„Krijg de Kriebels" in Museon:
enge beestjes op, om en in je lijf
KUNST/RTV
13
Pi de Bruijn kansrijk voor
ontwerp verbouwing Rijksdag
De lezers
maken er hun
verzen van
etebegoutcwl
ImNet eerste
^mmerciële tv
DONDERDAG 16 JULI 1992
N HAAG - FilmNet wordt het eerste Neder-
dse commerciële televisiestation. Vrijdag
gt het bedrijf de vergunning van het minis-
e van WVC om uitzendingen met reclame
de kabelnetten te gaan verzorgen. Eerder
e week werd bekendgemaakt dat Radio
irdzee Nationaal als eerste commerciële ka-
•adio mag gaan bedrijven.
iNet is al op de meeste kabelnetten te ont-
gen als abonnee-tv. Het station zendt speel-
is uit, die alleen tegen betaling met een de-
•-kastje kunnen worden ontvangen. Over
;ele maanden denkt FilmNet daarnaast te
;n beginnen met niet-gecodeerde uitzen-
gen gedurende enkele uren per dag. Com-
ciële omroep via de kabel is nu alleen toege-
aan formeel buitenlandse zenders, zoals
Luxemburgse RTL4.
Veiling werken Kees van Dongen
AMSTERDAM Bij Van Gendt Book Auctions in
Amsterdam komt op 22 september een collectie van
veertig tekeningen, drie schilderijen en enkele
stuks grafiek van Kees van Dongen (1877-1968) on
der de veilinghamer. De werken komen uit particu
lier bezit. De verzameling geeft, volgens Van Gendt,
een gevarieerd beeld van de artistieke ontwikkeling
van Van Dongen. Het veilinghuis verwacht een op
brengstvan rond één miljoen gulden.
De drie schilderijen en dertien van de tekeningen
zijn tussen 1897 en 1917 gemaakt. In die periode
vond de belangrijkste artistieke ontwikkeling in het
werk van Van Dongen plaats, aldus Van Gendt. In de
verzameling bevinden zich voorts negen tekeningen
uit de jaren twintig. Van Dongen portretteerde toen
voornamelijk rijke, modieuze en beroemde figuren.
Ook zijn er werken bij die Kees van Dongen nog op
hoge leeftijd, gedurende de jaren zestig, heeft ver
vaardigd. De kijkdagen zijn van 18 tot en met 20 sep
tember.
Nederlanders
exposeren in Rome
ROME Twaalf Nederlandse kunste
naars exposeren dit jaar in de Sala 1 in
Rome. De door de Rijksdienst Beeldende
Kunst georganiseerde expositie heet
'Double Dutch". Er wordt gewerkt met fo
tomateriaal. Het is een tentoonstelling
van werken die de toeschouwer op het
verkeerde been zetten, aldus de Rijks
dienst. „Door foto's en afdrukken te ge
bruiken als ruw materiaal en een loopje
te nemen met ons gevoel voor logica,
scheppen de kunstenaars hun eigen wer
kelijkheid. Het effept is daardoor vaak
verrassend en verwarrend". Onder de
kunstenaars zijn Jan Dibbets, Seymour
Likely, Erwin Olaf en Servaas.
Langere subsidie
voor het HCAK
RIJSWIJK - Het Haags Centrum voor Aktuele
Kunst (HCAK) is tot en met volgend jaar verze
kerd van rijkssubsidie. Volgens het recente
Kunstenplan van het ministerie van WVC zou
den 'presentatie-instellingen' voor beeldende
kunst steeds slechts voor één jaar gesubsi
dieerd worden. Minister d'Ancona is daar nu op
teruggekomen naar aanleiding van de motie
Niessen (PvdA), die had gepleit voor een twee
jaarlijkse subsidiëring.
In de gemeenten Amsterdam en Rotterdam,
waar De Appel en Witte de With door de ge
meente telkens per vier jaar worden bedeeld, is
de minister zelfs met die termijn akkoord ge
gaan. Wel laat ze een onderzoek doen naar de
mate waarin éénjarige subsidies tot problemen
leiden. Daarna zal de Raad voor de Kunst om
een oordeel worden gevraagd.
seta annulata of geringde steekmug. Wijfje
GE
;e cuius humanis, of hoofdluis.
