De dynamische speurtocht
van architect Pi de Bruijn
Die
intieme sfeer
zal ik
vreselijk
missen
cidócSouaant
NIEUWBOUW TWEEDE KAMER
De cijfers
KAMERBEWONERS
Een nieuw Café in
een deftig dorp
I
ZATERDAG 25 APRIL 1992 PAGINA
=1
Pi de Bruijn bij de 'poort', de ingang van het nieuwe gebouw aan het Plein.
Fundering:
274 betonnen schroefpalen
Kosten:
204 miljoen gulden
Vloeroppervlak
21.000 vierkante meter
Inhoud:
119.000 kubieke meter
Graniet:
18.000 vierkante meter
Aluminium:
6000 vierkante meter
Glas:
8000 vierkante meter
Betonstaal:
1,3 miljoen kilogram
Roltrappen:
8
Tapijt:
6500 vierkante meter
Lood:
10.000 kilogram
Schilderwerk:
33.000 vierkante meter
Lengte hal:
100 meter
Hoogte hal:
24 meter
Hoogte perstoren:
30 meter
Publieke tribune:
230 plaatsen
Perstribune:
60 plaatsen
hoefte aan ruimte is doorgere
kend. vormde het fundament
voor deze beslissing".
De zwakke kritiek op de schep
ping van Pi de Bruijn die er tot
nu toe viel te besluisteren richt
zich vooral tegen de twee pun
ten waar het gebouw zich het
duidelijkst toont: het Plein en
de Hofweg. Waarom koos de
architect die over het alge
meen toch zeer voorzichtig te
werk ging. hier voor duidelijke
en geprononceerde architec
tuur? ..Kijk, het gaat natuur
lijk wel om een gebouw voor de
Tweede Kamer. Dat moet een
zekere monumentaliteit bezit
ten; het mag niet te marginaal
zijn. Ik heb gekozen voor een
kantige architectuur met dui
delijk gedefinieerde volumes,
zoals bij de Beurs van Berlage
in Amsterdam. Daar waar het
gebouw zichtbaar is, staat het
er ook duidelijk".
„Door het gebruik van Brazili
aans graniet wilde ik een sobe
re maar tegelijk ook warme
voornaamheid bereiken. Gra
niet onnederlands? Nee, dat
vind ik niet. In Den Haag vind
je juist in de omgeving van het
Binnenhof vele natuurstenen
gebouwen: Meddens aan de
Hofweg, de Bonneterie, het Lo
gement van Rotterdam aan het
Plein (ministerie van defensie,
red.), de Amerikaanse ambas
sade en zo kan ik nog wel even
doorgaan. Maar ik ontken niet
dat het iets mediterraans
heeft; ik ben erg gecharmeerd
van de sfeer in de oude Itali
aanse steden".
„Aan het Plein wilde ik in de
eerste plaats de rooilijn her
stellen. Dat pleintje voor de
Hoge Raad heb ik altijd akelig
en tochtig gevonden. De gevel
hier is een metafoor voor een
voordeur. Het is de voornaam
ste toegang van het complex
en daarom is het qua vorm één
grote poort. De architectuur
aanpassen aan de omgeving
was, zo ik dat al wilde, onmöge-
lijk. De gebouwen aan weers
zijden. de oude departementen
van Koloniën en Justitie, ver
schillen daarvoor te veel van
elkaar".
Binnenstebuiten
„De gevel aan de andere kant
is een soort pendant, een twin-
tigste-eeuwse nevenschik
king, van de Ridderzaal: mo
numentaal en herkenbaar
maar met eenvoudige midde
len. Ik zie duidelijk de relatie,
de lijn vari zeven eeuwen ge
schiedenis, tussen dit gebouw
en de Ridderzaal. Het is een
soort jongere broer van dat
oude gesloten gebouw. De
openheid van de nieuwbouw
contrasteert met de gesloten
heid van het oude kasteel. Dat
heb ik als het ware binnenste
buiten getrokken, als een sok
al is dat misschien een raar
beeld".
