Wilhelmus van Nassouwe
verbleekte 'gouwe ouwe'
'Nederland mist duidelijk i
een mensenrechtenbeleid'
Geruzie rond Europolis niet van laatste tijd
Meerderheid zwijgt nu bij gereformeerd geuzenlied
ËotdócSou'UMii
BINNENLAND
Wien Neertands bloed in de aders vloeitj
Van vreemde smetten vrijj Wiens hart
voor land en koning gloeit JVerheJf den
zang als wij...',
breide volksdichter Hendrik Tollens in de
eerste helft van de ixmge eeuw.
De toegewijde. Rotterdamse huisvader
icon er de eerste prijs mee van een prijs
vraag vooreen nieuw Nederlands volks
lied. Maar de eerst bejubelde, brave Hen
drik werd zo'n twintig jaar na zijn dood
beschimpt en belachelijk gemaakt door
een club literaire belhamels. Toch heeft
het nog tot 1932 geduurd eer zijn volkslied
officieel aan de kant werd gezet. Toen pas
was de Nederlandse overheid goed door
drongen van het riekende 'Van vreemde
smetten vrij...'.
In het hart van het volk lag toen allang
het Wilhelmus van Nassouwe opgesloten
Een koninklijk besluit kon er niet af. het
Wilhelmus werd bij ministeriele beschik
king tot nationale hymne verheven. Dit
jaar viert dit 'Nieuw Chnstelick Liet'zijn
zestigste verjaardag als Nederlands
volkslied. Wij zingen niet alleen het oud
ste en het langste volkslied ter aarde,
maar ook het onbegnjpelijkste. Want dit
propagandalied ter meerdere eer en glo
rie van Willem van Oranje mist alle ken
merken van het nationale lied. zoals dat
rondom 1800 ontstond.
..Wie de woorden van het Wilhelmus in de
mond neemt, identificeert zich welbe
schouwd met Willem van Oranje, hetgeen
een absurditeit genoemd kan worden",
schreef S.J Lenselink in 1964 al in de
Nieuwe Taalgids. Maar er zijn niet zo
veel vaderlanders meer die het Wilhelmus
in de mond nemen. Minder dan de helft
van de Nederlanders kan het eerste cou
plet meezingen, zo bleek de vorige maand
uit een onderzoek van het NIPO. Naar de
kennis van het zesde couplet (we zingen
maar twee van de vijftien coupletten)
heeft het NIPO maar geen onderzoek ge
daan. Aangenomen mag worden dat de
Oranjegetrouwen bij de uitslag daarvan
helemaal verbleekt zouden zijn.
..Je kunt je afvragen of het Wilhelmus in
deze tijd zijn bestaansrecht niet heeft ver
loren". vindt ook Ad den Besten, dé Wil-
helmuskenner van deze tijd.
J.G. Buinink, oud-burgemeester van
Zwartsluis en vice-voorzitter van de
Christelijke Bond van Oranjeverenigin
gen in Nederland, huivert bij het idee dat
zijn volkslied afgedaqn zou hebben. „Dat
meent u toch niet", reageert hij oprecht
geschrokken. „Dat zou ik niet over mijn
lippen kunnen krijgen. Ik zal er pal voor
staan".
Idoor
DICK LANING
DEN HAAG - God, Ne
derland en Oranje. Geen
devies past beter bij ons
Wilhelmus. Want hoewel
gezongen op de wijs van
een katholiek spotliedje is
het gedicht in-en-in gere
formeerd. Een curieus
lied, al was het alleen
maar omdat het Willem de
Zwijger is die hier tot ons
spréékt
Ruw en ongeletterd zullen ze
zijn geweest, de soldaten die in
triomf ontstoken en in naam
van Oranje vanuit Duitsland
Brielle binnenmarcheerden.
De Tachtigjarige Oorlog was
nog maar enkele jaren jong, we
schrijven 1572.
Maar die geuzen - een verza
melnaam voor alles dat in op
stand kwam tegen de Spaanse
heerser - ontlaadden hun
geestdrift niet in het „In naam
van Oranje, doe open de
poort...", noch in een ander on
beholpen. nationalistisch geu
zenlied. Nee. zij klampten zich
vast aan een fraai literair werk
„gemaeckt ter eeren des Door-
luchtichsten Heeren, Heere
Wilhelm Prince van Orangien,
Grave van Nassou, Vader des
Vaderlands", hun broodheer,
de grondlegger van de Oranje
dynastie.