DEN HAAG Het engste op de
tentoonstelling „Krijg de Krie
bels", in het Museon, is een
apehoofdje op sterk water. Zo
te zien moet het een lief aapje
zijn geweest. Zijn kraaloogjes,
nu natuurlijk dood, kijken nog
altijd heel zachtaardig. De
romp van het diertje heeft men
weggehakt. Alleen het hoofdje
is bewaard gebleven, omdat
hieraan goed is te zien op welke
afgrijselijke wijze de aap aan
zijn eind is gekomen; bij leven
leed hij aan spoelworm.
Deze worm, in de darmen van
de aap beland in de vorm van
eitjes, ontwikkelde zich zeer
voorspoedig. Zozeer dat het
witte kronkelding zich een weg
baande naar de keelholte en
zich vervolgens vertakte om via
mond, neus en oren het aapje
weer te verlaten. Zó is het
schepseltje in zijn spoelworm
gestikt. En nu nog, in het sterk
water-aquarium, kronkelt de
worm de aap uit. „Dit kan ook
jou overkomen", bevestigt Vio
la Bongers, „na het eten van
een broodje tartaar. Spoelworm
gedijt heel goed in tartaar, voor
al als je het vlees een paar da
gen bewaart in een slecht ge
koelde vitrine. Ga je niet naar
de dokter, ja, ik weet niet pre
cies hoe lang het duurt, maar
na een tijdje komt die worm
echt je neusgaten uit".
De 24-jarige Viola Bongers en
de even oude Jozé de Ridder
hebben de tentoonstelling
„Krijg de Kriebels" gezamen
lijk ingericht in het kader van
hun stage bij het Museon. Viola
volgt een hogere beroepsoplei
ding 'recreatie en toerisme',
terwijl Jozé zich bekwaamt in
de museologie. Van stonde af
aan wilden de meiden iets engs.
Iets met spinnen of parasieten
of zo. Doordenkend op deze in
valshoek, ontwikkelde zich
hun wens om inzicht te ver
schaffen in een reeks van enge
beestjes in en om het menselijk
lichaam. Eerst wat griezel-crea
turen in de tuin, dan in de keu
ken en woonkamer en zo voort
tot en met de lint- en spoelwor-
men die je hele darmenstelsel
kunnen doorreizen met uitein
delijk de opgemelde gevolgen.
Aan het resultaat beleven voor
al kinderen veel genoegen. Ze
willen alles weten over de mij
ten, luizen, bedwantsen, wes
pen en kakkerlakken die
veelal ook in levende lijve zijn
te aanschouwen. Zo hebben
Viola en Jozé een heel mooie
collectie van 80 wriemelende,
kakkerlakken te bieden. Uit de
vijver vóór het Museon visten
zij een handvol muggenlarven
op die zich nu achter glas tot
originele muggen ontwikkelen.
Onder een microscoop liggen
een stelletje meel-, kaas- en
confiturenmijten die duizend
voudig vergroot op een televi
siescherm worden geprojec
teerd.
„De mijten zelf vinden dat hele
maal niet leuk", weet Viola.
„Die houden van koele en voch
tige plekjes. Een pak rijst of
macaroni in een vochtige kel
der vinden ze geweldig. Onder
de microscoop hier in de ten
toonstellingsruimte, is het kli
maat veel te droog. Na een paar
dagen zijn ze dood. Daarom
hebben we in de koelkast hier
naast een potje met verse mij
ten staan om de dooie mijten te
vervangen. Een potje met te
ken hebben we daar ook. Die te
ken zijn heel lastig in leven te
houden. Ze voeden zich met
bloed, maar niemand wil zich
door hen laten bijten. Dus als ze
dood gaan bestellen we nieuwe
bij de universiteit in Utrecht.
Daar heb je een werkgroep Wo
ning en Gezondheid, en die le
vert, als je maar betaalt, zoveel
teken als je maar hebben wilt.
