Een volk doolt in duisternis
finale
ZATERDAG 2 MEI 1992 PAGINA 21
Het is voorjaar 1992 in de
Verenigde Staten van Amerika.
Precies vijfhonderd jaar geleden
begon Christofoor Columbus in
Spanje aan de voorbereiding van
zijn overtocht. In de oerbossen,
de prairies, het hooggebergte, de
woestijnen en de groene valleien
van Noord-Amerika leefden zo'n
achthonderdduizend Indianen in
honderden kleine en grote
stammen, niet vermoedend welk
immens onheil op het punt stond
vanuit Europa te arriveren.
In de vijf eeuwen die tussen toen
en nu zijn verstreken hebben de
blanke indringers hun twee grote
historische misdaden de
vernietiging van de Indianen en
de slavernij van de meegevoerde
Afrikanen beloond gezien.
Voor het overgrote deel van de
immigrerende Europeanen is
Amerika een succes-story van
jewelste geworden. Voor de
meeste zwarten is het wat
minder gladjes verlopen, wat in
de rassenonlusten van deze week
VS KAMPEN MET DIEPE CRISIS
WASHINGTON - Hoe is ooit
nog de vicieuze cirkel van het ge
weld in Amerika te doorbreken?
In sommige steden, zoals New
York en Washington, neigt de
groei in het moordcijfer af te ne
men, maar dat komt volgens ex
perts „omdat iedereen die voor
een kogel in aanmerking komt al
dood is".
Honderdtachtig miljoen vuurwapens
zijn er naar schatting in 1992 in particu
liere omloop in het Amerikadat tachtig
miljoen huishoudens telt. Dat is gemid
deld ruim twee schietijzers per huis.
Het probleem is niet meer op te lossen.
Nu alle anderen bewapend zijn, laat
niemand zich meer door de overheid
ontwapenen en kan men de pacifisti
sche zonderling die nog geen pistool
heeft moeilijk verbieden zich tenslotte
toch ook maar bij het reguliere leger
aan te sluiten.
Amerikaanse presidenten zelf (George
Bush is geen uitzondering) plegen lid te
zijn van Amerika's grootste vereniging,
die van wapenbezitters: de National
Rifle Association (NRA). Zelfs tegen
een bescheiden poging van enkele poli
tieke durfallen wier vaderlandslief
de dan ook door de meeste Amerika
nen wordt betwijfeld om de bewa
peningsvrijheid te temperen en een
wachttijd van vijf dagen in te stellen tus
sen koop en aflevering van schietgerei,
is de NRA krachtig in verzet gekomen.
„Niet het wapen is het probleem; de
misdadiger is het probleem", luidt de
logica van de NRA. En op dat pro
bleem van de misdadiger heeft Ameri
ka het volgende gevonden. 1,1 miljoen
Amerikanen zitten in dit voorjaar van
1992 in de gevangenis. Daarmee heb
ben de VS veruit het hoogste opslui
tingsgemiddelde van alle landen ter we
reld. Op royale afstand staat nummer
twee: Zuid-Afrika.
Metaaldetectors
In de afgelopen tien jaar is de gevange
nispopulatie in de VS verdrievoudigd,
is de zware misdaad met veertig pro
cent gestegen en is het deel van de be-'
volking dat heil ziet in nog meer gevan
geniscellen gegroeid van vijfenveertig
tot tachtig procent. Onder de twintig
procent die volhoudt dat strenger straf
fen blijkbaar niet erg effectief is, bevin
den zich vrijwel geen politici, want poli
tici leven van het gezonde volksver
stand en niet van het handjevol intellec
tuelen dat zijn verlichte inzicht ontleent
aan het toeval nog nooit zelf het slacht
offer van een gewapende overval te zijn
geweest.
Er is kortom geen openbare discussie
over de wijsheid van het huidige straf-
rechtbeleid. Zulks terwijl er in 1991
ruim 25.000 Amerikanen zijn vermoord
(twee jaar daarvoor nog 'slechts'
20.000), er nu 2400 terdoodveroordeel-
den in de cel zitten en er per jaar zo'n
veertig criminelen worden geëxecu
teerd.
Het nieuwste fenomeen op het wapen
front is de gewoonte van scholieren om
pistolen en revolvers mee naar school
te nemen en ze daar ter beslechting van
ruzies op elkaar af te vuren. In New
York en Los Angeles zijn intussen tien
tallen schoolgebouwen met metaalde
tectors uitgerust en op honderden an
dere highschools zijn veiligheidsagen
ten in dienst die de leerlingen regelma
tig fouilleren en die dagelijks beet heb
ben.
