Met
bolhoeden
en
paraplu's
tegen
de nazi's
na lë
Praag nog paradijs voor
westerse filmers
'CeidócGou/icmt
I door
BERT JANSMA
PRAAG Mèt de duizenden
toeristen bestormen ook wester
se filmers Praag. De eersten ver
anderen het gezicht van de Tsje
chische hoofdstad, de tweeden
doen hun best het te houden zo
als het was. Want zolang McDo
nalds, neonreclame, schotelan
tennes etc. nog niet massaal heb
ben toegeslagen, is het vrije
Praag een paradijs voor elke film
die ver of minder ver terug wil in
de tijd. Kortgeleden was George
Lucas nog in Praag en z'n grote
Barrandov-studio's voor afleve
ringen van zijn tv-serie 'The
young Indiana Jones'. Een met
een budget van twaalf miljoen
dollar gewapende filmploeg van
Disney is er voor de produktie
'Swingkids': een in het vooroor
logse Duitsland spelende film
met de merkwaardige combina
tie van nazi's, muziek en dans.
Praag was altijd al dat paradijs voor de
historische film. Milos Forman filmde
zijn 'Amadeus' deels op de straten van
wat de Tsjechen 'de mooiste filmset ter
wereld' noemen. Geen woord overdre
ven, want een vroeg, toeristenloos uit
zicht vanaf de Karelsburg naar de
burcht erboven is wonderschoon. En zo
zijn er honderden nog niet door de
vooruitgang aangetaste historische ju
weeltjes te vinden. Bovendien heeft
Praag met z'n Barrandov-studio's een
van de grootste Europese filmcom
plexen in de nabijheid: opgericht door
de broers Milos en Vaclav Havel (oom
en vader van de schrijver en ex-presi
dent) in 1931 op een heuvel boven
Praag. Met zeven geluiddichte studio's
van samen zevenduizend vierkante me
ter, produktiegebouwen, geluidsopna
me-studio's, laboratoria, kleedkamers,
een rekwisietenarchief van grote om
vang en nog 250.000 vierkante meter
vrije grond erom heen, de 'back lot'. In
het verleden maakten vooral de Tsje
chen zelf er gebruik van voor hun eigen
produktie van jaarlijks zo'n dertig films.
Buitenlanders drongen wat moeilijker
door in het door de communistische
staat beheerde Barrandov. Niettemin
nam 'Hollywood' er een aantal films op:
John Guillermin maakte er 'The Rema-
gen bridge', George Roy Hill verfilmde
in en buiten de studio's Kurt Vonne-
guts 'Slaughterhouse 5' (waarbij het
door de Tsjechen compleet verhuisde
en leeggehaalde stadje Most dienst
deed als het verwoeste Dresden), Bar
bara Streisand speelde en filmde nog
onder de communisten haar 'Yentl'
daar. Inmiddels is het aantal buiten
landse produkties (soms co-produkties
met de Tsjechen die daartoe hun facili
teiten inbrengen) opgevoerd.
Otakar votocek
Dat mocht ook wel. Want de Tsjechi
sche filmindustrie zelf is onder de kapi
talistische vlag van het land onzacht op
z'n achterste terechtgekomen. Van de
vele duizenden Barrandov-werknemers
in vaste dienst moest het grootste deel
worden ontslagen. Ze worden nu per
produktie ingehuurd. Het wachten is
bovendien op een nieuwe structuur
voor ondersteuning van de nationale
film door de overheid. Barrandov zou
geprivatiseerd worden, er waren Cana
dezen geïnteresseerd, maar voorlopig
zijn die onderhandelingen van de baan.
Een comité van Tsjechische filmers
protesteerde, wierp zichzelf op als mo
R ZATERDAG 25 JILI 1992 PAGINA C 4
Major Knopp (Kenneth Bra-
nach) is een geziene gast van me
vrouw Muller Barbara Her-
shey). Haar zonen Peter (Robert
Sean Leonard) en Willi (David
Tom) zijn minder enthousiast.
Kenneth Branach als Major Knopp.
Engelse Shakespeare-acteur Kenneth
Branagh ('Henry V', 'Dead again')
speelt de Nazi Knopp.
