De trucendoos van minister Andriessen
Waarom het reizen met 'gratis'
OV-kaart een dure grap wordt
Amsterdam zette aids
in een 'bredere context'
li
Hirsch Ballin: ingrijpen op St. Maarten geen kolonialisme
foidaeSou/icmt
BINNENLAND
ZATERDAG 25 JULI 1992
DA-minister Koos Andries
sen was de afgelopen twee
reken niet te benijden.
Moest hij de overname van
fokker door Dasa nu wel of
Siiet laten doorgaan?
Jaarom was de beslissing voor
Ie bewindsman zo moeilijk?
Omdat hij als een moderne
Odysseus tussen Scylla en Cha-
rybdis moest zien door te varen.
Met als extra handicap de we-
énschap dat hij één van beide
léemonsters zelf had helpen
cheppen. Als oud-ondernemer
iad Andriessen zich immers
van harte achter het standpunt
van zijn voorganger De Korte
geschaard dat Fokker zo snel
nogelijk onafhankelijk moest
vorden van de Nederlandse
iverheid. Het gaat niet aan een
jewoon commercieel bedrijf
Karlijks voor tientallen miljoe-
in ten laste te brengen van de
belastingbetalers, als talloze
andere bedrijven het zonder die
steun moeten doen, meende
Andriessen.
Dus veerde hij eind februari
verheugd op toen Fokker-top
man Eric Jan Nederkoorn hem
kwam vertellen dat het Deut
sche Aerospace grote belang
stelling had getoond voor Ne
derlands enige vliegtuigfabriek.
Dasa, een onderdeel van het
schatrijke Daimler-Benzcon-
cern, was wellicht één van de
heel weinige vliegtuigbouwers
die voldoende geld in kas had
om Fokker over te nemen. Die
veronderstelling van Andries
sen en Nederkoorn bleek juist.
Zonder met de ogen te knippe
ren legde Dasa-topman
Schrempp een klein miljard
gulden op tafel. Met als enige
verlangen: 51 procent van de
Fokker-aandelen
Politicus
Maar Andriessen is niet alleen
ex-ondernemer, hij is ook politi
cus. Hij realiseerde zich dat het
omzeilen van Scylla hem bin
nen het bereik van Charybdis
zou kunnen brengen. Vooral
door toedoen van Frans Swart-
touw, de voorganger van Ne
derkoorn, is Fokker een heel
bijzonder bedrijf geworden. De
media berichten erover als gaat
het om het Nederlands elftal.
Zo'n stukje nationale trots mag,
hoeveel geld het ook kost, ei
genlijk helemaal niet verkocht
worden, vindt menig vaderlan
der.
Daarbij komt dat Dasa uitgere
kend Duits is. Veel Nederlan
ders krijgen nog steeds een
wrange smaak in de mond als
zij denken aan de Duitse vlieg
tuigindustrie. Per slot waren
het haar produkten die in mei
1940 Rotterdam in de as legden.
Onder journalisten deed deze
week al de 'grap' de ronde dat
het eerste produkt van Fokker-
/Dasa de 'F-40-45' zal gaan he
ten.
Met andere woorden: 'ja' zeg
gen tegen het aanbod van
Schrempp zou slecht kunnen
vallen bij het Nederlandse pu
bliek. En als de vox populi zo
spreekt, dan is op klompen aan
te voelen dat de Tweede-Ka
mercommissie voor economi
sche zaken een soortgelijke re
actie zal vertonen, zeker als
daar een oranjeklant als de
christen-democraat Wim Mate-
man zitting in heeft.
Andriessen begon dus eisen te
stellen aan Dasa. De Duitsers
mochten Fokker alleen kopen,
als zij garanties boden. De Ne
derlandse regering claimde het
recht te verbieden dat Dasa gro
te delen van de nu nog Neder
landse onderneming zou ont
mantelen en zou overbrengen
naar München of een ander
deel van de Bondsrepubliek.
Door zo'n ingreep zou Fokker
immers de status van zelfschep-
pende vliegtuigindustrie verlie
zen. Bovendien zouden dan
heel belangrijk voor de vak
bonden en dus voor regerings
partij PvdA de ruim twaalf
duizend arbeidsplaatsen bij
Fokker-Nederland ernstig op
de tocht komen te staan.
