Klok voor
Brezi
'finale
Joodse nederzettingen zijn
niet meer terug te draaien"
Symbool van
verenigd Europa
Saoedi-Arabië
betaalt verzet
tegen zelfbestuur
CeidócGouoant
In het kerkje van Brezi zijn gespecialiseerde schilders bezig de kunstwerken en de
te renoveren.
Nadat bleek dat vocht de muurschilderingen van onderop bedreigdenbesloot het comité
Klok voor Brezi, hoewel er geen extra geld voor beschikbaar was, toch een drainage te la
ten aanleggen. De sleuf wordt hier afgedekt met stenen.
m foto's: milankonv.4linka
Idoor
AAP VAN HOLSTEIN
BREZI „Het ene, nieuwe Eu
ropa komt niet achter tafels tot
stand, het moet komen van de
mensen, die samen iets beleven".
In één kernachtige zin verwoordt
vicaris Miroslav Cüth uit het
Tsjechische provinciestadje Ri-
cany de symbolische betekenis
van de actie die onze krant al
enige tijd voert onder het motto
'Klok voor Brezi'.
De vicaris is aangewezen om de doop
van de klok en de herinzegening van
het bijna geheel gerestaueerde bijkerk
je van de Heilige Bartholomeus, dat in
zijn vicariaat ligt, organisatorisch voor
te bereiden. Daarbij zal ook een groep
Nederlanders acte de présence geven,
onder wie een heel zangkoor, dat met
een bus naar Tsjechoslowakije reist om
de feestelijkheden op te luisteren.
Gewend om zoiets te organiseren is de
vicaris allerminst, bekent hij, want zo
wat een halve eeuw lang heeft de r.-k.
kerk in Tsjechoslowakije immers iets
dergelijks zelfs niet mogen organiseren.
En zelf is hij veel korter als priester in
de kerk werkzaam. Maar de bedoeling
weet hij kernachtig te verwoorden: „De
nieuwe klok van Brezi moeten we zien
als het symbool van de nieuwe eenheid
van Europa". En dat symbool wordt
ook echt zichtbaar als op zondag 30 au
gustus kardinaal Simonis en twee
Praagse bisschoppen de klok feestelijk
in de toren hijsen.
Uitstraling
Brezi ligt in een gebied, dat zoals
bijna overal op het platteland sterk
onder invloed stond van het communis
me en daar eigenlijk nog niet zo erg on
deruit is. De ongeveer zeshonderd,
veelal in Praag werkende, inwoners van
Brezi volgen alle gebeurtenissen rond
de kerk met veel belangstellng. Hun
wekelijkse wandelingetje gaat nu vaker
langs het kerkje om te constateren hoe
dit werkelijk zienderogen opknapt. Het
meest valt het nieuwe rode pannendak
op, waarmee het kerkje nu trots boven
het groen uittorent. Maar ook de grote
veranderingen in het interieur zijn wei
nig dorpelingen ontgaan. Sommigen
hebben er ook actief aan meegewerkt al
moesten er specialisten worden aange
trokken voor bijvoorbeeld het restaure
ren van het achttiende eeuwse altaar en
de schilderijen. Die werden soms ge
confronteerd met problemen ontstaan
door goedbedoeld schoonmaakwerk,
waarmee in feite nog meer schade werd
aangericht.
Schilder Karei Vanis uit Praag, die
overal in het land dit soort restauratie
werk verricht, vertelt bijvoorbeeld dat
de vrouwen uit het dorp in hun schoon
maakwoede hier en daar zelfs het blad
goud van de beelden hadden gepoetst.
In de 'open rug' van een van de houten
sculptures had een vogel zijn nest ge
bouwd, wat ook weer niet zonder gevol
gen voor het beeld zelf is gebleven. Ka-
Idoor
WILLY WERKMAN
JERUZALEM „Wat een ge
doe", roept Hella Hartman in
haar knus ingerichte woonka
mer. „Al die journalisten die hier
komen kijken hoe bang we zijn
voor de toekomst! Denkt u nu
echt dat wij de verhuiswagen -al
besteld hebben om deze prachti
ge nederzetting te verlaten?
