Een land is pas
een land als het
een eigen
kleurtje heeft
„Wij zijn het meest verwaarloosde volk van de wereld"
Eigen kleurtje
Dalai lama
Baltische staten
Weinig kloosters
Telefoonboek
Trots
BURGEMEESTER VAN TIBETAANS VLUCHTELINGENKAMP:
£eidóc@ou4a*il
Idoor
ROB SIEBELINK
GRONINGEN Je kunt geen
atlas meer maken of hij is mor
gen verouderd. In een roerig Eu
ropa is méér nodig dan een voor
uitziende blik; die moet grenzen
aan het helderziende. Tsjecho-
siowakije is op de meest recente
kaarten nog een land, maar wie
kan zeggen of het volgende week
nog bestaat?
Johan Russchen van Wolters-Noord-
hoff, Nederlands grootste uitgever van
landkaarten en atlassen: „Kaartenma
kers kunnen veel, maar op zo'n mo
ment houdt het echt op". Niettemin
blijven landkaarten verschijnen, al staat
de hele wereld op zijn kop. Bij Wolters-
Noordhoff doen ze het al 115 jaar. „De
eerste Bosatlas kwam uit toen delen
van Afrika nog ontdekt moesten wor
den. We proberen een beeld van de
werkelijkheid te scheppen. Zo'n beeld
staat niet voor de eeuwigheid, dat is
duidelijk".
Wolters-Noordhoff was er als de kip
pen bij toen de Berlijnse Muur viel.
Nog geen jaar na de Duitse eenwording
bracht de uitgeverij een wandkaart van
Europa uit waarop het hatelijke stip
pellijntje tussen DDR en BRD was ver
dwenen. Ze waren er best wel een beet
je trots op, daar in Groningen. Maar op
het moment dat de eerste wandkaarten
in de scholen werden opgehangen,
klapte de Sovjetunie als een kaarten
huis ineen. Niks actuele kaart, weg
trots. „We hebben nog een hele partij
liggen. Die kan vernietigd worden",
zegt Johan Russchen, hoofd afdeling
cartografie van Wolters-Noordhoff.
Het maken van landkaarten en atlassen
is in het Europa van de jaren negentig
een vergankelijke bezigheid gebleken.
De bepaald niet goedkope Wereldatlas
die Wolters-Noordhoff nog geen half
jaar geleden uitbracht, heeft de meeste
veranderingen in het Oostblok niet
kunnen bijbenen. Met geactualiseerde
insteek-kaarten poogt de uitgever al te
grote teleurstellingen onder de klanten
te voorkomen, maar het blijft een pleis
ter op de wonde. De Duitse eenwor-
j ding alleen al maakt de correctie van
j zo'n vijftig landkaarten in de Wereldat
In India en Nepal leven
tienduizenden Tibetaanse
vluchtelingen. Al jaren
voelen ze zich door de hele
wereld in de steek gelaten.
Toch blijven ze hoop
koesteren dat de Chinese
bezetters van hun land
zullen verdwijnen. Tegen
beter weten in. We brachten
een bezoek aan het
Nepalese kamp Pashi
Palkhiel. „We leven elke
dag in vrees dat we moeten
1 vertrekken".
Idoor
HOMME KROL
POKHARA Een paar hon
derd Tibetanen zijn uitgelopen
om een handvol Nederlanders te
onthalen. Bij de poort van hun
vluchtelingenkamp even buiten
de Nepalese stad Pokhara, aan
de veilige kant van het Hima-
laya-massief, waar ze nu al dertig
lange jaren de terugkeer naar
hun door Chinezen ingepikte va
derland verbeiden, hangen ze
hun bezoekers witzijden Vrien
densjaals' en bloemslingers om.
De Tibetanen hebben iets te vieren. Ze
vergasten de verraste Nederlanders op
toespraken, geschenken, een overvloe
dig rijstmaal in de open lucht, zang en
dans van eigen bodem en een rondlei
ding door het vlaggende kamp. „Dank
zij uw spontane hulp hebben we nu ein
delijk riolering en geen last meer van
muskieten en ander ongedierte. Ook
hebben we drie stenen huizen voor ne
gen gezinnen kunnen bouwen, ter ver
vanging van hun bamboe bouwvallen.
