En toch
is Janmaat
ewoon
:en racist
j Milieulobby leunt
veel te zwaar op
complottheorieën
OPINIE
(jjCiidae
Qowvamt
ZATERDAG 6 JUNI 1992
RiaL.
door DICK HOFLAND
Als je feministen (vrouwen ook welmaar toch
voornamelijk feministen) op de kast wilt
krijgen, moetje tegen ze zeggen: „O, u bent dus
de vrouw van Daar gaan ze
gegarandeerd van over de rooie. En terecht. De
vrouw als verlengstuk van de man.
Getverderrie.
Men neme Ria Lubbers. Inderdaadde vrouw
van Het hangt haar mijlenver de keel uit
dat ze altijd en overal, ook als ze alleen is,
wordt ingehaald als mrs. Ruud Lubbers. ..Dan
kan ik wel ondereen stoel kruipen", vertelde
ze onlangs voor Radio Rijnmond.
Nog meer ergert Ria zich aan het naroepen van
haar en haarman op straat.Als je dan ineens
hoort: hé, Lubbers! Dan krimp ik in elkaar". Of
als ze met Ruud in een restaurant zit, en ze ziet
dat gasten achter de rug van haar man zitten
te lachen. Gallisch wordt ze daarvan. Hebben
mensen dan geen manieren meer?
Maar het allerergste vindt Ria het dat zij
zichzelf zo langzamerhand nog nauwelijks ziet
als de vrouw van Want Ruud is er haast
nooit. De man die ze ooit liefkozend
'oelewapper' noemde, komt 's avonds op z'n
vroegst rond een uur of elf binnen, en is dan
doodop, niet aanspreekbaar. Logisch, vindt
Ria, maar ze baalt er wel van.
Want de bijna permanente absentie van de
premier heeft soms absurde gevolgen. Zo
gebeurde het kortgeleden na afloop van een
partijraad van het CDA, dat man en vrouw
Lubbers elkaar totaal onverwacht
tegenkwamen. Ruud was rechtstreeks uit
Zwitserland gekomen om de afsluitende
toespraak te houden. Ria was er ook. Tot zijn
verbazing stond hij bij een borrel ineens
tegenover haar. „Hé, ik heb je net nog op het
antwoordapparaat toegesproken", zei Ruud.
Man en vrouw kusten elkaar vervolgens losjes
op de wang, als goede vrienden, niet als
geliefden.
„Ruud is drie keer getrouwd met zijn werk",
legde Ria uit bij Radio Rijnmond in het
programma 'Alleen op de wereld'. En dat heeft
niet alleen schrijnende maar ook absurde
gevolgen. Ria vertelde over de verkiezingstijd,
toen de affiches van Ruud vrijwel overal
hingen. ,.Ik kwam een keer in de buurt van ons
huis de hoek om, en toen zag ik zijn foto op een
pilaar. Ik dacht: ik rijd er tegenaan. Gewoon,
boem! Ik was zo ver doorgedraaid, omdat ik
hem helemaal niet meer zag. Ik heb het toen
niet gedaan, omdat de mensen dan
ongetwijfeld hadden gedacht dat het een
verkiezingsstunt was. Maar ik had er toen echt
heel erg schoon genoeg va n. Het is om gek van
te worden als je je eigen man overal op een foto
tegenkomt, terwijl je hem zélf niet ziet".
Ria bleek ook van een journalist te hebben
moeten vernemen dat Ruud het beroemde
spleetje tussen zijn tanden had laten
wegwerken. „Dat krijg je als je elkaar maar
kort ziet. Dan zijn er zoveel dingen te
bespreken, datje dit soort zaken blijkbaar
gewoon vergeet". En ze verhaalde over
bezoeken aan 'vrinden', waar ze wel eens
tegenop ziet, omdat ze een beetje jaloers wordt
als ze ziet dat er ook mannen zijn die om zes
uur thuis komen. „Dan denk ik: wat komt die
man doen? Is hij ontslagen of zo?". En ze
realiseert zich dan hoeveel ze mist. „Bij ons
thuis is het dus niet gezellig. Gewoon kneuterig
kletsen over niks, dat kan bijna niet meer".
En 'ns lekker kwaad worden en bekvechten om
het vervolgens af te zoenen is er ook al niet bij,
want „Ruud is een man om nooit ruzie mee te
krijgen. Ik geloof datje alle vier de banden van
z'n auto moet doorsnijden en zijn jas aan
repen scheuren om hem echt kwaad te
krijgen".
