De hele
dag draait
om de pil
De prijs van een reageerbuisbaby
GEZOND EN WEL
Bejaarde proefpersonen in Pharma Bio-Research:
Afscheid
Vitamine A gevaarlijk
tijdens zwangerschap
ftzidóe Sou/uxnt
MAANDAG 13 APRIL 1992
Idoor
JAN SCHEPERS
De vier mannen zijn tien
dagen op elkaar aange
wezen. C. van der Fels
(77) uit Slagharen, H.
Lindsen (76) uit Badhoe
vedorp, de 71-jarige me
neer uit Almere en de
een jaar jongere man uit
Groningen verdienen er
1375 gulden mee. Zelf op
te geven aan de belas
ting. Almere en Gronin
gen willen niet met hun
namen in de krant en
willen beslist niet op de
foto. De reden mag dui
delijk zijn. Tenslotte is
het maatschappelijk nog
lang niet aanvaard als
proefpersoon te dienen.
Arts E.C. Tjeenk Willink, ma
nager van het klinisch re
search centrum Pharma Bio-
Research, ziet daarin een te
genstrijdigheid. „Aan de ene
kant wordt er vaak met af
keer op gereageerd. Proeven
op dieren vindt men heel erg,
laat staan proeven op men
sen. Maar aan de andere kant
wil niemand weer een Softe-
non-affaire".
Al acht jaar onderzoekt het
Zuidlaarder bedrijf in op
dracht van farmaceutische
bedrijven en universiteiten
de bijwerking van nieuwe pil
len op mensen. Tot voor kort
gebeurde dat bijna uitslui
tend op studenten die op die
manier een aardig zakcentje
bijverdienden. Maar nieuwe
richtlijnen van de overheid
houden in dat medicijnen
ook moeten worden getest op
doelgroepen waarvoor die
medicijnen zijn bedoeld. Ge
neesmiddelen tegen demen
tie, botontkalking en de ziek
te van Parkinson moeten dus
eveneens worden uitgepro
beerd op bejaarden. En die
zijn moeilijk te vinden.
Tijd om zich te vervelen heb
ben de vier mannen nog niet
gehad. Hun leven wordt tien
dagen tot in de puntjes gere
geld. Klokslag acht uur
's morgens nemen ze een pil
in. De hele dag draait om die
pil. Wat zijn de effecten? Het
bloed wordt regelmatig afge
nomen. het lichaam wordt
een paar keer onderzocht,
elke dag wordt een aantal
hartfilms gemaakt, 's nachts
wordt het hart door middel
van een kastje met elektro
den bewaakt en de urine
wordt verzameld. Na vier da
gen testen hebben de heren
nog geen klachten gehad. Al
leen Almere had de eerste
dag een „lichte schele hoofd
pijn".
„Maar dat was waarschijnlijk
een afkickverschijnsel. We
krijgen hier alleen maar ca
feïnevrije koffie en thee. En
dat ben ik niet gewend."
Niet roken
Ouderen die willen meedoen,
moeten kerngezond zijn Ze
H Lindsen (links) en C van der Fels hebben tussen proeven door tijd voor een
schaakspelletje op hun slaapkamer
FOTO ANNE MARIE KAMP
Daarom is het ook een regel
dat personeelsleden en fami
lie in de eerste of tweede
graad van personeelsleden
niet mee mogen doen".
Studenten komen vaak enke
le weken voor belangrijke
examens naar Pharma Bio-
Research. Er zijn speciaal
studeerhokjes voor hen inge
richt. Ouderen houden zich
meer bezig met praten. Ruzie
is er volgens Tjeenk Willink
nog nooit geweest. „Een keer
hebben we een student weg
moeten sturen. Hij lag niet
goed in de groep. De anderen
kregen problemen met hem".
Snurken
Vier oude mannen die hun
huis voor tien dagen verlaten.
Ze slapen samen op één ka
mer. De man uit Almere had
vooraf aangekondigd dat hij
wel eens snurkte. Van der
Fels: „Je vrouw heeft je al die
jaren voor de gek gehouden.
