorbeeld dat de natuur ook
een geniaal kunstenares is.
Levensverhaal
Maar het boeiendst is natuur
lijk het verhaal over het leven
op aarde: van de eerste herken
bare sporen van leven, via de
ontwikkeling van het leven in
zee, gevolgd door die op het
land, tot het ontstaan en de op
komst van de zoogdieren. Wat
In het Geologisch Museum is de schedel te zien van één van onze
voorouders, de Neanderthaler.
FOTO:SP
hier in één zinnetje is samenge
bald omspant in werkelijkheid
een periode van meer dan drie
miljard jaar. Het Geologische
Museum illustreert dat levens
verhaal met replica's en origi
nele fossielen, schedels, skelet
ten en afbeeldingen uit alle
hoofdstukken van de aardse ge
schiedenis.
Er zijn heel nietige voorbeelden
van leven te zien, bijvoorbeeld
overblijfselen van blauwgroene
algen, stromatolieten genaamd,
die drie miljard jaar geleden de
eerste vormen van leven vorm
den. Maar ook kolossen, zoals
een zeven meter lang skelet van
de Stegosaurus, een dinosau
riër die 145 miljoen jaar geleden
op dit ondermaanse rond-'
stampte en een 2,5 meter hoog
en drie meter lange skelet van
een reuzenhert dat zo'n 12.000
jaar geleden ook onze streken
Natuurlijk toont het Geolo
gisch Museum ook de schedel
van één van onze voorouders,
de Neanderthaler. Zo'n kwart
miljoen jaar geleden verscheen
de moderne mens ten tonele. De
Homo Sapiens komt dus eigen
lijk nog maar net kijken, maar
heeft met name de laatste 100
jaar méér schade aangericht
dan in de ruim 3.000.000.000
jaar ervoor. Overbevolking, in
dustrialisatie, uitputten van
energiebronnen, ontbossing en
zovoort brengen het leven op
aarde steeds dichter bij de af
grond. En dat is de spiegel die
het Gelogische Museum Artis
de bezoekers voorhoudt. Met
een reusachtige opengewerkte
klok maakt de expositie duide
lijk dat het leven (biosfeer), het
water (hydrosfeer), dampkring
(atmosfeer) en de vaste aarde
(geosfeer) op elkaar inwerken
en een eenheid vormen. Als een
van de raderen hapert staat de
klok stil. Het motto van nieuwe
museum dat bij de hoofdingang
is gepenseeld luidt daarom:
,,Het leven beïnvloedt de Aarde.
De Aarde beïnvloedt het leven.
Gekookte steen
Het is de vraag of jeugdige be-
zoekertjes van die boodschap
doordrongen raken. De presen
tatie van 'Genesis in Artis' is
namelijk niet eenvoudig. Kin
deren zullen vooral aangespro
ken raken door details, de in
drukwekkende skeletten bij
voorbeeld, of de ragfijne fossie
len en schitterende mineralen
uit het kunstatelier van Moeder
Aarde. Veel indruk maakt ook
ook de 'schacht' die een blik in
het gloeiende binnenste van de
aarde gunt. Het magma kolkt
en kookt. Onderaards gerom
mel versterkt het mysterieuze
beeld. Een jongetje met een
stemband waarvan het profiel
duidelijk is gesleten op de klin
kers van de Amsterdamse taai
straat, voorziet het hellevuur
van een geheel eigen ondertite
ling: „Krijg nou wat, gekookte
steen met bubbels".
Het nieuwe Geologisch Mu
seum vormt de verbindende
schakel tussen het Artis Plane
tarium, het Zoölogisch Museum
en de dieren en planten in de
dierentuin. Alles is met één
kaartje toegankelijk. Geopend:
dagelijks 9-17 uur. Entree: vol
wassenen 17,50, kinderen 4
t/m 9 jaar 10. Artis is vanaf
Amsterdam CS te bereiken met
tramlijn 9.
Op 't randje
HERMAN JANSEN
Bijna zagen we iemand doodvallen. En nog iemand,
en nog iemand. De toeristenstroom naar de republiek
Ierland kwam afgelopen maand slechts rustig op
gang, dus op uitvallers zat haar groene schatkist niet
te wachten. Maar boven op de Cliffs of Moher, die
maximaal 220 meter steil oprijzen uit de Atlantische
Oceaan, leken veel Europese vakantiegangers
Ierland (en daarmee het aardse leven) via de westkust
te willen verlaten. Netzoals ons groepje wandelaars
hadden zij hun auto's achtergelaten op een
parkeerterrein dat op veilige afstand ligt van de
'dodelijke rand'. Niet zoals wij kwamen zij drie
meter één lichaamslengte plus ruim een meter
spelingvoor wanneer je mocht vallen' voorde
rand van de klif tot definitieve stilstand. Of deze
mensen nu levensmoe waren of blind, te avontuurlijk
of dom, dat weet ik niet. Op de goed gelukte foto 's die
wij veilig vanachter een leistenen plaat hebben
kunnen nemen, zie je nog eens goed waarom onze
maag zich op die momenten omdraaide in ons
lichaam. Een Italiaanse twintiger stond precies op
het randje, keek naar beneden waarde beroemde
'puffins'hun vliegkunsten vertoonden temidden van
losse rotsblokken en keerde zich vervolgens om naar
zijn publiek. Hij zwaaide en was te veel macho om te
kunnen denken, laat staan om aan gevaar te kunnen
denken. Hij viel niet, maar je zou hem een schrikval
van twintig meter hebben gegund. Nog akeliger werd
het, toen diverse vaders met hun kinderen
doodgemoedereerd naar de rand van de klif liepen,
waarna een gezamenlijk bukken begon. Gewoon, met
je losse slippers op het afbrokkelende randje bukken
om ruim 200 meter naar beneden te kunnen kijken.