In politiek Den Haag verwacht iedereen dat
Ruud Lubbers na afloop van deze
kabinetsperiode zal solliciteren naar het
voorzitterschap van de Europese Commissie,
het dagelijks bestuur van de almaar
belangrijker wordende Europese
Gemeenschap. Het hoofdkwartier van de EG is
in Brussel gevestigd, te ver dus om op en neer
naar Rotterdam te rijden. Ria zal straks nog
met heimwee terugdenken aan die goeie ouwe
tijd dat Ruud in Den Haag zat. Toen kwam 'ie
tenminste nog om elf uur thuis.
Maar hoe staat het met de ge
loofwaardigheid van de bewe
ging wanneer de situatie inge
wikkelder blijkt te liggen? Het
is kinderlijk en niet relevant
om de wereld te verdelen in de
slechten en de goeden. Samen-
zweringsverhalen mogen dan
aantrekkelijk zijn voor de me
dia, maar tegenover iedere
goedgelovige aanhanger staat
ten minste één cynicus die
weet dat de zaken niet zo sim
pel zijn.
Het verlangen om altijd een
bewust plan achter nare din
gen te zien maakt deel uit van
een bredere menselijke impuls'
om te geloven dat willekeurige
gebeurtenissen deel uitmaken
van een soort groter scenario.
We willen zo graag de wereld
begrijpen dat we zelfs een
kwaadaardige orde prefereren
boven helemaal geen orde.
We geloven liever dat presi
dent Kennedy werd doodge
schoten door agenten van zijn
eigen regering dan dat we zijn
moord als een stukje van de
onvoorspelbare chaos willen
zien. De theorieën zijn, als alle
goede samenzweringsverha-
len, zeer geloofwaardig. Maar
komt dat niet doordat de mens
altijd geneigd is een patroon te
zoeken achter een reeks los
staande feiten?
Soms houdt de samenzwering
gewoon in dat alternatieve
denkbeelden de grond in ge
boord worden. Zo ontstond er
veel commotie over de theorie
van een aantal prominente we
tenschappers dat ziekten die
met aids verband houden niet
veroorzaakt worden door het
HIV-virus. De theorie is aan
trekkelijk, niet alleen omdat,
als de wetenschappers het bij
het juiste eind hebben, de
angst voor een onbeheersbare
plaag erdoor zou worden weg
genomen, maar ook omdat er
gezinspeeld wordt op onaardse
motieven.
Is aids gewoon een andere -
naam voor al lang bestaande
ziekten die pas op deze manier
werden gecategoriseerd toen
ze begonnen te heersen onder
mensen met een bepaalde le
venswijze? Verhult het dogma
van politieke correctheid an
dere waardevolle ingangen
voor onderzoek? Dit is een
klassieke en overtuigende sa
menzweringstheorie omdat ze
coherent in elkaar zit. Om vele
redenen zouden we willen dat
ze waar was.
We kunnen gewoon niet bevat
ten dat een gebeurtenis geen
reden heeft en we geloven over
het algemeen liever dat ge
beurtenissen aan iemands wil
ontsproten zijn omdat dit, hoe
vervelend het ook zijn moge,
handelbaar is: een andere
geest waarmee gediscussieerd
kan worden en die overtuigd
kan worden.
We mogen dan in de val zitten
op een stervende planeet,
maar we hoeven geen gevan
genen te zijn van de behoefte
om ons lot te zien als het geme
ne plan van iemand anders.
Het is kleingeestige huichela
rij om de jacht op daders boven
het zoeken naar oplossingen te
stellen.
c The Times
),e als behoorlijk links be
iend staande antropoloog
>rof. Frank Bovenkerk,
lil hoogleraar criminolo-
[ie in Utrecht, doet in zijn
ïieuwe boek 'Hedendaags
(waad' een interessante
inthulling. Eind jaren ze-
entig was hij verwoed he
iig het wetenschappelijk
lèwijs te leveren dat de
iiirinamers en Antillia
an in ons land het slacht-
ffer waren van discrimi-
atie.
feartoe bedacht hij onder
neer het volgende exped
ient. Op een kille zaterdag in
ecember 1978 verschenen
wee heren bij een groot Am-
tèrdams autoverhuurbedrijf
m ieder een Chevrolet van het
ylpe Malibu te huren. Beide
eren waren tussen de dertig
n veertig jaar oud, van onge-
eer gelijk postuur en onberis-
elijk gekleed, en beiden wer
én vergezeld van een elegant
eklede blondine.
