Paul Verhoeven
i
lïnal
e
„In Amerika ben ik
Alchemist van de Eeuw"
Go with the flow
QeidóaOounamt
ZATERDAG 25 APRIL 1992 PAGINA 25
pERT JANSMA
EN HAAG „Marline, mijn
-J>uw. heeft me net uit Amerika
beid om te zeggen dat ik op de
5t van honderd machtigste
nsen in Hollywood sta". Paul
rhoeven lacht ontwapenend:
ben er binnengekomen op de
'tigste plaats". Het succes
ft hij te danken aan 'Basic In-
fict\ de derde Hollywood-film
i de Nederlander die de top in
Verenigde Staten haalde. On-
nks, of misschien ook dank zij,
b controverses erom heen.
stemming in Hollywood moet nu
;eveer zó zijn: geef die Verhoeven
ar die stapels miljoenen, de film die
Hollander er mee maakt speelt z'n
j dubbel en dwars terug. Het ge-
rde met 'Robocop', met Total Re-
en het gebeurt met 'Basic Instinct'.
heet in Amerika: macht. Paul Ver
ven kan "t gelukkig relativeren,
ar het geeft de unieke positie die hij
Is vreemdeling in het Jeruzalem van
film bekleedt wel een dubbele di-
sie: „Ik ben nu in de moeilijke posi-
terechtgekomen dat iedereen denkt
ik gelijk heb. Omdat je succes hebt.
iet: hij wéét 't. Niemand zegt: 'Paul,
vind ik een belachelijk idee'. Ik kan
jelukkig tegen, ik wéét dat ik een
Dp belachelijke ideeën heb. En ik
n blij dat ik met een vrouw getrouwd
n die ontzettend nuchter is. In Ame-
a heb ik wat dat betreft nog meer aan
Br dan in Nederland. Succes maakt
f je in Amerika omringd wordt door
jnsen die denken dat jij de Alchemist
p de Eeuw bent".
Ich moet het, met Hollywood in een
fressie, de producenten van Verhoe -
s 'Basic Instinct' een paar keer dun
pr de broek gegaan zijn. Eerst vroeg
inarioschrijver Joe Eszterhas drie
(joen dollar voor z'n scenario, toen
lest de produktie meer dan vijftig
joen dollar kosten en daarna kwa-
n de protesten van de 'gay' (homo-
tsuele) gemeenschap in San Francis-
En liet Verhoeven de temperatuur
Ie liefdesscènes zo hoog oplopen dat
-(Amerikaanse keuring er een R over
sprak: Restricted'. Beperkt, d.w.z.
ten voor volwassenen. Wéér minder
ms op een kassakraker. 'Basic In
giet' is toch hard op weg het te wor-
3i. Wereldwijd gaat de film nu ook
~iaien (begin mei in ons land), inge-
door de introductie in Europa als
"rningsfilm van het festival in Cannes,
gelijkertijd reist steractrice Sharon
bne de wereld rond en vertelt overal
Qf verhaal dat 'Verhoeven haar mis-
jikt heeft' door z'n publiek te veel in
geven in een scène waarin zij
I slechts in een rokje haar benen
„annes
Paul Verhoeven: „De film
bijkait er als openingsfilm buiten mede-
jging naar de prijzen. Mario Kassar
pkt dat een controversiële film als
te geen kans maakt. Zeker niet nadat
intfige jaren reeds Amerikaanse films
ot- hoofdprijzen hebben weggehaald,
lijzen gaan trouwens niet naar dit
"irt thrillers. Hitchcock heeft toch
c nooit een prijs gewonnen?". Dan
controverses. „Nee" zegt Verhoe-
i, „ik heb nooit gedacht dat 't zo'n
irt zou lopen. Wat in Amerika 'de
loseksuelè issue' heet, zag ik niet.
r mij was die lesbische, of bi-seksu-
component, gewoon een 'plotpoint'.
verhaalgegeven. Ik had me anders
twee keer beraden voor we naar
Francisco vertrokken om te filmen,
fe ft script speelt daar. Joe Eszterhas
L5ont er, maar we hadden 't ook in Los
C^geles, Seattle, of Maine kunnen fil-
_3(fn. Dan had je minder ellende gehad,
|nt San Francisco is het centrum van
homoseksuele gemeenschap van
ierika. Een zeer liberale stad waar
I vertegenwoordigers van die ge
nschap ook in de stadsraden zitten,
hadden niet alleen met de protes-
op straat te maken, maar ook met
•eroordeling door leden van de City
ncil".
narioschrijver Joe Eszterhas wilde
de protesten z'n script veranderen,
iar vond Verhoeven op z'n weg.
