Omzwervingen in Nederland
Isaac Lipschits maakt de balans op van zijn joodse familie
52*
Gezellig boek over
een lekker bakkie
I
CeidóeSouocmt
BOEKEN PLATEN
Wild in het rond schietende gek, chantage in het parlement en een mooie moordenares
Freedy Johnston klaa
voor het grotere werk
Isaac Lipschits: 'Onbestelbaar Her
inneringen In briefvorm Uitgave
SOU Prijs 19,90.
Idoor
MIRJAM JANSSEN
In een brief aan zijn moeder
maakte de Groningse hoogle
raar Isaac Lipschits (1930) de
winst- en verliesrekening op
van zijn joodse familie. Onder
de titel 'Onbestelbaar' be
schrijft hij de kolommen in het
kasboek van het geslacht Lip
schits. Van het gezin Lipschits
met zes kinderen, overleefden
alleen de twee jongste zonen
de oorlog. Het merendeel van
de overige verwanten werd
weggevaagd.
„Toen U me vroeger vertelde
over de zin van het leed. heb ik
U niet begrepen', schrijft Lip
schits. 'Later wel. Maar ik heb
ook leren begrijpen dat niet ie
der leed zin heeft. Dit leed is
zinloos".
Op een vlakke, registrerende
toon maakt de zoon beknopt
de balans op. „Je kunt iets op
schrijven dat erg is en je kunt
iets nog eens opschrijven. Ik
geloof dat je summier moet
zijn. Ik wilde geen heftige
toon. Bovendien dacht ik: ik
moet mijn moeder niet nog
eens extra aan het huilen ma
ken door heel dramatisch te
gaan doen", meent Lipschits.
De brief is niet alleen bestemd
voor zijn in 1943 in Auschwitz
Vernietigingskamp Auschwitz
vermoorde moeder. ..Ik wil de
samenleving een spiegel voor
houden. Ik wil laten zien hoe
een joodse jongen de oorlog
heeft ondergaan". Over de
dood van zijn moeder schrijft
hij ondermeer: Vier kilometer
was het van het perron tot de
plek waar ze U zeiden dat U on
der de douche mocht. Met alle
vrouwen heeft U zich moeten
uitkleden; de mannen deden
dat in een andere ruimte. Toen
moest U naar buiten, in de
Poolse winter van januari 1943.
Daar liep U naakt tussen al die
mannen en vrouwen. U die al
tijd zo preuts was. In de grote
douchehal was het lekker
warm. Toen hebben ze de deu
ren hermetisch afgesloten en
hebben ze korrels in de ruimte
gestrooid die dank zij die 'lek
kere warmte' tot blauwzuurgas
werden en toen bent U gestikt
en toen hebben ze U uit die
ruimte gehaald en toen heb
ben ze Uw haren afgeknipt en
toen hebben ze in Uw mond
gekeken of U gouden kiezen
had (maar die kregen we niet
van het ziekenfonds) en toen
hebben ze U in een grote kuil
verbrand.
Rotterdam
De familie Lipschits woonde
bij het uitbreken van de oorlog
aan de Agniesestraat in Rotter
dam. Een arm, maar hecht ge
zin van een marktkoopman
(Lipschits' vader verkocht ba
nanen). Toen de Duitsers de jo
den uit hun huizen begonnen
te halen, besloten de ouders
van Isaac Lipschits met hun
drie nog thuiswonende zoons -
Jaap, Isaac en Alex - onder te
duiken. „Mijn ouders wisten
niet dat er gaskamers beston
den. Maar mijn ouders voelden
dat meegaan de dood beteken
de. Als er krankzinnigenge
stichten en bejaardentehuizen
worden leeggehaald, dan weet
je dat het niet is om te werken.
Ik herinner me dat er een
doodsdreiging hing".
Omdat het te gevaarlijk werd
om met zijn vyven op een
adres te verblijven, werden de
kinderen na een tijdje geschei
den van hun ouders onderge
bracht. „Sinds ik zelf drie kin
deren heb, begrijp ik dat nog
meer".