„De toren. Om die te begrijpen
moetje het hele blok tussen de
Hofvijver en de Lange Poten
als één geheel zien.' Drie hoe
ken zijn markant en parman
tig vormgegeven: de toren van
Plein en het voormalige De
partement van Justitie. De ar
chitect is dezer dagen onder
worpen aan een 'krankzinnige
agenda', maar hij laat zich alle
verplichtingen welgevallen
met de berusting van iemand
die moe maar tegelijk tevre
den is. Zeer tevreden, en dat is
hem ook wel gegund. Want ook
bij De Bruijn is niet alles van
een leien dakje gegaan, al doet
het uitblijven van echte kritiek
op zijn gebouw dat wel ver
moeden. Zijn eerste ontwerp
bijvoorbeeld werd afgekeurd.
„Toen zijn we weer gaan stude
ren. Alles stond opnieuw ter
discussie. Dat was een onvoor
stelbaar interessante periode,
een dynamische speurtocht
naar condities en mogelijkhe
den. Naast de programma-ei
sen zijn toen ook alle bestaan
de gebouwen bekeken. De re
sultaten zijn in 1981 neerge
legd in een nota, een dijk van
een studie".
Pikant
Eén van de uitgangspunten,
van de studie was dat er zo min
mogelijk gebouwen mochten
worden gesloopt. Alleen de
sloop van de panden aan de
Hofstraat, waaronder het 'Hou
se of Lords', lag van het begin
af aan vast. Daaruit volgde dat
de nieuwbouw zich voor een
belangrijk deel naar de be
staande bebouwing rond het
Binnenhof en aan de Lange
Poten diende te voegen. „De
lange as van de nieuwbouw, de
strip tussen de bestaande be
bouwing, vormt het ordenend
principe van het ontwerp.
Toen ik dat eenmaal als thema
had aanvaard, werd het des te
leuker en pikanter zoveel mo
gelijk oude gebouwen te laten
staan. Zo is ook het voormalige
Hotel Central, dat eigenlijk
zou verdwijnen, blijven staan.
Daarbij speelde trouwens ook
nog een praktisch argument
een rol: ik had op die plek
nooit meer in dezelfde dicht
heid kunnen bouwen. Dat
komt door de strengere regels
die nu gelden".
Het enige belangrijke gebouw
dat uiteindelijk voor de nieuw
bouw moest wijken was het on
derkomen van de Hoge Raad.
„Dat was geen leuke beslis
sing", vertelt De Bruijn. „Maar
het kon niet anders. Het was öf
de Hoge Raad weg öf de Ka
mer. Beide hadden meer ruim
te nodig en dat viel absoluut
niet te combineren. De studie
uit '81, waarin precies de be-
FOTO: MILAN KONVALII
Maurits aan het Buitenhof,
Mauritshuis en het oude Ji
tie aan het Plein. Daarom
ik aan de Hofweg gekozen i
een eveneens kernacl
hoekdeel. Daar komt nog
dat al vanaf een afstand du
lijk moet zijn dat er hier
belangrijk gebouw staat. A|
aankomt langs de vijver
het oude Binnenhof-com)
alle aandacht op, maar
moet dan al duidelijk zijn
er nog wat komt. Ik ben d
om ook blij met het niei
Haagse stadhuis. Dat verstj
de gedachte dat er voorbij
Buitenhof nog meer is".
We zitten intussen al langl
meer in het restaurant. Al
tend troont de architect
toehoorder mee naar de g
centrale hal," waar het zonj
overvloedig binnenvalt,
de ene kant trekt de eer
bakstenen zijgevel van
oude Departement van Ju:
voorbij; de andere kant 1
plotseling een verrass
blik op de hoge kap va:
Ridderzaal. Op een var
gaanderijen dromt een p
van Den Haag Vandaag
een kamerlid. Waar vro
het decor voor dit soort vi
gesprekjes bestond uit
sombere gang in het do<
van de oude vleugels, is h
de fuimte en de openheic
de nieuwbouw die zich a<
de rug van de parlement
uitstrekt. De tv heeft de k
teiten van het nieuwe gel
ontdekt. Alweer een ovei
ning voor Pi de Bruijn.
door
HERMAN ROSENBERG
Niet te opvallend, wel mo
numentaal. Niet te groot,
maar wel ruim. Het zijn
maar twee van de vele te
genstrijdigheden waar
mee architect Pi de Bruijn
zich geconfronteerd zag,
toen hij ruim tien jaar ge
leden begon te studeren
op een van de belangrijk
ste bouwopdrachten van
deze eeuw: een nieuw ge
bouw voor de Tweede Ka
mer. Waar een ander sta
pelgek zou zijn geworden
van alle complicaties, ze
gevierde De Bruijn met
een veelzijdig ontwerp dat
zeer veel lof oogstte en
maar een klein beetje kri
tiek.
