Goede leidraad voor literatuurwandelaar Sluipwegen naar vrijheid Ccidbceoirumt BOEKEN PLATEN Los Lobos is meer dan alleen TexMe Idoor GERT MEIJER De leden van Los Lobos mo gen dan allemaal in Los An geles wonen, ze halen hun muzikale invloeden toch een stuk zuidelijker. Geen won der, ze komen stuk voor stuk oorspronkelijk uit Mexico. In de loop der jaren maakten De Wolven naam met een ei gen interpretatie van Tex- Mex, een feestelijke muziek stijl die bij Los Lobos op een hoger plan werd getild door elementen uit r&b, country en zydeco toe te voegen. Het leverde het vijftal vijf jaar geleden bij toeval een enor me hit op, 'La Bamba' van de gelijknamige soundtrack over het leven van Ritchie Valens. Los Lobos doet er werkelijk alles aan om vooral niet vast gepind te worden op deze ene wereldhit. De albums, die tot dusverre verschenen, lieten dan ook al een brede aanpak te zien: Los Lobos was niet voor één gat te van gen. Dat de mogelijkheden kennelijk nog bij lange na niet uitgeput zijn, bewijst hun zevende album 'Kiko'. 'Kiko' is een meesterwerk, omdat Los Lobos in zestien nummers op ongekende wij ze een heel spectrum aan in vloeden hanteert, zonder overigens in een chaotische onherkenbaarheid te verval len. TexMex is wellicht nog immer de katalyserende fac tor, maar voor het eerst wer den Afrikaanse ritmes, New Orleans (hoor je de Neville Brothers in 'Wicked Rain?') en jazz-in vloeden als ingre diënten voor hun toch al zo wijdvertakte geluid ge bruikt. Een allesbehalve commerciële aanpak, die de band dan ook geen nieuwe wereldhit zal opleveren. Maar wel de zekerheid dat we hier te maken hebben met een van de meest crea tieve vertegenwoordigers van het genre. Eh, welk gen re? Ringo Starr We doen Ringo Starr niks te kort als we melden dat hij de minst creatieve van de vier Beatles was. Z'n drumwerk was nuttig zonder franje en z'n zang meer grappig dan opwindend. Hij scoorde er desondanks na het uiteen vallen van The Beatles aan het begin van de jaren ze ventig nog vier grote hits mee, met 'Photograph' als meest tastbare resultaat. Met behulp van producers als Phil Ramone, Don Was en Jeff Lynne -altijd goed om wat ouwe makkers uit de goot te halen- maakte Starr een nieuwe solo-cd, 'Time Takes Time'. Een album vol met Traveling Wilburys-ach- tige zomerpop met een hoge meebrulfactor maar een ge ringe amusementswaarde. Het gros van de nummers op dit album bestaat namelijk uit de eenheidsworst, die Ringo ons in het verleden al vaker voorhield. Stereolab Na' een handvol single die het in de indie-cl niet slecht deden, is hel gelse Stereolab toe aai eerste cd. Het eerste da valt op 'Peng!' is, afge van de perverse tekstei tuurlijk, de overduide aanwezigheid van bijnj tieke keyboards als de 1 synthesizer en het Fai orgeltje. Menige jaren tig-band is er groot me worden. Stereolab leui beetje tegen het werk v< aloude Velvet Undergrc Dat is deels te danken ai ijle zang van Seaya Sa maar vooral ook aan de lang uitgesponnen mei lijnen. In een numme 'Perversion' werkt dat hypnotiserend, maar inj mach Worm' wordt helj delijk teveel van het a en verzuipt de band in moeras van toetsen-! bast. Er staat gelukkig wat moois tegenover,] naast 'Perversion' dq luidsmuur met effect« 'You Little Shits' en d' tempo-rocker 'The See And The Meaning' als d miskenbare hoogtepunl Falling Joys Met 'Psychohum' zoek Australische Falling aansluiting bij de Engel taarscene. Het is de tv cd van de jonge banc zichzelf maar al te graa roept als 'brightest lig the Australian music-s Een beetje overdreven, hoewel aanstekelijk e dreven klinkend