Na de oorlog dekte Lipschits
zijn gevoelens toe met een
enorme dadendrang. Hij ont
voerde zijn broertje uit het
pleeggezin waar hij onderge
doken had gezeten en vertrok
met hem naar Israël. Een jaar
lang vocht hij er in het leger.
Daarna ging hij ziek terug naar
Nederland.
Weer terug was de druk om te
presteren heel groot. Lipschits
studeerde politieke weten
schappen in Amsterdam en
Parijs. Daarna doceerde hij
aan verschillende universitei
ten in Nederland en Israël. In
1970 werd hij hoogleraar con
temporaine geschiedenis in
Groningen, waar hij nog steeds
woont.
Sinds zijn vervroegde uittre
ding in 1990 wijdt Lipschits
zich volledig aan vrijwilligers
werk. Hij is adviseur van het
Joods Maatschappelijk Werk,
geeft cursussen voor maat
schappelijk werkers over de
opvang van joden met een oor
logstrauma en is voorzitter van
de Groningse stichting Thuis
zorg.
De vraag hoe zijn leven verlo
pen zou zijn zonder de oorlog,
blijft altijd. „Nergens in mijn
boek gebruik ik het woord
Duits of Duitsers. Ik wil niet in
die termen denken. Het zijn
mensen die het gedaan heb
ben. Ik weet niet wie 'ik de
schuld moet geven. Je kunt
ook niet zeggen dat het Hitiers
schuld was. Ik zou niet weten
wie ik zou moeten haten. Ik
haat niemand omdat hij Duit
ser is, maar om wat hij heeft
gedaan".
„Vanaf een bepaald punt be
grijp je het niet meer. Ik kan
nu wel groots zeggen: niets
menselijks is mij vreemd.
Maar dit is mij totaal vreemd
Dat het je werk is om mensen
te vernietigen. Ik kan begrij
pen dat je iemand uit jaloezie
of uit hebzucht vermoordt,
maar niet dat je georganiseerd
X-duizend mensen vernie
tigt".
Ki* "-V"r."V--
Boliviaans koffieplantersgezin legt de bonen te drogen
foto
Claudia Roden: 'Koffie'. Uitgeverij
BZZTÓH, Oen Haag Prijs 17.50
ERIK HUISMAN
Claudia Roden heeft weer een
heerlijk boek geschreven:
'Koffie', met als ondertitel
'Ontstaan, geschiedenis, re
cepten'. Eigenlijk is het al 15
jaar oud. maar nu brengt
Bzztóh het uit in een Neder
landse vertaling.
Roden is geboren in Egypte en
heeft bepaald nostalgische
herinneringen aan haar ver
blijf in die contreien. Eerder
schreef ze al het met veel ver
haaltjes en anekdotes gelar
deerde 'Midden-Oosten Kook
boek'. 'Koffie' is net zo'n boek
je. Verwacht echter geen kook
boek; eigenlijk is het een leer
zaam leesboekje, met als be
kroning van alle fraai vertelde
wetenswaardigheden aan het
eind een serie recepten. Maar
ook daarbij blijft Roden aange
naam vertellen. 'Koffie' is dus
lezen en doen. Ja. en genieten
natuurlijk
In de inleiding legt Roden een
verklaring af voor haar liefde
voor de koffie. Het is een vari
ant op de uitdrukking van iets
met de paplepel ingegoten
krijgen en tekenend voor haar
schrijftrant. „Vanaf de tijd dat
wij als jonge kinderen in Cairo
voor de slaapkamer van mijn
ouders stonden te wachten op
een teken dat zij wakker wer
den. ben ik dol geweest op kof
fie. Zodra de schaduwen op het
gematteerde glas begonnen te
bewegen. renden wij de
kamer in en stortten ons op de
felbegeerde plaatsen in het
grote tweepersoonsbed, waar
we wachtten tot het koffieri-
tueel ging beginnen".