In toenemende mate worden schietgra
ge kinderen door de rechter als volwas
senen berecht en bestraft, vanuit de fi
losofie dat iemand die in staat is tot een
'volwassen misdrijf, ook de overeen
komstige staat van ontwikkeling moet
hebben bereikt
Tranen
Het overgrote deel van de criminaliteit
speelt zich af in de binnensteden, Ame
rika's meest verwaarloosde cultuurcen
tra. Sedert 1980, het aantreden van pre
sident Ronald Reagan, heeft zich een
systematische vernietiging voltrokken
van de Amerikaanse 'inner cities', die
nogmaals tot uiting kwam.
In de twintigste eeuw werd
Amerika het rijkste en
machtigste land ter wereld. Het
redde het oude Europa van het
fascisme, het verleidde de rest
van de aarde tot een nieuwe
Amerikaanse cultuur (massaal
autorijden, vliegen, telefoneren,
koelen, televisiekijken, fast food
eten), het mergelde met zijn
wapenrace het
wereldcommunisme uit en het
lokt nog altijd miljoenen nieuwe,
legale en illegale, immigranten
per jaar.
En toch Precies vijfhonderd
In de afgelopen
tien jaar is de
gevangenis
populatie in de VS
verdrievoudigd, is
de zware misdaad
met veertig
procent gestegen
en is het deel van
de bevolking dat
heil ziet in nog
meer
gevangeniscellen
gegroeid van
vijfenveertig tot
tachtig procent.
FOTO: AP
jaar na het begin is Amerika ten
prooi aan een diepe crisis op
vrijwel al zijn maatschappelijke
fronten. Het is een crisis die
minder scherp maar breder en
fundamenteler lijkt dan de
economische depressie van
zestig jaar geleden. Het is alsof
de ultra-moderne Amerikaanse
samenleving voorgoed op haar
retour is, gebroken door haar
eigen succes. Optimisme, de
traditionele ziel van de nieuwe
wereld, is ontsnapt uit het nu
ineens oud lijkende land.
Amerika vijfhonderd jaar later:
een momentopname.
Een dakloze man in de straten van New York. lijfentwintig pro
cent van alle Amerikaanse kinderen leeft nu onder de officiële ar
moedegrens die de regering heeft vastgesteld op een gezinsinkomen
van 12.000 dollar per jaar.
FOTO: AP
Pro- en anti-abortus demonstranten maken hun standpuntyen
duidelijk. Abortus blijft Amerika 's meest heftige dispuut, waarin
vooralsnog de anti's ('pro life') aan de winnende hand zijn.
m FOTO: .AFP
De skyline van New York, bekend en imposant. Maar veel tot voor kort l
het spookachtige domein van drugsverslaafden en daklozen.
e stadsharten zijn door de middenstand ontvlucht en nu
FOTO: SP
er in 1992 veelal adembenemend afge
takeld bijliggen. De federale regering
heeft zich financieel teruggetrokken uit
het stadsbehoud en de lokale overhe
den hebben het geld niet om ontvol
king, verval en misdadigheid in de cen
tra te bestrijden.
Tot voor kort levendige stadsharten
zijn door de middenstand ontvlucht en
nu het spookachtige domein van drugs
verslaafden en daklozen. En de omlig
gende oude woon- en industriewijken
zijn er vaak zo mogelijk nog slechter
aan toe. Op de meest berooide burgers
na heeft alles en iedereen zich mijlen
ver in de omtrek rond de nieuwe ring
wegen gevestigd, ten koste van een ko
lossale aanslag op de natuurlijke ruimte
en met een nog absolutere onontbeer
lijkheid van de auto als gevolg.
De allergrootste steden kampten altijd
al met dergelijke problemen, maar nu
laten ineens ook honderden middelgro
te en kleine steden en dorpen hun hart
(dat vaak nog de romantische sfeer van
de cowboy-tijd ademt) noodgedwongen
verrotten. Wie er als Europeaan door
heen komt kan zijn tranen nauwelijks
bedwingen en zou zo de handen uit de
mouwen willen steken om in die fraaie
maar dichtgespijkerde panden bouti
ques en restaurants te beginnen en om
van Main Street een voetgangersgebied
te maken.