Andriessen kon zich opstellen
als de opperbaas van de vlieg
tuigfabriek, omdat de regering
26 van de 50 prioriteitsaande
len bezit. Daarmee beslist zij in
laatste instantie over de koers
van Fokker. Voorzitter Neder
koorn van de raad van bestuur
restte de afgelopen dagen niet
veel anders dan een beetje de
krant lezen.
Mussert
Daar zal hij niet vrolijk van zijn
geworden. Volgens het meren
deel van de dagbladpers bleek
uit de opstelling van Andries
sen dat Nederkoorn heel slecht
had onderhandeld met Dasa.
Zelfs werd hier en daar gesug
gereerd dat Eric Jan zich door
Schrempp had laten belonen
(met een fraaie positie in het
toekomstige Fokker/Dasa) om
een voor de Duitsers zo gunstig
UTRECHT Het is niet
[moeilijk om een doorsnee
student het schuim op de lip
pen te toveren. Neem tegen
over hem of haar plaats in
één van de overvolle trein-
coupé's die de NS kent en
spreek de woorden: „Reist
dat nou lekker, met zo'n gra
tis OV-jaarkaart"? Dikke
kans, dat je die geplastifi
ceerde kaart luttele seconden
later naar je hoofd gesmeten
tójgt.
Want gratis, zo hebben de stu
dentenvakbonden van meet af
aan verontwaardigd geroepen,
is de OV-jaarkaart allerminst.
Het feit dat er geen prijs op de
vervoerskaart is afgedrukt
neemt niet weg dat vanaf de dag
van invoering maandelijks
62,50 op de basisbeurs van
elke student wordt ingehouden.
Dat lijkt misschien weinig (een
'gewone' OV-jaarkaart kost al
gauw tweeduizend gulden),
maar is het niet.
Noch de overheid, noch de ver
voersbedrijven hoeven een cent
bij te passen voor het 'gratis'
openbaar vervoer van 600.000
studenten. Integendeel: de OV-
operatie heeft het ministerie
van onderwijs geen windeieren
gelegd. Omdat de vervoersbe
drijven tesamen 400 miljoen
gulden voor het vervoerscon-
tract rekenen, en het ministerie
voor zo'n 450 miljoen gulden
minder aan basisbeurzen uit
keert, resulteert een netto be
sparing van circa 50 miljoen per
jaar. De glimlach was dan ook
niet van het gezicht van onder
wijsminister Ritzen te beitelen
toen hij het contract met de ver
voerders afsloot.
Ook voor de NS en streekver-
voerbedrijven leek het mes aan
twee kanten te snijden. Ener
zijds kregen ze er in één klap
600.000 klanten bij. Aan de an
dere kant wezen de calculaties
van NS en de streekvervoerders
uit dat ze er financieel niet
slechter van zouden worden.
Omdat niet alle studenten hon
derden kilometers van hun uni
versiteit wonen en bovendien
ook reizen op tijden dat de trei
nen en bussen toch al leeg rond
rijden, leek de 'prijs' van de OV-
kaart (750 gulden per jaar)
commercieel zeer aanvaard
baar.
Reislust
De laatste weken wordt er ech
ter in de hoofdkwartieren van
NS en de streekvervoerders
aardig tandengeknarst. Het
studerend volkje blijkt over een
veel grotere reislust te beschik
ken dan men voor mogelijk had
gehouden. Op alle momenten
van de dag, en vooral ook in het
weekeinde, worden vele trein
en busstoelen bezet door passa
giers die vrolijk hun OV-stu-
dentenkaart in de lucht steken.
De spectaculaire groei van het
aantal verreden reizigerskilo
meters in de afgelopen twee
jaar, moet dan ook vooral op het
conto van de studenten ge
schreven worden, aldus NS en
streekvervoer.
De bekendmaking van NS-top-
man Den Besten deze week dat
op de begroting van 1993 een fi
nanciële strop prijkt van 150 tot
200 miljoen, heeft een abrupt
einde gemaakt aan alle vreugde
en voldoening rondom de stu
dentenkaart. De relatie tussen
de financiële tegenvaller en de
reislust van collegeklanten was
snel gelegd. „Studenten zorgen
voor strop bij NS", orakelde het
NS-journaal woensdag. Giste
ren waarschuwde directeur Ab-
benhuis van de OV-studenten-
kaart BV ervoor dat de vervoer
ders hun financiële verlies op de
studenten zullen afwentelen.
