Heksenjacht op informanten
dodelijk voor Oost-Europa
DEKRANT
BRENGT
DE WERELD
BIJU
THUIS.
BUITENLAND
'Explosieve" biografie prinses Diana
VF
Bush: economie mijn 6tr
probleem, niet Perot
Speculaties over tegenaanval op smerige oorlog
Griekse koningskwestie opgerakeld
Stoidóe Qowumt
VRIJDAG 5 JUNI 1992
IRA-lid 'half vrijgesproken
DÜSSELDORF - Gerard Hanratty, lid van het Ierse Republi
keinse Leger, is gisteren in Düsseldorf vrijgesproken van een
bomaanslag op soldaten van het Britse Rijnleger. Hanratty (33)
kreeg wel twee en een halfjaar cel wegens verboden wapenbezit.
Rechtbankpresident Steffen zei dat er geen twijfel is dat Hanrat
ty IRA-lid is, maar achtte het niet bewezen dat hij betrokken is
geweest bij de aanslag op een Britse kazerne in Duisburg-Wan-
heim, waarbij in juli 1988 tien soldaten gewond raakten. Hanrat
ty en zijn medeverdachte Terence McGeough werden zeven we
ken na de bomaanslag door Duitse douaniers aangehouden aan
de Nederlandse grens. Hoewel hij al driejaar en negen maanden
in voorarrest zit, kwam Hanratty gisteren niet vrij, omdat er een
uitleveringsverzoek van Groot-Brittannië tegen hem loopt.
McGeough werd vorige maand vrijgesproken en uitgeleverd aan
de VS. Ongeveer negen jaar na de grootste gevangenisuitbraak
in Groot-Brittannië zijn twee voortvluchtige leden van de IRA
gearresteerd. De wegens moord veroordeelde Kevin Barry John
Artt en Joseph Patrick Smyth, die van een poging tot moord ver
dacht wordt, zijn op basis van vingerafdrukken aangehouden.
LONDEN - Een nieuwe rel rond het
Britse koningshuis lijkt op komst naar
aanleiding van een biografie van prinses
Diana nadat een advertentie voor de pu-
blikatie ervan wees op explosieve ont
hullingen over haar verhouding met
haar man prins Charles. Het boek, 'Dia
na, het ware verhaal' van Andrew Mor
ton, verschijnt later deze maand. Maar
het krijgt nu al veel publiciteit in de po
pulaire pers. Het boek leverde krante
koppen op met verhalen die Diana (30)
ervan beschuldigen dat zij Morton helpt
een weinig vleiend beeld te schetsen
van prins Charles en het koninklijke hu
welijk. „Diana heeft mij verraden", zegt
de massakrant Sun, waarbij ze gewag
maakt van verraad aan de erfgenaam
van de Britse troon. De krant haalt ano
nieme paleisadviseurs aan met de uit
spraak dat Charles zich verraden voelt
door zijn vrouw sinds 11 jaar en dat hij
bang is dat de storm hun huwelijk naar
het punt van een officiële breuk duwt.
De krant Today schrijft dat vrienden
van de prins geloven dat aanhangers
van Diana proberen hem de schuld te
geven van alle huwelijksproblemen van
(het paar. Een tv-advertentie voor het
boek zegt dat het verhaal van Diana
„verteld werd met behulp van haar fami
lie en vrienden". Onbewezen lekken be
schrijven een ongelukkig huwelijk en
zeggen dat Diana op zeker moment zo
terneergeslagen was dat ze probeerde
een eind aan haar leven te maken. Het
boek verschijnt in feuilletonvorm in de
Sunday Times.
Spaanse politie pakt
Lockerbie-verdachte
MADRID De Spaanse poli
tie heeft in Madrid een Syri
sche wapenhandelaar gearres
teerd, wiens naam in verband
wordt gebracht met de aanslag
op het Amerikaanse vliegtuig
dat in 1988 neerstortte boven
het Schotse Lockerbie. Het
gaat om de in Syrië geboren
Monzer Al Kassar, die in het
bezit is van een Argentijns pas
poort.