Je snurkt helemaal niet". Het
grootste probleem vinden ze
dat ze niet op eigen houtje
wegkunnen. Als ze buiten
willen wandelen, gaat een
verpleegkundige mee. Ze
bellen veel met thuis. „Als ik
's avonds in de auto kon stap
pen en naar huis kon, dan
wilde ik hier wel drie keer per
jaar zitten", vertelt Van der
Fels.
Er kan geen kwaad woord af
richting Pharma Bio-Re
search. Niet omdat ze niets
negatiefs mogen zeggen. Dat
is niet het geval, laat Almere
weten. „Ik heb hier echt niets
te klagen", zegt hij later on
der vier ogen. „Het eten is
uitstekend. Ik ben in vier da
gen tijd al vier ons aangeko
men. Het personeel staat al
tijd voor je klaar. Kijk, je
moet natuurlijk geen hekel
hebben aan bloedprikken. Je
weet dat dat hier een aantal
keren gebeurt. Maar verder
hebben we echt niets te kla
gen". Maar waarom wil hij
dan niet met naam en foto in
de krant? „Ach, Almere is net
een klein dorp. Ik heb er geen
zin in om nagekeken te wor
den. Dat gebeurt natuurlijk
snel."
mogen niet roken, ze mogen
geen alcohol drinken en ze
mogen geen medicijnen slik
ken. Er is wel eens een stu
dent weggestuurd die buiten
toch stiekem een sigaretje op
stak. De vier heren hebben er
geen moeite mee. In tegen
stelling tot studenten is de er
varing dat ouderen zich nau
welijks vervelen tijdens hun
verblijf.
„De dagen vliegen tot nu toe
voorbij. We mogen graag
kaarten, maar daar hebben
we nog geen tijd voor gehad",
laat Van der Fels weten. „Ver
velen9 Kom nou! Wij zijn
oude en wijze mannen", zegt
Almere.
De eerste verdieping van de
linkervoorvleugel van het
prachtige Blauwe Paviljoen
aan de Stationsweg in Zuidla
ren is ingericht voor de proef
personen. Slaapkamers, een
zitkamer met televisie en vi
deo-recorder, een ontspan
ningsruimte met onder meer
een biljart en tafeltennistafel
en medische ruimten. Er is
zelfs een kleine videotheek.
Drie van de vier mannen
die zich vermaken met
praten, kranten', boeken en
tijdschriften lezen en scha
ken - zijn via een adverten
tie in de krant in contact ge
komen met Pharma Bio-Re
search. Van der Fels hoorde
het via-via. Het bureau ABG
in Groningen bemiddelt voor
Pharma Bio-Research. Van
der Fels belde. „Ik vond het
sympathiek overkomen. Het
gaat bij mij om puur idealis
me. Dat meen ik uit de grond
van mijn hart. Ja. natuurlijk
kun je dan wel zeggen: dan
neem je het geld toch niet
aan. Maar zo werkt het na
tuurlijk ook weer niet. Het is
mooi meegenomen". Z'n
vrouw verklaarde hem voor
gek. Maar de 77-jarige Van
der Fels bleef bij zijn beslis
sing. „Twee kleine zusjes van
me zijn aan tuberculose over
leden toen ze dertien en veer
tien jaar waren. Nu komt tu
berculose bijna niet meer
voor. Ik hoop dat deze testen
iets opleveren tegen demen
tie. En het is natuurlijk
prachtig dat de samenleving
je op deze leeftijd nog nodig
heeft".
Dement
De man uit Almere zegt dat
geld absoluut geen rol heeft
gespeeld bij zijn ovèrwegin-
Manager-arts Tjeenk Willink: niemand wil weer een Softenon-affai-
re- B FOTO: ANNE MARIE KAMP
gen om mee te doen. „Ik ben
gepensioneerd. Wat heb ik
nou nog nodig?". Het doel
van het onderzoek, een ge
neesmiddel ontwikkelen te
gen dementie, spreekt hem
bijzonder aan. „Want. zeg
nou eerlijk, met mijn leeftijd
kan ik over een paar jaar wel
dement zijn. Die geneesmid
delen moeten toch een keer
op een mens getest worden.