Vaart
Zo'n vaart zal het echter niet lo
pen. In het contract dat de NS,
streekvervoerders en het minis
terie van onderwijs met elkaar
hebben afgesloten, is bepaald
dat de vervoerders tot 1 sep
tember 1994 geen hogere prijs
voor hun vervoersprestatie mo
gen berekenen. Óók niet als
tussentijds zou blijken dat de
studenten veel meer van bus en
tram gebruik maken dan in
1991 was voorzien. „Dat grote
re gebruik van de trein is een
normaal bedrijfsrisico, dat we
voor eigen rekening moeten ne
men", liet NS-woord voerder
Binnendijk dan ook weten. Ook
Abbenhuis bevestigt desge
vraagd dat van een tussentijdse
prijsaanpassing, om de finan
ciële gaten van de vervoerders
te dichten, geen sprake kan
zijn.
Iets geheel anders is, dat de
rijksoverheid reeds bij het vast
stellen van de onderwijsbegro
ting voor 1992 heeft bepaald
dat de prijs die de studenten
voor hun kaart betalen (in casu
de korting op de basisbeurs)
aangepast moet worden aan de
prijsstijgingen waarmee andere
OV-reizigers geconfronteerd
worden. Daarom is de basis
beurs per 1 april dit jaar met
vier gulden extra gekort. Met
ingang van 1 januari 1993 komt
daar drie gulden bovenop,
waarna 1 januari 1994 nog eens
een korting met drie gulden
volgt.
Een meerderheid van de Twee
de Kamer heeft vorig jaar met
deze prijsverhogingen inge
stemd, omdat de gemiddelde ta
rieven van het openbaar ver
voer ook met 6 procent per jaar
stijgen. Dat lijkt redelijk, ware
het niet dat voor de studenten
zelf de klap harder aankomt
dan voor de niet-studerende
reiziger. Dat komt omdat de ge
middelde lonen wèl gestegen
zijn en de basisbeurs niet. Pro
centueel moet de student dus
een steeds groter deel van zijn
inkomen voor zijn verplichte
vervoerskaart inleveren.
Wat per 1 september 1994 met
de eigen bijdrage voor de OV-
jaarkaart zal gebeuren ligt nog
in de schoot van de toekomst
verborgen, maar de kans is
groot dat de studenten dan op
nieuw een rekening gepresen
teerd zullen krijgen. Het stand
punt van de vervoerders is na
melijk al zonneklaar. Als er
mogelijk contract te sluiten.
Dat laatste is een verleidelijke
veronderstelling voor mensen
die van complottheorieën hou
den. Maar Nederkoorn tot een
soort Mussert te bestempelen
getuigt van weinig logisch in
zicht. Waarom zou iemand een
miljard gulden betalen als hij
daarmee niet eens echt eige
naar kan worden van een be
drijf?
Verder mag men het een zaken
man als Nederkoorn niet ver
wijten dat hij niet gedacht heeft
aan het bedingen van een veto
recht. Normaliter is het in dit
soort onderhandelingen zeer
ongebruikelijk een vetorecht te
eisen. Bovendien biedt zelfs een
vetorecht geen échte garanties.
„Als je 51 procent van de aande
len verkoopt, ben je de macht
kwijt. Zo simpel is dat. Je kunt
dan wel gaan zeuren over on
voldoende garanties van de
Duitsers, maar dat heeft geen
zin meer", zei Frans Swart-
touw in de Volkskrant, in een
toelichting op zijn besluit om af
te treden als commissaris van
Fokker.
Lastig
Waarom Andriessen dan toch
zo op dat vetorecht bleef hame
ren? vraagt u. Omdat hij, zoals
gezegd, iets nodig had waarmee
hij de 'uitverkoop' van Fokker
door publiek en Tweede Kamer
aanvaard zou krijgen. En waar
om Schrempp zich dan toch zo
hardnekkig teweer stelde? Om
dat zo'n vetorecht wel ver
draaid lastig is. Dasa heeft hele
maal geen zin in de situatie dat
de Nederlandse regering pro
cessen kan gaan voeren om te
proberen bepaalde Duitse be
sluiten ongedaan te maken.