Aanslag
Op een paar lokale uitzonderingen na
is stadsvernieuwing iets onbekends in
het Amerika van 1992. Zoals ook open
baar vervoer op de meeste plaatsen niet
of nauwelijks bestaat. Er is plaats ge
noeg in het grote land, iedereen boven
de vijftien jaar heeft een auto (er rijden
180 miljoen personenauto's door Ame
rika) en nieuwe winkelcentra met eet-
pleinen en parkeervlakten langs de uit-
vals- en snelwegen zijn dus handiger.
En opnieuw ontbreekt elke nationale
discussie. Willen we onze steden wel
kwijt? En zo niet, hoeveel geld willen
we aan hun behoud uitgeven? Het zijn
vragen die niemand, op een geïsoleerd
hoogleraar urbanologie na, zichzelf of
de ander stelt. Geld voor zoiets riekt
naar belastingen en overheid en dat zijn
vieze woorden geworden in Amerika
'92, dat minder op een samenleving en
meer dan ooit op verzameling van een
kwart miljard individuen lijkt.
Die oneindige fysieke ruimte die voor
radig lijkt, begint trouwens ook in snel
tempo gevuld te raken. Er komen elke
tien jaar 25 miljoen Amerikanen bij. In
1970 waren er 200 miljoen, nu ruim 250
miljoen. De hele stedelijke oostkust,
van Boston tot Miami, toont nu net als
Californië in het westen -ernstige teke
nen van overbevolking en erosie van
het milieu. De zonnige woestijnen van
Utah, Nevada, New Mexico en Arizona
krijgen sedert enkele jaren de overloop
van miljoenen nieuwe stedelingen te
verduren, die een zware aanslag plegen
op het schaarse water.
Hard gelag
In de jonge voor- en slaapsteden over
het gehele land doet zich een minder
zichtbare maar buitengewoon taaie
economische recessie voor, die eigen
lijk al bijna twintig jaar duurt. Daar
woont Amerika's, over het algemeen
blanke 'middle class', welke een stille
verarming heeft ondergaan. Het gemid
delde Amerikaanse gezinsinkomen be
draagt vandaag zo'n 28.000 dollar per
jaar en is in koopkracht nog steeds het
zelfde als in het begin van de jaren ze
ventig.
Maar werd die welvaart destijds meest
al door één salaris binnengebracht, nu
is het regel dat man en vrouw allebei
verdienen en daartoe per persoon niet
zelden meer dan één baan hebben. De
doorsnee Amerikaan werkt zich dus uit
de naad (heeft bijvoorbeeld niet meer
dan twee weken per jaar vakantie) en
heeft ondanks steeds meer werkuren
een generatie lang zijn levensstandaard
niet zien stijgen.
Op een paar Arabische oliestaatjes na
kende de VS tot voor kort de hoogste
gemiddelde individuele welvaart van de
wereld. Maar in een paar jaar tijd is het
land in de wereldstatistiek van het 'per
capita-inkomen' naar een bescheiden
achttiende plaats en tot onder de
meeste Westeuropese landen ge
zakt.
Dat is een hard gelag voor een volk dat
zo lang verwend is geweest met grote
betaalbare huizen vol moderne appara
tuur, zwembadje erbij en op je zestien
de een auto als verjaardagscadeau voor
de deur Ze zijn er nog wel, die hui
zen en die auto's en die apparaten,
maar ze zijn Japans en kleiner of vooral
ouder en kapotter. En kinderen worden
economisch gedwongen om tot op
steeds 'hogere leeftijd' (nu gemiddeld
24 jaar) in het ouderlijk huis te blijven
wonen.
Het moeilijkst te verwerken is mis
schien nog het gebrek aan uitzicht op
een ommekeer. Alle eigentijdse kwalen
lijken in deze lente vijfhonderd jaar na
Columbus hopeloos. Andere hoogont
wikkelde landen lijken greep te krijgen
op het aids-vraagstuk, maar in Amerika
blijft de schromelijk veronachtzaamde
epidemie voortwoekeren (30.000 do
den vorig jaar) en moest de populaire
basketbal-ster Magie Johnson het HIV-
virus oplopen om het begin van be
spreekbaarheid van condoomgebruik
te bereiken. In de hoofdstad Washing
ton, waar zeventig procent van de be
volking zwart is, is nu één op elke twin
tig zwarte mannen besmet.