Geen haar op mijn hoofd die
daaraan denkt. Ik woon hier veel
te mooi en veel te fijn".
Ze is een van de 120.000 joodse kolo
nisten op de bezette westelijke Jor-
daanoever. Al acht jaar woont ze met
man en kinderen in het Israëlische
stadje Ariel, acht kilometer ten oosten
van de grens die tot de Zesdaagse Oor
log Israël scheidde van de westelijke
Jordaanoever. Voor deze ex-Neder
landse lerares grafisch ontwerpen „ge
woon een mooi voorstadje van Jeruza
lem"; voor de Palestijnen één van de
142 pijnlijke voorbeelden van de Israë
lische nederzettingenpolitiek.
Vol trots vertelt ze over de nieuwe vier-
baansweg die vlak bij Ariel wordt aan
gelegd. Over de werkgelegenheid,
waarvoor nieuwe industriële projecten
nodig zijn. En over de twee flats, die
ook nog na de verkiezingen verkocht
worden.
„Rabin zal misschien wat diplomatie
ker zijn, zodat we gemakkelijker Ame
rikaanse leninggaranties krijgen", zegt
ze. „Maar zelfbestuur voor de Palestij
nen? Vergeet het maar! Die Palestijnen
accepteren dat toch niet. Ze willen
niets anders dan heel Israël!"
rel en zijn collega hebben alles in de
oude staat teruggebracht en de verf met
een stof geïmpregneerd, die meteen
ook de sterk oprukkende houtworm
Net twee weken na de politieke om
wenteling die de uitslag van de algeme
ne verkiezingen in Israël teweeg bracht,
is de regeling voor Palestijns zelfbe
stuur, die de nieuwe regering-Rabin
binnen een jaar wil bereiken, voor velen
een bron van opgewonden vredeshoop.
Maar een bezoek aan het toekomstige
zelfbestuur-gebied doet de vredeshoop
pijnlijk landen op de conclusie dat de il
lusie zoeter is dan de werkelijkheid.
„Zelfbestuur voor de Palestijnen",
meent de Palestijnse journalist Jamil
Hamad, „is een jurk naaien van een lap
stof die in kleine stukjes is geknipt.
Vooral de laatste jaren zijn de Israëli
sche nederzettingen rondom de Pale
stijnse bevolkingscentra gebouwd. Als
die nederzettingen, zoals Rabin heeft
verklaard, onder Israëlische controle
blijven", zegt Hamad, „blijft er voor de
Palestijnen alleen al in geografisch op
zicht weinig mogelijkheid tot zelfbe
stuur over. Hebron zal worden afgesne
den van Nabloes. Bethlehem van Jeru
zalem. Vlak bij Jericho blijft er niet
meer over dan een twee kilometer bre
de Palestijnse strook temidden van de
Israëlische nederzettingen".
Dina Shalit, de zacht sprekende woord
voerster van het Ontwikkelingsfonds in
Ariel, ziet dat in feite net zo. „De jood
se ontwikkeling hier is zo sterk", zegt
ze, dat je kunt spreken van een Israë
lisch gebied met Arabische eilandjes.
Als het dus tot een regeling van zelfbe
stuur voor de Palestijnen komt, zal die
autonomie neerkomen op cantonisa-
tie".
Ze leidt ons trots rond door het zich
snel uitbreidende stadje, dat zich de
hoofdstad noemt van het gebied dat de
Israëli's volgens bijbelse termen Sama
ria noemen. Hier een nieuw sportsta
dion, daar een theater, en rij na rij nieu
een onverbiddelijk halt toeroept.
De dorpskroniekschrijver van Brezi J.
Starek nog stammend uit een oude
boerenfamilie in een streek waar na de
we flatgebouwen. „We hebben ook al
het begin van een eigen universiteit",
zegt ze, „en we hebben een winkelcen
trum met airconditioning".