Zich niet realiserend dat op
deze melodie de Hugenoten
(protestanten) tijdens het be
leg van het Franse Chartres
door katholieke gewapenden
werden uitgejouwd, kozen de
strijdvaardige geuzen een be
kend soldatenwijsje voor het
Wilhelmus.
Er hebben een paar eeuwen
lang vraagtekens gestaan op
de plaats waar de naam van de
schrijver zou moeten staan. De
dichter, germanist én socialist
Ad den Besten maakte daar
negen jaar geleden resoluut
een einde aan. Hij publiceerde
„Wilhelmus van Nassouwe,
het gedicht en zijn dichter",
promoveerde er onbedoeld op,
wees Filips van Marnix. Heer
van Sint-Aldegonde aan als au
teur en geldt sinsdien als Wil-
helmus-specialist.
Propaganda
„Dit lied heeft een ongelooflij
ke functie gehad", meent de
69-jarige schrijver van kerklie
deren. „Het Wilhelmus was hét
geuzenlied. Het bewijst dat het
Nederlandse volk niet achter
praatjesmakers aanliep. Als
het Wilhelmus er niet geweest
was, was die hele opstand te
gen de regering Van Filips II
misschien wel mislukt. Dit lied
is in staat geweest de burgers
op te jutten, maar het heeft ook
Willem van Oranje mede ge
vormd. Dat kan alleen als het
geen geklets is".
Het was in eerste instantie een
propagandalied, bedoeld om
de naam van de Oranjevorst te
zuiveren Immers, de naar
Duitsland uitgeweken stad
houder werd door menigeen
als verrader beschouwd. Mar
nix was een vertrouweling van
de prins, hij stond aan het
hoofd van diens „propaganda
machine".
Het lied is Den Besten zeer
dierbaar. Toch is hij bepaald
niet Oranjegezind. „Ik ben al
tijd socialist geweest, een
Oranjeklant ben ik beslist niet.
Mijn ouders waren enorm
Oranjegetrouw, ook mijn va
der die zich latei bij de NSB
aansloot. Maar dat voelde in
mijn omgeving allemaal zo
klef aan. het gaf mij een gevoel
van onbehagen"
„Thuis leerde ik het Wilhel
mus, dat was bij ons allang
vóór 1932 het volkslied. Ik ging
daar zelfs veel verder in dan
mijn klasgenoten. In 1933 had
den we een onderwijzer die
idolaat was van het Wilhelmus.
Hij droeg dat vanonder zijn
snor zo prachtig voor dat ik er
helemaal van onder de indruk
raakte. In de vijfde klas kende
ik alle vijftien coupletten al uit
m'n hoofd.'
Nationale trots
Klef is het voor Oranje-klant
J.G. Buinink zeker niet. „Na
tionale trots moet er zijn", for
muleert hij op besliste toon.
„Als volk moeten wij de rug
recht houden. Oranje is van
ons, daar moeten anderen af
blijven. Eerbied voor het huis
van Oranje, een beproefd na
tionaal gevoel, dat is voor mij
een stukje staatkundige belij
denis".
Buinink, eveneens 69 jaar oud,
is nu ingezetene van het Ve-
luwse Garderen. De woning
van de oud-burgemeester van
Zwartsluis is op de verjaardag
van kroonprins Willem-
Alexander eenvoudig te her
kennen. Het is het enige huis
in de straat waar de nationale
driekleur fier wappert. „Mooi
dat dat zo'n serieuze knaap is,
die Willem-Alexander", merkt
hij op.
„De vlag. het volkslied, dat zijn
de symbolen van onze natie",
betoogt de vice-voorzitter van
de Oranjebond. „Het is je va
derland, het heeft voor mij een
ziel gekregen. Als dat lied ge
zongen wordt, stroomt dat ge
voel mij door de aderen. Dan
besef ik dat we bevoorrecht
zijn omdat we tot een land be
horen".
Buinink is gereformeerd.