De uitkomst lag dus voor de
hand. Andriessen kreeg een ve
torecht voor een beperkte tijd:
drie jaar. Die periode is zo kort
dat Dasa zich niet echt gehandi
capt hoeft te voelen. Anderzijds
is hij toch lang genoeg voor de
Nederlandse minister om te
stellen dat hij de nationale
vliegtrots niet heeft verkwan
seld. Ter meerdere geruststel
ling van vakbonden en PvdA
kon Andriessen gisteravond
meedelen dat hij een werkgele-
genheidsgarantie uit het vuur
had gesleept. Met name de on-
derzoeks- en ontwikkelingsac
tiviteiten van Fokker zullen be
houden blijven, heeft Dasa be
loofd.
Dat alles is misschien fijn voor
'oranjeklanten' maar als moda
le Nederlandse werknemer heb
je er toch niet zo heel veel aan.
Over het verdere verloop van je
carrière binnen Fokker wordt
niet meer in Amsterdam of Den
Haag maar in München beslist.
En op het moment dat Herr
Schrempp of één van zijn opvol
gers stelt dat Dasa alleen kan
overleven als er (ook) Neder
landse werknemers ontslagen
worden, zal geen vetorecht of
werkgelegenheidsgarantie
daaraan iets kunnen verande-
FOTO: STEPHEN EVENHUIS
meer produkt (lees: reizigerski
lometers) worden aangeboden
dan in het oude contract was
verondersteld, dan moet daar
voor een hogere prijs worden
betaald, zo vinden zij. Het mi
nisterie van onderwijs moet die
rekening betalen, maar zal de
kosten vermoedelijk doorschui
ven naar de klant (lees: de stu
dent) die zo'n enthousiast ge
bruik maakt van het produkt.
Dat laatste was reden voor OV-
studentenkaart-directeur Ab
benhuis om aan de noodrem te
gaan hangen. „Ik vind dat de
grens bereikt is", liet hij giste
ren tegenover deze krant we
ten. „De studenten moeten nu
al tien procent van hun beurs
inleveren. Dat lijkt me meer
dan genoeg. Ik zou het dan ook
niet acceptabel vinden als de
vervoerders hun financiële pro
blemen via het ministerie van
onderwijs afwentelen op de stu
denten".
En het ministerie van onder
wijs? Dat houdt - wijselijk - zijn
kruit nog droog. „Welke positie
wij bij de onderhandelingen
over het nieuwe contract in zul
len nemen kan ik niet zeggen",
laat een woordvoerder weten.
„Eerst moeten we maar eens
zien of klopt wat de vervoerders
beweren, namelijk dat er veel
meer gereisd wordt door de stu
denten dan was voorzien. De re
sultaten van een onafhankelijk
onderzoek naar het reisgedrag
van studenten komen pas in
september beschikbaar. Pas
daarna ontwikkelen we een
strategie voor de onderhande
lingen".
AMSTERDAM - Het heeft
iets macabers, zo'n aidscon-
gres. Tienduizend mensen in
de weer om de laatste ont
wikkelingen van een dodelijk
virus met elkaar te bespre
ken. En af en toe zie je de
mensen lopen over wie het
gaat: magere lijven in T-
shirts met teksten als 'Zwij
gen Dood!', ingevallen oog
kassen en duidelijk ziek, heel
erg ziek. Ze worden verzorgd
door vrienden of partners die
zelf misschien besmet zijn
maar nog niet ziek werden.
Men omhelst elkaar en demon
streert gezamenlijk tegen het
inreisverbod voor hiv-geïnfec-
teerden in de Verenigde Staten
of de prijs van een onmisbaar
medicijn.
Vooral voor hen moet aan het
einde van het achtste wereld-
aidscongres de samenvatting
ervan door het hoofd gieren:
geen medicijn, wel vooruitgang
in het onderzoek. Niet dat er
voor het congres begon valse
hoop is gewekt. „We wisten dat
er geen doorbraak zou komen,
deze week. Daar hebben we ie
dereen ook op voorbereid", al
dus een woordvoerder van de
Nederlandse hiv-vereniging.
En hij wijst op de goede resulta
ten van het congres. „De combi
natie van remmers als AZT en
DDI werkt goed, is nu duidelijk.