Na de inleiding verhaalt ze
over het „woelige begin" van
uit Afrika/Arabië. Koffie werd
zo populair dat er zich tegen
standers gingen roeren In
London werd een Women's
Petition Against Coffee' uitge
geven. Waarom? Vrouwen oor
deelden dat hun mannen in tij
den van huiselijke crises niet
bereikbaar waren, omdat ze al
hun tijd in het koffiehuis door
brachten en ze deden in een
adem hun beklag dat hun
heren van koffie impotent wer
den. Daarop volgt een baaierd
aan hoofdstukjes. Over koffie
huizen die de wereld verover
den en koffie als ..gif/medi
cijn?". Maar ook over gebrui
ken en rituelen, over „driehon
derd jaar handel" (dat niet gaat
over handel, maar wel over de
verspreiding van de koffie-
plant over de aardbol) en over
de koffieboom. Aan de bonen
- prepareren, drogen, soor
ten selecteren, rangschikken,
kwaliteit, kopen en bewaren,
branden en malen - gaan
ruim 20 kantjes op. Oploskof-
fie krijgt nog even een veeg uit
de pan - „In oploskoffie vin
den de mindere koffiekwalitei-
ten uit Brazilië vergetel
heid" alvorens wordt over
gegaan tot het zetten van kof
fie met potten, filters, kannen
en ballonnen. Dan is het tijd
voor de recepten. Daar zitten
simpel te bereiden heerlijkhe
den tussen Hawaiaanse koffie
(met gegrilde kokosnoot) en
zeer machtige Weense en een
paar alcoholische brouwsels.
Het blijft niet bij warme en
drinkbare koffie; ook ijs. des
serts en taarten waarin koffie
een plaatsje heeft, passeren
Roden's revue.
Koos van Zomeren. 'Saluut aan Hol
land'. Uitgave De Arbeiderspers. Prijs
29.90. Matthieu Galey: 'Dagboek'.
Uitgave De Arbeiderspers. Prijs
69.90. Viktor Jerotejev: 'Anna's li
chaam* Uitgave Arena. Prijs 39.50.
Peter Malenkov: 'De man die niet
meer in de rij wou staan'. Uitgave
Querido. Prijs 19.90. Robert Anker:
'De thuiskomst van kapitein Rob'. Uit
gave Querido. Prijs 34.90.
Idoor
JACOB MOERMAN
Koos van Zomeren schreef in
NRC Handelsblad bijna een
jaar lang wekelijks een verslag
over zijn omzwervingen in Ne
derland. Deze stukken zijn nu
gebundeld; 'Saluut aan Hol
land' is het resultaat. Pe bun
del met schetsen valt op door
de veelzijdigheid en de kleur
rijkheid van Nederland en de
schrijver. Dat laatste is niet zo
verwonderlijk, omdat Van Zo
meren door de jaren heen zijn
journalistieke verleden nooit
echt vaarwel heeft gezegd.
Hierdoor is hij nooit gebonden
geweest aan een beperkt aan
tal thema's.- iets waar sommi
ge Nederlandse auteurs zo nu
en dan nogal eens last van heb
ben. Wat bij Van Zomeren wél
steeds terugkeert is zijn liefde
voor de natuur en de dieren,
evenals de wisselwerking tus
sen de komische en tragische
aspecten des levens. Een zeer
vermakelijke, boeiende en
soms aangrijpende bundel, die
bovendien verfraaid is met fo
to's van Freddy Rikken.
Franse bom
Matthieu Galey was in Frank
rijk de trouwe recensent van
toneel en literatuur in onder
meer 'L'express' en 'Les nou-
velles litëraires'. en onlangs
verscheen zijn 'Dagboek' in
een Nederlandse vertaling.
Galey was jarenlang een be
grip binnen de Franse kunste
naarswereld. maar nooit was
van hem iets in boekvorm ver
schenen. Wél had hij veel con
tacten met schrijvers, bijvoor
beeld Yourcenar, Handke,
Cocteau en Sagan. Het was dan
ook niet verwonderlijk dat zijn
'Dagboek', dat een jaar na zijn
dood verscheen, in Frankrijk
als een bom insloeg. Op zijn
achtenveertigste jaar vertoon
de Galey de eerste verschijnse
len van een spierziekte die on
geneeslijk bleek te zijn. Het
verslag hierover vormt het
meest aangrijpende deel van
het 'Dagboek'. Hij overleed op
32 februari 1986. op eenenvijf-
tigjarige leeftijd.