Ik heb er geen problemen
mee, waarom zou ik me dan
niet melden?". Hij vindt het
ook belangrijk dat hij als
proefpersoon uitvoerig getest
werd. „Ik mag meedoen. Dus
ik ben kerngezond. Dat is
prettig om te weten". Het was
voor de man uit Almere overi
gens bijna niet doorgegaan.
Hij heeft maar één nier. „Bij
een nieroperatie in een Am
sterdams ziekenhuis heeft
een chirurg bij een operatie
aan mijn nier een tampon la
ten zitten. Daar kwamen ze
later achter. Toen bleek dat
door die tampon de nier weg
gerot was". Hij werd terugge
stuurd door Pharma Bio-Re
search. „Later vroegen ze me
of ik alsjeblieft terug wilde
komen. Ik was gezond en met
deze medicijnen maakte een
nier niets uit".
De 76-jarige Lindsen meldde
zich deels vanwege het geld
aan. Verder uit nieuwsgierig
heid. „Het geld komt er na
tuurlijk als aantrekkelijk
pluspunt bij. Maar het was
vooral de nieuwsgierigheid.
Je bent toch bezig met het
ontwikkelen van nieuwe me
dicijnen". De man uit Gro
ningen draait er niet om
heen. „Bij mij is het puur om
het geld te doen".
De vier mannen zijn de eni
gen die die woensdag getest
worden. Een aantal studen
ten is net 'afgezwaaid'. Stu
denten zijn nog steeds een
voudig te vinden. In het kaar-
tenbakje bij ABG staan twee
duizend in het bestand. Maar
ook zij mogen hooguit drie
keer per jaar meedoen aan
een test, die in sommige ge
vallen wel een maand kan du
ren. Ze mogen financieel niet
afhankelijk worden van de
proeven. In het buitenland is
dat anders. Er zijn gevallen
bekend van mensen die heel
Europa afreizen om overal
mee te doen aan testen.
Arts Tjeenk Willink: „Vrij
heid is de kern van het ver
haal. Mensen moeten volko
men vrij zijn in hun keuze.
baarmoeder plaats waar dc bevruchting meestal optreedt
Eisprong, bevruchting en begin van zwangerschap. Bij 10 procent van de paren lukt dat niet. De oor
zaak ligt in een kwart van de gevallen bij de vrouw, bij eenderde bij de man, bij een vijfde ligt het aan
beiden en bij de resterende kwart van de gevallen is de oorzaak onbekend.
De eerste reageerbuisba
by - Louise Brown -
is alweer dertien jaar
oud, maar nog steeds is
'In Vitro Fertilisatie',
kortweg IVF, een onder
werp van verhitte discus
sie. Het rapport 'Kiezen
of Delen' vond de rea
geerbuisbevruchting een
„ingrijpende en kostbare
behandeling".
Medische franje met een be
perkte kans op succes. En
ook de Gezondheidsraad ad
viseerde nog onlangs terug
houdendheid omdat aan IVF
voor moeder en kind wel de
gelijk nadelen zijn verbon
den. Al maanden rollen des
kundige voor- en tegenstan
ders vechtend door de kolom
men van de vaderlandse pers
en bekogelen elkaar met vol
strekt tegensprekende cij
fers. Is de kans op het krijgen
van een kind hooguit 20 pro
cent. zoals critici beweren, of
misschien wel een procent of
45? En wat zijn nou precies
die nadelen voor moeder en
kind?
De moeilijkheid is dat er een
enorme grabbelton bestaat
waaruit iedereen precies die
succespercentages kan graai
en waarmee hij zijn gelijk
kan bewijzen „Die cijfers
kunnen op zich wel klop
pen", zegt dr. H. Hollanders,
hoofd van de IVF-afdeling
van het academische Rad-
boudziekenhuis in Nijme
gen. „maar dan moet er wel
precies bij gezegd worden
waar die cijfers op slaan". Zo
is het van belang om te weten
uit welke" tijd die cijfers stam
men. welke soort onvrucht
baarheid is behandeld, en of
die getallen op slechts één of
op meer behandelingen
slaan. Dat de IVF- behande
ling een afvalrace is zal nie
mand ontkennen. Technisch
gaat dat als volgt. Eerst wor
den de eierstokken van de
vrouw met hormonen zoda
nig gestimuleerd dat meer ei
cellen. soms wel 15. tegelij
kertijd tot rijping komen.