Terwijl de Verenigde Naties ons in de
steek laten hebt u zich om ons bekom
merd. Daar zijn we u dankbaar voor",
zegt kampburgemeester Samdup Lhat-
se tegen een diepgetroffen Peter de
Boer, voorzitter van de Nederlandse
stichting Oogkamp Himalaya.
De Boer en enkele bestuursleden van
zijn stichting kwamen volgens afspraak
las noodzakelijk, de uitgebreide lan
dendocumentatie die tegenwoordig in
elke atlas wordt aangetroffen nog bui
ten beschouwing gelaten.
Russchen: „In een atlas van 1988 had
den we een klein kaartje opgenomen
met gebieden waar problemen konden
ontstaan. Vooral de strook tussen de
voormalige Sovjetunie en West-Europa
viel op. Estland, Letland, Litouwen,
maar ook Moldavië. Daar hebben we
heel veel kritiek op gehad. Hoe we het
in ons hoofd haalden om dat als pro-"
bleemgebieden te zien. Dat ligt toch
politiek muurvast, dat is toch onzin, zei
iedereen. De situatie ligt nu heel an
ders".
Op zich hanteert een cartograaf tame
lijk harde criteria voordat een land als
zelfstandige staat in een atlas ver
schijnt; dat wil zeggen, een eigen kleur
tje krijgt om zich te onderscheiden van
omringende landen.
„Een van de belangrijkste is de erken
ning door de Verenigde Naties", zegt
Russchen, „Maar je zult natuurlijk zien
dat zich ook daar problemen voordoen.
Noord-Korea werd indertijd niet er
kend door de Verenigde Staten, wel
door de Sovjetunie. Turkije erkent als
enige de grenzen van een onafhankelijk
Macedonië, al is het natuurlijk vooral
om de Grieken te pesten. Ondanks zo'n
tamelijk hard criterium zie je dus toch
elke keer weer van die schemergebie
den ontstaan. Uiteindelijk baseren wij
ons dan maar op de vraag of er een rui
me politieke erkenning is of niet. Daar
om wordt Noord-Korea wèl beschouwd
als een onafhankelijke staat en Mace
donië niet".
Het is een subjectieve benadering, stelt
Russchen vast, die onontkoombaar is
en het best tot uiting komt in het vraag
stuk Israël. „Stel dat we in opdracht van
een Arabisch land een kaart van het
Midden-Oosten zouden maken. Als je
het Arabisch standpunt volgt, bestaat
Israël niet. En als je van Israël uitgaat,
is het land veel groter dan de VN er
kennen".
Als zulke vragen zich aandienen tijdens
de produktie van een atlas (bij Wolters-
Noordhoff verschijnt er eens in de zes
jaar een kaartenboek), krabben de car
tografen zich achter de oren. De nieu
we Wereldatlas viel precies in een pe
'even langs' om te zien wat er terecht
was gekomen van een herenakkoord.
De stichting, die nu alweer acht jaar
lang medische expedities door het won
dermooie, maar van Albert Heijn en de
dokter verstoken Nepalese bergland
stuurt om met een simpele oogoperatie
véle staarlijders weer zicht op een
nieuw leven te geven, kwam onver
wacht in aanraking met de Tibetanen.
Die bleken (achteraf) een claim te heb
ben op een stuk grond in de stad Pok
hara dat de stichting had uitgekozen
om er een permanent oogziekenhuis te
bouwen. Hoewel Tibetaanse vluchtelin
gen in Nepal geen grond of gebouwen
in eigendom mogen hebben, hadden ze
het de Nederlanders juridisch moeilijk
kunnen maken. Dat deden ze niet; ze
zagen af van hun bouwrechten. Bij wij
ze van tegenprestatie beloofden De
Boer c.s. zonder één letter op pa
pier voor vijftig mille in het bestaan
de vluchtelingenkamp te zullen investe
ren. Voor dat geld zijn de drie huizen
gebouwd en is de riolering aangelegd,
onder toezicht van de al jaren in Nepal
wonende Nederlandse bouwkundige
Herman Grimminck die ook de bouw
van het oogziekenhuis coördineert.
