Wondermiddel prednison
Artsenuitzendbureau floreert
CcicUcSouoant
LEVEN WELZIJN
Geen simpel middeltje tegen allergie
M
WOENSDAG 1 JULI 1992
I JAN PAALMAN
Een slaapmiddel brengt je in
slaap, penicilline bestrijdt
bacteriën, pijnstillers stillen
pijn en rustgevers zoals libri
um geven, dat wordt tenmin
ste beweerd, rust. Maar wat
doet prednison? Dit raadsel
achtige hormoon en zijn che
mische broertjes cortison,
methason en triamcinolon
zijn lid van de familie der glu-
cocorticosteroïden.
Toen men ze rond 1950 ging toe
passen raakte de medische wereld
buiten zinnen van enthousiasme.
Wondermiddelen waren het. Ze
schenen tegen bijna alles te hel
pen, tegen astma, tegen allergie,
tegen eczeem. Reumapatiënten
klommen na een weekje therapie
juichend op de fiets, huidafwijkin
gen verdwenen als sneeuw voor de
zon. Maar helaas, u raadt het al, het
was allemaal een beetje te mooi om
echt waar te kunnen zijn. Al gauw
werd duidelijk dat voor het ge
bruik van deze wondermiddelen
een prijs moet worden betaald in
de vorm van een aantal forse bij
werkingen.
Bovenop elke nier troont zo groot
als de nagel van een duim een py-
ramide-vormig orgaantje. Daar
zijn er dus twee van, links en
rechts, en heten bijnier. Bijnieren
hebben een merg en een schors, en
in de schors de cortex worden
de zogeheten corticosteroïden ge
maakt met als een van de belang
rijkste het hormoon Cortisol. Dit
natuurlijke hormoon stelt het li
chaam in staat om snel op 'stress'
te reageren al weet men niet ge
heel precies hoe dat in zijn werk
gaat. De theorie is als volgt. Als het
lichaam in nood komt, zoals bij een
ernstige verbranding, dan worden
de weefsels die voor het naakte
overleven niet van direct belang
zijn opgeofferd om bouwstenen en
energie te leveren aan de echt be
langrijke organen. Daar zorgt het
Cortisol voor: het zet eiwitten om in
glucose. Op die manier blijven de
hersenen verzekerd van een vol
doende aanvoer van glucose-
brandstof. Dat kan natuurlijk niet
te lang duren, want in feite is het li
chaam dan bezig met het slopen
van zijn huis alleen maar om de ka
chel aan te houden.
Dat blijkt wel als je Cortisol al te
lang of in te hoge dosis als medi
cijn gebruikt. Dit hormoon, of een
Boven op de nier troont de bijnier, de producent van
wonderhormoon Cortisol. (Het plaatje komt uit de be
roemde 19de eeuwse atlas van Gray)
van zijn chemische broertjes, is on
der tientallen merknamen op de
markt, maar als je in de bijsluiter
het woord cortison, prednison,
methason of triamcinolon tegen
komt dan weetje zeker dat het gaat
om een cortisol-achtig medicijn.
Vroeg of laat, al naar gelang de do
sis of duur van het gebruik, treden
er bijwerkingen op. Een bizarre rij
verschijnselen die één Grote Ge
mene Deiér hebben: ze onstaan bij
na allemaal door afbraak van li
chaamseiwitten.
Ziektekiemen worden met afweer-
stoffen bestreden. Dat zijn eiwit
ten, dus méér Cortisol geeft minder
afweer en daardoor meer kans op
infectie. (Vooral het opflakkeren
van oude tb-haarden is berucht).
De ontstekingsreactie wordt min
der, want ook daar zijn eiwitten bij
betrokken. Spieren en huid wor
den dunner, want die zitten bar
stensvol eiwit. Het verminderde ei
wit in de wand van de huidbloedva
ten laten die vaatjes lekken met
huidbloedinkjes tot gevolg. Het
onderhuidse bindweefsel dat door
eiwitdraadjes aan elkaar wordt ge
houden kan gaan splijten zodat er
ontsierende 'striae-littekens' kun
nen onstaat. Een gevreesde bijwer
king is osteoporose, het teloorgaan
van het bot door het gaandeweg
verdwijnen van het dragende ei
witskelet. Door de extra produktie
van glucose kan er diabetes ont
staan. Verder zijn er nog slecht be
grepen bijverschijnselen als hoge
bloeddruk, het krijgen van een
'volle maansgezicht', het optreden
van 'psychische verschijnselen' als
abnormaal goede of juist abnor
maal slechte zin.