Vervolgens worden die eicel
len via de vagina met een
naald opgezogen, buiten het
lichaam in een glazen bakje
met het zaad van de man be
vrucht, waarna maximaal
drie bevruchte eicellen weer
in de baarmoeder worden te
ruggezet.
Stuurbaar
Elke stap heeft een hoog mis
lukkingspercentage. Uitein
delijk, aldus een bekend rap
port van dr. J Haan, leidt dat
in 5.2 tot 14,4 procent tot een
bevalling van een of meer
kinderen. Ja maar, zegt vrou
wenarts C.A.M Jansen (en
Hollanders zegt het hem na)
dat zijn verouderde cijfers.
Het gemiddelde slagingsper
centage schommelt nu per
keer rond de 17 procent en de
kansen op een kind nemen
na drie behandelingen toe tot
30 procent. .Als honderd
\Touwen met die behande
ling beginnen", zegt Hollan
ders zelfs, „en je gaat na hoe
veel VTOuwen na vijfjaar een
kirid hebberi. dan ligt dat per
centage tegenwoordig op 40
tot 45 procent". Die cijfers, zo
geeft hij ruimhartig toe. zijn
erg „stuurbaar". Hoe meer
VTOuwen je voor IVF in aan
merking laat komen, dus hoe
ruimer de indicatie, hoe ho
ger het slagingspercentage.
.Als ik iedereen zou behan
delen". zegt Hollanders, „dan
zou ik makkelijk de beste re
sultaten van de wereld kun
nen krijgen".
Dat is nu precies de moeilijk
heid. Die indicatie was vroe
ger vooral een verstopping
van de eileiders, maar die is
nu ook uitgebreid tot het
schimmige gebied van de 'on
begrepen onvruchtbaarheid'.
Een nieuwe en nergens om
schreven indicatie, is boven
dien de 'indicatie ongeduld'.
„Zwangerschap", zegt de
nieuwe hoogleraar in de
vruchtbaarheidsleer dr. E. te
Velde, „is vooral een kwestie
van kans". In Nederland krij
gen vrouwen hun eerste kind
heel laat, zo rond de 28 jaar.
Maar de kansen op een kind
dalen al na het 30ste levens
jaar en is - vergeleken met
vrouwen onder de 30 - na
het 38ste teruggelopen tot
een kwart. De druk op de
vrouwenartsen om met IVF
de natuur een handje te hel
pen is dan ook groot. Daarbij
is onvruchtbaarheid lang niet
altijd absoluut.
Nogal wat vrouwen worden
'op de wachtlijst' zwanger, of
zelfs na herhaalde mislukte
IVF-pogingen. Daarom is, on
danks al die exact ogende cij
fers, niet precies bekend wat
de werkelijke effectiviteit is
van IVF. Men weet nog
steeds niet wat de meerwaar
de is van IVF boven de aloude
beproefde manier.
Verwarrend
De discussie over de werkelij
ke kosten van IVF is al even
verwarrend. De simpelste be
rekening vermenigvuldigt de
kosten van één behandeling
(3500 gulden) met het totale
aantal behandelingen. Dat is
dan tien miljoen gulden, zo
rekende vrouwenarts Jansen
in de NRC voor, en dat is
slechts een fractie van de to
tale kosten van de gezond
heidszorg. Een wat al te sim
pele rekensom, zo vonden ve
len. Op de eerste plaats lukt
de behandeling in meerder
heid niet en dan zijn de kos
ten voor niets gemaakt. Maar
belangrijker nog is dat aan
IVF medische nadelen kle
ven die kunnen leiden tot in
tensieve en dus peperdure
medische zorg voor moeder
of kind. Bij IVF staan de art
sen voor het volgende dilem
ma. Hoe meer eicellen na hor
monale stimulatie worden
'geoogst' en hoe meer be
vruchte eicellen (pre-embry-
o's) in de baarmoeder worden
teruggezet, hoe groter de
kans van slagen.