'nderduiken
:terhas trok zich terug. Laf? „Ach,
is een te zwaar woord", vindt Ver-
:ven. „Ik denk dat het een mengsel
angst en verkeerd gebruikt mede-
;en is. Esterhasz woont met z'n gezin
Iden in die 'gay community". En daar
imen af en toe de verschrikkelijkste
reigingen vandaan. Echte 'death
eats', bedreigingen met de dood. En
:ijn die niet ten uitvoer gebracht, dat
och niet gering. Ik heb me bij het uit-
flnen van deze film ook ernstig afge-
agd of ik niet met m'n gezin moest
tierduiken. Maar inmiddels klaarde
klimaat op, zagen mensen dat de
iek echt onzin was, en kwam er een
enbeweging op gang die de wind uit
zeilen nam van de onrealistische,
essief-militante sector van de homo-
;uele beweging. Ik denk dat Eszter-
opeens was gaan beseffen hoe
eilijk die mensen 't hebben en dat hij
irvoor misschien te ongevoelig was
veest. Er staan regelrechte 'katten'
het script. Wanneer Michael Dou-
tegenover die lesbische Roxy zin-
zegt als: 'Hé Rocky, van man tot
is dat niet aardig. Maar de po-
eman die Douglas speelt is helemaal
t aardig. Zo zie ik 't. Hij snuift cocaï-
heeft een aantal toeristen overhoop
choten, brengt een vrouw tot zelf
moord, Jezus, ik hoop niet dat iemand
dat tegen mij doet. Joe zag dat een aan
tal elementen opeens als 'gay bashing',
homo-vernederen, en wilde ze verande
ren. wat ik geweigerd heb. Inmiddels is
hij dolbij dat ik 't niet gedaan heb. Hij
heeft zich 'gerevancheerd' met een
script over een homoseksuele politiea
gent, 'Layers of Skin'
Strawinsky
Van de omstandigheden naar Verhoe
ven zelf: waar is hij in z'n film? „Moei
lijk te zeggen" vindt hij. „je herkent mij
in elk shot. in de behandeling van de ac
teurs, in alles, alles, alles. Aan de ande
re kant: in geen van m'n films ben ik zo
dicht bij het script gebleven. Van de
eerste letter van de eerste scène tot de
laatste letter van de laatste, 'straight'
verfilmd. En dat is geen 'hybris'. Kijk
naar het werk van Strawinsky, luister
naar de in neo-klassieke stijl geschre
ven Pulcinella-suite. Strawinsky kun je
daarin aanwijzen in de akkoorden, in
de hedendaagse maatvormen en maat
wisselingen. in technische dingen. Maar
luistert er iemand naar die niet op de
hoogte is van hedendaagse muziek, dan
zal hij. in hevige verwarring raken. Die
herkent er Pergolesi of een van diens
tijdgenoten in. Strawinsky kun je in de
Pulcinella-suite aanwijzen op de parti
tuur, in de vormgeving. Niet in het ge
geven. Zo voel ik 'l ook. Ik vind dat
deze film wél een film van mij is. Elk
'shot', elke framing' is een persoonlijke
keuze. Plus het feit dat ik die bi-seksua-
liteit, of liever gezegd: het gebrek aan
seksuele voorkeur, als een 'fait accom
pli' beschouw. Mijn vrouw noemde de
film 'nonchalant decadent', en dat ben
ik natuurlijk ook".
Sharons broekje
Verhoeven voegt er cynisch aan toe:
„En als je me naar het meest persoon
lijke 'shot' vraagt, is dat het moment
dat Sharon haar benen kruist. Want dat
staat niet in het script". Hij herinnerde
het zich uit z'n studententijd: een vrouw
van een journalist uit Leiden die op
feestjes geen broekje aandeed. Verhoe
ven: „Misschien was ik 't, misschien een
vriend, maar we vroegen haar of ze wist
dat ze te kijk zat. 'Jazeker', zei ze, 'daar
om doe ik 't'. Dat verhaal is me bijge
bleven en dat heb ik gebruikt". Ik her
inner Verhoeven aan de protesten van
Stone, die nu zelfs in een tv-interview
liet weten door hem 'misbruikt' te zijn.