Oogstmijten en vogelvlooien
kun je daar ook bestellen. De
oogstmijten krijgen we binnen
kort binnen".
Leerzaam is de expositie zeker
ook. Kinderen in de knikker-
leeftijd vernemen wat er kan
gebeuren wanneer men, gecon
centreerd in de weer met een
enerverende pot, spelenderwijs
even een knikkertje in de mond
steekt. Aarsmaden! Eitjes van
de aarsmade bevinden zich wel
bijna overal op straat. Mét het
knikkertje komen de eitjes in
de mondholte, worden doorge
slikt, komen in de darmen, ra
ken daar tot volwassenheid,
worden weer uitgepoept, en
dan zit je met de gebakken pe
ren. In plaats van in de spoel
bak te plonzen, hechten ze zich
vast rond het aarsgat en leggen
daar op hun beurt een serie
nieuwe eitjes. En die kriebelen
als de hel.
„Heb ik zelf ook wel 's gehad",
aldus Viola Bongers. „M'n zus
ook. En Jozé ook. Je moet dan
naar de dokter om een pil te ha
len. Dan is het euvel zo weer
verholpen, maar toch: je kan
beter geen knikkers in je mond
steken".
„Krijg de Kriebels" is in het
Museon te zien tot en met 30
augustus. Openingstijden:
dinsdag tot en met vrijdag van
10.00 tot 17.00 uur. Het Museon
is gevestigd aan de Stadhou
derslaan 41 in Den Haag.
11<Éella Germanica, of gewone teek, op stengel.
Kinderen turen
naar
springende
vogelvlooien.
leder nest heeft
zijn eigen
populatie
ongedierte.
FOTO: HANS
DE BAKKER
lop nep-Boeddha's
or Tropenmuseum
,lab jgedaan gemaakt
!|2'STERDAM - Het Tropen-
seum in Amsterdam is ge-
ppua bij de aanschaf van twee
hiocc 'eke' Boeddhabeelden bij
(Dui) inghuis Christie's. De beel-
die volgens de catalogus
1_ Ci arschijnlijk uit de 15e
Bane w» en ujt de vroege 17e
w zouden dateren, blijken
emer1 jonger. Ze zijn de dertig-
sto 12 zend gulden die ervoor
Cast d betaald bij lange na niet
1ri'ird. De koop is inmiddels
[edaan gemaakt. Dit heeft
3 38 van Nispen van het veiling-
art (Bs Christie's bevestigd.
HooyTropenmuseum kocht de
i de V lden half juni op een vei-
tende» van Indonesische kunst,
nas» ,er*s van bet Tropenmu-
20 2 P1 en van veilinghuis1
Ion (2 hadden tevoren de beel-
Dui), onderzocht en veronder-
16 Vi den hun echtheid. Later
ihout ;k echter dat het goed na-
1A laakte exemplaren zijn.
erge'et blijkt weer dat uit het
7ihhn<iten ontzetten(i goede ver-
Poe >ingen ko'men, die eigenlijk
50. n €n microscopisch onder-
.27,1 ht kunnen worden. Maar
is natuurlijk ondoenlijk
te veilen voorwerpen aan
laboratoriumonderzoek te
l*V lerwerpen. Er wordt zo goed
l gelijk onderzocht, maar het
•luiten van valse voorwer-
i is onmogelijk", aldus Van
i wufaen-
d st omdat altijd de mogelijk-
haar van onechtheid bestaat
>ged ft bet veilinghuis een clau-
e Tce ln de veilingvoorwaarden.
i eet r'n staat dat de koop bin-
50 seen paar weken terugge-
e fn a'b kan worden als er iets
ey w t goed is met de gekochte
3p d kken. In het geval van het
j Vi 'Penmuseum is dat ook ge-
ella ,rck Boeddha's en geld wer-
n 2.01 meteen overgestoken.
AI bijna half miljoen bezoekers Tweede Kamer
Idoor
DICK HOFLAND
DEN HAAG - De Neder
landse architect Pi de
Bruijn maakt een goede
kans de opdracht te krij
gen voor de verbouwing
van de Rijksdag, het ge
bouw waar het Duitse par
lement over enkele jaren
weer gaat vergaderen.