En waar komen de miljoenen vandaan
voor al deze bouwnijverheid? „Voor
een deel van de regering", zegt ze, „die
ons tot nu toe ook op zeer gunstige
voorwaarden hypotheken verleent en
belastingaftrek. Maar ook als dat zou
ophouden, kunnen we drijven op de
gelden die joodse gemeenschappen
vanuit het buitenland naar ons sturen.
Hoeveel? Dat mag ik niet zeggen".
Bijbel
Veel dieper in bezet gebied dririken we
op een kruispunt een koud drankje in
een afgedankte autobus, waar de zestig
jarige Miriam trots vertelt over „onze
jongens, die hier toch maar prachtig
werk doen", en waar ze tegen de avond
zo bang wordt van „die Arabieren", dat
ze een langslopende soldaat vraagt haar
een poosje gezelschap te houden. „Als
ik 's avonds laat de boel hier afsluit",
vertrouwt ze ons toe, „laat ik me naar
huis brengen en doe ik de deur en de
ramen goed op slot. Je weet nooit".
'Huis' is voor haar de kleine, met prik
keldraad omheinde en door soldaten
bewaakte nederzetting Tapouah, waar
extreem-religieuze joden in primitieve
caravanhuisjes wachten op de komst
van de Messias. „Zelfbestuur voor de
Palestijnen?", vraagt een meisje dat in
de verzengende middaghitte een krui
wagen voortduwt en daarbij ook nog -
„God zij gezegend" - moeder van twee
kleine kinderen blijkt te zijn. „Ik weet
nergens van. Wij wonen hier gewoon
omdat dit land van ons is. Het staat in
de bijbel".
Steviger met de benen op de grond
staat Benny Katsover in Elon Moreh,
die de titel heeft van burgemeester van
de joodse nederzettingen in 'Samaria'.
Hij is voorman van de voormalige ex
treem-rechtse Tehiya-partij.
„Van al die zogenaamde vredesplan
nen van Yitschak Rabin", zegt hij zelf
verzekerd, komt toch niets terecht. Als
er een beperkte regeling van zelfbe
stuur komt, zullen de Palestijnen het
niet accepteren. Komt er een ruime
zelfbestuursregeling, dan nemen wij het
invoering van de kolchozen geen zelf
standige boer meer te vinden is
heeft het er de laatste tijd maar druk
mee. Want ook de gebeurtenissen rond
het kerkje moeten, net als al die andere
dingen, voor het nageslacht bewaard
blijven.
Immers, het idee van een paar parochi
anen om in het buitenland, en met
name Nederland, wat rond te laten
neuzen of daar misschien nog een twee
dehands klok te vinden zou zijn voor
het na de politieke omwenteling van
1989 weer in gebruik genomen kerkje,
heeft onverwacht resultaat opgeleverd.
De actie onder lezers van Het Binnen-
hof/Leidse Courant en later ook de
Twentsche Courant heeft meer geld
opgeleverd dan voor de klok nodig was.
Wat er aan geld zou overblijven, zou
dan wel worden gebruikt om de kerk
wat op te knappen. Maar dat het 'op
knappen' ztfu uitlopen op een bijna
complete restauratie, was niet voorzien.
Dat komt mede omdat gezien de nu
nog lage prijzen in Tsjechoslowakije
met betrekkelijk weinig geld veel kan
worden gedaan. Het vernieuwen van
het dak met Portugese pannen en het
aanbrengen van koperen goten kostte,
omgerekend, slechts iets meer dan vijf
duizend gulden. Met als gevolg dat vrij
wel het hele kerkje in tijd van een half
jaar 'van aanschijn kon veranderen'.