„Mijn geloofsovertuiging
speelt een belangrijke rol",
geeft hij toe. „Oranje is niet
Europolis-voorzitter R.J Nie
land de Kas is nagenoeg leeg en
is ook nooit vol geweest
FOTO HENK BRAAKHEKKE
teit volgens Castermans b€
lend. Uit gesprekken met 1
tenlandse gedelegeer
bleek haar dat Nederland vi j
af als betrouwbaar en bela
rijk onderhandelingspart
gezien wordt door de aanw
ge deskundigheid. Zij hel
daarom het personeelsbel
op het ministerie van buit
landse zaken, waarbij ami
naren na enkele jaren een
dere post krijgen en hun z<
vuldig opgebouwde ker
verloren zien gaan. Cas
mans pleit voor een 'denkta
op het ministerie met i
overplaatsbare specialisten
het terrein van de mem
rechten.
Inconsistentie
Dat zou dan misschien
kunnen leiden tot een bla
druk voor een duidelijk Ne<
lands mensenrechtenbel
dat volgens Castermans tot
toe node gemist wordt. De a
viteiten zijn gerelateerd
persoonlijke voorkeuren
individuele ambtenaren
pressie van niet-gouvei
mentele organisaties en da
vert inconsistentie en geb
aan continuïteit op. Een aai
tot een mensenrechtenbe
ziet Castermans in de i
„Een wereld van verschil"
minister Pronk van ontwil
lingssamenwerking.
De promovenda vindt da
het buitenlands beleid zo
mogelijk de nadruk moet
gen op behartiging van hu
nitaire belangen. .Angst
aantasting van economii
en politieke belangen mag
als excuus dienen voor
achterwege laten van een
oordeling waar die noodzi
lijk is", zo stelt zij. Uit haar
derzoek blijkt dat repercus
op economisch en politiek
tegen Nederland voor een
gesproken optreden in het
der van de mensenrechtei
de vingers van één hand te
len zijn. Overigens viel de
donesische beslissing de
wikkelingsrelatie met Ne
land te verbreken buiten
periode die onderwerp
haar studie is.
toevallig van ons, dat is be
schikt. De bijbel leert ons dat
God ook in de Nederlandse ge
schiedenis de leiding heeft".
Hij raakt daarmee de kern van
het Wilhelmus: heb je het
recht op te staan tegen de wet
tige overheid, de overheid die
door God ingesteld is? Het was
de meest cruciale kwestie in de
calvinistische theologie van
die dagen.
Het leek allemaal zo mooi: in
Armenië zou een stad verrij
zen ten behoeve van in 1988
door een aardbeving dakloos
geworden inwoners. Europo
lis zou de stad gaan heten en
zo heette ook de (Nederland
se) stichting die de benodigde
pecunia bijeen zou brengen.
Bou wiekeningen en plannen
kwamen er. maar geld niet.
Wel onenigheid tussen de
verschillende initiatiefne
mers. Na jaren van geruzie
is een nieuw hoogtepunt be
reikt: voorzitter R.J. Nieland
uit Neede wordt beschuldigd
ran malversaties.
door
FRANCISCA MULLER
DEN HAAG - Het is niet
voor het eerst dat betrok
kenen bij het bouwproject
Europolis elkaar in de ha
ren vliegen. Al kort na de
oprichting van de stich
ting brak het geruzie tus
sen de verschillende initi
atiefnemers uit, vooral
over de vraag wie nu de
eer mocht opeisen de gro
te motor achter het plan te
zijn. De beloofde stad in
Armenië is er niet geko
men en de kas van Euro-
polis is nagenoeg leeg.
En ze is ook altijd leeg ge
weest. zegt zakenman R.J. Nie
land uit Neede die voorzitter is
van het bestuur van Europolis.
Hij rept van allerlei tegensla
gen bij het opzetten van het
project, zoals de politieke situ
atie in Armenié, waardoor Eu
ropolis nooit de kans heeft ge
kregen goed van de grond te
komen. Mede-oprichter J.AM.