De politie arresteerde even
eens de in Bayrut geboren Na
bil Olabi Dasuki en de in Chili
geboren Yamal Edgardo Ba-
thich. Beiden waren in het be
zit van valse paspoorten.
WASHINGTON - De politieke ellende waarin nog<
president George Bush zich bevindt, komt voort leie
uit „deze langzame, lusteloze economie", en heeft eell
niets te maken met de onafhankelijke presidents- ioud
kandidaat Ross Perot, zo zei het Amerikaanse can 1
staatshoofd vanochtend. f iste
Op zijn eerste persconferentie in drie jaar tijdens i&Oi
het piekuur van de televisie - die overigens niet 'an
door de drie grote stations werd uitgezonden, wel üss<
door CNN - zei Bush dat hij vooral het land wil [en
leiden en nog niet bezig is met het bestrijden van ed
zijn rivalen die zijn positie willen overnemen bij jjsti
de verkiezingen van 3 november. en'
„Ik denk van niet", zei hij op de vraag of hij banglwei
is dat Perot de kampioen van een groeiend gevoel
van onvrede in de VS geworden is.
et t
WARSCHAU - Het is
deze week vijftig jaar gele
den dat twee door Enge
land opgeleide agenten
aan een parachute neer
daalden in Tsjechoslowa-
kije en daar Reinhard
Heyrich vermoordden,
een van Hitiers wreedste
SS-officieren.
Het was een spectaculaire en
Wanhopige daad: Heydrich
moest worden vermoord om
dat hij een al zwakke verzets
beweging aan het breken was.
De wraak liet niet lang op zich
wachten. Een paar uur na de
aanslag werden hele families
geëxecuteerd en werd een heel
dorp, Lidice, verwoest. Niets il
lustreert de prijs van verzet te
gen tirannie beter dan deze
moord en de nasleep ervan. De
aanslag op Heydrich verklaart
ook ten dele de achtergrond
van de collaboratie in Oost-Eu
ropa tijdens de oorlog. Waar
honderden onschuldigen wer
den afgeslacht als'wraak voor
één daad van rebellie, leek
zelfs passief verzet roekeloos.
Oost-Europa ontdekt nu dat de
afstand tussen 'geen verzet' en
'collaboratie' niet groot is. Dit
morele moeras, dat vijftig jaar
lang verboden terrein was, is
nu opengesteld voor het pu
bliek. De Centraaleuropese
staten leggen geagiteerd hun
communistische politiedos
siers bloot. Het laatste land in
de rij is Polen, dat alle collabo
rateurs in de periode van 1945
tot 1990 zal doorlichten.
De kwestie van collaboratie
met de nazi's is angstaanja
gend relevant geworden. Is
collaboratie in oorlogstijd een
precedent waarnaar de gebeur
tenissen onder het communis
me beoordeeld kunnen wor
den? Kan collaboratie ooit ge
rechtvaardigd worden? Was
het redelijk om met de nazi's
samen te werken voor het 'ho
gere goed' van een onafhanke
lijke staat?
Bevrijding
Het is gemakkelijk om te ver
geten dat Hitiers vroege ver
overingsoorlogen door veel
volkeren van Oost-Europa als
bevrijding werden beschouwd.
Na de capitulatie van Joegosla
vië in 1941 namen Ante Pavlo-
vic en zijn Ustasha-organisatie
het bestuur over van een onaf
hankelijke Kroatische staat,
die afgezien van Kroatië, Slo
venië en bijna geheel Dalmatië
ook Bosnië en Hercegovina
omvatte - 6,5 miljoen inwo
ners, onder wie slechts 3,4 mil
joen Kroaten.
De Ustasha-staat, gemodel
leerd naar Italiaans en Duits
voorbeeld, was een van Hitiers
meest loyale voorposten. Er
vonden vreselijke gruwelda
den plaats. Voor veel Kroaten
blijft de fascistische tijd echter
een gouden eeuw. Hoewel de
historici in Zagreb de misda
den van de Ustasha niet langer
ontkennen, ligt de territoriale
expansie van de Kroatische
staat ten grondslag aan de dro
men van de radicale nationa
listen van vandaag.