5 echter één belangrijk
erschil: de ene heer was Suri-
amer, en was als bestuurder
lidelijk als zodanig herken
aar door het onder zwarten
estijds populauire afro-kap-
el, de ander was blank en had
onkerblond sluik haar. De
ei eren zouden een etmaal lang
ondrijden door de Randstad.
1 li al doende aantonen dat
jlfwarte automobilisten veelvul-
zonder aanleiding door de
ralitie werden gecontroleerd.
n' de Surinaamse gemeen-
chap was dit soort discrimina^
tie door de politie het gesprek
van de dag. Iedereen kende
wel een land- of rijksgenoot die
I zich een kleinere auto had aan-
eschaft. omdat vooral be
stuurders van grote auto's het
slachtoffer zouden zijn. De
Chevrolet Malibu was zo'n
auto, want volgens de Neder
landse politiekorpsen kon zo'n
'snollebak' nooit eerlijk zijn
verdiend, althans niet door een
Surinamer. Reed een blanke
erin dan was hij vermoedelijk
een fabrieksdirecteur, me
disch specialist of registerac
countant. Het experiment liep
uit op een anti-climax. Geen
van beide wagens werd ook
maar één keer aangehouden.
Zoete koek
Het verhaal van Bovenkerk
lijkt erop te wijzen dat het met
de discriminatie van minder
heden in ons land in werkelijk
heid nogal meeviel. De hoogle
raar heeft zelf ook die indruk.
Volgens hem maakte in die tijd
de linkse intelligentsia, aange
voerd door het weekblad Vrij
Nederland, de fout al die dis-
criminatieverhalen van de
kleurlingen 'voor zoete koek te
slikken'.
Die indruk bij Bovenkerk
werd versterkt toen hij een
paar jaar later antropologisch
onderzoek deed in de oude wij
ken van Utrecht. Dat was in de
tijd dat de extreem-rechtse Ne
derlandse Volksunie furore
maakte in de grote steden.
Deze NVU was de voorloper
van de Centrumpartij, die zich
nu Centrum-Democraten
noemt. Bovenkerk merkte in
die oude Utrechtse wijken wat
het betekent om naast of te
midden van grote groepen bui
tenlanders te wonen.
Dat bracht hem op andere ge
dachten. En dat gebeurt nog
steeds, als hij door de Kanaal
straat loopt 'en de moskee be
gint te loeien'. Prof. Boven
kerk vindt het nu nogal goed
koop dat veel van zijn collega's
die in de rijke voorsteden wo
nen, roepen dat die buurtbe
woners allemaal racisten zijn.
„Ik meen dat er zeker redenen
zijn om het ook voor de Hollan
ders op te nemen". U ziet, de
steun voor de ideeën van drs.
Hans Janmaat en zijn Cen
trum-Democraten blijft niet
meer beperkt tot de WD (Bol-
kestein versus de veelwijverij)
en het CDA (Mateman versus
de bejaarde spleetogen). Ook
uit volstrekt onverdachte hoek
wordt nu toegegeven dat het
probleem van 'de buitenlan
ders' niet alleen veroorzaakt
wordt door abjecte racisten.
Zwarte voetballers
De grootste schuldige is waar
schijnlijk de regering die heel
lang niet heeft willen toegeven
dat de etnische minderheden
geen tijdelijke maar perma
nente inwoners van Nederland
waren. En die dus ook heel
lang geen maatregelen wilde
nemen om Surinamers, Tur
ken en Marokkanen te doen
integreren in onze samenle
ving. Integendeel, de opeen
volgende kabinetten deden er
juist alles aan om ervoor te zor
gen dat deze mensen hun ei
gen cultuur zouden behouden:
tot en met het bouwen van
moskeeën en het halen van
dure docenten uit de moeder
landen, om in Allahs naam
maar te zorgen dat ook de kin
deren van de gastarbeiders
Turks of Arabisch leerden
spreken. Anders zouden ze im
mers niet meer terug künnen.
Wil ik hiermee nu zeggen dat
de Centrum-Democraten het
altijd bij het juiste eind heb
ben gehad? Nee, dat wil ik he
lemaal niet. Een man als Jan
maat is gewoon een racist. Hij
bewijst dat zelf door zijn bewe
ring in een interview met deze
krant dat voetballers uit etni
sche minderheden inferieur
zijn aan hun blanke medespe
lers. Zonder Stanley Menzo,
Brian Roy, Aaron Winter en
Marciano Vink zou Ajax nog
veel beter spelen, zegt Jan
maat. Je hoeft geen sportjour
nalist te zijn om te weten dat
het omgekeerde waar is.