In het kamp Tashi Palkhiel, in '62 opge
zet door het Zwitserse Rode Kruis, wo
nen negenhonderd Tibetanen. De helft
is er geboren, de andere helft vluchtte
in het kielzog van de Dalai Lama, hun
geestelijke en wereldlijke leider, die in
1959 de wijk nam uit Tibet na de mis
lukte volksopstand tegen de Chinese
bezetters. Die opstand en haar nasleep
kostten, aldus Amnesty International,
enkele honderdduizenden Tibetanen
het leven. Thans verkeren 120.000 van
de zes miljoen Tibetanen in balling
schap, het merendeel in India waar ook
de Dalai Lama verblijf houdt. In weer
wil van een meermalen uitgesproken
neiging om zijn onderdrukte volk ter
plekke te leiden negeert de Nobelprijs
winnaar '89 tot nu toe de aanhoudende
Chinese uitnodiging om naar Tibet te
rug te keren. Eerst democratische vrij
heden en het recht van de Tibetanen
rrode van onrust in Joegoslavië en de
voormalige Sovjet-republieken. Wat je
als cartograaf niet kunt doen is vooruit
lopen op de ontwikkelingen, waar
schuwt Russchen, want die kunnen wel
eens heel anders uitvallen dan je denkt.
„Slovenië en Kroatië verklaarden zich
zelfstandig, Servië en Montenegro had
den de nieuwe republiek Joegoslavië
uitgeroepen. Maar niemand die een en
ander erkende. Dat lag volkenrechte
lijk nogal moeilijk, want wie nam de
failliete boedel van het oude Joegosla
vië over? Zo'n situatie is voor ons ver
schrikkelijk lastig. Als kaartenmaker
kun je veel, maar bij dit soort subtilitei
ten houdt het echt op".
Meer geluk had Wolters-Noordhoff bij
de zelfstandigheid van de drie Baltische
staten Estland, Letland en Litouwen.
De landkaarten van de ^Sovjetunie wa
ren al gedrukt maar nog niet gebonden
toen een algemene erkenning niet meer
uit kon blijven. Alle kaarten zijn vervol
gens nogmaals over de pers gehaald en
in het hoekje bij de Finse Golf voorzien
van eeji nieuw verfje, over het grijs ge
om hun eigen toekomst te bepalen, dan
zien we verder, laat hij het Chinese
bewind herhaaldelijk weten.
Het is opvallend zoals de bewoners van
Tashi Palkhiel, het oudste Tibetaanse
kamp in Nepal, zich in hun armoedige
gastland redden. Ze hebben een coöpe
ratie gesticht, die een hotel met 24-
uurs-hete-douches (een zeldzaamheid
in Nepal) en een camping exploiteert
waar veel westerse toeristen op hun
trektochten overnachten, maar die
vooral verdient aan een ambachtelijke
tapijtknoperij. Ruim honderd kampbe
woners, merendeels meisjes, zijn er
werkzaam. Uit hun vingervlugge han
den komen de prachtigste tapijten in
Tibetaanse motieven, van wol die door
Nepalezen uit Tibet wordt aangevoerd.
De meeste kleden zijn bestemd voor de
export, vooral naar Amerika, Japan en
Europa.
drukt van de Sovjetunie. Want een land
is pa^" een land als het in de atlas is
voorzien van een eigen kleurtje.
Het lijkt zo logisch om in roerige tijden
de publikatie van een nieuwe atlas een
jaar of wat uit te stellen, maar dat gaat
er bij Wolters-Noordhoff niet in. Kaar
ten blijven verschijnen, al staat de we
reld op zijn kop. Russchen resoluut:
„De Grote Bosatlas bestaat een dikke
eeuw en daarin is nooit een stabiele pe
riode geweest. Er is altijd wel ergens ge
rommeld. De oorlogen in Europa, de
kolonisatie en dekolonisatie in Afri
ka We brengen nu een nieuwe kaart
uit met onafhankelijke GOS-republie-
ken en een lappendeken in Joegoslavië.
Dat was het dan? Welnee, niemand kan
mij garanderen dat Tsjechoslowakije
morgen nog bestaat".
Tussen beeld en werkelijkheid accep
teert Wolters-Noordhoff een zekere
marge, als het verschil maar niet te
groot wordt. Geen Nederlander die
erom maalde dat zijn atlas verouderd
was toen Noord- en Zuid-Yemen in het
najaar van 1990 weer Yemen werden,
maar de Duitse eenwording op hetzelf
de moment is een heel ander verhaal.