Ze viel niet Verhoevens artistieke inte
griteit aan, maar wel diens persoonlij
ke. „De vuile trut", roept Verhoeven
kwasi-verontwaardigd. „Toen we aan
„Wal je wel aan persoonlijks aan 'Basic Instinct' kunt afzien, is mijn toenemende interes
se voor 'multiple realitiesveelvoudige realiteiten
m FOTO'S: MllAN KOM ALINKA
de film begonnen, zei Sharon: 'Ik doe
alles voor je'. En dat heeft ze ook ge
daan". Het script schreef die schaarse
kleding voor. Toen Verhoevens eigen
gewraakte scène aan bod kwam, wilde
de actrice dat iedereen van de set ver
dween. Verhoeven: „Alleen camera
man Jan de Bont en ik waren erbij. Ze
heeft me zelfs haar broekje cadeau ge
geven. En op de video, die meedraaide,
kon ze exact zien hoe 't er uit zag. Ze
vond 't wat te licht. Jan heeft toen ge
zegd dat 't op film donkerder werd. Dat
is ook zo. Ze heeft niet gevraagd of we
't op een andere manier wilden draai-
Relativiteit
Verhoeven: „Wat je wel aan persoon
lijks aan 'Basic Instinct' kunt afzien, is
mijn toenemende interesse voor 'multi
ple realities', veelvoudige realiteiten.
Dat zag je al in 'De Vierde Man'. De
vraag of het nu Maria is, de Moeder
Gods die zich over de hoofdpersoon
buigt en hem aan de duivel, aan Renée
Soutendijk, onttrekt. Of dat het Gerard
Reve is die aan een delirium lijdt dat
hem in een waan gevangen houdt. Het
zelfde zie je in Total Recall': Is het
waar? Is het een droom? In 'Basic In
stinct' zit 't ook: Is ze nu wel een moor
denares of niet? Ik denk dat mijn einde
duidelijk is, maar de hele film door is er
een soort balanceren tussen verschil
lende visies op de werkelijkheid. En
elke kan waar zijn. Dat spel met die ver
schillende werkelijkheden is misschien
terug te voeren naar het feit dat we na
zo'n tachtig jaar langzaam toe zijn aan
de filosofische interpretatie van Ein-
steins relativiteitstheorie. Dat je zaken
alleen vanuit één gezichtspunt kunt be
kijken. en dat dat dan de enige realiteit
is waarover je kunt praten. Neem je een
ander standpunt in. dan praat je over
een andere realiteit. Dat gevoel, al is 't
natuurlijk veel ingewikkelder dan ik nu
zeg. Einstein is destijds door een hand
jevol mensen begrepen, na de oorlog
misschien door enkele tienduizenden.
Nu lijkt er opeens meer begrip voor zijn
niet-cenduidige oplossingen te ko
men". Verhoeven projecteert, al filoso
ferend. zijn visie op interactieve televi
sie. haalt de gewenning van de jeugd via
Nintendo en andere video-spelletjes
voor keuzemogelijkheden erbij, denkt
door over de mogelijkheid films te ma
ken waarin de toeschouwer kan kiezen
voor meerdere standpunten, andere
dramaturgische oplossingen. Intellec
tuele uitstapjes die hij. zoals altijd ge
jaagd en gedreven pratend, graag
maakt tijdens interviews. „Het gaat er
alleen om" zegt hij. „hoe speels zijn
we? En hoe lang zijn we speels?".
Terug naar Amerika, waar hij met drie-
grote produkties binnen zes jaar als
buitenlander een unieke plaats in
neemt. Zijn recept: „Je moet uil je
hoofd zetten dat je een Nederlands, of
beter: Europees filmmaker wilt zijn.
Dat advies kreeg ik al in *82 op een
vliegveld van een Nederlander die in de
Amerikaanse video-industrie werkte.
Ik vertelde dat ik in Amerika wilde wer
ken. maar bang was. 'Go with the flow",
zei hij. Ga met de stroom mee. Denk
niet: ik moet zonodig m'n Europese
identiteit uitstralen! Dat gebeurt van
zelf. De meeste Europese regisseurs
mislukten na de oorlog in Hollywood
omdat ze te veel als Europeaan wilden
filmen. Polanski was de enige die er
slaagde: 'Chinatown'. 'Rosemary's
baby". Maar hij was al een interconti
nentaal mens: Polen. Frankrijk, Enge
land, Amerika. Alleen de transplantatie
van een Engelsman naar Amerika is to
taal anders. Die heeft een enorm voor
deel, omdat taal en daardoor cultuur en
denken bijna hetzelfde zijn. De kern
van wat ik doe is Amerikaans, dat moet.
anders sluit je absoluut niet aan bij een
Amerikaans publiek. M'n Europese
identiteit smeer ik toch wel over het
produkt uit. En dat geeft het voor Ame
rika weer een apart soort 'Schwung'.