Vocht
Volgens schilder/restaurateur Karei
Vanis komt „het grootste gevaar voor
het schilderwerk van het vocht. Dat was
op sommige plaatsen tot twee meter
hoog in de muur opgetrokken. We
niet. Geloof niet dat wij zullen luisteren
naar een Palestijnse politieman. Komt
niets van in. We zullen ons op alle mo
gelijke manieren verzetten". „Ook met
wapens?", vragen we. Er komt een mys
terieuze lach op het gezicht van de bur
gemeester. „We hebben allemaal wa
pens", zegt hij veelbetekend.
Militaire bronnen in Tel Aviv spreken
onmiddellijk na de verkiezingen al hun
bezorgdheid uit over de mogelijkheid
van gewapend verzet tegen een even
tuele zelfbestuursregeling onder een
deel van de joodse kolonisten. „Wij zul
len niet buigen voor welke Palestijnse
autoriteit dan ook", dreigt Benny Kat
sover. „Als dat ons wordt opgelegd, zal
het hier oorlog zijn".
Lapjesdeken
Elon Moreh ligt tegen de Palestijnse
stad Nabloes aan. Vlak nadat Mena-
dachten dat we dat wel voldoende had
den bestreden met het nieuwe dak,
maar nu blijkt dat het van onderen op
nieuw optrekt".
„Daarom achtten wij een goede draina
ge nodig, wilden we al ons werk niet
voor niets hebben gedaan. Op de bin
nenmuren zaten vijf tot zes lagen verf,
die in al die eeuwen erop zijn aange
bracht. Die hebben wij eerst verwij
derd. De oorspronkelijke verflaag
bleek blauw te zijn met sterretjes. Dat
moest de indruk geven dat je in deze
kerk in de hemel kwam", vertelt Karei
Vanis, hopend dat de sleuf die nu om
de kerk is gegraven en waarin de drai
nage wordt aangebracht het optrekken
van het vocht voldoende zal tegengaan.
Een expert van de Haagse Bouwmaat
schappij (HABO) heeft zich belange
loos over het vraagstuk gebogen en er
voor gewaarschuwd dat vocht dat eeu
wenlang in de muren is getrokken, niet
in een maand tijd eruit kan worden ver
wijderd. Dat is sneu voor het comité
'Klok voor Brezi', dat door deze tegen
valler nu weer geld tekort komt. Toch
bestaat de hoop dat de maatregelen die
nu worden genomen voorlopig vol
doende zullen zijn. Voldoende in elk
geval om de feestelijkheden op 30 au
gustus door te laten gaan.
Mgr. Frantisek Radkovsky, bisschop
van Praag, hoopt dat deze gebeurtenis
zal helpen de invloed van het vorige re
gime, die op het platteland nog zo voel
baar is, verder terug te dringen. Al is de
kentering wel al merkbaar. Zo heeft de
burgemeester van Brezi, die de nieuwe
klok het liefst alleen zou gebruiken in
geval van brand, toch besloten, nu het
kerkje wordt opgeknapt, een in zijn ge
meente volkomen verwaarloosd heili
chem Begin, de toenmalige leider van
de Likoed-partij, in 1977 premier van
Israël werd, wijdde hij er de joodse sy
nagoge in. „Er zullen nog heel veel
Elon Moreh's komen", verklaarde hij
bij die gelegenheid. Zijn belofte is on
der vijftien jaar Likud-regime waarge
maakt.
„Dit", zegt Benny Katsover, „is niet
meer terug te draaien. Onze nederzet
tingen zullen niet worden ontmanteld
en wij zullen ook de bescherming hou
den van ons leger. En niet als een vorm
van demonstratie maar gewoon omdat
ik al lang van plan was om een huis in
Elon Moreh te kopen heb ik dat vorige
week gedaan". We zijn sterk", zegt hij,
„en we zullen nog veel sterker worden.
Als hier een half miljoen joden wonen,
zullen de Palestijnen hun droom over
een eigen vaderland vergeten. En wil
len ze dat niet, dan is de normale oplos
sing dat we ze dwingen te vertrekken".
ZATERDAG 11 JULI 1992 PAGINA 27
genbeeld van St. Jan ook in een nieuw
jasje te steken.