Waar een kolkende zeemassa en zwarte rotsen als een
psychologische magneet aan je trekken: 'Kom bij ons,
spring dan toch, val te pletter, kom nou toch
En daar staan ze dan, die vaders met hun kinderen.
Naar Ierland gekomen voor dat pastorale: groene
heuvels, heide, schapen, lammetjes, oude bruggetjes
en snelstromende riviertjes. Nu staan ze op 't randje
van de dood. Eén zuchtje... Eén windje... Eén
duwtje... Eén aanvalletje spit...
Die dag hebben we niemand zien vallen. Maar het
aantal risicofiguren was in één uur al zo groot, dat
navragen bij de politie of er wel eens toeristen in de
diepte verdwijnen overbodig was. In de
dichtsbij zijnde pub kwamen we 's avonds weer wat
bij van de schrik. Niet dank zij Irish stew,
weggespoeld met Guinness, maar dank zij Paddy
whiskey, weggespoeld met Jameson whiskey, en
nieuwe Ierse vriendschappen. Kenden wij die mop al
van dat verliefde stelletje dat op de Cliffs of Moher
bukte En kon die mop wel ofwas-ie op het randje
,,Er overheen", gierde een Ier het uit van de pret.
„Maar met moppen geeft dat niet, die zijn niet
gevaarlijk ".En de hele bar lachte zich dood.
Na meer dan 250 jaar
is een van 's werelds
mooiste atlassen van
uit Wenen terugge
keerd naar Amster
dam. De kaartenver
zameling van onschat
bare waarde werd in
de zeventiende eeuw
samengesteld door
Laurens van der Hem
(1621-1678).
Deze Amsterdamse ad
vocaat was een gedreven
verzamelaar van teke
ningen, gravures, kaar
ten en boeken. Zijn om
vangrijke collectie is als
enige grote platenverza
meling uit de Gouden
Eeuw bewaard gebleven
en is nu onder de titel
'Een wereld in het klein,
de atlas van Laurens van
der Hem' te zien in het
Koninklijk Paleis op de
Dam. De tentoonstelling
duurt tot en met 6 sep
tember.
Ook het interieur van
het Koninklijk Paleis is
een bezoek meer dan
waard. Het werd in de
Gouden Eeuw gebouwd
als stadhuis van Amster
dam. Het bevat een rijk
dom aan beeldhouw
werk. Indrukwekkend
zyn vooral de dertig me
ter hoge Burgerzaal en
de Vierschaar, waar tot
in de 18e eeuw de dood
vonnissen werden uitge
sproken. Het paleis is
dagelijks geopend van
12.30 tot 17.00 uur.
Affiches
Amnesty International
verzet zich al meer dan
dertig jaar tegen schen
dingen van de mensen
rechten, waar ook ter
wereld. Affiches vormen
een indringend middel
om de boodschap onder
de aandacht te brengen.
In het Verzetsmuseum
in Amsterdam is tot en
met 23 augustus een se
lectie van vijftig origine
le affiches uit het archief
van de mensenrechten
organisatie te zien.
Veel van de affiches zijn
gemaakt door interna
tionaal gerenommeerde
kunstenaars, zoals Pi
casso, Lucebert en Con
stant. Heel indringend
zijn de ontwerpen waar
van de maker onbekend
is gebleven. Bij het zien
van de afbeeldingen van
prikkeldraad, tralies en
geketende duiven dringt
de gedachte zich op hoe
het met de anonieme
kunstenaars is afgelo
pen. Hebben zij dit werk
met vervolging en mis
schien zelfs met de dood
moeten bekopen? Op en
kele affiches is de som
berheid verweven met
een sprankje hoop. Op de
afbeelding van Millor
bijvoorbéeld laat een ge
vangene vanuit zyn
grauwe cel een reusach
tige bontgekleurde vlie
ger op, die fel afsteekt te
gen de diepblauwe he
mel.
Het Verzetsmuseum,
Lekstraat 63 in Amster
dam is geopend van dins
dag tot en met vrijdag
van 10 tot 17 uur, zater
dag en zondag van 13 tot
17 uur.
Europa
Tot en met 23 augustus
biedt het museum Flehi-
te in Amersfoort bezoe
kers de mogelijkheid om
een mini-tour door Eu
ropa te maken. Met bei
de benen op de grond
kan men vanuit de lucht
alles bekijken. De ten
toonstelling 'Europa in
karton' heeft namelijk
de meest bijzondere ge
bouwen uit 36 Neder
landse en 15 Europese
plaatsen in karton staan
als kant en klare bouw
platen. Voor meer infor
matie: 033-619987.