Mijn tekortkomingen als 'Amerikaan'
worden erdoor gecompenseerd. Want
tekortkomingen houd ik. Ik kan niet
creatief in die taal denken. Ik kan niet
dialogen goed veranderen of herschrij
ven op de set. Ik kan niet in varianten
van cultuur en gemeenschap denken, ik
moet heel dicht bij het script blijven. Bij
'Total Recall' en 'Robocop' had ik
meer ruimte, omdat de schrijvers van
beide films er steeds waren. Ik kon ze in
slecht Engels vertellen: Luister, ik wil
twee, drie zinnen waarin dat en dat
staat. Daar wil ik dat mee bereiken. Zij
kwamen een uur later terug met diverse
varianten. Door die moeilijkheden met
Eszterhas ging dat niet bij 'Basic In
stinct'. Ik heb op het script moeten ver
trouwen".
Schwarzenegger
Verhoevens volgende film zou nog
steeds The Cruisader' kunnen zijn. een
kapitaal duur (70, 80 miljoen dollar)
spektakel met Arnold Schwarzenegger
in de hoofdrol: „Ik vind het script al
leen niet goed genoeg voor de giganti
sche hoeveelheid geld die de film moet
kosten En dat in een tijd dat Holly
wood hemel en aarde beweegt om de-
budgetten omlaag te brengen. Tenzij
Arnold (negende plaats op de lijst van
machtige mannen in Hollywood. BJ) de
zaak in bepaald vaarwater stuurt, daar
is hij intelligent genoeg voor. Wanneer
hij en ik natuurlijk, want ik moet 't
maken een ijzersterk gegeven in
handen hebben a la Terminator 2', zou
je 't er misschien door kunnen drukken.
Het is gevaarlijk, je speelt met krank
zinnig veel geld en met carrières. Ar
nolds .carrière, je eigen carrière, met
het bestaan van een filmstudio en het
klimaat van de filmindustrie in z'n ge
heel". Die verantwoordelijkheid had
Verhoeven in Nederland niet. „Nee"
lacht hij. „die had Rob Houwer, maar
die heeft er niet onder geleden".
Verlammend
De druk die hem vooral dwars zit. is die
van de opeenstapeling van successen:
„Dat heeft een verlammende werking.
Ik herinner me Keetje Tippel' na de
successen van 'Wat zien ik?' en 'Turks
fruit'. Ik had maagkrampen omdat ik
dacht: Kan ik wéér een succes maken?
Het werd 't wel, al was 't geen goede
film. En in Nederland kon ik met 'De
vierde man' gemakkelijk terug naar een
minder dure film. In Amerika komen
ze met voortdurend grotere projecten
aan. Met enkel Steracteurs. Niemand
zegt: 'Paul. hier heb ik een leuk filmpje
van zeven miljoen dollar. Negen maan
den filmen, een half. misschien een heel
miljoen voor jou en we gebruiken al
leen onbekende acteurs'. En het verve
lende is: ik kan dat soort projecten niet
zelf ontwikkelen. In Nederland hebben
Rob en met name Gerard Soeteman
een gigantische bijdrage geleverd aan
niet alleen het maken, maar ook het
vinden van projecten als 'Keetje Tip
pel'. 'Soldaat van Oranje', 'Flesh and
blood". In Amerika heb ik 't wel gepro
beerd. maar elke keer ging 't fout. Dan
zat ik toch met een raar soort Europese
variant op iets Amerikaans. En ik
dacht: daar vinden ze geen moer aan.
Als ik van mezelf uitga, kom ik toch te
veel bij Europa terecht. Daarom ben ik
verplicht wat ik doe van de buitenkant
te halen. Want 'Robocop', 'Total Re
call. 'Basic Instinct komen van de bui
tenkant. Het enige persoonlijke dat ik,
behalve m'n werk zelf natuurlijk, ge
daan heb is ze gekozen".
Verhoeven heeft zich met vrouw en
twee dochters (17 en 19) inmiddels vast
gevestigd in Amerika. In het begin was
't ook privé moeilijk, omdat hij voor z'n
dochters alleen nog een 'public school'
kon vinden, en, zegt Verhoeven, „die
zijn gevaarlijk". Zijn kinderen gaan in
middels studeren: kunst en filosofie.
„Weet je wat ze zeiden toen ze 'Basic
Instinct' gezien hadden?". Paul Ver
hoeven kijkt grijnzend en verw achtings
vol naar me. „Ze zeiden: Ja". En hij
laat een lange stilte vallen, „ja". En,
Paul, heb je niet verder gevraagd?
„Nee", lacht de filmer, „dat durfde ik
niet".