Bijsluiter
Als je in de bijsluiter dit geduchte
lijstje bijwerkingen naleest, dan
vraag je je af waar dit middel in he
melsnaam goed voor is. Het ant
woord is simpel. Cortison, predni
son of hoe ze meer mogen heten,
onderdrukken de afweer en de ont
stekingsreactie. Dat is bijna altijd
ongunstig, behalve natuurlijk als
het lichaam een teveel aan afweer
heeft of als de ontstekingsreactie
meer kwaad doet dan goed. Dat is
bij nogal wat ziekten het geval en
er is eigenlijk geen enkel medisch
specialisme dat het zonder deze
middelen stellen kan. Neem nu al
lergie. Bij sommige mensen is de
reactie op allerlei stoffen zo over
dreven dat de afweer zijn doel vol
ledig voorbij schiet. Is het slagveld
Tegen insekten zijn er genoeg middelen, zoals deze dame laat zien. Verstandig want zelfs de steek van een mug kan
bij sommigen langdurig last veroorzaken.
FOTO: PU
Vraag: Tijdens een wandeling
viel mijn kleindochter in
brandnetels. Ze zat onder de
blaasjes en de rode plekken.
Pas na een dag werd het min
der. Wat veroorzaakt die irri
tatie en is er een simpel mid
deltje tegen?
Antwoord: De huidaandoening die
u bedoelt is een allergische reactie.
Het beeld is heel typisch en ge
makkelijk te herkennen. Het is
een onschuldige aandoening die
meestal geen behandeling behoeft.
U vraagt een simpel middeltje: niet
krabben maar wel afkoelen, bij
voorbeeld onder de douche, is sim
pel en effectief. Daarnaast zijn er
allerlei min of meer obscure huis
middeltjes en drogisterij-artike
len, variërend van azijnzuur tot
ammoniak, grappig genoeg el-
kaars tegenpool. Dat geeft te den
ken. Voorzover ik weet is hun wer
king nooit echt aangetoond. Als de
jeuk hevig is en wat langer duurt
zijn er wel effectieve medicijnen,
die u tegen deze allergische reactie
kunt slikken (b.v. merknamen:
Triludan, Hismanal, Zyrtec). Of
smeren, als een beperkt deel van
het lichaamsoppervlak is aange
daan, crèmes met bijnierschors-
hormonen. Niet alleen brandnetels
kunnen zo'n allergische reactie ge
ven. Maar het is wel het school
voorbeeld. De wetenschappelijke
naam voor deze huidafwijking is
zelfs genoemd naar de brandnetel. -
Allergisch
Voor allerlei dingen kunt u aller
gisch zijn. Ook de reactie op een in-
sektesteek is iets dergelijks. Hoe
wel de paniek die uitbreekt, als in
een zomers gezelschap het vrolijk
gezoem van een wesp gehoord
wordt, anders doet vermoeden,
geeft een wespesteek bij de meeste
mensen slechts een pijnlijke en
jeukende zwelling die een paar da
gen duurt. Soms hoor je gruwelijke
verhalen over mensen die doodge
gaan zijn aan een wespesteek. Dat
is gelukkig een zeer zeldzame
vorm van overgevoeligheid, die
leidt tot een allergische shock, en
dus, onbehandeld of te laat behan
deld, vaak tot de dood.
De verschijnselen zijn dan al snel
heel alarmerend: bleek, hevige be
nauwdheid, klam, soms snel coma
teus. De plaats waar het gehate
diertje prikt doet niet ter zake, het
gaat er slechts om dat de stof, waar
voor men allergisch is, in het li
chaam komt. Mensen die ooit zo
iets meegemaakt hebben en het
overleefd hebben, moeten altijd
een bepaalde injektie bij zich heb
ben om zichzelf zonodig snel te
kunnen inspuiten. En natuurlijk
een kaartje waarop hun allergie
vermeld staat. Zoals gezegd, een
zeer zeldzame reactie, die snel in
grijpen noodzakelijk maakt. Maar
zelden is het zo ernstig, gelukkig.