Evenzo beschouwen de Slowa-
ken die aandringen op afschei
ding van de Tsjechen de onaf
hankelijke staat van vadertje
Josef Tiso tijdens de oorlog als
een nuttig model. Tiso's Slo
wakije was volkomen onderge
schikt aan Hitier. Verdedigers
zeggen dat Tiso pas laat hoor
de van de deportaties van jo
den en dat hij zijn best deed
om ze stop te zetten. En hoe zat
het met de Tsjechen, voegen ze
hieraan toe: collaboreerden die
niet met de nazi's? Inderdaad,
dat deden sommigen.
De Baltische staten verwel
komden de Duitse aanval op
de Sovjetunie. Litouwers die
verdacht worden van oorlogs
misdaden beweren nog steeds
dat ze niet zozeer pro-Hitier
waren als wel anti-communis
tische patriotten. Zij zeggen
dat samenwerking met de
Duitsers de enige zekere ma
nier was om onafhankelijk
heid te krijgen.
Denazificatie
sche tijdperk de enige moder
ne ervaring met onafhanke
lijkheid was. Toen de commu
nisten de macht overnamen,
voerden ze hun denazificatie
uit met een dermate onhandi
ge selectiviteit dat het proces
in diskrediet werd gebracht.
Het resultaat is dat het fascis
me een latente aantrekkings
kracht heeft behouden in het
oosten. Als de duivels grondig
waren uitgedreven zouden de
politieke vooruitzichten voor
Oost-Europa nu misschien be
ter zijn. Maar de communisten
waren meer dan bereid om de
organisatorische structuren en
gebouwen, politiedossiers en
informanten van de nazi's over
te nemen.
De Oostduitsers, aldus nazi-ja
ger Simon Wiesenthal, hebben
een aantal nazi's gepakt maar
anderen laten zitten en de
kans gegeven te stijgen in de
communistische hiërarchie.
De Hongaren hebben heel be
wust Veel fascisten met een ar
beiders- of boerenachtergrond
met rust gelaten en gemikt op
de conservatieven van premier
Miklós Kallay, die een onbe
zoedeld oorlogsverleden had.
Het politieke doel van de dena
zificatie en onderzoeken naar
oologsmisdaden was het on
schadelijk maken van tegen
standers. De aanhangers van
het fascisme waren ook nodig
om de gelederen van de naoor
logse communistische partijen
aan te vullen. Door het teke
nen van een eenvoudige ver
klaring konden de 'kleine' fas
cisten van Hongarije zich aan
sluiten bij de communisten.
De nazi-collaborateurs werden
communistische collabora
teurs.
Andere basis
Desalniettemin moeten de
huidige communistische colla
borateurs op een andere basis
worden beoordeeld. De Tsje-
choslowaken en de Oostduit
sers voeren de heksenjachten
aan. Praag legt zich nu met
veel meer ijver toe op het op
sporen van communistische
informanten dan indertijd op
de nazi-jacht.
Politieagenten zullen voor
minstens vijf jaar uit hun func
tie ontheven worden. Dit lijkt
misschien een passende wraak
van de intellectuelen en rebel
len die om hun politieke over
tuiging veroordeeld waren tot
het zemen van ramen, maar
het is vendetta, geen recht.
Collaboratie met de stalinisti
sche geheime politie beteken
de dat je medeschuldig was
aan de wandaden van die tijd.
Maar in de jaren tachtig waren
de meeste geheime diensten
van Oost-Europa verworden
tot opgezwollen bureaucra
tieën.
De agenten brachten plannen
ten uitvoer die even leeg en
verwrongen waren als die van
hun tijdgenoten die fabrieken
draaiende hielden. Informan
ten werden verzonnen en hun
salaris werd door anderen in
de zak gestoken. Potentiële in
formanten werden benaderd
en, wat ook hun antwoord was,
als medewerker geregistreerd.
Tegen de jaren tachtig was de
communistische geheime poli
tie machtig, maar slechts op
bepaalde gebieden; de dienst
kon bijvoorbeeld de uitgifte
van een paspoort blokkeren.