Hendriks, een Haagse zaken
man die in 1990 op last van de
rechter uit de stichting werd
geknikkerd nadat er tussen
hem en Nieland onenigheid
was ontstaan, denkt daar heel
anders over. Hij verdenkt Nie
land ervan de boel te belaze
ren
Inmiddels heeft ook de Neder
lands-Russische Kamer van
Koophandel zich in het con
flict gemengd. Voorzitter
G.P.M. Louwerens van deze or
ganisatie vindt dat het tijd
wordt dat Nieland en zijn orga
nisatie het veld ruimen, zodat
de weg vrij komt voor mensen
die 'gezamenlijk' wel in staat
zijn Europolis te verwezenlij
ken". aldus Louwerens. Hij
heeft de officier van justitie in
Den Haag gevraagd de stich
ting ter ontbinding voor te dra
gen bij de rechtbank m die
plaats „Een officier van justi
tie kan dat doen als een stich
ting in strijd handelt met de ei
gen statuten. En dat gebeurt in
dit geval: Nieland heeft nog
«nooit een accountantsverkla
ring verstrekt over de inhoud
van de kas en weigert gege
vens te verstrekken over de sa
mensteling van het bestuur.
Dat maakt het voor ons onmo
gelijk de zaak goed te beoorde
len".
De rechtbank heeft uiteinde
lijk het laatste woord over het
al dan niet opheffen van de
stichting. „In dergelijke geval
len krijgt een organisatie
meestal de tijd om alsnog de
benodigde gegevens te leve
ren. Als Nieland daartoe over
gaat. kan dat wellicht wat dui
delijkheid scheppen".
Liegen
Louwerens zegt weinig ver
trouwen te hebben in de Need-
se zakenman. Hij wijst op een
artikel in het ondernemers
blad Management Team uit
1990, waarin de voorzitter van
Europolis uitgebreid aan het
woord komt over het Armeen
se project. Nieland zegt daarin
onder meer: „Tot nu toe heb
ben we een half miljoen aan
donaties gekregen. De helft in
de vorm van niet-gedeclareer-
de onkosten van de mensen
die het project opstarten".
Louwerens: „Dat betekent dat
er dus ten minste een kwart
miljoen in kas moet hebben
gezeten. Of Nieland liegt nu
door te zeggen dat er in al die
tijd slechts 1256 gulden is bin
nengekomen. of hij heeft toen
gelogen. In elk geval klopt er
iets niet".
Nieland zegt de beschuldigin
gen van de Kamer van Koop
handel-voorzitter hoog op te
nemen. Hij verdenkt de Ka
mer van Koophandel ervan on
der één hoedje te spelen met
zijn ex-partner bij Europolis,
Hendriks, die nog steeds ran
cuneus zou zijn over de gang
van zaken. Nieland zegt de
zaak tot op de bodem te willen
uitzoeken en heeft daarbij de
hulp van justitie in Zutphen
ingeroepen. Overigens ver
geefs. want justitie zegt niets
te zien in een strafrechtelijk
onderzoek naar smaad of las
ter.
Eigen zak
De Europolis-voorzitter stelt
dat het project hem in de loop
van de jaren meer gekost heeft
dan opgeleverd. Hij heeft er
volgens eigen zeggen ander
halve ton uit eigen zak in ge
stoken. Dat de kas het schame--
le bedrag van 1256 gulden be
vat, komt volgens Nieland
doordat de kans om een grote
inzamelcampagne te voeren
zich tot nu toe niet voorgedaan
omdat het project voortijdig de
mist in ging door gebrek aan
medewerking' aan Armeense
zijde. Van het ontbreken van
financiële verantwoording ligt
hij niet wakker: „Voor zo'n be
drag laat je geen accountants
verklaring opmaken".
DEN HAAG - Als het gaat om
de bevordering van de men
senrechten kan Nederland be
ter met gelijkgezinde landen
optreden dan in Europees ver
band. Een gezamenlijk EG-
standpunt is meestal zwakker
dan het oorspronkelijke Ne
derlandse standpunt.
Dit stelt de juriste M. Caster-
mans-Holleman, die gisteren
in Leiden is gepromoveerd op
het proefschrift 'Het Neder
lands mensenrechtenbeleid in
de Verenigde Naties'. Caster
mans ging de Nederlandse op
stelling in VN-verband na in de
periode tussen 1945 en 1985
om te zien hoe de effectiviteit
van het Nederlandse mensen
rechtenbeleid kan worden ver
hoogd.