hebb Falling Joys te weinig gezicht om werkelijk te tuigen. Van de prod Jessica Corcoran en Pa lier hebben de Falling het een en ander aan werk meegekregen, da' de Londense studio zo ren onmmiddellijk gep seerd hebben. In het materiaal van Suziew I zit weliswaar de gebru ke variatie en zelfs v come-back van het mondorgel wordt een j tje meegepikt ('Fortun Ier'), maar echt spanne het maar niet worden. DelAmitri In tien jaar tijd maak liefst drie cd's, de jo van het Schotse Del A Een sympathiek band; zich niet al te druk mat kwantiteit, maar liev tijd neemt om tevrec kunnen zijn over de teit van het gebodene de derde cd 'Change 1 thing' kunnen ze dat c slaat de titel maar de het repertoire. De sonj wat harder geworden, gebleven is de soms n te voorspelbare afwe Dat 'Change Everj toch het mooiste va Amitri in zich verenigt omdat de compositie meer inhoud hebben een smaakvol arrang tje werden voorzien. Ringo Starr: Hoge meebrulfactor maar een geringe mentswaarde. Marcia Leisner: 'Literaire buurten van New York'; Luree Miller: 'Literaire buurten van Londen'; Noèl Riley Fitch: 'Literaire cafés van Parijs'; Wil liam B. Whitman: 'Literaire steden van Italië'. Uitgaven van Balans, Am sterdam. Prijs per stuk 19,50. 'Ste- denWijzer New York'. Uitgave van Gottmer. Prijs 29,90. Vincent West- zaan: "Barcelona en omgeving'; Ton Valk en Hendrike Geessink: 'Lissa bon en omgeving'. Uitgaven in de Do- minicus-reeks van Gottmer. Prijs per stuk/29,90. Het is een bijzonder aardig idee van uitgeverij Balans om in de eindeloze reeks van reis boeken te komen met een se- rietje van vier boekjes, waann de literair-toeristische attrac ties worden beschreven van drie wereldsteden (New York, Londen en Parijs) en één land (Italië). In het geval van New York en Londen gaat het om de 'literai re buurten', in het geval van Parijs om de literaire cafés, in het geval van Italië om 'literai re steden' (Rome, Florence en Venetië). In alle vier de boek jes worden de in literatuur ge ïnteresseerde toerist wandel routes aanbevolen langs woon huizen, hotels, parken en an dere lokaties waar min of meer bekende en beroemde schrij vers hebben gewoond en ge werkt, of die ze hebben ge bruikt als achtergrond en in spiratie voor hun werk. De boekjes (vertaald uit het Engels) zijn voorzien van vrij grof uitgevoerde plattegrond- jes, en verder geïllustreerd met soms niet onaardige pen tekeningen. Ze zijn vrij dun en uitgevoerd in zakformaat (de omslag is ontworpen als een schriftje met etiket), maar niet bepaald goedkoop. De litera tuurwandelaar heeft er wel een goede leidraad aan; als je de Newyorkse kroniekschrijver Damon Runyon al niet gelézen hebt kun je straks in elk geval wel zeggen datje weet waar hij woonde en werkte... Vrijheidsbeeld Wie voor het eerst van zijn le ven New York bezoekt, en dan natuurlijk vooral het centrale schiereiland Manhattan, zal vast niet nalaten aan de zuide lijkste punt daarvan, Battery Park, een ticket te kopen voor het boottochtje naar het Vrij heidsbeeld. Miss Liberty is im mers niet alleen een indruk wekkend beeld, neergezet op een fantastisch decoratieve lo- katie, maar ook het zinnebeeld voor Amerika in het algemeen en New York in het bijzonder, en je moet haar dus van dicht bij gezien hebben. Het graf van Molière op het kerkhof Père Lachaise in F Wie dat eenmaal een keer heeft gedaan, zal er denkelijk niet snel toe komen een twee de maal zo'n kaartje te kopen: „Ja dat Vrijheidsbeeld, dat kennen we nou wel". Toch ver dient het aanbeveling het toch tje nóg eens te maken. Tegen woordig voert het bootje de