„Oud zijn is uit"
finale
Ouderen strijden tegen leeftijdsdiscriminatie
£otdóc@ottta/nt
ZATERDAG 6IUNI1992 PAGINA 24
Als je vroeger vijftig of zestig jaar was, was je oud. Opgebrand, aan het eind
van je leven. Tegenwoordig is dat wel anders. De gemiddelde
levensverwachting is gestegen en niet alleen worden mensen nu ouder; ze
blijven ook langer fit en vitaal. Wie nu vijftig of zestig is heeft gemiddeld
zo'n twintig tot dertig jaar (vrije) tijd voor de boeg. Stralend en energiek
kijken ze dan ook vanaf de cover van het 'glossy' seniorenblad de wereld in:
de nieuwe generatie ouderen, die zo oud is als ze zich voelt.
De leeftijdsgrenzen zijn in de afgelopen jaren verlegd. Echter niet in de
talloze wetten en regels die Nederland rijk is. Daarin staan nog maar al te
vaak bepalingen en beperkingen die betrekking hebben op leeftijd.
Discriminatie vinden de ouderenbonden. Ze zeggen: „Enerzijds breekt er
een periode aan van veel vrije tijd, maar aan de andere kant wordt ouderen
de mogelijkheid ontnomen om nog aan het volle leven deel te nemen".
Want: Blijven werken? Wie 65 is, móet met pensioen.
Vrijwilligerswerk doen? De Unie van Vrijwilligers hanteert een
leeftijdsgrens, evenals het Rode Kruis. Ook zitting hebben in besturen is in
veel gevallen aan een maximumleeftijd gekoppeld.
Een nieuw huis kopen voor 'de oude dag'? Veel banken trekken de grens
voor hypotheken bij zestig jaar of soms al eerder en voor het verstrekken
van doorlopend krediet worden bij sommige banken cliënten ouder dan 59
jaar al uitgesloten.
Een wereldreis maken? Onlangs werd een man van 51 bij een reisbureau
de deur gewezen, omdat hij een safaritocht wilde boeken. Te oud,
oordeelde men.
'Te oud? Hoezo?' is dan ook de titel van een landelijke campagne, die de
ANBO (Algemene Nederlande Ouderen Bond) in juni start. De
pensioengerechtigde leeftijd kan wat de ouderen betreft op de helling en
instellingen, die in de statuten een leeftijdsgrens hanteren, kunnen op een
forse uitbrander rekenen. De ANBO wil het samen met de andere bonden
voor elkaar zien te krijgen, dat leeftijdsdiscriminatie wordt opgenomen in
de Wet Gelijke Behandeling, die in het najaar op de agenda staat van de
Tweede Kamer-commissie Anti-discriminatiewetgeving.
Een zwartboek is in de maak. De ouderenbonden zijn hun grootscheeps
offensief tegen de leeftijdsdiscriminatie begonnen.
Marie Mentink (KBO) en Jan Rikkert (ANBO): ,Je moet tegenwoordig hip en yuppie zijn wil je meetellen in de maatschappijFOTO: GERARD HASSING
Idoor
CORINE VAN ZUTHEM
DEN HAAG Voorbeelden
zijn er genoeg. Twee garderobe-
dames van de schouwburg in
Apeldoorn worden ontslagen.
De directie noemt de vrouwen
(43 en 47 jaar) 'breiende en
krantelezende oma's'. De twee
laten het er echter niet bij zitten
en eisen via de rechter twee ton
schadevergoeding. De zaak
loopt nog. De NCRV, die gister
avond het programma Rondom
Tien geheel wijdde aan het dis
crimineren op grond van leeftijd,
ontslaat de omroepsters Thari
Schroder en Lisette Hordijk.
Hoewel de omroep in alle toon
aarden ontkent dat de dames
(beiden rond de veertig jaar)
vanwege hun leeftijd zijn ontsla
gen, zien hun opvolgers er aan
zienlijk jonger uit. Het levert een
stroom aan protesten op.
Het gewest Amsterdam van de ANBO
(Algemene Nederlandse Bond voor
Ouderen) wierp als eerste de handdoek-
in de ring en riep vorig jaar een meld
punt voor leeftijdsdiscriminatie in het
leven. De telefoon stond roodgloeiend.
Talloze klachten met betrekking tot
leeftijdsdiscriminatie werden geno
teerd. De afdeling schreef tevens alle
instanties aan die in de statuten mel
ding maakten van een maximumleef
tijd. Met succes. Instellingen in de
hoofdstad, die nog een leeftijdscriteri
um hanteren, blijven verstoken van een
gemeentelijke subsidie.