Wanneer ik tijdens de opnames op de
set verschijn hoor ik de stem van Bra
nagh, tijdens een camera-repetitie.
Zonder hem nog te kunnen zien, hoor
je aan de dictie en de lispelende intensi
teit van dat stemgeluid dat hier een kei
van een acteur aan het werk is. Naar
Praag gekomen voor een betrekkelijk
kleine rol.
Branagh: „Ik vond het een bijzonder
scenario. Ongebruikelijk en subtiel. Ik
speel een nazi, maar niet die cliché-
nazi-in-uniform die je al duizend keer
gezien hebt en die een parodie van
zichzelf is geworden. Nee, dit is subtie
ler. Deze man dringt zich binnen in die
wereld van die jonge mensen. Een man
van cultuur, charmant, overtuigd van
zijn eigen nazi-ideeën. Hij kan ze per
fect verwoorden en zal zich door niets
laten tegenhquden. Het scenario pro
beert begrijpelijk te maken hoe zulke
ideeën konden aanslaan in een ge
kwetst en kwetsbaar Duitsland, lijdend
onder de naweeën van Versailles. De
manier die Knopp met Peter praat, hoe
hij vertelt dat het hem leek of Hitier
zijn toespraak tegen hem persoonlijk
richtte, is fascinerend. Het is de St Cris
pin's Day-speech uit Shakespeare's
'Henry V', alleen negatief. Zijn idealen
moeten uitgevoerd worden, ook al be
tekent 't dat anderen daardoor het le
ven ontzegd wordt. Door dat perspec
tief vanuit die 'swingkids', de morele
keuze's die ze moeten maken, denk ik
dat de film veel weerklank zou kunnen
vinden bij een jong publiek. Ikzelf
moest sterk denken aan m'n eigen
jeugd, tussen protestant en katholiek in
Noord-Ierland. En de keuze's die er
toen aan je opgedrongen werden".
Drumsolo
Disney zal 'Swingkids' straks mogelijk
presenteren als een 'musical'. En die
muzikale kant van de film is een be
langrijke drager voor de dilemma's van
de rebelse, Duitse jeugd uit Hamburg
anno 1938. De Amerikaanse criticus en
jazzkenner Leonard Feather heeft de
adviezen voor de muziek gegeven. In
een groot wijkgebouw aan de rand van
het centrum van Praag zijn een zestigtal
'kids' uit een tiental landen bijeen om
te 'swingen'. Een versie van Benny
Goodmans 'Swing, swing, swing' klinkt
uit een Tsjechische bandrecorder. Hard
dreunt de nagespeelde drumsolo van
Gene Krupa door het gebouw. De
zwarte choreograaf Otis Sallid loopt
met ons langs de zaal wild dansende
jongeren en demonstreert hoe de ca
mera er straks langs strijkt en dan naar
voren zal rijden om zich op een dans
paar dat perfect het wilde gooi- en
smijtwerk van 'jive' en 'jitterbug' de
monstreert te concentreren. Een rebel
se jeugdcultuur die het zou afleggen te
gen de nazi's. Een vorm van verzet die
Tsjechen zouden moeten herkennen.
Bij hun lukte het. Hun fluwelen revolu
tie ontstond grotendeels vanuit de stu
dentencultuur. Maar de man achter de
geluidsknoppen heeft geen idee waar
het allemaal over gaat. Engels verstaat
hij niet. 'Hudbu' roept daarom choreo
graaf Otis Sallid tegen hem. Muziek.
Zijn enige woordje Tsjechisch. En Ben
ny Goodman klinkt.
De 'swingkids' oefenen verder voor hun
laatste opnames. Praag wacht op z'n
volgende Amerikaanse produktie. „Af
en toe heb ik getwijfeld of ik de goede
keus gemaakt heb", zegt producent
Mark Gordon voorzichtig. „Het scheelt
ons hier miljoenen, het is een ideale
plek, maar ik verbaas me over de laks
heid en desinteresse waarmee hier ge
werkt wordt. Er moet nog veel geleerd
wroden".