toerist immers na een bezoek aan het beeld ook mee naar El- lis Island, vlak bij het beeld in de buurt. Het voormalige immigratie- centrum is sinds 1990 geheel gerestaureerd en doet nu dienst als museum; in die zin heeft het de functie overgeno men van het voormalige immi gratiemuseum dat voorheen op Liberty Island onder het Vrijheidsbeeld was gehuis vest. Ellis Island is zodoende een nieuwe toeristische trekpleis ter geworden. Maar dat niet al leen: het is uitgebouwd tot een monument voor een heel bij- FOTO: SP zonder stuk Amerikaanse ge schiedenis. In schitterende presentaties met voorwerpen, documenten, foto's, maquet tes, driedimensionale grafie ken, audio en video wordt een beeld geschetst van en rond de miljoenen min of meer berooi de Europeanen die de laatste anderhalve eeuw hun heil en fortuin zochten in Amerika, het land van de duizend moge lijkheden, het Beloofde Land van de moderne tijd. De presentatie op Ellis Island is een ware 'eye-opener', en als pleisterplaats op het vaartoch tje minstens zo indrukwek kend als het Vrijheidsbeeld. Dat kennen we immers alle maal wel, al zijn de dimensies van het beeld bij het eerste be zoek, toegegeven, behoorlijk adembenemend. Een bezoek aan het nieuwe im migratiemuseum is ook voor ervaren New York-gangers toch nog een niet te versma den extra attractie, en die moeten dan die hernieuwde kennismaking-van-dichtbij met het vertrouwde beeld maar voor lief nemen. Het is écht de moeite waard, een ver plicht nummer bij New York- bezoek. Blunder Vandaar dat we het weglaten van Ellis Island uit de aller nieuwste New York-gids in de serie Steden Wijzer van de toch gerenommeerde Haarlemse reisboekenuitgever Gottmer met een gerust hart als een ka pitale blunder mogen om schrijven. Het gaat hier om een vertaling van een Duitse gids uit 1989, maar een zichzelf respecterende gespecialiseer de uitgeverij had voor een uit gave in 1992 toch de moeite' moeten nemen te (laten) veri fiëren of alles nog wel klopt. Nu situeert het boekje het im migratiemuseum nog gewoon in de kelder van het Vrijheids beeld. Zo'n gruwelijke, essen tiële fout doetje meteen twijfe len aan de betrouwbaarheid van de rest van het boek. Nu zal het meeste nog wel deugen: een stad als New York is na tuurlijk geen boomblaadje dat bij het minste zuchtje omslaat, en in die drie jaar tussen de Duitse en de Nederlandse uit gave zal niet alles veranderd zijn. Maar als we zien dat een ru briek als 'jazz' in de afdeling 'New York van A tot Z' in dit boekje is ondergeschoven in de afdeling 'jongeren' halen we toch even de wenkbrauwen op; deze muziek bestaat al meer dan honderd jaar, en is in die tijd de jongerencultuur toch inmiddels wel ontstegen. In de jaren vijftig maakte de toenmalige jazz daar, zou je kunnen zeggen, wel enigerma te deel van uit, maar wie toen jong was is nu middelbaar en in veel gevallen nog steeds een jazzfan. En als we ook nog zien dat bij de genoemde jazzclubs de wereldberoemde Village Vanguard ontbreekt, breekt ons helemaal de klomp. Gottmer kon de rechten op het boekje zeker goedkoop krij gen, en dat er al tientallen gid sen voor New York zijn was kennelijk geen belemmering om er nog maar eentje bij te gooien op de boekenmarkt. Zet er een vertaler aan, denk verder nergens over na, en vooruit maar weer. Wie deze StedenWijzer per ongeluk al heeft gekocht vóór het lezen van dit stuk, moet de alinea's over Ellis Island maar uitknip pen en erin leggen. Niet handig Nog afgezien van de gemak zuchtige aanpak van deze uit gave (en het daardoor ontstane gebrek aan actualiteit) is het boekje