Voorzitter Rita Süssmuth van
de Bondsdag zei dit gisteren,
nadat ze een kijkje had geno
men in het nieuwe onderko
men van het Nederlandse par
lement, dat door De Bruijn is
bedacht. De beslissing over
wie de opdracht krijgt, wordt
overigens pas in januari vol
gendjaar genomen.
Süssmuth zei onder de indruk
te zijn van de nieuwbouw van
de Tweede Kamer. Vooral het
'open' karakter sprak haar aan.
Ook verbaasde ze zich erover
dat in korte tijd al zoveel Ne
derlanders een bezoek aan het
gebouw hadden gebracht. Als
de interesse niet afneemt zal
naar verwachting in septem
ber al zo'n drie procent van de
Nederlandse bevolking, onge
veer een half miljoen mensen,
het gebouw hebben bezich
tigd. „Dat willen wij ook heel
graag bereiken", aldus Süss
muth.
De Duitse bondsdag vergadert
nu nog in Bonn. Als gevolg van
de eenwording verhuist het
parlement over enkele jaren
naar Berlijn, naar het gebouw
van de Rijksdag, waar ook voor
1945 het Duitse parlement ze
telde. Het gebouw zal daarvoor
echter moeten worden omge
bouwd, en zal ook meer onder
deel moeten worden van de
omgeving. Het staat nu mid
denin een grote leegte.
Voor de verbouwing is een
prijsvraag uitgeschreven voor
Duitse architecten, maar daar
naast zijn er veertien buiten
landers uitgenodigd ook een
ontwerp in te zenden. Eén van
hen is De Bruijn. „Ik be
schouw dat als een groot com
pliment", zei hij, terwijl hij
Süssmuth rondleidde in zijn
'Haagse' schepping. Eén van
de eisen waaraan hij voor de
verbouwing van de Rijksdag
zal moeten voldoen, is dat het
gebouw geen bombastische in
druk meer mag maken, zoals
nu het geval is.
Pi de Bruijn.
FOTO MILAN KONVALINKA
Henk van der Molen overleden
DEN HAAG - Henk van
der Molen is gisteren op
71-jarige leeftijd overle
den. De musicus maakte
vooral naam als tekstdich
ter en componist van Mar-
tine Bijl, die hij op jonge
leeftijd ontdekte.
Henk van der Molen, die zes
weken in het ziekenhuis in
coma lag nadat hij door een
kennis bewusteloos naast zijn
bed was gevonden, deelde 23
jaar lang zijn leven met Marti-
ne (44). Aan hun verhouding
kwam twee jaar terug een ein
de toen de cabaretière voor re
gisseur Berend Boudewijn (52)
koos. Henk van der Molen kon
het vertrek van Martine Bijl
maar moeilijk verwerken en
liet menigmaal weten geeste
lijk en lichamelijk kapot te
zijn. Volgens vrienden is de
dood voor Henk van der Molen
een bevrijding. „Zijn liefdes
verdriet maakte van hem een
wrak. Hij wilde niet meer le
ven".
De laatste twee jaar werden
vooral beheerst door drank
omdat hij het leven alleen niet
aankon. Eerder al, in mei 1990,
had hij een poging onderno
men een einde aan zijn leven
te maken. Hij werd toen in het
ziekenhuis opgenomen met
een maagbloeding, een gevolg
van een te veel aan kalmeren
de middelen.