Soms is het lastig: mensen met een
(waarschijnlijk) allergische huidaf
wijking zonder bekende oorzaak.
U moet dan eerst aan de meest
voor de hand liggende dingen den
ken: honden, katten, planten,
nieuwe kleding, nieuwe wasmid
delen, cosmetica, enzovoorts. Vaak
verdwijnt het probleem vanzelf,
voordat er ooit een oorzaak gevon
den is.
Overgevoeligheidsreacties varië
ren enorm van mens tot mens. Kijk
maar naar de reacties op een mug-
gebeet. De een merkt vrijwel niets,
de ander loopt dagenlang te krab
ben. En de derde wordt gewoon
overgeslagen door de mug, het
beestje lust niet iedereen. Hier
geldt vooral: weinig therapieën
helpen echt, voorkomen is beter,
anti-insectstiften en crèmes (deze
werken wél) en de aloude klamboe
om onder te slapen.
de huid, dan onstaat daar een he
vig jeukend eczeem dat met een
cortisonzalfje als sneeuw voor de
zon verdwijnt.
Speelt de slag zich in de longen af
dan is astma het resultaat en die
kwaal laat zich tamelijk goed be
strijden met het inhaleren van
'pufjes' cortison. Beide therapieën
zijn tamelijk onschadelijk, want de
werking van het middel blijft
plaatselijk zodat het cortison niet
elders in het lichaam de boel op
stelten kan zetten. Dan heb je die
geheimzinnige ziekten die ont
staan doordat de afweer van het li
chaam onderdelen van het eigen li
chaam gaat aanvallen. Ziekten als
chronisch reuma, darmafwijkin
gen als colitis ulcerosa en de ziekte
van Crohn, MS (misschien) en een
rijtje minder bekende maar zeer
ernstige kwalen. Cortison of pred
nison kunnen, die aanval op eigen
lijf flink afremmen. Hetzelfde
geldt voor afstootreacties na trans
plantatie. De afweer van het li
chaam probeert het vreemde
transplantaat er uit te werken
maar door het onderdrukken van
die afweer blijft het nieuwe orgaan
op zijn plaats.
Maar daar moet dan een prijs voor
worden betaald. Omdat het effect
van deze middelen berust op de af
braak van eiwitten zijn werking en
bijwerking niet goed van elkaar te
scheiden. Sterker nog, de werking
is de bijwerking. Het is dus zaak
om elke keer de voordelen tegen
de nadelen af te wegen. Bij de ziek
te van Hodgkin of na transplanta
tie is dat geen probleem, het is dan
er op of er onder en alternatieven
zijn er niet. Bij al die andere kwa
len moeten deze middelen heel se
cuur worden voorgeschreven, zo
kort mogeüjk in een zo laag moge
lijke dosis en als het even kan
moet het middel plaatselijk wor
den aangebracht. Je mag, om maar
wat te noemen, ook nooit acuut
met slikken stoppen, want de bij
nier gaat tijdens de kuur op non-
actief en moet door langzaam min
deren van de dosis de kans krijgen
om weer zelf Cortisol te maken.
Corticosteroïden werken dus als
een tweesnijdend zwaard, maar
het zijn ook buitengewoon machti
ge middelen. „Er zijn maar weinig
geneesmiddelen", aldus het Ne
derlands Tijdschrift voor Genees
kunde van een paar jaar terug,
„waarmee zovéél therapeutische
successen zijn bereikt als met cor
ticosteroïden."
Dat vuur wees mij de weg
Scherper dan het light
omstreeks het middaguur.
Johannes van 't Kruis
Johannes
door JOKE FORCEVILLE
Het deed me goed toen we over de groene dreven vlak
langs de Maas reden, te constateren dat de vlaggen
uithingen. Symbool van vreugde om het eeuwfeest
rond Johannes van het Kruis, dat we deze zaterdag in
Smakt met Karmelieten en Karmelitessen gingen
afsluiten in Smakt. Even - ik geef het eerlijk toe -
voelde ik een domper op mijn feestelijk gevoel bij de
ontdekking dat de vlaggen niet voor de heilige dichter
uithingen, maar vanwege de verse aardbeien en
asperges. Nu ja, ook daar kan een mens blij mee zijn.