In de eerste decennia na de
Tweede Wereldoorlog is Ne
derland nog te zeer bezig met
de wederopbouw en de afwik
keling van het koloniale verle
den, maar na 1965 neemt het
aantal initiatieven op het ge
bied van de mensenrechten al
lengs toe. Mede dank zij illus
tere delegatieleiders in de VN-
commissie voor de rechten van
de mens. zoals Van der Stoel
en Kooijmans, verwerft Neder
land zich in de jaren tachtig
volgens Castermans een goede
reputatie.
Het succes van de Nederland
se interventies in die tijd
schrijft de promovenda mede
toe aan het feit dat Van der
Stoel en Kooijmans onafhan
kelijke deskundigen waren die
weliswaar instructies kregen
van het ministerie van buiten
landse zaken, maar veel meer
bewegingsvrijheid hadden
dan een ambtenaar normaliter
heeft.
Bovendien is bij de beleids
voorbereiding voor VN-activi-
teiten in eerste instantie de Di
rectie Internationale Organi
saties, afdeling juridische en
sociale zaken, betrokken, voor
wie de mensenrechten hoofd
bestanddeel van het werk is.
Daarentegen zijn bij bilaterale
en Europese activiteiten poli
tieke afdelingen van ministe
ries betrokken die in eerste in
stantie andere belangen (juri
dische, economische) voor
DONDERDAG 30 APRIL 1992
Gezag
In de Tachtigjarige Oorlog
voerde het religieuze aspect de
boventoon. De Spanjaarden
probeerden met harde hand
het gezag van de Rooms-Ka-
tholieke kerk te handhaven,
maar de calvinisten kregen
een geduchte aanhang.
„De gereformeerden waren fel
gekant tegen de katholieken",
vertelt de hervormde Den Bes
ten. „De gereformeerden heb
ben zich zelfs eeuwenlang de
echte Nederlanders gevoeld.
Daar moet ik niets van hebben,
maar onder de Orangisten be
staat dat nog altijd".
Het Wilhelmus zelf straalt ove
rigens niets van die strijd uit.
Katholieken kunnen het zon
der gewetensbezwaren aanhef
fen. Dat is opmerkelijk, want
Marnix was een echte „papen
vreter", getuige zijn kostelijke
„Den byencorf der H. Room-
sche Kercke", waarin hij op ve
nijnige, maar zeer vermakelij
ke wijze naar de papen uit
haalt.
Ons volkslied is een rolge-
dicht, wat wil zeggen dat de
„ik" in het gedicht niet de
dichter zelf is. Marnix heeft
Willem van Oranje de woorden
in de mond gelegd.
„Je kunt de eerste strofe eigen
lijk niet goed zingen zonder je
te realiseren wie „ik" is", vindt
Den Besten. -<,Ik vraag me
steeds meer af of de mensen
Een afbeelding van de moord op Willem van Oranje. „Wie de woorden
met Willem van Oranje, hetgeen een absurditeit genoemd kan worden'
van het Wilhelmus in de mond neemt, identificeert zich welbeschoi
wel weten wat ze zingen. De
meesten zingen überhaupt het
Wilhelmus niet meer. Alleen
de echte Orangisten zullen
verdomd goed weten wat ze
zingen. Maar er is geen volks
lied zo gek als het Wilhelmus.
De meeste volksliederen zijn
niet meer dan nationalistisch
gebral. In het Wilhelmus trom
melt Willem van Oranje zich
niet op de borst. Het is ook
geen dapper lied. hij spreekt
kritisch over zijn vroegere
krijgsavonturen. Willem moet
zelf ook absoluut zijn aarzelin
gen over het lied hebben ge
had, maar uiteindelijk heeft
dit lied wel de Willem van
Oranje-mythe geschapen".
Waarde
Je kunt je afvragen hoe Neder
lands het Wilhelmus is. Willem
van Oranje was de zoon van de
Duitse Adolf van Nassau, ar
heeft menigeen de waarheid
willen verdoezelen door van
het Duits in de eerste strofe
Diets te maken, hetgeen zo
veel betekent als Nederlands.
Marnix had een Franse vader
en een Vlaamse moeder. Hij
schreef het verhaal waai-
schijnlijk in het Duitse kasteel
Dillenburg. De melodie is
Frans. Oranje was een vorsten
dom in Zuid-Frankrijk, door
de prins geërfd van zijn neef
René van Chalons.