Maar daarmee neemt de kans
op een levensbedreigende
overstimulatie van de eier
stokken toe (1 tot 2 procent)
en ook de kans op het krijgen
van meerlingen. Die kans is
25 procent, en juist bij meer
lingen komen complicaties
stukken vaker voor. De Ge
zondheidsraad geeft in het
'Jaaradvies Gezondheidszorg
1991' een overzicht van deze
„veelvoorkomende" compli
caties. Bij IVF worden veel
meer keizersnedes gedaan,
komen miskramen en vroeg
geboorten vaker voor, heeft
een derde van de kinderen
een laag tot zeer laag geboor
tegewicht en is de sterftekans
van het kind rond de beval
ling vier keer hoger dan nor
maal en in het eerste jaar
twee keer. „Daarnaast be
staat er een toenemende zorg
over eventuele late gevolgen
voor het nageslacht. Uit de
kring van DES-dochters ko
men steeds meer waarschu
wingen voor al te ongebrei
delde toepassing van hormo
nale stimulatie".
Toekomst
Aanwijzingen daarvoor zijn
er niet, maar of die zorg te
recht is moet de toekomst ons
leren, want het oudste IVF-
kind. Louise Brown, is nog
pas 13 jaar „We zitten met
smart te wachten op een test
waarbij je kunt voorspellen
welke pre-embryo het gega
randeerd doet", aldus dr. Hol
landers. „Nu kijken we nog
alleen naar de vorm van die
bevruchte eicel, en dat geeft
dan wel een redelijke aanwij
zing, maar zeker weten doen
we niets". Als die test er komt
- en er is al, zoals dat heet,
'veelbelovend' onderzoek
naar gedaan - dan kan men
met minder hormonenstimu
latie toe en is ook het pro
bleem van de meerlingzwan
gerschap opgelost. Daar zijn
experimenten op pre-embry-
o's voor nodig. Mag dat? Mag
alles wat kan? Daarover een
volgende keer meer.
Mijn goede tante Agaath is onlangs overleden.
Bijna heeft ze de eeuw volgemaakt. Het leven viel
haar langzaamaan zwaar, al heeft ze tot het laatste
toe haar ouderdom met waardigheid gedragen. Het
kostte haar moeite om afscheid te nemen. Ze had
kennelijk nog lang het gevoel niet klaar te zijn voor
de grote stap.
Eén van de nachten dat ik bij haar waakte, lag ze
onafgebroken brei-bewegingen te maken. Niet maar
zo'n beetje, nee, uiterst precies: insteken, omslaan,
doorhalen, aflaten glijden. Ze heeft in haar bestaan
veel gebreid, vooral voor haar achterkleinkinderen.
Maar iti mijn beleven was dat breien van nu ook
een beeld. Beeld ervoor dat tante Agaath haar leven
nog niet voltooid had. Dat ze het nog moest
'afmaken
Ze heeft vijfentwintig jaar in het verzorgingshuis
gewoond waar ze nu is gestorven. Eerst met haar
man, vele jaren alleen. De familie had ervoor
gezorgd dat daar ter plaatse gelegenheid was om
afscheid te nemen. Oude mensen zien niet veel kans
meer om naar een crematorium te komen. Mij heeft
het daarbij geschokt dat van de vijftig inderdaad
veelal hoogbejaarde medebewoners er maar drie
nog even naar haar toe zijn gegaan. Toen ik op de
gang twee oude dametjes passeerde, vroeg ik of ik
soms met hun zou meelopen naar de kamer waar
tante Agaath lag opgebaard. Wat ik uit hun blik
kon lezen was grote schrik. Ze zouden, zeiden ze.
even de mantel naar hun kamer brengen en dan
komen. Ik wachtte bij de lift. Tevergeefs. Ik heb de
dames niet meer gezien.
Waarom hebben oude mensen toch zo'n angst om de
dood in de ogen te zien? Ja, ik weet het. als je. oud en
verzadigd van jaren, woont met anderen, even oud
en verzadigd van jaren, word je vaker met de dood
geconfronteerd dan je lief is. Maar. hoe kan een
mens toch zijn eigen nabije afscheid loochenen?