De opdracht was extreem ge
compliceerd. Op een margina
le strook grond, weggedrukt
tussen het Binnenhof en de
Lange Poten, diende een
nieuw complex voor de Twee
de Kamer te verrijzen. De oude
gebouwen moesten zoveel mo
gelijk overeind blijven en de
nieuwbouw mocht niet te veel
detoneren in het Haagse stads
beeld. Maar er lag wél een heel
pakket met eisen: een nieuwe
zittingszaal, een flink aantal
kleinere vergaderruimten, fa
ciliteiten voor pers en publiek,
om de belangrijkste elemen
ten te noemen.
Bovendien stonden aan de zij
lijn vertegenwoordigers van
diverse instanties met argus
ogen te loeren naar de vorde
ringen van de architect. Om te
beginnen was er de Kamer
zelf, die na twee eeuwen behel
pen eindelijk eens ruim wilde
zitten. Dan was er de Rijksge
bouwendienst in de dubbelrol
van strenge opdrachtgever en
krenterige financier. Vervol
gens diende de gemeente Den
Haag zich aan, die begrijpelij
kerwijs een stevige vinger in
de pap wenste. En overal tus
sendoor kropen nog de monu-
mentenzorgers en archeologen
van gemeente en Rijk, om de
laatste vinger die de architect
nog vrij kon bewegen ook nog
vast te binden.
Gekrakeel
Het is dan ook niet verwonder
lijk dat er aanvankelijk hele
maal geen bouwmeester te vin
den was, die met de opdracht
uit de voeten kon. Een eindja
ren zeventig door rijksbouw
meester Wim Quist uitgeschre
ven prijsvraag leverde 111 ont
werpen op, doch geen winnaar.
Quists opvolger. Tjeerd Dijk
stra. besloot daarop de zaken
gerichter aan te pakken. Er
werd een 'meervoudige op
dracht' verstrekt. De drie uit
verkoren architecten waren
Hagoort, Groep 5 en ir. P.B. 'Pi'
de Bruijn. De procedure van
Dijkstra veroorzaakte het no
dige gekrakeel in de architec
tenwereld. maar de rijksbouw
meester hield voet bij stuk en
koos uiteindelijk voor De
Bruijn. De architect zelf hier
over: „Men vond mijn aanpak
het meest vruchtbaar. Ik denk
dat er twee hoofdredenen zijn
waarom men dat vond: het had
iets te maken met mijn wijze
van omgaan met de verschil
lende belangen en wensen, die
als communicatief werd be
schouwd, èn met mijn stède-
bouwkundige opzet. In mijn
schetsen bleef het pleintje aan
de Hofcingel open; het slibde
niet dicht. Dat was een sterk
punt".
Pi de Bruijn zit in het nieuwe
restaurant dat uitziet op het
De centrale hal 'ordenend principe' van het ontwerp.
FOTO: MILAN KONVALINKA
Het verhaal van een
'kamerbewoner',
opgetekend door
Dick van Rietschoten
Naam: Jaap Pronk
Leertijd: 53
Functie: hoofdbode
„Hoeveel debatten ik de afgelopen 22 jaar
van dichtbij heb meegemaakt? Geen idee.
Het moeten er duizenden zijn geweest.
Niet alleen in de oude grote vergaderzaal
maar ook in kleinere zaaltjes, waar de hele
week door allerlei commissies vergade
ren".
„Tijdens die vergaderingen heb ik-ver
schillende taken; toezicht houden op een
ordelijk verloop, vooral als er veel publiek
of pers aanwezig is. ingediende moties uit
delen, briefjes overbrengen tussen de amb
tenaren en de bewindslieden of briefjes die
kamerleden aan elkaar schrijven, verse
glaasjes water aanvoeren voor de voorzit
ter. de kamerleden op het spreekgestoelte
en de bewindslieden die aan het woord zijn,
kortom: allerlei hand-en spandiensten. In
de grote zaal loop ik in rokkostuum, maar
bij m'n werk in de andere vergaderzalen
draag ik gewoon een blauw uniform".