Om naar het buitenland te
kunnen reizen moest een Pool
of een Tsjech dan soms toe
stemmen in een gesprek met
iemand van de geheime poli
tie.
Het gesprek leverde zelden
iets op, behalve een nieuw dos
sier, een gevoel van onbeha
gen en een bonus voor de be
troffen functionaris. Studen
ten die terugkeerden uit het
Westen werden soms opgeroe
pen voor ondervraging. Maar
komt dit neer op collaboratie?
Is het vergelijkbaar met het
helpen van de nazi's?
Deze vraag kan niet zomaar
met 'ja' of 'nee' worden beant-"
woord: collaboratie is een
kwestie van mate en motief.
Oost-Europa zou zijn heksen
jachten moeten intomen. Na
tuurlijk moeten ministers of
hoge functionarissen op ge
voelige posten doorgelicht
worden. Maar er is bijna niets
dodelijkers dan het opdelen
van de vermoeide, gespannen
samenlevingen van de post
communistische wereld in col
laborateurs en slachtoffers.
The Times
r.ilj
ent
De Chinese
politie gaf
gisteren twee
Amerikanen 'die
elkaar een frisbee fop
toegooiden een
waarschuwing.
Zij arresteerde
verder twee
leiders van de
verboden
Autonome
Arbeiders
federatie van
Peking om te
voorkomen dat
zij gisteren
leiding zouden
geven aan de
herdenking van J1'1
het bloedbad op lr
het Plein van de
Hemelse Vrede,
drie jaar gel
Het zwaar
bewaakte plein
lag er rustig bij.
FOTO: AP
Idoor
ROEL LOOTS
BELGRADO De politici
gaan vooralsnog niet ver
der dan zinspelen op een
militaire interventie om
het bloedvergieten tussen
Serviërs, Kroaten en mos
lims te stoppen. Maar er
kan pas sprake zijn van
ingrijpen als de sancties
tegen Servië en Montene
gro zijn mislukt, zeggen
ze.
Wellicht dat er alleen in mili
taire kring binnen de Verenig
de Naties serieus rekening
mee wordt gehouden dat de
aanval sneller wordt geopend
dan ministers als Van den
Broek en 'zijn Amerikaanse
collega Baker willen doen la
ten geloven en er in de hoofd
stad van klein-Joegoslavië
wordt verwacht. „Zoals in elk
conflict moet er eerst een aan
leiding zijn om tot actie over te
gaan. En op die aanleiding
wordt nu gewacht," luidt het.
Twijfel of er daadwerkelijk
wordt ingegrepen in de smeri
ge oorlog, bestaat steeds min
der. „Of er zou hier radicaal
iets moeten veranderen en
daarin gelooft nauwelijks nog
iemand", menen verschillende
functionarissen van Unprofor,
het vredesleger dat de Vere
nigde Naties naar de voormali
ge socialistische republiek
stuurde. De feiten lijken hen
gelijk te geven. Het Rode
Kruis publiceerde twee dagen
geleden cijfers van het aantal
doden en vermisten: de oorlog
in en rond Sarajevo is nu twee
maanden gaande en zou zo'n
zesduizend mensen het leven
hebben gekost. Voor de Zl.UUU
vermisten worden er in Bos-
nië-Hercegovina dag-in dag-
uit radioberichten uitgezon
den.
Balans
Mochten de strafmaatregelen
tegen klein-Joegoslavië hun
uitwerking missen en de Vere
nigde Naties willen daarover
halverwege deze maand de ba
lans opmaken, dan zou dat de
aanleiding kunnen zijn om tot
een interventie door een inter
nationale troepenmacht over
te gaan. Toch is het volgens
militaire bron niet strikt nood
zakelijk dat er tot dat moment
wordt gewacht. Als gegronde
reden voor een vervroegde
aanval wordt bijvoorbeeld een
beschieting met dodelijke af
loop van Unprofor-militairen
genoemd. En de kans dat een
dergelijk drama zich een dezer
dagen zal voordoen is groot,
omdat deze week opnieuw le
den van de VN-vredesmacht
zijn beschoten.