Een atlas kan nauwelijks actueel zijn,
„We zijn met niets begonnen en we
hebben onszelf moeten redden", zegt
burgemeester Lhatse tijdens de rond
leiding over het kampterrein. „Van de
Nepalese regering krijgen we geen en
kele steun. Integendeel, we worden
slechts geduld. We leven elke dag in
vrees dat we het land moeten verlaten.
Zeker nu de Nepalezen bezig zijn om
de politieke banden met China aan te
halen. Sinds een paar jaar is het konink
rijk Nepal in naam een democratie,
waarin de communisten een grote
macht vormen. En juist de communis
ten schoppen ons er het liefst vandaag
nog uit".
Terwijl twee boeddhistische monniken
monotoon prevelend de drie nieuwe
huizen inbidden en de nieuwe bewo
erkent Russchen, al waren de laatste
twee jaren wel erg verwarrend. Met iets
van berusting: „In het geval van de Ar
meense enclave Nagorno-Karabach in
Azerbeidjan voldoet ook de nieuwe
Wereldatlas prima. Je moet je alleen
realiseren dat ze geen onderdeel meer
zijn van de Sovjetunie, maar dat het af
zonderlijke GOS-staten zijn. De bruik
baarheid van de atlas is gewoon goed".
De Groningse uitgeverij liet een paar
jaar geleden uitzoeken hoe lang men
sen met een atlas doen. Men koopt niet
zo snel een nieuw exemplaar, luidde de
conclusie. Het gemiddelde gebruik was
een jaar of tien. „Vreemd", zegt Rus
schen bij zichzelf, „je hebt toch ook
geen telefoonboek van tien jaar gele
den?". Niettemin is sinds een jaar of
twee de belangstelling gestegen. „Als je
nu dezelfde vraag stelt als in dat onder
zoek, zal het antwoord heel anders zijn.
Er is nog nooit zoveel interesse voor
landkaarten geweest".
De opleving, constateert hij, begon tij
dens de Golfcrisis. „Toen realiseerde
men zich dat de oude atlas uit 1930 op
ners aan de bezoekers sjaaltjes en I
snoep uitdelen, noemt de burgemeester
de Tibetanen 'het meest verwaarloosde
volk in de wereld'.
„Sinds 1950 is ons land door China be
zet. Gewoon ingelijfd. In die tientallen
jaren is er ontzettend veel gemoord en
vernield. Honderden tempels en kloos
ters zijn verwoest, monniken gedood of
verjaagd. Ze hebben geprobeerd onze
godsdienst, de ruggegraat van onze cul
tuur, te breken. Er zijn nog maar weinig
kloosters over. Maar ook de gewone Ti-
betaan komt in eigen land niet meer
aan bod. De Chinezen pikken de banen
in. Door de Chinese bevolkingspolitiek
wonen er al bijna net zoveel Chinezen
als Tibetanen. Jonge Tibetaanse vrou
wen worden na het eerste kind gesterili
seerd of gedwongen met Chinezen te
trouwen".
Op onze wijsneuzige opmerking, niet
eens bedoeld als tegenspraak, dat de
Chinezen in Tibet inmiddels duizenden
kilometers weg hebben aangelegd, vrij
wel elk dorp van een school en elektri
citeit hebben voorzien en weer volop
toeristen toelaten, ontsteekt Lhatse in
een beschaafd soort woede. „Voor wie
denkt u? Voor de Chinezen zelf. Onze
mensen zijn op grote schaal van hun
vruchtbare gronden verdreven en naar
de armste gebieden gedeporteerd. Wie
zich verzet, wordt opgesloten. Wie een
afwijkende mening heeft ook".
Rapporten van waarnemers uit kringen
van Amnesty International en de Vere
nigde Naties bevestigen de schending
van mensenrechten (politieke gevange
nen en martelingen) in Tibet. Maar de
VN zijn verdeeld in zichzelf en dus
machteloos. Nog onlangs, in maart,
sneuvelde in de VN-commissie voor de
mensenrechten een resolutie die China
moest dwingen een speciaal onderzoek
in Tibet toe te staan. Onder aanvoering
van Pakistan stemden 27 van de 53 in
de commissie vertegenwoordigde lan
den ervoor om niets te doen, tegen de
zin van veel westerse landen (ook Ne
derland) en het voormalige Oostblok.