ook niet echt handig. Het bevat drie afdelingen, ge schreven door drie aparte me vrouwen. De eerste beschrijft iets van de geschiedenis van de stad, de tweede geeft een aantal tip voor bezoeken en be zichtigingen, de derde ver zorgde de alfabetische opsom ming van attracties en bijzon derheden. Afdeling twee en drie overlappen elkaar natuur lijk nogal (en spreken elkaar ook wel eens tegen); ze hadden voor de toegankelijkheid beter kunnen worden samenge voegd. Gisela Freisinger, die het his torisch portret leverde, han teert veel te vaak de ik-vorm. Al die mededelingen over haar persoonlijke belevenissen in de stad en over hoe lang ze er al woont horen niet thuis in een gids die pretendeert een soort algemene geldigheid te hebben. Stadsgidsen Het steeds in omvang toene men van de sector stadstoeris- me zorgt ook voor een gestaag uitdijend stadsgidsenbestand. Het al grote aanbod van de be kende Dominicus-reeks op dit gebied is onlangs versterkt met gidsen voor onder meer de Iberische steden Barcelona en Lissabon (en hun directe om geving). De Catalaanse hoofdstad Bar celona staat dit jaar wel bijzon der in de belangstelling, van wege de Olympische Zomer spelen. Deze gids is dus maar nét op tijd. Vincent Westzaan is de schrijver, en hij behan delt in klare taal vrijwel alle as pecten van de stad die voor de toeristische bezoeker van be lang zijn: historie, kunst, ar chitectuur (Gaudl!), cultuur, accommodatie, eten, drinken, klimaat, feesten, winkelen, uit gaan. Datzelfde doen Ton Valk en Hendrike Geessink voor de Portugese hoofdstad Lissabon. De boeken passen allebei pri ma in de Dominicus-traditie: behoorlijk volledig, up-to-date, praktisch en toegankelijk, Wat saai van lay-out. Paul van Beckum: 'Oranjehaven - Dertien sluipwegen naar de vrijheid. Uitgave Strengholt. Prijs 29,90. „Ik voel het verblijf hier in Zweden en ons leven alsof er geen oorlog is; als iets vernede rends voor een vaderlander met goodwill. Terwijl Holland bloedt en onze landgenoten en familieleden alles geven voor hun land, lopen wij hier rond zonder ook maar iets te kun nen doen. De wereld vecht voor vrijheid en wij eten ons rond en dik". Harry Weelinck (nu 67) schreef deze woorden in februari 1944 naar de Neder landse regering-in-balling- schap in Londen en gaf erin zijn frustaties weer over het feit dat hij in Zweden 'ge strand' was en daar werd be ziggehouden als houthakker en met cursussen radio-tele- grafie, terwijl hij uit Nederland vluchtte met de bedoeling via Londen te worden ingezet voor verzetswerk in het vaderland. Eind augustus werd zijn droom gerealiseerd, maar het duurde tot maart 1945 voordat hij per parachute gedropt werd boven Groningen. Wat hij tot de bevrijding nog in Neder land kon doen had volgens hem „weinig om het lijf'. Weelinck is één van de Enge landvaarders die aan het woord komen in 'Oranjeha ven', een bundeling van inter views van journalist Paul van Beckum over een tamelijk on bekend aspect van de Tweede Wereldoorlog. Sinds de jeug droman 'Engelandvaarders' van K. Norel is er betrekkelijk weinig aandacht besteed aan de motieven en de frustraties van de meest jonge mannen die via zeer uiteenlopende sluiproutes Engeland probeer den te bereiken met veelal de bedoeling daar te worden op geleid om actief mee te helpen aan de bevrijding van het be zette Nederland. Van Beckum is erin geslaagd dertien bijzon der verschillende nog levende deelnemers aan dat vaak le vensgevaarlijke avontuur op te sporen. Ze blikken er bijzon der emotioneel, nauwelijks aangedaan, nuchter of ernstig geïrriteerd op terug. Aangeschoten