Ik wil er evenmin mee zeggen
dat we de Centrum-Democra
ten maar moeten beschouwen
als een stelletje idioten die het
best in hun sop kunnen gaai-
koken. Want die houding leidt
tot mythevorming. Het conse
quente negeren van Janmaat,
zowel door de politiek als door
de pers, heeft de 57-jarige Ha
genaar tot een soort martelaar
gemaakt. Janmaat lijkt de eni
ge te zijn die dwars tegen de
stroom in en ten koste van per
soonlijke ontberingen hij
woont zelf in een oude wijk
met veel etnische buitenlan
ders - durft te zeggen waar
het op staat.
Dat martelaarschap brengt
veel in soortgelijke omstandig
heden verkerende Nederlan
ders, die zelf helemaal geen ra
cist zijn en die niet méér discri
mineren dan anderen, ertoe op
de Centrum-Democraten te
(willen) stemmen. Volgens de
opiniepeilers van Inter/View
staat de CD al tijden op 3 a 4 ze
tels. Dat zou een winst beteke
nen van 300 a 400 procem. En
het lijkt wel of het niemand
iets kan schelen.
Daarom pleit ik ervoor om
juist wel aandacht te besteden
aan Janmaat. Journalisten
moeten wél met hem gaan.pra-
ten en zijn denkbeelden on
derzoeken.. Dat is de enige ma
nier om het grote publiek dui
delijk te maken dat hij niet uit
is op verbetering van het lot
van de blanke Nederlanders in
de oude wijken maar dat hij
over de ruggen van een trieste
onderklasse in onze samenle
ving probeert een minderwaar
digheidscomplex te over
schreeuwen.
Tegenslag
Want totdat hij in 1982 in de
Tweede Kamer werd gekozen,
heeft het Hans Janmaat nooit
erg meegezeten. Zijn timmer-
fabriekje in Gouda brandde af.
Daarna besloot hij politieke
wetenschappen te gaan stude
ren in Amsterdam. In 1972
werd hij doctorandus met de
scriptie 'Het aspect van macht
in de internationale politieke
integratie', waarin helemaal
niets te vinden is van zijn late
re politieke opvattingen.
Maar ondanks zijn academi
sche opleiding tot politicoloog
kwam Janmaat nergens echt
aan de bak. Niet bij de KVP,
niet bij D66 en niet bij DS'70.
Bij deze laatste partij léék het
aanvankelijk wel te lukken.
Hij slaagde erin radiopraatjes
te mogen schrijven én uitspre
ken. Maar toen hij - in strijd
met het verkiezingsprogram
ma - voor de radio verkon
digde dat de Vietnamese boot
vluchtelingen de toegang tot
Nederland ontzegd moest wor
den, maakte de partijleiding er
een eind aan. Janmaat verliet
DS'70 en kwam in 1980 terecht
bij de kort daarvoor opgerichte
Centrumpartij.
Maar hoe begrijpelijk Jan
maats desillusie ook is, dat is
geen excuus voor racisme. Wat
kunnen die Surinamers, Ma
rokkanen en Turken eraan
doen dat KVP, D66 en DS'70
niet het talent herkenden
- hij is een goed redenaar -
dat Janmaat ontegenzeglijk
bezit.
(De auteur is chef van onze
parlementaire redactie.)
diidereen is verzot op sa-
ra lenzweringstheorieën.
?eiie zijn zo onweerstaan
baar dat politieke bewe-
ngen die ze in hun cam-
ge,ègne gebruiken sterk tot
ieije publieke verbeelding
m ireken. De milieu-acti-
sten zijn dan misschien
:t stadium voorbij dat ze
nvoudigweg het kapita-
beschuldigden van
a verwoesten van een
xder zaligmakende we
id, maar hun retoriek
Unt nog steeds zwaar op
(t Complotmodel.
Het grootste succesverhaal in
dit genre was het marxisme,
dat stelde dat de arbeiders
door samenzwerende profi
teurs werden beroofd van de
waarde van hun arbeid. Pas
toen de theorie praktijk werd,
bleek dat de waarde van de ar
beid van het volk een pure ab
stractie was die niet bestond
buiten de samenzwering om
hen ervan te beroven.