Anna's lichaam
'Anna's lichaam' van de Russi
sche auteur Viktor Jerofejev
bevat zeventien verhalen,
waaronder 'Het leven met een
idioot'; het verhaal waarop de
gelijknamige opera van de
Russische componist Alfred
Schnitke is gebaseerd. Jerofe
jev had speciaal voor deze ope
ra, die onlangs in Amsterdam
de première beleefde, zijn ver
haal tot een libretto omge
werkt. Evenals in andere boe
ken van de schrijver zit 'An
na's lichaam' boordevol vuur
werk Hij breekt met de tradi
tie dat een verhaal afgerond
moet zijn. en zijn werk is een
mengeling van het banale, het
absurde en het metafysische.
Van Viktor Jerofejev ver
scheen eerder in een Neder
landse vertaling de veelbe
sproken roman 'De schoon
heid van Moskou' en de novel
le 'De parkiet'. Met 'Anna's li
chaam' lijkt hij een definitieve
plaats binnen de huidige we
reldliteratuur te hebben be
reikt.
Malenkov
Welke ziel zich heeft ver-
schuild achter de naam Peter
Koos van Zomeren liefde voor de natuur
i foto persunie
Stripfiguur Kapitein Rob (met pijp)was in de jaren vijftig de held van
velen
Malenkov blijft onduidelijk,
maar één ding is zeker: zijn
stukjes die hij zeven maanden
lang schreef voor NRC Han
delsblad vormden een feeste
lijke attractie tussen de som
bere koppen. Onlangs versche
nen deze indrukken van een
Rus in Nederland in boek
vorm. onder de titel 'De man
die niet meer in de rij wou
staan'.
Zijn verbazing over de Neder
landse volksaard kent geen
grenzen. Hij is bijvoorbeeld
zijn hele leven gewend om in
de rij te staan. Maar in Neder
land gaat het anders toe: „Op
de halte verkneukelde ik me in
de kluwen die absoluut geen
rij wilde vormen. Eerst belet
ten wij instappers de uitstap-
pers het uitstappen en toen be
letten wij elkaar het instappen.
Zo kom ik nog eens met Ne-
derlandsers in aanraking". Na
een paar maanden in Neder
land te zijn gebleven is Malen
kov als overtuigd kapitalist te
ruggekeerd naar zijn vader
land.
Robert Anker
Twee novellen en een brief:
dat is de inhoud van 'De thuis
komst van kapitein Rob', het
prozadebuut van Robert An
ker. Stripfiguur kapitein Rob
was in de jaren vijftig, de tijd
dat 'alles nog goed was', de
held van velen, en de titel van
Anker's boek geeft al een beet
je aan dat een schrijver op zoek
is naar zijn jonge jaren. Zeer
duidelijk wordt dit in de brief,
waarmee het boek eindigt.
Hierin richt de auteur zich tot
de jongen die hij ooit was, en
van wie hij eigenlijk nooit af
stand heeft kunnen doen. An
ker liet al sinds de jaren zeven
tig van zich horen als dichter.
Ook in zijn poëzie stonden
vaak de verbanden tussen het
'toen' en het 'nu' centraal. Met
zijn prozadebuut heeft hij zijn
belangrijkste thema, iemand
die op zoek is naar zijn eigen
verleden, nader uitgewerkt.
Het resultaat is een aandoen
lijke bundel, geschreven in
een mooie stijl waarin de stem
van de dichter zo nu en dan
nog te horen is.
Stephen Solomita 'De Derde Arm'.
Uitgave Luitingh Prijs 29.90 Ken
Follett Papiergeld Uitgave Bruna
Prijs 10.- Richard Osborne Basic
Instinct' Uitgave Bruna. Prijs 19.90.