In goede stemming dus maar Smakt.
Afsluiting van een jaar lang nadrukkelijke aandacht
voor de beroemde Spanjaard, die vier eeuwen geleden
in de gouden eeuw van zijn land heeft geleefd. Een
jaar vol publicaties, tentoonstellingen, theater met
poppen en maskers, academische zittingen met
indrukwekkende lezingen, studie- en
verdiepingsdagen... Met de grote heilige op zoek naar
de niet uit te beelden, niet weer te geven of ook maar te
omschrijven Eeuwige Andere... Hoe dikwijls zijn de
kernwoorden van zijn poëzie uitgangspunt geweest
voor al die manifestaties. Zijn eenzaamheid en
verlangen, zijn aanraking door een ik-weet-niet-wat,
zijn vlam, vuur, bron, geliefde, wonde, nacht,
schoonheid-
Zijn we er verder mee gekomen? Hebben we onszelf èn
anderen er mee vooruit geholpen? Bij dit slotfeest
klonk een zekere voldoening door om wat tot stand
gebracht is in het voorbije jaar. Maar met wat
teleurstelling en een ondertoon van verdriet werd gok
gememoreerd dat het te weinig gelukt leek bij de
jongeren de vlam van het verlangen van Juan de la
Cruz op te doen laaien. Een religieuze getuigde ervan
dat ze een grote innerlijke rijkdom in haar lange leven
als Karmelites had verworven en die zo dolgraag wilde
doorgeven. Ik dacht er stil bij: en wij, moeders en
vaders die in echt geloof onze kinderen hebben
opgevoed, hoe graag zouden wij van die aangeboden
rijkdom óók vruchten willen zien... Toen was er woord
en wederwoord tussen sprekers en toehoorders. En toen
bracht ras-journalist Rex Brico, evenzeer vakman als
diepgelovige, spontaan dit antwoord naar voren: het
is met de Kerk en met wat wij in het afgelopen jaar en
nu hier samen ervaren, als met een dijk. Daarachter
rijst water, komend van diverse kanten. En wij staan
aan de andere kant van de dijk en merken niets. Tot
op het moment dat het water zo hoog gestegen is, dat de
dijk het begeeft. Pas dan komen we tot de ontdekking
welke krachten in de golfbeweging vrijgekomen zijn...
We hebben het vierde eeuwfeest rond Juan de la Cruz
afgesloten. Maar dat betekent niet dat we zijn
inspiratie terzijde schuiven. Moeizaam blijven we
zoeken; naar de bron, naar het vuur. Ook als de nacht
duister is of wij ons gewond voelen. Want nog steeds
hopen we dat ons verlangen wordt vervuldOp zoek
als we blijven naar Iets Onbenoembaars, omdat we
willen worden aangeraakt door Een ik-weet-niet-wat.
Wie weet wanneer ook voor ons de dijk doorbreekt. Wie
weet waarheen we dan worden gevoerd. Geleid door
„Dat vuur, dat mij de weg wees, scherper dan het licht
omstreeks het middaguur".
Een uitzendbureau voor
artsen? Vijf jaar geleden
bij de oprichting van de
Stichting Werkgelegen
heid Geneeskundigen
(SWG) klonk onzekerheid
door over het zojuist ge
nomen initiatief een uit
zendbureau voor werklo
ze artsen in het leven te
roepen. Wilden artsen wel
uitgezonden worden?
Nu bij de verschijning van het
jaarverslag over 1991 maakt
de SWG niet zonder trots mel
ding van een vertienvoudi
ging van het aantal geslaagde
bemiddelingen. Ongeveer
dertig procent daarvan resul
teert uiteindelijk in een vast
dienstverband.