Patroonsfeest
De datum van 30 augustus voor de
doop van de nieuwe klok is gekozen
omdat het de eerste zondag is na het
feest van de H. Bartholomeus, de pa
troon van het kerkje. Dat feest wordt al
jaren in Brezi gevierd. Of er nu commu
nisme was of niet. Net als trouwens in
tal van andere dorpen en steden, waar
de viering van het patroonsfeest van de
parochies ook altijd is doorgegaan. In
Brezi is het dan de gewoonte om de fa
milie op die dag met een bezoek te ver
eren, waarbij dan op speciaal gebakken
koekjes wordt getrakteerd, en er is een
kermis.
Vicaris Miroslav Cüth wil in zijn vicari
aat, waaronder Brezi valt, op 30 augus
tus alle kerken sluiten en de gelovigen
oproepen gezamenlijk voor één keer
naar Brezi op te trekken. Op het im
mense terrein voor het kerkje is ruimte
genoeg om een massa mensen te plaat
sen. Mgr. Radkovsky wil het groot aan
pakken door de kerkelijke pers en de
Tsjechische televisie erbij te betrekken,
want zo'n gelegenheid doet zich maar
zelden voor. Zeker als ook nog eens
een groep Nederlanders èn een Neder
landse kardinaal de reis naar Brezi ma
ken.
Karei Vanis is zo ver nog niet. In het
kerkje van Brezi kijkt hij even op van
zijn restauratiewerk aan het beeld van
de Heilige Jacobus, werpt een blik op
het terrein rond de kerk en mompelt:
„Eigenlijk is het jammer dat Maria hier
nooit is verschenen, want het zou een
geweldig mooi bedevaartsoord zijn".
Saoedi-Arabië is erop uit de
kans op de regeling van
zelfbestuur voor de Palestijnen
op de door Israël bezette
Westelijke Jordaanoever en in
de Gazastrook te saboteren.
Volgens een zeer goed
geïnformeerde Palestijnse bron
in oost-Jeruzalem stuurt het
koninkrijk van koning Fahd
grote sommen geld naar de
Islamitische fundamentalistische
Hamasbeweging in bezet gebied.
Hamas is vanuit haar Islam-
ideologie sterk gekant tegen
welke vorm van
onderhandelingen dan ook
tussen de Palestijnen en de
joodse staat. De gulle Saoedi-
Arabische fondsen bereiken de
Hamas-aanhangers via
persoonlijke cheques. Reden
voor Saoedie-Arabië om het
vredesproces tussen Israël en de
Palestijnen tegen te werken zou
de woede zijn, die de Saoedie-
Arabische koning nog steeds
koestert over de houding, die
Jordanië heeft ingenomen
tijdens de Golfoorlog. Koning
Hussein koos toen voor de zijde
van Irak. In het vredesproces
tussen Israël en de Palestijnen
spelen de Jordaniërs een
hoofdrol. Het is niet uitgesloten,
dat met name op grond van de
Saoedie-Arabische activiteiten
in de door Israël bezette
gebieden, de Jordaanse koning
volgens een publicatie in de
Egyptische krant 'Al Ahram' van
plan is zeer binnenkort overleg
te plegen met de nieuwe
Israëlische premier Yitschak
Rabin.
Jr r.m^t
In de bezette gebieden van Israël zijn al 142 joodse nederzettingen gevestigd. foto: ep a
De Israëlische kabinetsformateur Yitschak Rabin zal binnenkort zijn nieu
we regering aan het parlement voorstellen. Dit kabinet neemt zich voor bin
nen een jaar te komen tot een regeling voor de Palestijnen in de Gazastrook
en op de westelijke Jordaanoever. In deze sinds 1967 door het Israëlische
leger bezette gebieden zijn inmiddels 142 joodse nederzettingen gebouwd,
waar in totaal meer dan 120.000 joodse kolonisten wonen, temidden van on
geveer een miljoen Palestijnse bewoners.