Een nieuwe keiharde misdaad
roman van Stephen Solomita.
de New Yorkse taxichauffeur
die zo langzamerhand meer
geld verdient met zijn boeken
dan met zijn auto 'De Derde
Arm' speelt in lower East Side
in New York. Daar schiet een
gek. Kubla Khan, iedereen
neer die hem voor de voeten
loopt. Niemand durft hem aan
te pakken, ook andere misda
digers niet. Het politieteam
Moodrow en Tilley wordt op de
zaak gezet. Tilley is jong en wil
wel eens wat maar hij moet wel
slikken als hij ziet hoe ouwe
rot Moodrow te keer gaat Na
veel geweld en gemene samen
zweringen lijkt Moodrows aan
pak met behulp van een steen
rijke drugsbaron succesvol.
Ken Follet, bekend van onder
andere 'Op vleugels van de
Adelaar' en 'De man van St.Pe-
tersburg', schreef 'Papiergeld'
onder de schuilnaam Zachary
Stone. Het boek geeft de ge
beurtenissen van één etmaal,
gezien door de ogen van ver
schillende mensen. Een lid
van het Britse parlement
neemt een prachtig meisje
mee naar zijn flat. Het komt
niet bij hem op dat ze daar wel
eens kwade bedoelingen mee
kan hebben. Pas de volgende
ochtend dringt dat tot hem
door als hij gechanteerd wordt.
Hij moet geheimen vertellen
die pas later op de dag open
baar gemaakt worden. Tenslot
te wordt hij ook nog in elkaar
geslagen. Hij wil zelfmoord
plegen maar belt eerst nog met
een krant.
'Papiergeld' is niet echt span
nend maar wel onderhoudend
geschreven. Follet maakt dui
delijk dat zware criminaliteit
ook voorkomt in milieus die er
aan de buitenkant burgerlijk
en netjes uitzien.
De moord op de schatrijke
roek-ster Johnny Boz staat aan
het begin van 'Basic Instinct'.
Vriendin voor nu en dan Ca
therine heeft de moord in een
van haar succesvolle misdaad
romans beschreven. Politie
man Nick Curran onderzoekt
de moord en raakt geobse
deerd door de mooie Catheri
ne. Die is niet alleen mooi
maar ook heel slim. Curran is
voor een vroegere, slecht afge
lopen zaak. nog onder behan
deling bij de bedrijfspsycho
loog. Catherine lijkt het rap
port van die psycholoog over
Curran te kennen. Er volgen
nog meer moorden en de ont
knoping is verrassend genoeg
om hem hier geheim te hou
den. 'Basic Instinct' is ver
filmd door Paul Verhoeven. De
film ging begin deze maand in
de VS in première.
The Cure.onbekende bestemming.
Idoor voor een tocht met nog
GERT MEIJER kende bestemming.
Vorig jaar kwam hij bij wijze
van spreken zo uit de lucht
vallen, maar inmiddels kijkt
de halve vaderlandse popwe
reld reikhalzend naar z'n
tweede cd uit. Nederland
was het eerste land dat Free
dy Johnston in de armen
sloot en op zijn nieuwe cd be
dankt hij dan ook de meest
invloedrijke vaderlandse
popkranten en radiostations
En Veronica, dat voor één
keer afweek van haar imago
en een eigentijdse artiest
plugde.
Big deal voor Freedy John
ston, wiens singletje 'No Vio
lins' dan wel niet de hitpara
de bereikte, maar hier toch
meer airplay kreeg dan de
gemiddelde Amerikaan met
een eigen geluid. En Freedy
Johnston heeft een eigen
sound, al is die op de tweede
cd 'Can You Fly' wel een
beetje bijgeslepen. Waar
Freedy op het debuut nog
getooid ging met de wilde
haren van Kevin Coyne, heb
ben we nu te maken met een
gestofkamde versie van Neil
Young, die niet schroomt
wat meer structuur in zijn
liedjes aan te brengen. En
een opvallende dosis coun
try in zijn pop stopt. Liefdes
liedjes als 'Remember Me'
en 'Responsible' hebben
zelfs een mooie, haast aan
doenlijke melodie. 'Sincere'
is wat rauwer, een beetje in
het verlengde van zijn vorige
singletje. Toch krijgen we
van de andere kant van Free-
dy's emoties weinig te horen,
wat overigens niet weg
neemt dat 'Can You Fly' de
status van Johnston als een
van de belangrijkste talen
ten van de jaren negentig ge
makkelijk onderstreept.