Met klem wordt benadrukt dat
het niet per se de dood van een
VN-lid hoeft te zijn dat een
aanval van Westerse strijd
machten zal uitlokken. Gegij
zelde Unprofor-leden zou
eveneens voldoende aanlei
ding zijn om in te grijpen. Op
die mogelijkheid wordt spe
ciaal gewezen nu er berichten
doorsijpelen dat Servische mi
lities plannen hebben om sol
daten van de vredesmacht te
ontvoeren.
De meningen verschillen over
hoe een militaire actie eruit zal
gaan zien. Een bombardement
op bepaalde doelen in en bij
Belgrado kan niet worden uit
gesloten omdat een dergelijke
strafexpeditie ook op Baghdad
is uitgevoerd. Het bombarde
ren van een stad kost echter
veel mensenlevens. Ondanks
alle hi-tech apparatuur in de
vliegtuigen worden nog altijd
fouten gemaakt.
Als meest voor de hand lig
gend doel van een militair in
grijpen, wordt de luchthaven
bij Sarajevo gezien. De lan
dingsplaats is belangrijk voor
de aanvoer van hulpgoederen
naar de hoofdstad van Bosnië-
Hercegovina, waar een groot
tekort is aan voedsel en medi
cijnen. Onderhandelingen met
de Servische milities, die het
vliegveld in handen hebben en
geen landingen toestaan, heb
ben tot nu toe niets opgele
verd.
Zesde vloot
„Bij het onzetten van dat vlieg
veld kan bijvoorbeeld de zesde
vloot wel eens een heel belang
rijke rol gaan spelen, net zoal
in de Golfoorlog. Zij bevinc
zich in de Middellandse Ze<
heeft vliegtuigen aan boord
kan zo naar de Adriatiscl
kust opstomen". Dat in et
dergelijke situatie de posit
van Unprofor-militairen ze<
precair wordt, omdat zij do<
de Servische bevolking w
eens als vijandige strijdmacl
kunnen worden beschouwi
geeft iedereen volmondig to
„Maar het kost niet zoveel ti,
om alle veertienduizend sold
ten het land uit te krijgen"
Dat gaat niet op voor de inw(
ners van Belgrado die enké
dagen geleden al werden opgefj
schrikt door een bericht da
het bombardement op de sta<fjE
voor de volgende avond voor e
spelde. Wat ongelovig vroege! a[
ze nog eens naar de bron va
het nieuws. Studio B, een onaf
hankelijk tv-station dat mee:
betrouwbaar wordt beschouw ri
dan de twee zenders in staat j
seigendom. „Maar wat moet il
anders doen?", zei Goran toe
hij de middag voor de fatalji
avond weliswaar wat nerveu!
maar nog altijd in zijn woonka
mer zat: „Ik weet niet waar i
heen moet". k
De volgende ochtend stond hi
goed weer op. Iemand in zijl
omgeving had met een oog g<
keken en met een half oor g«J
luisterd. Studio B had slecht I
het gerucht als nieuws g
bracht.
Kameraadschap
Een Armeense soldaat brengt een hoofdverband aan bij een kameraad die gewond raakte in de buurt van de stad Nakhichevan. De gevech
ten in deze Azerbajdjaanse enclave in Armenië duren onverminderd voort.
FOTO: AP
ATHENE - Alsof Grie
kenland al niet door vol
doende problemen wordt
geteisterd, dreigt nu de
koningskwestie weer op
het tapijt te komen.
De Griekse regering is tot een
vergelijk gekomen met ex-ko
ning Constantijn voor de vol
doening van diens enorme
schulden aan de fiscus in ver
band met verschuldigde suc
cessierechten.