„Als bode ben je ook een soort vraagbaak
voor nieuwelingen, zowel bewindslieden
als kamerleden. Die willen vaak van alles
weten. Hoe werkt dit. hoe werkt dat? Wat
betekent die bel? Wat word ik nu geacht te
doen? Vooral als ze voor het eerst een
speech moeten houden zijn ze meestal
bloednerveus Dan probeer ik ze altijd een
beetje op hun gemak te stellen".
„Als in de grote zaal een debat uitloopt tot
in de kleine uurtjes moet ik klokslag twaalf
uur een blaadje afscheuren van de dagka
lender die schuin achter de voorzitter
hangt. De televisiejongens filmen dat altijd
graag, dus dat doe je dan een beetje plech
tig. Een jaar of tien geleden ging dat een
keer fout. Ik liep naar de kalender en trok
het blaadje eraf. maar toen bleek dat een
collega van mij het een minuut eerder al
had gedaan. Zaten we ineens een dag ver
der. Met een paperclip heb ik toen het
blaadje met de goede datum weer aan het
kalenderblok vastgemaakt".
„Je moet niet denken dat al die debatten
waar ik bij ben helemaal aan me voorbij
gaan. Ik luister heel vaak mee en als het
spannend is lééf ik ook echt mee De com
missievergaderingen zijn eigenlijk het
meest interessant. Daar zijn de besproken
onderwerpen nog vers. zal 'k maar zeggen.
Bij de debatten in de grote zaal zijn de za
ken vaak al helemaal voorgekookt en uit
gekauwd Dan denk je: dat heb ik allemaal
al veel eerder gehoord. Besloten commis
sievergaderingen zijn het leukst. Daar mag
geen pers en publiek bij zijn. dus dan kun
nen de dames en heren politici vrijuit spre
ken. Je hóórt daar nog wel eens aardige
Jaap Pronk in vol ornaat.
dingen, maar ja. daar mag je je mond niet
over opendoen, want het is geheim hè?".
Den Uyl
„Natuurlijk heb ik in de loop der jaren met
heel veel politici een leuk persoonlijk con
tact opgebouwd. Met Braks bijvoorbeeld
kon je enorm lachen, en ook met mensen
als Wiegel, Nijpels, Ter Beek en Gruyters.
En het tegenwoordige kamerlid Biesheu
vel jiiet te vergeten. Gewoon lekker gein
tjes maken als jongens onder mekaar.
Soms heb je ook hele serieuze gesprekken.
Met freule Wttewaal van Stoetwegen bij
voorbeeld, die altijd belangstellend vroeg
hoe het met m'n gezin was. Ik heb ooit een
complete oude encyclopedie van haar ge
kregen. En met Duisenberg kon ik inder
tijd heerlijk kletsen over z'n boot in Fries
land".
„Voor Den Uyl had ik veel bewondering.
Een keiharde werker. Hij was 's nachts
vaak nog uren in z'n werkkamer bezig en
dan zag je hem 's morgens om negen uur
alweer fris het kamergebouw binnenlopen.
Toen hij premier was. stond'ie een keer na
FOTO: MILAN KONVALINKA
afloop van een lang debat 's nachts om half
twee in de vergaderzaal nog wat na te pra
ten met een paar kamerleden. Z'n vrouw
Liesbeth had het debat bijgewoond en die
zat zich in een van de loges bovenin te ver
bijten. Ze wilde naar huis. Op een gegeven
moment riep ze mij bij zich en zei: 'Nu ga je
naar beneden, je pakt m'n man bij z'n arm
en sleurt hem de zaal uit. Zeg er maar bij
dat het een opdracht van de bazi n is'
„Sommige gebeurtenissen blijven je altijd
bij omdat ze indertijd diepe indruk maak
ten. zoals het debat over de Lockheed-affai
re waarbij prins Bernhard was betrokken,
de kruisrakettendiscussies, de debatten
over de drie van Breda met alle emoties er
omheen en die toestanden rond de visfrau-
de en het aftreden van Braks".