student Eén van hen is Peter Tazelaar, samen met 'Soldaat van Oran je' Eric Hazelhoff Roelfzema na de bevrijding adjudant van koningin Wilhelmina. In boek en film beschreef Hazelhoff zijn leven totdat ze samen in november 1941 landden op het Scheveningse strand; Tazelaar vermomd in smoking, als lich telijk aangeschoten student. Maar hoe het met hem afliep bleef onduidelijk. „Als ik vind dat mij minder eer is bewezen, had ik zelf maar een boek moeten schrijven. Maar daar ben ik te lui voor", verklaarde hij in het interview. „Als ik ga vertellen wat ik in Engeland met de Nederlandse regering heb meegemaakt, daar begin ik niet aan". Toch krijgt Van Beckum hem aan de praat. Wat volgt is een ongelooflijke aan eenschakeling van bureaucra tische onwil en tegenwerking, waarmee de autoriteiten zijn enthousiasme en roekeloze heldendrang probeerden in te tomen - „ze hadden angst voor later". Zijn verhaal is een nieu we film waardig. 'Oranjehaven' was de naam van het tehuis dat op initiatief van koningin Wilhelmina in Londen werd opgericht voor 'Engelandvaarders'. Dat waren mannen en vrouwen die tij dens de Tweede Wereldoorlog om uiteenlopende redenen ontsnapten aan de Duitse be zetting en naar Engeland vluchtten. Daar namen ze dienst in de geallieerde legers, ze lieten zich droppen in bezet gebied als geheim agent of ze zetten de oorlog op een andere wijze voort. Ruim 1700 Neder landse burgers en militairen bereikten na kortere of langere tijd Engels grondgebied. Vele honderden verdronken in de Noordzee, werden gearres teerd, stierven voor het vuur peloton of in een concentratie kamp of vonden de dood nadat ze vanuit Engeland in actie wa ren gekomen. Losse verhalen Het boek vertelt niet 'de' ge schiedenis van de Engeland vaarders. Het bevat dertien losse verhalen van de wijze waarop twaalf mannen en één vrouw Engeland probeerden te bereiken. De grote verschei denheid maakt duidelijk dat er nog honderden andere varia ties bestaan. „Bij velen speelde een princi piële overtuiging of oprechte vaderlandsliefde een belang rijke rol. Zij keerden zich fel tegen elke vorm van dictatuur en weigerden de vijand direct of indirect diensten te verle nen. Anderen, illegale wer kers, joden en onderduikers, moesten alles achterlaten en zochten, merendeels op goed geluk, hun weg naar Spanje en Portugal. Voor een aantal En gelandvaarders lokte alleen het avontuur. Onbekend met de verschrikkingen van de oor log wilden zij hun gezapig be- staantje doorbreken en via En geland dienst nemen in het le ger. Weer anderen reageerden uit pure angst voor de Duitse bezetting, wilden aan de 'Ar- beitseinsatz' ontkomen en stelden zich soms tevreden met een baan op een of ander ministerie. Er is geen weten schappelijk bewijs", stelt Van Beckum vast, „dat alle Enge landvaarders een mentaliteit demonstreerden, die specifiek is geweest voor de hele groep. Wat velen van hen typeert was hun vrijheidsdrang, hun lak hebben aan autoriteit en het zich moeilijk ondergeschikt kunnen maken aan mensen die dat niet verdienden". Verdringing Lang niet allemaal kregen ze een hartelijk onthaal na terug keer in het vaderland. „De al gemene tendens was de Duitse overheersing en alles wat er uit voortvloeide zo gauw mogelijk te vergeten. De verdringing van oorlogsherinneringen leef de vooral onder hen, die open lijk of heimelijk hadden gecol laboreerd. Om die reden ook werden vele Engelandvaar ders na de oorlog geweerd uit sollicitatieprocedures. Sommi ge werkgevers met boter op het hoofd duldden geen mede werkers die zich in 1940-1945 een goed vaderlander