Een klein gedeelte van de tota
le som zal door Constantijn be
taald worden, maar de rest zal
hij voldoen door het afstaan
van het overgrote deel van zijn
landgoederen aan de Griekse
staat. Hoewel Constantijn be
hoorlijk met zijn billen bloot
moet, blijft er genoeg voor hem
over. Hij zal zeker niet met an
sichtkaarten langs de deur
hoeven, als hij naar Grieken
land terugkomt. Zo heeft hij
nog steeds de beschikking
over drie paleizen en de bijbe
horende landgoederen. De re
geling van de koninklijke be
lastingschulden opent voor
Constantijn de weg om terug te
komen en zich weer in de
Griekse politiek te storten. Zo
iets is inderdaad niet denk
beeldig, want Constantijn
wordt ervan verdacht de ambi
tie te hebben een monarchisti
sche rechtse partij te willen op
richten die toch een bepaalde
rol kan spelen in de Griekse
politiek.
Zoals men zich herinnert is
Constantijn per referendum
afgezet in 1974 na de val van de
kolonels. Maar hij kreeg toen
toch nog zo'n 30 procent van de
stemmen. In Griekenland
heeft men nooit veel waarde
ring voor Constantijn kunnen
opbrengen en vooral niet voor
zijn slappe houding in de be
gintijd van de junta, toen hij
zich had laten fotograferen
met de kolonels. Dat heeft zijn
reputatie een definitieve knak
gegeven. Ook heeft het hem
geen goed gedaan dat het
Griekse koningshuis en vooral
wijlen koningin Fredericka,
zijn moeder (kleindochter van
de Kaiser), zich actief met de
landspolitiek placht te bemoei
en, wat tot de politieke chaos
in de jaren zestig heeft geleid
en ook een van de factoren is
geweest die het land rijp
maakte voor de staatsgreep
van de kolonels in 1967.
Eenmaal terug
Na een mislukte, operette-ach-
tige tegencoup tegen de kolo
nels is Constantijn uitgeweken
naar het buitenland waarvan
daan hij tot op de dag van he
den regelmatig in verklarin
gen zijn bezorgdheid laat ho
ren over het reilen en zeilen in
zijn geboorteland. Slechts een
maal is Constantijn terugge
weest, toen de Griekse autori
teiten hem genadig hadden
toegestaan de begrafenis van
zijn moeder bij te wonen. Maar
dat was slechts voor een uur en
na 60 minuten moest de ex-
vorst weer het land verlaten
nadat hij spectaclair en senti
menteel de Griekse bodem
had gekust. Bij de diverse
Olympische Spelen hij zit
zelfs mede door het feit dat hij
oud-Olympisch zeilkampioen
is, in het Olympisch Comité
maakt Constantijn steeds weer
gebruik van de gelegenheid in
contact te komen met Griekse
persoonlijkheden en journalis
ten, wat hem dan ook wel lukt.
Het feit dat de ex-koninklijke
familie in het reine is gekomen
met de Griekse fiscus zal ook
de verhouding van de Griekse
regering tot de Spaanse ko
ninklijke familie verbeteren.
Deze kwestie was altijd een ob
stakel voor de Spaanse ko
ninklijke familie om Grieken
land te bezoeken, daar de
Spaanse koningin de zuster is
van Constantijn. Als Constan
tijn zou besluiten naar Grie
kenland terug te keren zal dat
zeker geen goeds betekenen
voor het toch niet al te stabiele
Griekse staatsbestel. Dat hij
daarbij misschien een zekere
rol in de politiek kan spelen
aan het hoofd van een rechtse
partij is niet uitgesloten, maar
dat hij ooit weer op de troon
kan komen, is onder deJiuidi-
ge omstandigheden ondenk
baar.
In dit verband is het misschien
aardig zich te herinneren dat
het weinig had gescheeld of
Griekenland had een Oranje
op de troon gehad. Na de onaf
hankelijkheidswording van
Griekenland omstreeks 1830 is
£ok aan een zoon van koning
Bij een vorig bezoek aan Grie
kenland sprak ex-koning
stantijn een groep royalisten tof
ondanks een openbaar sprer
verbod van de politie.
FOTO:*
Willem I de Griekse troon a
geboden. Dit is, als men in a
merking neemt hoe wispeltij
rig de Grieken met hun i
sten zijn omgesprongen,
lukkig niet doorgegaan.