„Ja maar'1, verweert Buinink
zich, „wie bepaalt nou de waar
de van een volkslied? Dat is
toch zeker een kwestie van op
voeding. Het lied heeft eeu
wenlang gefunctioneerd, het is
iets eigens geworden. Het is
toch zeker geen clublied!"
Dat dit christelijk lied, dat in
het Liedboek der Kerken is op
genomen als gezang 411 met
een andere melodie, juist in de
jaren dertig van deze eeuw als
officieel volkslied werd aange
wezen. is verklaarbaar. Toen
namelijk werd gevierd dat Wil
lem van Oranje vierhonderd
jaar eerder werd geboren.
„Niemand heeft er een traan
om gelaten dat het lied van
Tollens verdween", zegt Den
Besten stellig.
Was het Wilhelmus omstreeks
1570 een regelrechte klapper,
een schot in de roos, de popula
riteit nu is behoorlijk tanende.
„Ik heb de afgang van het Wil
helmus meegemaakt", vertelt
de kenner. „Op 4 mei ga ik in
Amsterdam altijd naar het ge
denkteken op de Apollolaan.
Het is een beetje gek dat ieder
een dan zwijgt, maar ik zing
het Wilhelmus mee, ik schaam
me er niet voor, al kijken ze al
lemaal om
Buinink spreekt beheerst,
maar schuwt de ferme taal
niet: „Er moet een dam opge
worpen worden tegen de ver
vlakking. Dit lied is in de ge
schiedenis geworteld. Het is
intriest dat er geen waarde
meer aan gehecht wordt. De
opvoeding in het gezin wordt
verwaarloosd als je je kinderen
niet het Wilhelmus leert. Het
volkslied is een essentieel iets,
het initiatief destijds in Stap
horst om alle schoolkinderen
verplicht het Wilhelmus te la
ten leren, vond ik zo gek nog
niet. De bevolking moet door
drongen worden van de grote
betekenis. Als we het nu ver-
ontachtzamen is het maar één
stap verder naar verachten".
„Men vindt het waarschijnlijk
te rechts, men schaamt zich er
voor. Maar het is toch zeker on
denkbaar dat je rustig met je
handen in de zakken naar het
Wilhelmus kunt luisteren!
Waar is het respect gebleven!
Als mijn honden niet teveel
gaan blaffen zing ik het ook
mee als het op televisie wordt
gespeeld, maar altijd met ge
paste eerbied, staand".
Het zestiende eeuwse lied gold
ook als een woord van tro li
„Oorlof, mijn arme schafld'
die zijt in groten nood,/ uw I
der zal niet slapen,/ al zijt v
nu verstrooid...
Strijd, troost en saamho*'
heid was ook waar de Nei n
landers gedurende de Twe 51
Wereldoorlog behoefte
hadden. In die jaren van
derdrukking heeft de natii
le hymne een niet te on#31
schatten rol
„Onuitwisbare herinnerin
zijn dat", mijmert Den Bes'
„In de kerk kon het nog gei J
gen worden, zonder het ee
couplet en met een andere x
lodie. Vooral dat laatste
plet. dat gin'g me door mer|
been". Hij veert op uit zijn
stoel en declameert plechti w
laatste strofe, waarbij het
rechtigheid' met kracht
overtuiging wordt uitges
ken. „Zo hoort dat", zegf
glimlachend.
Voor Buinink kreeg in du
ren vooral het zesde cou
waarde. „Ik was ondergedo
in Voorthuizen en heb ook
een week vastgezeten. T
werd er gesnakt naar een ls
Nederland, mét het Wilf*
mus. Nederland verarmt
het volkslied ons nu nfj
meer zegt en de vlag
slechts een stuk katoen is".
M. van der Stoel
FOTO:ANP
ogen hebben. Dat verklaart
volgens Castermans waarom
het Nederlandse optreden in
bilateraal of Europees verband
veel terughoudender is dan in
de VN.
Afzijdig
Overigens relativeert zij ook
het Nederlandse optreden in
VN-verband. Nederland hield,
zo wijst haar onderzoek uit,
zich meestal verre van politiek
zeer gevoelige onderwerpen
als de schendingen van de
mensenrechten in de door Is
raël bezette gebieden en de
apartheid in Zuid-Afrika.
Voor effectief optreden zijn
kennis van zaken en inventivi-
P. H. Kooijmans.
FOTO: DUKSTRA