Sedert 1986 doet zich een sterke stij
ging voor van het aantal teenage-meis-
jes dat kinderen ter wereld brengt. Eén
op de twaalf Amerikaanse meisjes heeft
op het negentiende levensjaar al een of
meer kinderen (waar ze meestal niet
voor kan zorgen). In de jaarlijkse inter
nationale schooltests scoort de Ameri
kaanse leerling intussen lager dan zijn
(m/v) Europese en Aziatische leeftijd
genoot. Het ooit zo ontzagwekkende
Amerikaanse onderwijssysteem hing
afgelopen jaar (voor dertienjarigen)
tussen Spanje en Jordanië in.
Het officiële analfabetisme in de VS
ligt op één procent, maar taalkundigen
schatten dat liefst vijfentwintig procent
van de bevolking in meer of mindere
mate 'functioneel analfabeet' is, dat wil
zeggen een eenvoudige tekst misschien
wel kan ontcijferen, maar niet begrij
pen. Het 'getekende woord' bijvoor
beeld de menukaart bij McDonald's
met fotootjes van de gerechten is
een maatschappelijke noodzakelijkheid
geworden.
Emoties
Vijfentwintig procent van alle Ame
rikaanse kinderen leeft nu onder de of
ficiële armoedegrens die de regering
heeft vastgesteld op een gezinsinkomen
van 12.000 dollar per jaar. In 1980 was
dat twintig procent van de kinderen. En
eveneens een kwart van alle kinderen
leeft in een gezin met één ouder. Vijf
entwintig miljoen Amerikanen, een op
de tien, houden zich in leven van voed
selbonnen die het ministerie van land
bouw uitgeeft bij wijze van sociale bij
stand. En 35 miljoen Amerikanen heb
ben geen enkele vorm van ziekteverze
kering.
Van de ooit beoogde rassenintegratie
in Amerika is niets terechtgekomen.
Tachtig procent van de zwarte bevol
king woont thans nog altijd in een voor
meer dan tachtig procent zwarte en
bijna altijd arme gemeenschap. Een
kwart van alle zwarte Amerikaanse
mannen tussen de 18 en de 45 jaar staat
onder toezicht van Justitie: zit dus in de
gevangenis of heeft erin gezeten of
loopt met een voorwaardelijke gevan
genisstraf rond. En terwijl zwarte kin
deren in hun wijken bedreigd worden
door misdaad en drugs, zitten hun blan
ke leeftijdgenootjes in de witte buurten
gemiddeld vijf uur per dag naar de tele
visie te kijken en zo aan hun eigen anal
fabetisme te werken.
Er is over dit alles geen breed maat
schappelijk dispuut aan de gang. Er is
onvrede, zorg, frustratie, besef van ver
val, maar geen soort van nationale vast
beradenheid of een concreet plan om
problemen te gaan aanpakken. De
emoties vinden liever een uitlaatklep in
dramatische volksgerichten zoals het
verkrachtingsproces tegen neef Kenne
dy en het tv-verhoor van rechter Cla
rence Thomas en de vrouw Anita
Hill die zich van elf jaar geleden een
paar nare opmerkingen van hem herin
nert.
Abortus
De ongelukkige relatie tussen de ge
slachten in Amerika blijft het land meer
bezighouden dan welke nationale
noodsituatie ook. Precies de helft van
alle huwelijken eindigt in echtscheiding
en zowat de helft van het volk is dan
ook een flink deel van het leven ver
strikt in bijbehorende juridische proce
dures. Jongens en meisjes hebben er
aan het begin van hun seksuele loopba
nen geen idee van hoe de dingen aan te
pakken (seksuele opvoeding is op de
meeste scholen verboden door bezorg
de ouders in de schoolbesturen) en
veertig procent van de Amerikaanse
vrouwen heeft blijkens enquêtes dan
ook de stellige indruk al voor het ne
gentiende levensjaar 'aangerand' te zijn
geworden.
Abortus blijft Amerika's meest heftige
dispuut, waarin vooralsnog de anti's
('pro life') aan de winnende hand zijn.
Het besluit uit 1973 van het hoogge
rechtshof dat abortus een grondwette
lijk recht voor elke Amerikaanse vrouw
is, kan elk moment worden ingetrokken
nu achtereenvolgende Republikeinse
presidenten een conservatieve meer
derheid in het hof hebben geïnstal
leerd. Vooruitlopend op die toekomst
zijn de pro-lifers overal in het land
abortusklinieken gaan blokkeren en
zoeken de artsen daar andere inkom
stenbronnen, zodat het vooral voor
arme vrouwen in Amerika moeilijk is
geworden om een zwangerschap te la
ten beëindigen.