De afdeling presenteerde vorige week
de eerste resultaten. De meeste klach
ten over discriminatie hadden betrek
king op arbeid en vrijwilligerswerk. De
bellers, waaronder overigens relatief
veel mensen tussen de veertig en vijftig
jaar, klaagden er over dat ze geen vaste
aanstelling kregen en niet mochten sol
liciteren op bepaalde banen, omdat ze
te oud zouden zijn. Nauw verwant hier
aan waren de klachten over scholing en
opleiding. Veel omscholingsprogram
ma's van het arbeidsbureau kennen een
leeftijdsgrens van vijfenveertig en soms
zelfs veertig jaar.
„We zijn wakker geschud door de actie
van het gewest Amsterdam," zegt Jan
Rikkert, voorzitter van de ANBO
Overijssel. Op 10 juni wordt het start
sein gegeven voor een landelijke cam
pagne tegen leeftijdsdiscriminatie: Te
oud? Hoezo?' Beeldmerk van de actie
is een door Opland getekende cartoon,
waarin een oudere man en vrouw strijd
lustig de mouwen opstropen. Niet al
leen worden alle instellingen aange
schreven, die nog leeftijdsgrenzen in
hun statuten hebben staan, ook komen
er meldpunten in alle gewesten.
Rikkert stoort zich ernstig aan het feit
dat ouderen en ouderenbonden buiten
veel adviesorganen en onderhande
lingstafels worden gehouden. „Er zijn
woningbouwverenigingen, die zich toe
leggen op het bouwen van ouderenwo
ningen, maar die er tegelijkertijd met
een leeftijdsgrens voor zorgen dat er
geen ouderen in het bestuur mogen zit
ten. Ouderen kunnen dus niet meepra
ten over de woningen, die voor hén ge
bouwd worden. Bij de gemeentelijke,
provinciale en landelijke overheid is het
al niet anders. Voor de gemeenteraad
geldt bijvoorbeeld een maximumleef
tijd van 65 jaar. Op die manier gaat de
stem van ouderen verloren".
Beeldvorming
Over de grenzen is dat wel anders. In
landen als Australië, Amerika en Cana
da is leeftijdsdiscriminatie verboden en
ook in Frankrijk mogen leeftijdsgren
zen niet in personeelsadvertenties op
genomen worden. In genoemde landen
is het ook mogelijk om leeftijdsdiscri
minatie aan te pakken met juridische
middelen. Europese richtlijnen gaan al
verder dan de Nederlandse wet. Ons
land loopt dus hopeloos achter.
De ouderenbonden willen proberen om
leeftijdsdiscriminatie opgenomen te
krijgen in de Wet Gelijke Behandeling
en hebben hiervoor gepleit bij verschil
lende politieke organisaties. In septem
ber neemt de Tweede Kamer-commis
sie hierover een beslissing. „Het ziet er
echter niet naar uit dat het ons zal gaan
lukken," sombert Wim Oosterink, lan
delijk projectmedewerker leeftijdsdis
criminatie van de Unie KBO (Katholie
ke Bond voor Ouderen). „In de memo
rie van toelichting bij het wetsvoorstel
werd het argument genoemd dat leef
tijdsdiscriminatie maatschappelijk ge
zien niet als probleem ervaren wordt.
Om het tegendeel te bewijzen proberen
we nu zoveel mogelijk gevallen te ver
zamelen om die in juli in de vorm van
een rapport aan te bieden. We zullen
echter heel wat moeten lobbyen en
druk moeten uitoefenen om het wette
lijk geregeld te krijgen".
Hoewel de aanpak onderling verschilt,
slaan de bonden de handen ineen. Een
dracht maakt macht. Gezamenlijk zul
len ze in juli dan ook het zwartboek
aanbieden. Ook valt binnenkort de op
richting te verwachten van het STEL,
Steunpunt Tegen Leeftijdsdiscrimina
tie. Alle ouderenbonden zullen er in
vertegenwoordigd zijn. Sinds het begrip
in zwang is geraakt is leeftijdsdiscrimi
natie een 'hot item' geworden binnen
de ouderenwereld.
De Unie KBO heeft sinds begin dit jaar
een landelijk meldpunt en wist diverse
sterke staaltjes van leeftijdsdiscrimina
tie boven tafel te krijgen. Ook verschaft
dé bond modelbrieven, waarmee in
stanties, die op leeftijd onderscheid
maken, ter verantwoording geroepen
kunnen worden.
Volgens Marie Mentink van het dage
lijks bestuur van de KBO Overijssel
hebben oudere vrouwen met een dub
bele discriminatie te kampen. „Niet al
leen vanwege hun leeftijd, maar ook
omdat er bijvoorbeeld bij sommige
pensioenfondsen nog altijd sprake is
van een ongelijkheid bij de pensioenop
bouw, waardoor vrouwen die nu rond
de vijftig zijn vrijwel zonder uitzonde
ring slechter af zijn dan mannen".
Oorzaken
Een van de oorzaken van leeftijdsdis
criminatie is de manier waarop er tegen
ouderen wordt aangekeken. Niet voor
niets staat in 1993, het Europese jaar
voor de ouderen, de beeldvorming cen
traal. Er heerst in de maatschappij een
vertekend beeld over ouder worden,
vinden de bonden. Leeftijd wordt maar
al te vaak als dekmantel gebruikt voor
vooroordelen over ouderen. De bon
den bereiden samen een actie voor om
de beeldvorming van ouderen positie
ver te maken.