'Swing Kids' is het bijzondere verhaal
van een groep jonge Duitsers in het
Hamburg van vóór de tweede wereld
oorlog. Jonge mensen die van jazz hiel
den, Benny Goodman hoog hadden zit
ten, de Britse swing-bands nazongen,
de 'jive' instudeerden, en zich kleedden
in wijde Engelse regenjassen, gewa
pend met bolhoed en paraplu. Een
groep rebelse jonge Duitsers die zich
dan wel niet direct politiek profileerde,
maar zich door hun gedrag afzette te
gen het nationaal-socialisme van het
Duitsland van hun vaders. Een groep
die feestend en swingend ten onder
ging. Café Trichter eri Café Bismarck
waren hun 'hang outs'.
De nazi's maakten een eind aan hun
wereldje. Ze werden opgepakt, gevan
gen gezet, net zolang onder druk ge
Peter (Robert Sean Leonard) beschermt zijn moeder (Barbara Hershey) tegen de onwel
kome avances van de blokleider.
gelijke beheerder (Forman zou er deel
van uitmaken), maar het laatste woord
is nog niet gezegd.
Jan Balzer, managing director van Bar
randov: „We moeten de boel hier
draaiende houden. Soms lukt dat goed.
Nu hebben we naast de Disney-ploeg
een Frans-Duitse ploeg in huis die een
griezelfilm maakt. We hebben al jaren
een goede samenwerking met Duits
land. Veel Duitse tv-produkties komen
hier vandaan. Een aantal ervan co-pro
dukties. Een regisseur als Dieter Geis-
sendorfer is kind aan huis. Bovendien
investeren we in nieuwe camera's,
waarbij de in Amerika werkende Mi-
roslav Ondricek (o.m. cameraman van
Forman) ons adviseert. Als je teruggaat
naar Nederland, mag je tegen Otakar
Votocek (maker van de First Floor-
produktie 'Wings of fame'. BJ) die hier
een kijkje heeft genomen, zeggen dat ik
zeer benieuwd ben naar zijn nieuwe
script".
Buitenlandse filmploegen zijn normaal
geworden in Barrandov en omstreken.
De Nederlander George Sluizer was er
voor de Bruce Chatwin-film 'Utz', Ste
ven Soderbergh nam er 'Kafka' (met
Jeremy Irons) op, een Brits-Ameri
kaanse ploeg draaide er Kafka's 'The
trial', een Canadees-Amerikaanse co-
produktie streek er neer voor een film
over 'The dark lady' (uit Shakespeare's
sonnetten), Jerzy Skolimowski maakte
er 'Torrents of spring' (met Natassja
Kinski), een internationale ploeg ver
filmde er 'Stalingrad', en er waren con
tacten over de verfilming van Andrew
Lloyd Webbers musical 'Phantom of
the Opera'. Maar die is voorlopig uitge
steld.
De mensen van Disney's 'Swing kids'
kwamen om meerdere redenen naar
Praag. Producent Mark Gordon: „Je
kan zeggen dat je hier als filmer ruim
dertig procent méér voor je geld krijgt
dan in Amerika. Dat scheelt dus miljoe
nen. Oost-Europa is een redelijk alter
natief geworden. We zijn eerst wezen
kijken in Hongarije, daar is het duurder
dan in Praag. En in Polen. Dat is goed
koper, maar daar zijn de studio-facili
teiten hopeloos verouderd. 'Swing kids'
speelt in hét Duitsland van voor de oor
log. En daarvoor kan je in Duitsland
zelf niet meer terecht. Maar pak een
stapel historische foto's en ga hier naar
een buitenwijk van Praag kijken en je
hebt exact dat vooroorlogse beeld voor
je neus. Zolang het duurt tenminste. Je
merkt dat er nu ontzettend veel film-
produkties worden opgenomen. Wan
neer je een moderne paal uit de straat
haalt, merk je dat die er net weer in is
gezet door een andere 'gebruiker'. De
stad Praag moest maar gaan investeren
in verplaatsbare lantaarns en verkeers
borden voor filmers".
houden tot ze zich conformeerden, of
vluchtten. Wanneer de oorlog definitief
uitbreekt, valt het schisma in hun gele
deren. Een opvallend thema voor een
Hollywood-produktie van de speelfilm-
tak van de Disney-familie.