Slotconcert van Kurt Thomascursus
SCHEVENINGEN - Het slotconcert van de jaarlijkse Kurt Tho
mascursus wordt dit jaar gehouden op zaterdag 18 juli in de
Nieuwe Badkapel (hoek Nieuwe Parklaan en Nieuwe Duinweg)
in Scheveningen. Het concert, dat om acht uur begint is gratis
toegankelijk. De Kurt Thomascursus, georganiseerd door de
Kurt Thomas Stichting en de Stichting Samenwerkende Neder
landse Korenorganisaties, is een zomercursus voor koordirigen
ten. Gedurende twee weken werken meer dan 120 dirigenten van
wie een aantal uit het buitenland afkomstig is, in zes niveaugroe
pen aan een repertoire dat zich uitstrekt van Lassus tot Escher
en van Pergolesi tot Orff. De cursisten worden door vooraan
staande Nederlandse docenten getraind in onder meer stemvor-
ming, slagtechniek, literatuur en koorscholing. De 120 cursisten
vormen samen het grote koor van de Kurt Thomascursus. En dat
koor treedt op 18 juli op onder leiding van dirigenten, die in de
hoogste niveaugroepen de cursus hebben gevolgd. De zangers
worden begeleid tloor een gelegenheidsorkest, bestaande uit on
der anderen studenten van het Koninklijk Conservatorium in*
Den Haag en het Rotterdams Conservatorium. Op het program
ma staan onder meer delen uit 'Carmina Burana' van Carl Orff
en 'Ein Deutsches Requiem' van Johannes Brahms.
door KLAAS DE JONG OZN.
Zijn goede gedichten moeilijk om te lezen 9
Sommige mensen vinden van wel. Sommige
dichters vinden ook dat hun verzen zich niet al te
gemakkelijk gewonnen moeten geven.
In elk geval is het wel zo dat men om poëzie ten
volle te kunnen genieten, zich meestal enige
moeite dient te getroosten. Die dan echter wel
ruimschoots wordt beloond.
Maar die moeite kan heel verschillend gericht
zijn. Neem bijvoorbeeld deze strofe van
Jacqueline van der Waals:
De grond is wit, de nevel wit
De wolken waar nog sneeuw in zit.
Zijn wit dat zacht vergrijzelt.
Hetfijngetakt geboomte zit
Met witten rijp beijzeld.
Hier zal men waarschijnlijk vooral op de klank
moeten letten. Of dit van H. Marsman:
Denkend aan Holland
zie ik brede rivieren
traag door oneindig laagland gaan
rijen ondenkbaar
ijle populieren
als hoge pluimen
aan de einder staan.
Hierbij is het ritme een belangrijke
aandachtsfactor: dat gaat bijna vanzelf.
Bij beide voorbeelden is de betekenis van de
woorden en zinnen niet moeilijk te vatten. Minder
eenvoudig is dat in het volgende vers van Rutger
Kopland:
Misschien is het ook wel dit, zegje,
terwijl we kijken naar onze kleren
in het gras hoe ze daar liggen,
de jouwe en'de mijne.
Wat betekent hier eigenlijk 'het' in de eerste regel?
Kopland heeft eens verteld, dat er eerst 'het
verdriet' stond. Maar later heeft hij het woord
verdriet weggelaten waardoor 'het' veel meer
oproept en de lezer zelf met het gedicht aan de
gang kan, ook met zijn eigen gevoelens en
opvattingen.
En zo kom je dan uit bij gedichten waarvan de
betekenis van de woorden en zinnen zo moeilijk
lijkt, dat je er eigenlijk een commentaar bij nodig
zou hebben om ze goed te kunnen meebeleven.
Echter bij die zogenaamde moeilijke gedichten in
deze zin kun je ook zelf gewoon intensief aan het
lezen gaan, met verstand en gevoel, een beetje
naïef soms wel, en dan maar af wachten waar je
terecht komt: misschien heel ergens anders dan
een andere lezer.
Kopland heeft eens geschreven: Schrijven is een
vorm van uitvinden van watje in je hoofd hebt.
En bij het vinden van de geslaagde slotregel denk
je: dit was het dus wat ik wilde opschrijven, met
een tevreden herkenning van iets van jezelf.
De dichter probeert iets op te schrij ven wat hij nog
nooit heeft gelezen. Op het moment dat de dichter
denkt, nu ik dit lees, lees ik iets anders dan wat ik
ooit bedoeld heb, op dat moment is het gedicht af.
Hij herkent een onbekend stuk van zichzelf. En als
men hem vraagt waar gaat dit gedicht nu
eigenlijk over, zal hij zeggen: ik weet het niet,
alleen het gedicht kan vertellen waar het over
gaat.