Rikkert: „Men heeft een beeld van ou
deren dat ze uitgerangeerd zijn. Op
zijn, hun tijd gehad hebben en niet
meer kunnen meekomen als ze een
maal de 60 of 65 gepasseerd zijn. Ter
wijl die mensen dan nog ihidden in het
volle leven kunnen staan. Natuurlijk
moet je er ook voor waken dat je niet de
omgekeerde situatie krijgt. Iemand van
65, die zich bij een atletiekclub aan
meldt met het voornemen om aan de
werelkampioenschappen mee te doen,
mag gerust gezegd worden dat hij waar
schijnlijk niet over de juiste conditie be
schikt, zonder dat de betreffende club
daarvoor onmiddellijk voor het gerecht
gedaagd wordt".
Willekeur
De journaliste Anneloes Timmerije pu
bliceerde onlangs een boekje over be
ginnende vijftigers met de titel 'De
goeie-nieuwe tijd'. Vijftigers effenen
volgens haar op dit moment het pad dat
zal leiden naar een andere manier van
denken over ouderen en ouder worden.
Volgens Timmerije is er sprake van een
nieuwe generatie ouderen, die zich niet
langer wenst te conformeren aan de be
staande normen van leeftijd en werk.
Ze stelt in haar boek dat het hele beeld
van ouder zijn in de laatste drie decen
nia is verschoven van een bedachtzame,
grijze bevolkingsgroep naar een nieuwe
tendens die vijftig-plussers aanspreekt
op het feit dat zij nog zoveel met het le
ven kunnen doen. Ze schrijft: „De nieu
we generatie vijftigers staat vol in het
leven. Ze beginnen op latere leeftijd
aan een 'tweede carrière', laten een
jeugddroom in vervulling gaan, of trek
ken zich ver voor hun vijfenzestigste te
rug in een land meteen prettig klimaat.
Voor anderen komt het rustpunt juist
veel te vroeg. Zij gaan in een al dan niet
aangepast tempo door, omdat het werk
nog zoveel leuke dingen biedt, of om
dat zij eigenlijk niets anders willen
(kunnen) doen. Mensen hebben
steeds meer behoefte om zelf te kiezen
wanneer en op welke manier zij ophou
den met werken. Heel voorzichtig be
gint de denkwijze over 65 jaar als van
zelfsprekend rustpunt te veranderen.
De samenleving ontkomt er niet aan
deze verandering op te merken, al was
het alleen maar omdat de groep oude
ren steeds groter wordt".
Ook Timmerije roert het begrip leef
tijdsdiscriminatie aan. „Het is vooral de
willekeur waarmee (vermeende) leef
tijdsgrenzen worden toegepast, waar
door mensen in het geweer komen. Dat
geweer richt zich op het kwalificeren
van mensen op grond van hun leeftijd
(in plaats van op hun kwaliteiten) en
het idee dat ouder worden onbekwa
mer worden betekent. Nog maar hon
derd jaar geleden was dat precies an
dersom. In die tijd werd juist de onbe
suisdheid van de jeugd gewantrouwd.
Toen was men met veertig jaar net rijp
en ervaren genoeg voor het bekleden
van functies van enig gewicht".
Rikkert: „Je moet tegenwoordig hip en
yuppie zijn wil je meetellen in de maat
schappij. Oud zijn is uit.'Vroeger was je
als oudere een geziene gast, alleen al
om de ervaring en kennis die je in huis
had. Nu is het net andersom".
Volgens de ANBO-voorzitter wordt het
als te vanzelfsprekend ervaren dat ou
deren plaats willen maken voor de jon
ge generatie werknemers. „Er wordt
vanuit ondernemingen zelfs druk op
ouderen uitgeoefend om vervroegd uit
te treden, of om in ieder geval niet tot
de pensioengerechtigde leeftijd te blij
ven werken. Dat geeft de indruk dat je
in de weg zit, dat je niet meer meetelt.
Dat patroon zal doorbroken moeten
worden. Pensioen moet een recht zijn,
geen plicht. Wat is nou 65? Dat is toch
niet oud?"
Zal leeftijdservaring ooit verdwijnen?
Marie Mentink, fel: „Het móet wel".
Ze stroopt er strijdvaardig de mouwen
bij op, als in de campagne-affiche van
haar collega-bond.
Rikkert is wat voorzichtiger. „Ik denk
dat leeftijdsdiscriminatie als het er op
aan komt wel door tachtig procent van
de Nederlanders afgekeurd wordt.
Maar het zal nog wel een aantal jaren
duren voordat er ook daadwerkelijk
wat in de maatschappij verandert. Er
valt wat dat betreft voor ons nog heel
wat werk te verrichten".