Het betekent toch weer een
stapje; in 1983 kreeg je aids en
was je na vier maanden overle
den. Die levensverwachting is
nu toegenomen tot twee, soms
wel driejaar".
Het congres leverde ook niet de
oplossing voor een van de groot
ste gedragsproblemen: onwe
tendheid. Onderzoek onder Ke-
nyaanse vrachtwagenchauf
feurs wees uit dat 27 procent
van hen hiv-positief is, slechts
40 procent een condoom ge
bruikte maar dat 93 procent
dacht tegen aids beschermd te
zijn. Hoe precies, dat konden ze
niet uitleggen. De chauffeurs
worden nogal eens gezien als
verspreiders van het virus in de
Afrikaanse landen, wat door
het onderzoek niet wordt te
gengesproken: 75 procent van
hen ging gemiddeld twee keer
per maand naar een prostituée.
In Afrika weten ze het dus niet,
zoveel is duidelijk. De epidemie
gaat catastrofale vormen aan
nemen in dergelijke zwaar ge
troffen landen waar snel ade
quate programma's van voor
lichting en zorg nodig zijn.
De ontdekking van mogelijk
een nieuw virus in Amerika, dat
wel het ziektebeeld van aids
vertoont, maar geen tekenen
van besmetting met hiv-1 of
hiv-2 te zien geeft, was de meest
opmerkelijke gebeurtenis die in
Amsterdam werd besproken.
Jammer voor de congresorgani
satie dat die ontdekking in
Amerika bekend werd gemaakt
en via de internationale persbu
reaus naar Amsterdam kwam.
Vice-voorzitter Joost Ruiten
berg was zelfs een tikkeltje ge
pikeerd over de onthullingen in
Amerika. „Het congres is door
de Amerikanen misbruikt",
vond Ruitenberg. Het vroegtij
dig bekend worden van een on
derzoek dat op 15 augustus pas
wordt gepubliceerd, was vol
gens hem geen toeval. Het leger
journalisten in de RAI verloor
plotsklaps alle interesse voor
Amsterdam, alwaar dan ook
rap een persconferentie over
het fenomeen werd ingelast. De
medici besloten binnenkort een
speciale mini-conferentie te or
ganiseren over het mogelijk
nieuwe virus. Enkelen lieten
zich in de RAI echter al ontval
len: „Niets nieuws".
„Niets nieuws". Het moet de
meest gebezigde uitspraak zijn
geweest onder de dames en
heren wetenschappets uit de
biologisch-medische hoek, de
laatste week. Het wetenschap
pelijk gehalte van hun congres
aandeel werd door enkelen als
te laag beschouwd. Te veel aan
dacht was er voor sociale en
maatschappelijk implicaties
van aids. Nuttig, maar het leidt
af. Zoals de aandacht voor vrou
wen, die overal op de wereld
hun doodvonnis ontvangen om
dat ze zich niet durven te ver
weren tegen de mannelijke
macht in bed. Daarvoor was tij
dens het congres uitgebreid
aandacht, om maar eens iets te
noemen. Niet echt watje noemt
een laboratorium-kwestie,
maar wel van groot belang in de
strijd tegen het oprukkend vi-
De vraag die zich de afgelopen
week aandiende was echter of
het als wetenschappelijk be
doelde congres nog wel die voor
aanstaande rol heeft in de we
tenschappelijk race naar een
medicijn en een vaccin. Er gin
gen stemmen op om de biolo
gisch-medische aspecten in de
toekomst meer los te koppelen.
Congres-voorzitter Jonathan
Mann was in zijn slotwoord
echter duidelijk over het nut
van het congres: „Het heeft
nieuwe feiten opgeleverd, niet
de oplossing, maar we hebben
veel geleerd. We komen steeds
dichter bij een antwoord. We
hebben aids in een bredere con
text behandeld. Dat is van be
lang, ook in de toekomst. De in
formatie nemen we mee naar
huis en daar vertellen we het
verder. Nog belangrijker zijn de
ontmoetingen tussen mensen
geweest, de solidariteit, het
wegnemen van misverstanden.
Het vernieuwde vertrouwen
voor iedereen die deze week
heeft gevoeld dat hij of zij er
niet alleen voor staat".