hadden getoond". De dertien verhalen in het boek zijn bijzonder gevarieerd. Ze vonden hun beperking in het feit dat ze oorspronkelijk als dagbladartikel werden ge schreven, waardoor de ruimte in het ene geval aantoonbaar te krap was en in het andere als bladvulling uitputtend wordt ingegaan op een bepaald de tail. Soms ligt de nadruk op de voorgeschiedenis van de Enge landvaarder, soms op het avontuur van de ontsnapping en in andere verhalen op de ac tieve rol die men bij de bevrij ding van Nederland kon spe len. Maar alle gevallen zijn even boeiend. Opvouwbare kano De verschillen worden nog eens extra geaccentueerd in twee verhalen van twee broers. De 'wereldvreemde' studenten Han en Willem Peterli bereik ten Engeland in -een opvouw bare kano, die door de eerste brandingsgolf al omsloeg. Een groot deel van het minimum aan materiaal dat meegeno men was ging verloren, maar na 56 uur roeien bereikten ze de Britse kust. Louis en Hub van der Meulen deden dertien maanden over hun reis, die vanuit Nederland via Frank rijk, Italië, Joegoslavië, Grie kenland en Turkije naar Enge land leidde. Spectaculair was de tocht van de bemanning van een Kat- wijks vissersschip, dat door de Duitsers werd gebruikt als werktuig van de inlichtingen dienst. Het schip werd gekaapt en voer naar Engeland. Veel Engelandvaarders strandden in Spanje, waar de Nederland se ambassade de vluchtelin gen aanvankelijk zag als schorremorrie en oproerkraai ers en het feit dat ze vaak niet over papieren beschikten aan greep om helemaal niets voor ze te doen. Volgens Freddy Beukers (69), die zeven maan den onderweg was om radio contact met Engeland tot stand te brengen, was er „nooit tevoren een zo goed georgani seerd en doelmatig spionage- systeem" dan in Nederland tij dens de oorlog, maar bleef de geheime dienst in Londen door onkunde, laksheid en on terecht wantrouwen een mach teloze organisatie. Doordat Montgomery berichtén over Duitse troepenversterkingen negeerde mislukte volgens hem de Slag om Arnhem. An ton Schrader (72), 'de man van de bootjes' omdat hij vóór zijn eigen overtocht diverse Enge- landvaarten organiseerde, werd de eerste door de Ameri kanen opgeleide geheim agent. Hij luisterde onder de vloer van een verenigingsge bouw in Meppel Duitse officie ren af en seinde dat grote Duit- De 'echte' England- vaarders Peter Tazelaar en Eric Hazelhoff Roelfzema (rechts) poseren met hoofdrol spelers Rutger Hauer (tweede van rechts) en Jeroen Krabbé (geheel links) tijdens de opnamen van de film 'Soldaat van Oranje'. FOTO: SP se eenheden onderweg waren naar het zuiden. Eisenhower negeerde het bericht en werd verrast door het Ardennenof fensief. Het zuiden van Neder land was al bevrijd toen de eni ge vrouwelijke Engelandvaar der in het boek, Jos Mulder- Gemmeke, na bemiddeling van prins Bernhard naar Enge land werd gevlogen met de be doeling weer gedropt te wor den in bezet gebied. Zij was één van de drijvende krachten achter het illegale blad 'Je Mai- niendrai', dat geruime tijd werd vervaardigd in.... het Vre despaleis. 'Oranjehaven', rijk geïllu streerd met tal van onbekende foto's, biedt een aaneenscha keling van boeiende verhalen over heldenmoed en meer ge luk dan wijsheid. En van op merkelijke anecdotes, zoals: „Tijdens die gevechten in de buurt van dat kruithuis kwam er een vent op een fiets voorbij. Hij riep Wacht even met schie ten. Ik moet er langs". VRIJDAG 19 JUNI 1992 Los Lobos hanteert op ongekende wijze een heel spectrum invloeden. FOTO: DENNIS KE

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1992 | | pagina 18