Deze citaten haalde ik uit een essay dat Marieke
Jonkman in 1990 over Kopland schreef. Zij
schrijft zelf ook gedichten en debuteerde onlangs
met de bij G. A. van Oorschot uitgegeven bundel
'Dochters van het donker'. Een debuut dat nogal
de aandacht trok, algemeen een gunstig onthaal
kreeg.
De naam Marieke Jonkman is een pseudoniem
dat met enige geheimzinnigheid is omgeven.
Weinigen schijnen nog te weten wie er zich achter
verschuilt. De dichteres weigert ook een foto van
zichzelf vrij te geven, geeft slechts op dat zij
Nederlands en orthopedagogiek heeft gestudeerd.
Haar gedich ten zou je ook niet gemakkelijk
kunnen noemen omdat de lezer zich nogal wat
moeite moet getroosten om achter de betekenis
van de woorden en zinnen te komen. Ze vergen
aandacht en inlevingsvermogen, geven hun
geheimen niet zo gemakkelijk prijs. Vandaar dat
verschillende commentatoren zich al uitgebreid
met de uitleg ervan hebben beziggehouden.
Met name geldt dat de cyclus gedichten met als
titel 'Liefelijk Rotsje'. (In het nummer van
december 1991 van het literair tijdschrift
'Woordwerk' door Hans Werkman, waar ik bij dit
artikel gebruik van maakte). Als voorbeeld dit
gedicht uit die cyclus:
Over rode klinkers richting het veer.
Die in de wagen kwijlt kent geen rivier
droomt zich een lege plek, de slagboom neer.
De banden vragen luid om helderheid.
Ik weet wel beter want de leeuwerik
verraadt de valstrik van het wijs beleid.
Ik zie de stroom die naar het leven staat
en goedheid mist van Petra's linkeroog.
De pont legt aan. Roodwit klimt omhoog.
Heilloze klinkers, heilloos de visgraat.
Het gaat over een kind dat Petra heet (kind: die in
de wagen kwijlt). Petra: van Petrus betekent
rots(je). Het ligt in een kinderwagen die een rivier
nadert. Vraag: zou dit de doodsrivier kunnen
zijn? ('de stroom die naar het leven-staat')
De grote vraag is: wint de dood het? De slagboom
gaai omhoog voorde veerpont (Roodwit klimt
omhoog), maar volgens Werkman gaat de wagen
niet met de veerpont mee, dus blijft het kind leven.
Zie maar, schrijft hij: in het volgende vers rijdt de
moeder met het kind onder aan een dijk.
Het moet gezegd worden: zo kun je heel wat uit
deze gedichten halen. Ook veel bijbelse motieven.
Gedichten die op deze man ier zijn gemaakt gaan
vaak over heel essentiële dingen van het leven.
Dat geldt ook hier, er valt heel wat te ontdekken,
mee te beleven. En dan in een taal en in beelden
die opmerkelijk zijn, scherp van deze tijd.
Commentaren bij dit soort gedichten zijn
gemakkelijk en nuttig. Toch zou ik de lezer willen
aanraden ook de adviezen van Rutger Kopland te
volgen, zoals Marieke Jonkman ze, zoals
hierboven aangehaald, citeerde. Toen Werkman
haar om commentaar vroeg op interpretaties van
haar werk antwoordde zij: 'Nu de gedichten
gepubliceerd zijn, is het mijn werk niet meer. De
lezers maken er hun verzen van'.
Ook met hetaog daarop wil ik deze dichtbundel
graag bij u aanbevelen.
Richard Woolley directeur van AHK
AMSTERDAM - De Britse scenario-schrijver, regisseur en pro
ducent Richard Woolley (48) is benoemd tot directeur van de Fa
culteit Film en Televisie (Nederlandse Film- en Televisieacade
mie) van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten (AHK).
Zijn benoeming gaat in op 1 december. Woolley volgt Henk Pet-
let op die naar de IKON vertrekt. De Amsterdamse Hogeschool
voor de Kunsten bestaat sinds 1987.