„In het nieuwe gebouw wordt de werktoes-
tand voor de meeste personeelsleden van
de Kamer beter omdat alles overzichtelij
ker en ruimer wordt. Maar die sfeer van in
timiteit en gemoedelijkheid in het oude ge
bouw, waar iedereen op eikaars lip zat, die
zal ik toch wel vreselijk missen hoor. Dat
verdwijnt en ik ben bang dat het ook niet
meer terugkomt".
door
BERT VAN VELZEN
Den Haag is een aardige stad,
een deftig dorp. In een klein
sloppenwijkje dat vroeger lag
ingeklemd tussen de Poten (de
Korte en de Lange) en de Kal
vermarkt moet ergens het be
ruchte Rood Paleis van F. Bor-
dewijk gelegen hebben, een
zeer verderfelijk en buitenge
woon verdacht huis, vol norse
en onbetrouwbare meiden van
plezier. Het barre wijkje is
weg; het Rood Paleis is reeds
ver voor mijn tijd gesloopt. De
Korte Houtstraat, die haaks
staat op het fraaie plein waarin
de beide Poten uitmonden, is
tot jaren na de oorlog een zon
dig straatje geweest, waarin
mannen rondwaarden - de
kraag hoog opgeslagen, de
hoed diep in de ogen - in de
ban van ongetemde lusten.
Aan de overzijde van het plein,
in de Lange Houtstraat, waren
enkele dure nachtclubs geves
tigd, een ervan het eigendom
van een onder oudere Hage
naars vermaard voetballer, de
ooit razendsnelle rechtsbuiten
van VUC. Jan Holleman. Ver
derop in die straat was een
maatkleermaker, de heer Kurt
Ofner, gevestigd, die voor me
nig minister een pak heeft ge
beeldhouwd. Het uitgelatene
is uit de buurt verdwenen. In
het beruchte Korte Houtstraat
je zit nu onder meer een groot
eetcafé, dat De Derde Kamer
wordt genoemd. De nieuw
bouw van de Tweede Kamer
torent thans boven dit verdwe
nen buurtje uit. Ongeveer op
de plaats waar het fraaie res
taurant House of Lords was ge
vestigd - gesloopt ten behoe
ve van een parlementaire per
storen - komt (speciaal op
verzoek van de gemeente Den
Haag) een eetcafé met terras,
waar de gewone burger zijn
vertegenwoordigers in het par
lement zou kunnen ontmoe
ten. De ligging van dit etablis
sement, dat de naam
ker's Corner heeft gekregi
buitengewoon fraai.
Hofplaats, een drieh<
plein met een zeer brede l
Aan de zijde van de Lang
ten valt schuchter licht
spleetvensters het restau
gedeelte binnen, waar h(
luid gedempt wordt doo
tapijt. De wanden zijn
driehoekige plakken
hout. In het cafégedeelte
een vloer van zindelijk pi
Het uitzicht is het mooist
richting van het Buitenh
de Passage, waar, in
woorden van Gerrit Ac
berg, Den Haag begint t<
gen als je er tegen tikt.
Je kunt dus zeggen dat he
tige dorp er een attract
heeft gekregen. We moet
niet te veel van verwac
het bekijken van apen e
ren in Blijdorp is toch he<
boeiender dan het waarn
van parlementaire mann
vrouwen aan de koffie. O;
kwaliteit van de maaltijd
de Speaker's Corner val
weinig te zeggen. De tr
geeft in dit opzicht v
hoop. Een groot parlemc
correspondent, wijlen I
C. Faas, noemde het resta
van de Tweede Kamer
slechtste restaurant ten
ten van de Oeral'. Kijk
exotische stad zal Den
nooit worden. In New
kun je via het telefoonnu
231052 een olifant huren
stal van de heer Mohai
Shahbuddin en daarme
dag lang in de stijl van ee
haradjah door de stad tre
Kosten, begeleider in
pen, 180 gulden. Dat
hoogstanden kent Den
niet. Hier en daar treft r
de stad een schilfertje
hemel aan, maar feest
nergens. Den Haag is i
gen en gereserveerd. Wa
we zien? Whispering Sh
In Speaker's Corner?