„In het begin vroegen we ons
af of het uitzendidee door
werkloze artsen zou worden
geaccepteerd. Want om eerlijk
te zijn was uitzenden in de
ogen van artsen toch iets ver
werpelijks. Het paste absoluut
niet in hun denkwereld. Uit-
zendwerk dat was tóch iets
voor portiers en typistes? Een
goede arts kan niet worden
uitgezonden. Toch heeft de
SWG haar nut bewezen. Het
blijkt in de praktijk heel goed
te werken dat zowel de arts als
de instelling of het bedrijf de
kans krijgt mogelijkheden af
te tasten", legt Jos Zuidinga
uit. Hij is vestigingsmanager
van de SWG en vanaf het eer
ste uur bij het in Utrecht ge
vestigde uitzendbureau be
trokken.
Ruim 200 instellingen en be
drijven hebben zich bij de
SWG ingeschreven. Het aan
tal vacatures bedroeg in 1991
760 tegenover 600 het jaar
daarvoor. Tot dat jaar waren
er 638 artsen geplaatst: 563 ba
sisartsen, 50 huisartsen en 25
specialisten. Bedrijven, mi
nisteries en instellingen (zie
kenhuizen, verpleeghuizen)
vroegen het meest om be
drijfsgeneeskundigen (384),
verpleeghuisartsen (65), ver
zekeringsgeneeskundigen
(59) en huisartsen (40).
Uitzendbureau
De SWG werd opgericht om
iets te doen aan de destijds
grote werkloosheid onder af
gestudeerde basisartsen.
Deze bestond al sinds begin
jaren tachtig toen een ruim
toelatingsbeleid gold voor de
studie medicijnen. De beroep
sorganisaties Landelijke Ver
eniging van Artsen in Dienst
verband (LAD) en de Konink
lijke Nederlandsche Maat
schappij tot bevordering van
de Geneeskunst (KNMG)
richtten toen een uitzendbu
reau voor artsen op.
De situatie op de arbeids
markt is volgens Zuidinga in
middels aanmerkelijk verbe
terd. Voor zover cijfers be
kend zijn, was vorig jaar 2,6
procent van alle huisartsen
werkzoekend. Cijfers voor
specialisten en verpleeghui
sartsen worden niet geregi
streerd. „Het is nu zelfs zo dat
er voor huisartsen en ver
pleeghuisartsen een tekort
dreigt te ontstaan. Het is
moeilijk om de vacatures voor
waarnemers vervuld te krij
gen. Zoals ik het bekijk zou de
opleidingscapaciteit uitge
breid kunnen worden. Als er
nu niets wordt gedaan kam
pen we over een paar jaar met
een ernstig tekort aan artsen".
Een betere positie van de arts
op de arbeidsmarkt in de toe
komst zou gezien de doelstel
ling wel eens het einde van de
SWG kunnen betekenen.
Zuidinga: „Strikt genomen
moeten we onszelf dan ophef
fen. Maar het is toch zonde om
alle kennis en know-how die
we in de loop der jaren hebben
vergaard zomaar weg te gooi
en".
De SWG heeft dan ook meer
pijlen op de boog. Het bureau
probeert zich te specialiseren
op het vlak van werving en se
lectie van artsen. Ook wil de
SWG het cursussenpakket
flink uitbreiden. Op dit mo
ment bestaat het pakket uit
oriënterende cursussen ar-
beids- en bedrijfsgeneeskun
de, verzekeringsgeneeskun-
de, verpleeghuiskunde en een
combinatiecursus van ar-
beids- en bedrijfsgeneeskun
de en verzekeringsgenees-
kunde.
Kennis
Onder artsen bestaat grote be
hoefte aan meer specifieke
kennis, vindt Zuidinga. Voor
al de pas afgestudeerde basis
artsen willen zich oriënteren
op de mogelijkheden die de
praktijk biedt. „Tijdens de op
leiding lopen ze weliswaar co-
schappen maar die bieden
toch geen reëel inzicht in de
keiharde werkelijkheid waar
voor ze straks komen te
staan".
Stichting
Werkgelegenheid
Geneeskundigen
bestaat vijfjaar
Het blijkt in de
praktijk heel goed
te werken dat
zowel de arts als
de instelling of
het bedrijf,
waarheen hij
wordt
jp uitgezonden, de
•>q kans krijgt
J mogelijkheden af
te tasten.
FOTO: MILAN
KONVAUNKA