The Cure
Het had wat draaibeurten
nodig om de nieuwe van The
Cure te doorgronden en eer
lijk gezegd ben ik er nog niet
helemaal achter. Zijn die
jongens op 'Wish' nou diege
nen, die de new wave een ei
gen gezicht gaven of worden
hier trends gevolgd in een
ultieme poging het gebrek
aan creativiteit te verbloe
men? 'Wish' hinkt een beetje
op twee gedachten, of mis
schien wel drie: behalve een
scala aan zwaar aangezette
songs, die doen denken aan
het grijze verleden en een
paar uitermate poppv songs
(waarvan 'Friday I'm In'
Love' als tweede single
wordt uitgebracht), die in het
verlengde van 'The Head On
The Door' liggen is er ook
ruimte voor meer op de gi
taar gerichte nummers, wat
zou kunnen duiden op het
zoeken van aansluiting bij
de huidige Engelse trends.
Toch moet dat laatste niet
overdreven worden: Robert
Smith drukt overal zijn
Cure-stempel op, maar weet
door een gebrek aan werke
lijk spannende melodieën
niet helemaal de indruk weg
te nemen dat The Cure op
'Wish' het startsein geeft
TheCavedogs
'Soul Martini' is de tw|
cd van The Cavedogsh
Boston, een bandje datr
vrijwel onopgemerkt ïst
bleven in ons land. Hen
huldigt het principe d^
nog best wereldriffs kuw
worden gecreëerd en I
teert daarbij de jaren zf
als dankbaar uitgangsrfi
Met Beatles-achtige voqi
en T-Rex-achtige groovai
reiken The Cavedogs wfi
lende melodielijnen, die
zelden aan spanning onjv
ken. In het eigenzin»
'Love Grenade' of het lel'
ouderwetse 'Murder' laii
band zich van zijn meest
mentaire kant zien. wak
er wel voor gewaakt wow
te voorspelbaar over t®
men. k
i
Tröckener Kecks L
Uit het koekblik hebbeji
Tröckener Kecks inmi^i
een achtste album tep
schijn gehaald en de ef
indruk is dat ze. hoewi
naam anders doet ver
den, nog steeds niet ui
droogd zijn. Die ko< i
niet, maar evenmin de i i
ratie van Rick de Leeu
de zijnen. Muzikaal g(
zijn er geen schokkende t
anderingen op het dooi
Lau van The Scene gepis
ceerde 'Andere Tijd. Ar i
Plaats', of het moeten dp
kelijk aanwezige toetse
dragen zijn van Otto 1
mans. ook al The Seen t
verwantschap met die J
(en De Dijk) is toch al g
ook tekstueel ademeit
Tröckener Kecks dez -
sfeer uit. Afgezien va
liefde is er derhalve
ruimte voor de persoon
noot. waarbij De Leeuw
schroomt zijn ware em,
te tonen. Het maakt d ii
bum. met zijn juiste b#
aan ballads en uptempci
kers (waaronder de enig
ver, Boudewijn de Gi
'Als De Rook Om Je Hot J
Verdwenen') opnieuw
iets waardevol s
h
Powerplay
Door de hernieuwde bel]
stelling voor Nederland^
ge rock heeft Powerplato
aardige veer moeten Ij?
Jan van der Meij. de 4i
constante factor in dit ft
trio dat al tien jaar stat
land onveilig maakt. ijr
echter van het slag. datj
bij de pakken neerzitjt,
dus is er nu 'Hypnotf
Met een knipoog naaik
succes van Extreme, kief
band af en toe voor
akoestische intro's (de si
'Rosie' of 'If I Lose mr
maar door die af te wish
met meer rockgeorient%
stukken ontstaat tochfc
zeer afgewogen album.|g
wel er binnen het genrfc
Powerplay meer kapeij
de kust zijn is 'Hypnot
een prettig voorbeeld
energieke NL-rock mej
internationaal tintje.
Tröckener Kecks persoonlijke noot