Elkaar omarmend luisteren deze twee aanwezigen naar de afscheidsrede van prof. J. Mann bij de sluiting
van de achtste internationale aidsconferentie in Amsterdam.
FOTO:ANP
DEN HAAG Het verwijt dat
'erscherpt toezicht op Sint
Maarten naar kolonialisme
riekt, tracht slechts de aan
dacht af te leiden van het wan
bestuur op het eiland. In feite
wordt gepoogd het eigen falen
te verhullen, een falen om Sint
Maarten te besturen op een wij
ze waarop de bevolking recht
heeft.
Dat stelde minister Hirsch Bal
lin van Antilliaanse en Aru
baanse zaken gisteren in een
notitie aan de Eerste en Tweede
Kamer in reactie op kritische
geluiden van het eiland, zoals
van de afgetreden politiek lei
der Claude Wathey, dat het in
grijpen een te grote bemoeienis
van Nederland is.
Hirsch Ballin verantwoordt het
recente besluit van de Rijksmi
nisterraad tot verscherpt toe
zicht op het bestuur van het
eiland met het argument dat de
bestuurlijke wantoestanden op
Sint Maarten onduldbaar zijn.
„Het Statuut van het Konink
rijk der Nederlanden vereist
een deugdelijk en rechtmatig
bestuur. Die toets kon Sint
Maarten niet doorstaan, zoals
herhaaldelijk is vastgesteld",
aldus de minister.
De bevindingen van de Reken
kamer van de Nederlandse An
tillen en de commissie Pourier
hebben volgens Hirsch Ballin
boekdelen gesproken. Een
schuld van 100 miljoen gulden,
het ontbreken van vastgestelde
begrotingen en de aanwezig
heid van ongeveer 10.000 a
20.000 illegalen. „Het eilands-
bestuur bleek niet bij machte
zelf orde op zaken te stellen. In
die omstandigheden restte geen
andere mogelijkheid dan het
treffen van bijzondere maatre
gelen van koninkrijkswege", al
dus Hirsch Ballin aan de Eerste
en Tweede Kamer.
Het besluit van de Koninkrijks
regering komt erop neer dat het
bestuur van Sint Maarten on
der verscherpt toezicht van de
gouverneur van de Nederland
se Antillen in Willemstad wordt
geplaatst. Alle besluiten met
belangrijke financiële of be
stuurlijke gevolgen zullen via
de gezaghebber vooraf ter toet
sing moeten worden voorgelegd
aan de gouverneur.
Besluiten die langs een andere
weg tot stand komen, worden
geacht in strijd te zijn met het
algemeen belang van het Ko
ninkrijk en zullen door de ge
zaghebber ter vernietiging aan
de gouverneur worden voorge
legd. Bij dit „hoger toezicht"
treedt de gouverneur op als ver
tegenwoordiger van het Ko
ninkrijk.
Volgens Hirsch Ballin was de
„uiterst zorgelijke" bestuurlij
ke situatie op Sint Maarten
doorslaggevend voor het besluit
tot verscherpt toezicht. Hoewel
er wel verbeteringen te signale
ren zijn, zegt de minister niet
de indruk te hebben dat het ei-
landsbestuur stapje voor stapje
naar een ordentelijke wijze van
bestuur toegroeide.
Dat wordt volgens Hirsch Bal
lin bevestigd door het rapport
van de Onderzoekscommissie
Besluitvorming van Sint Maar
ten. De commissie, onder voor
zitterschap van de voormalig
Antilliaanse premier mr. M. A-
Pourier concludeerde „Het be
stuur bestuurt niet" en achtte
fundamentele veranderingen
noodzakelijk. Na de presentatie
van dat rapport op 12 mei dit
jaar kondigden minister-presi
dent Liberia-Peters van de Ne
derlandse Antillen en minister
Hirsch Ballin aan binnen enke-
De Antilliaanse regering zou
daartoe de eerste aanzet leve
ren, maar vond bij nadere stu
die het rapport „onvoldoende
juridisch uitgewerkt". Hirsch
Ballin stelde toen voor de vol
tallige commissie Pourier te
vragen die uitwerking op zich te
nemen. Daarop heeft de Antil
liaanse regering volgens de mi
nister nooit expliciet gerea
geerd.