Durf
Gevangen tussen het oude Amerikaan
se geloof dat ieders individuele jacht op
succes de beste collectiviteit oplevert
en anderzijds de onmiskenbare waarne
ming dat die toverformule nu ernstig
hapert, weten weinigen nog tot wie zich
te wenden voor een antwoord. In ande
re landen proberen politieke leiders dat
antwoord te verschaffen, maar in Ame
rika '92 zijn politici de meest geminach
te volksgenoten geworden en is leider
schap trouwens nooit een politiek spe
cialisme geweest.
Een Amerikaans politicus is niet ie
mand met een overtuiging of ideaal die
vervolgens probeert zoveel mogelijk
mensen daarvoor te winnen; hij pro
beert te ontdekken wat er aan senti
ment in het volk leeft en gaat dat for
muleren. Recente uitzondering was de
episode waarin George Bush zijn volk
warm wist te maken voor de Golfoor
log. Maar de illusie dat dat avontuur
Amerika's nationale stemming blijvend
zou opbeuren is intussen vervlogen en
de president is in zijn eerdere passivi
teit teruggevallen.
De binnenlandse crisis heeft Amerika
op internationaal terrein tot een angst
vallige reus gemaakt, die voor moderne
en betaalbare technologie goeddeels
afhankelijk is geworden van Japanse
import. De gevaarlijke toestand van het
mondiale milieu smeekt om een voorlo-
persrol van Amerika, dat met vijf pro
cent van de wereldbevolking een kwart
van alle brandstofproduktie op aarde
verbruikt. Maar Amerika geeft de Der
de Wereld, die om hulp vraagt voor
omschakeling naar schone technologie,
nul op het rekest.
En Richard ('Ik ben geen boef) Nixon
moest er onlangs aan te pas komen om
de Amerikaanse bevolking ervan te
overtuigen dat ondanks de recessie
meer hulp geboden dient te worden aan
de voormalige Sovjetunie. Het grootste
Amerikaanse succes van deze eeuw, het
failliet van de Sovjetunie, zou teniet ge
daan kunnen worden doordat George
Bush de politieke durf niet had om zelf
tijdig het initiatief te nemen tot de be
steding van Amerikaans belastinggeld
aan de overleving van de nieuwe demo
cratie in Oost-Europa.
Droom
De huidige stembusstrijd om de presi
dentsverkiezing in november toont dan
ook een volk dat in duisternis doolt. Ie
dereen wil politieke verandering, maar
de stemmen gaan alle uiteenlopende
richtingen tegelijk uit naar vreemde fi
guren als Pat Buchanan en Jerry Brown
en naar kandidaten zoals Paul Tsongas,
die niet meef meedoen. De meeste
stemmen lijken toch nog naar de tradi
tionele kandidaten Bush en Bill Clinton
te gaan, maar 'de meeste' is een wel
heel relatief begrip.
De voorverkiezing in Connecticut bij
voorbeeld werd bij de Democraten ge
wonnen door Jerry Brown. Door de ex
treem lage opkomst streek Brown die
winst op dank zij de stem van 61.000
mensen. En dat in een staat met 3,3 mil
joen inwoners, van wie er 1,1 miljoen
stemrecht hebben omdat ze zich als kie
zer hebben laten registreren.
Zelfs bij de echte presidentsverkiezin
gen, die elke vier jaar tegelijk met de
verkiezing van het Huis van Afgevaar
digden en (een derde deel van) de Se
naat plaatshebben, was de opkomst de
laatste keren maar net vijftig procent.
Amerika is nog altijd een aanlokkelijk
land, met veel individuele vrijheid en
met kans op groot fortuin voor wie wil
ploeteren of een slim idee heeft. Ame
rika kan ook nog altijd imponeren met
gedurfde bouwprojecten en met tech
nologische superprestaties zoals in de
ruimtevaart. En Amerika weet nog al
tijd bezoekende buitenlanders te frap
peren met de geweldige vriendelijkheid
van zijn bevolking. Duizenden Latijns-
Amerikanen vluchten dagelijks de zuid
grens van de VS over naar het Amerika
van hun droom. Maar in datzelfde
Amerika worden steeds meer bewoners
ruw gewekt uit hun vaste geloof dat
's lands formule ieder-voor-zich is
het beste voor allen de laatste wijs
heid is. Amerika is een uiterst onzekere
natie, vijfhonderd jaar later.
'CcidócSouaatit'
l r
Abortion Hurts! Our Nation
my von
is