„Misschien dat het de volgende keer
ZATERDAG 20 JUNI 1992 PAGINA 29
Johan
Russchen van
Wolters-
Noordhoff:
„Men realiseert
zich dat de
oude atlas op
zolder wel erg
gedateerd is".
FOTO:
DENNIS BEEK
zolder wel erg gedateerd was". De
nieuwste kaarten van het Midden-Oos
ten zijn, om een voorbeeldje te noe
men, nu voorzien van de plaatsnaam
Ras al Khafqi in Saoedie-Arabië. „Een
nietszeggend woestijndorp. Twintig
huizen en een benzinepomp waarvan
nooit iemand had gehoord, totdat het
Iraakse leger een uitval deed en daar
staande werd gehouden. Nu kan geen
cartograaf er meer omheen".
Landkaarten scheppen begrip, maken
in een wereld van nationale bevrijdings
oorlogen duidelijk waar het om gaat,
meent Russchen: „De onophoudelijke
gevechten van het federale leger tegen
Kroatië zijn beter te verklaren als een
blik op de landkaart leert dat Servië
geen en Kroatië wel een kustlijn heeft".
Hij constateert dat veel mensen hun
wereldbeeld kwijt zijn en behoefte heb
ben aan een nieuw houvast. De teneur
van veel reacties: een land dat niet in de
atlas voorkomt, bestaat niet. In andere
gevallen worden de cartografen be
schouwd als halve profeten. „Soms bel
len ze ons op. Dan vragen ze: meneer
Russchen, kunt u misschien zeggen hoe
het straks in Tsjechoslowakije af
loopt?".
wel lukt", glimlacht de burgemeester in
geduldige wijsheid.
Op onze wandeling naar de trots van
het kamp, een rijk vergulde boeddhisti
sche tempel, vertelt mevrouw Karma
met bitterheid in haar zoetmelodieuze
stem, dat de Chinezen haar Tibetaanse
cultuur vernietigen. Ze is de presidente
van de vrouwenorganisatie binnen het
kamp. „Onze eigen taal mag in Tibet al
leen nog op de lagere school onderwe
zen worden. Daarna is Chinees ver
plicht. Het is voor een Tibetaan heel
moeilijk om hoger onderwijs te volgen.
De meeste uitingen van onze cultuur
zijn verboden, zoals zang en dans. Ge
lukkig leren wij onze kinderen dat. Dat
zult u straks wel zien en horen". Als
zesjarige kwam ze in Nepal terecht.
„Maar ik heb zoveel mooie herinnerin
gen aan mijn land dat ik er elke dag
naar verlang".
JDe tempel met zijn duizend achter glas
uitgestalde boeddhabeelden dwingt de
bezoeker tot verheven gedachten. „Al
lemaal boeddha's die achtereenvolgens
incarneren in déze wereld. We zijn nu
aan de vijfde bezig, dus de wereld draait
voorlopig nog door", lacht de burge
meester.
Het hele kamp is uitgelopen als twee
groepen schoolkinderen een Tibetaan
se dansvoorstelling geven. Vanonder
een baldakijn maken de bezoekers mee
hoe de kinderen de pollen uit het gras
stampen en zingen. Een trotse onder
wijzer: „Dit is een van de manieren om
onze cultuur door te geven. De jeugd in
Tibet zelf leert dit niet meer. Verbo
den". Waaraan burgemeester Lhatse
toevoegt: „Zelfs onze kinderen die Ti
bet nooit gezien hebben willen terug.
Ze spreken het vaak uit. Ja, door onze
verhalen natuurlijk. Wij hebben de lief
de voor ons land weten over te dragen".
Onder het afscheidsmaal vertrouwt hij
ons toe: „Eens zal er een dag komen
dat we terugkeren. Misschien dat ik het
niet meemaak, maar Tibet zal vrij wor
den. Ik bid er elke dag om. Ik kan niet
geloven dat mijn broers en vader ver
geefs in Chinese gevangenschap gestor
ven zijn. Ik hoop dat u een oproep voor
de Tibetaanse zaak wilt doen. We zijn
vooral gebaat bij politieke hulp".
De schoolkinderen in het Tibetaanse vluchtelingenkamp doen hun uiterste best.
FOTO: SP