Het idee voor 'Swingkids' kwam van
scenarioschrijver Jonathan Feldman.
Feldman: „Ik ben gek op oude kranten.
Ik haal een hele jaargang uit de biblio
theek en ga dan lezen. Doe ik al jaren,
de mooiste literatuur. Daarbij kwam ik
ergens een berichtje tegen over jonge
ren die voor de oorlog een stukje Ame
rikaanse cultuur in nazi-Duitsland cele
breerden. Volkomen nieuw voor me. Ik
ben naspeuringen gaan doen en ging zo
langzamerhand een compleet beeld re
creëren". De Britse BBC maakte later
een tv-documentaire over de groep,
maar zover was het nog niet. Feldman
moest zelf op zoek.
Jonathan Feldman: „Ik las Studs Ter-
kels 'The good war', een stuk 'oral his
tory', en daarin kwam een van die
'swingkids' voor, die naar Amerika was
geëmigreerd. Via hem kwam ik met an
deren in contact. Overal vond ik brok-
stukje;s historie, maar niemand had het
complete overzicht. Tot ik via-via in
Duitsland terecht kwam in Rüdesheim
bij ene Karl Jung. Hij leefde voor de
oorlog in Berlijn. Daar had je ook zo'n
groep, al was die kleiner en had die niet
de bolhoeden en de paraplu's van de
Hamburgers. Jungs jonge Berlijners
waren bijvoorbeeld gek van Django
Reinhardt. Ze speelden z'n muziek en
ze kleedden zich als Reinhardt. Van die
Karl Jung heb ik ontzettend veel ge
hoord en de belevenissen van hem en
z'n kameraden zijn de basis van m'n
scenario geworden, al speelt dat in
Hamburg. Maar het moeilijkste was het
normale, dagelijkse leven in dat Duits
land te reconstrueren. Ik heb er veel
historisch filmmateriaal, stapels foto
boeken voor bekeken. Tot een vriend
me opbelde met de mededeling dat zijn
moeder een boekje over Duitsland van
'38 had staan, geschreven door een En
gelse dame die in Berlijn woonde en ge
trouwd was met een musicus. Tóen ge
schreven èn gepubliceerd. Dat bleek
een prachtig, objectief beeld te geven
van het leven in nazi-Duitsland. Nog
niet overschaduwd door de laterê ken
nis van de oorlog en de verschrikkin
gen".
Sundance institute
Jonathan Feldman had eerder succes
gehad met een toneelstuk 'The buddy
system', en was verbonden als 'theatre
playwright in residence' aan het Circle
Repertory Company. Van dat werk
kende hij de producenten Mark Gor
don en John Manulis. Bij hen spuide hij
zijn ideeën voor een filmscript over de
'swingkids'.
Omdat ze het een delicaat onderwerp
vonden dat te gauw verpletterd kon
worden in de Hollywood-machine, be
sloten zij het buiten Hollywood, in ei
gen beheer uit te werken. Ze presen
teerden een eerste versie op het door
Robert Redford opgezette 'Sundance
Institute', een 'workshop' voor schrij
vers, acteurs en filmers. Feldman:
„Daarna begon iedereen over dat sce
nario te praten en zo kwamen we bij
Disney terecht". Daar kreeg de pro
duktie z'n uiteindelijke beslag: een bud
get van twaalf miljoen dollar, en een
rolbezetting van enkele sterren voor de
bijrollen en een aantal jonge Holly-
wood-acteurs voor de hoofdrollen: Ro
bert Sean Leonard, die opviel door zijn
rol in 'Dead Poets Society' is de centra
le 'swingkid'; Christian Bale (uit Spiel
bergs 'Empire of the sun') speelt zijn
vriend; Frank Whaley (uit 'Bom on the
fourth of July' en 'The Doors') een der
de. De Amerikaane Barbara Hershey is
de moeder van de hoofdrolspeler. De
De Swingkids, v.l.n.r. Thomas (Christian Bale), Peter (Robert Sean Leonard), Arvid (Frank Whaley) en Otto (Jayce Bartok).