Het duurde zeventig jaar voor
de denkfout fataal bleek, maar
de lessen van marxistische
overmoed lijken geen weer
klank te hebben gevonden bij
de nieuwe generatie die praat
jes verkoopt over wereldcom
plotten. Op de milieutop in Rio
zijn de samenzweringstheo
rieën niet van de lucht: die van
rijk tegen arm, van Noord te
gen Zuid, van de wetenschap
tegen het mensdom.
Het verlangen om iemand de
schuld te geven, altijd een van
de voornaamste redenen voor
complottheorieën, neemt in dit
geval een vreemde wending:
het rijke Noorden, dat er aan
gewend geraakt is om de gebe
ten hond te zijn, propageert
een nieuw soort schuldgevoel
waarmee het het Zuiden wil
opzadelen. Aangezien ze de
prijs niet kunnen betalen van
de excessen van het verleden,
wordt de ontwikkelingslanden
gevraagd zichzelf bij voorbaat
te geselen voor de euveldaden
waartoe ze in de toekomst mis
schien verleid zullen worden.
De milieutopconferentie in Rio de Janeiro levert in elk geval ter plaatse schone straten op.
Op deze manier wordt de
schuld eerlijker verdeeld tus
sen de gevestigde vervuilers
die de aarde in onwetendheid En hier is een treurige para
hebben geschaad en potentiële dox: de westerse democratieën
vervuilers die nooit kunnen worden geplaatst voor een bij
zeggen dat ze niet beter wis
ten. Het gaat om een soort ruil
handeltje: wij zullen de auto
vaker laten staan als zij min
der koelkasten hebben.
Ons postuum schuldgevoel
moet in evenwicht worden ge
bracht door hun toekomstige
zelfopoffering. Kunnen we de
wereld dan nooit verbeteren
zonder tijd en energie te ver
spillen aan beschuldigingen?
De milieulobby lijkt de waan
zin van de verdachtmakingen
over en weer nog niet in te
zien.
In het begin baseerde de mi
lieulobby zich bijna geheel op
een infantiel, anti-kapitalis
tisch dogma dat nauwelijks te
onderscheiden was van anar-r
cho-communisme. Door een
anti-westers vooroordeel in
combinatie met een duidelijke
neiging tot totalitarisme, leek
het een van de vele vormen
van links in het politieke spec
trum van de jaren zeventig.
Toen de Sovjetunie uiteenviel
en haar veelheid van bescha
mende geheimen aan de we
reld openbaarde, ontdekten we
dat de socialistische staten
zonder winstmotief de aller- samenzwering om de aarde
zonder moeilijk dilemma wan
neer hun wordt gevraagd de
ecologische prijs te betalen. Zij
worden op korte termijn ge
confronteerd met de toorn van
de kiezers, die misschien best
bereid zijn om zo nu en dan
een rol kringloop wc-papier te
kopen maar onmiddellijk be
ginnen te krijsen als ze hogere
belasting voor hulp aan de ont
wikkelingslanden moeten
betalen (en een regering die
dreigt het autogebruik aan
banden te leggen ogenblikke
lijk om het leven helpen).
Totalitaire samenlevingen die
in principe alles zouden kun
nen doen daar ze geen man
daat van de kiezers nodig heb
ben, lijken deze bevrijdende
omstandigheid nooit te be
schouwen als een manier om
goede maar onpopulaire maat
regelen door te drukken. Zon
der uitzondering geven zij zij
met een gebrek aan informatie
en een onderdrukking van de
vrije meningsuiting een fiat
aan totale onverantwoordelijk
heid.
Het is heel gevaarlijk als de
groene beweging te zeer leunt
op het aansprekende dramati
sche concept van een bewuste
grootste vervuilers waren ge
weest. De collectieve wangen
van de milieu-activisten ver
toonden echter nauwelijks een
blosje. De activisten strekten
hun demonenleer eenvoudig
uit over alle geïndustrialiseer-
van haar eindige hulpbronnen
te beroven, ofwel van de zelf
zuchtige rijken ofwel .van de
kortzichtige armen. Een inter
nationaal kartel van exploi-
teurs die de aarde zonder enig
gevoel vergiftigen om hun
»ee leden van Greenpeace worden weggespoten als ze met hun rubberboot het dumpen van nucleair afval proberen te voorkomen.
FOTO'S: AP
de landen, in plaats van de winstmarges veilig te stellen is
schuld alleen bij de kapitalisti
sche landen te leggen.
pakkend
op de europese unie.