Moet hij zich niet voorbereiden op het grote vertrek?
De klein- en achterkleinkinderen waren er wél. De
tekeningen van de jongsten lagen in de kist. De
zelfgemaakte tulp van haar oudste
achterkleindochter was naast haar hoofd gevlijd.
Tezamen hebben ze afscheid genomen. Wat
verwonderd en nieuwsgierig, maar zonder angst of
paniek, 's Avonds na thuiskomst is er in die jonge
gezinnen nog heel wat nagepraat. Er waren vragen;
er vielen ook traantjes. Het is toch moeilijk je voor
te stellen dal overoma nooit meet iets voor je zal
breien; dat je nooit meer bij haar op visite komt en
dat ze je niet meer zal laten smullen van de
chocolaatjes uit haar eigen doosje... Het is goed, dat
jonge kinderen leren dat we voorde dood niet op de
vlucht moeten gaan. Dat ze elk op eigen wijze die
laatste ontmoeting beleven.
A propos, de jongste, vijf jaar oud. heeft haar
moeder voor het slapen gaan verzekerd, dat ze een
fijne dag had gehad.
Vitamine bevindt zich in dierlijke voedingsmiddelen, zoals
beeld een ei.
door
GERRIT JAN VAN OCHTEN, apothsker)
Op vijf april hebben KRO's Brandpunt en 'Ook Dat
dacht besteèd aan de problemen met vitamine A-gebruik
de zwangerschap. Onoordeelkundig gebruik van (multi)
nesupplementen is niet zonder risico's.
Voor veel mensen zijn vitaminen een soort wondermiddi
fabrikanten spelen gretig op die veronderstelling in.
zijn voedselbestanddelen die in kleine hoeveelheden
lijk zijn voor de stofwisseling. Ze dienen niet als brand
stof voor het lichaam. Het menselijk lichaam heeft van
minen een voorraad. Deze is, afhankelijk van de soort
voldoende voor enkele weken tot enkele jaren.
We kennen twee belangrijke groepen vitaminen: de in
losbare (B- en C-groep) en de in vet oplosbare (A, D en Kj y
water oplosbare vitaminen zijn minder toxisch dan de in k
losbare, omdat een teveel van bijvoorbeeld vitamine C bij
paalde concentratie in het bloed, met de urine wordt
den. Bij extreem hoge doseringen kan ook vitamine
men geven: nierstenen. Het grote probleem vormen de
losbare vitaminen. Deze worden in het lichaam in vet opge
en kunnen bijwerkingen geven.
Vitamine A is zo'n vetoplosbaar vitamine. Het bevindt
dierlijke voedingsmiddelen, zoals lever, roomboter, volle
kaas, eierdooier en in de vorm van carotenoïden in plantaj
voedingsmiddelen, zoals wortelen en tomaten. De dagelij: VI
hoefte is ongeveer 4000-5000 IE voor volwassenen,
voor kinderen en 5000-6000 IE tijdens zwangerschap en r
ven van borstvoeding. Bij een gevarieerde voeding krijj 1
voldoende binnen om de dagelijkse behoefte te dekken. H n
ken van vitamine A in de vorm van tabletten is dan ook
dig.
Het overmatig gebruik van vitamine A tijdens de zwange a
kan ernstige afwijkingen veroorzaken bij het nog niet gi >i
kind. De misvormingen die kunnen ontstaan zijn
gend. Het probleem is dat veel bijsluiters niet waarschuw* >p
het slikken van vitamine A in hoge dosering. Preparat*
ciaal op de markt gebracht om te gebruiken tijdens de
schap (Gravitamon) vermelden niet de risico's bij overdo»
Roche waarschuwt in de bijsluiter van Supradyn voor
bruik tijdens zwangerschap en borstvoeding. Het is bel< y
dat de overheid maatregelen neemt om de mensen te b<
men tegen overmatig gebruik van vitaminen. Allereerst i
er eisen gesteld te worden aan de bijsluiters. De consume 2(
zelf het meeste doen: gezond eten en al de potjes met vit) 31
laten staan, zeker tijdens de zwangerschap.
Ik vrees mijn laatste knik
om u te groeten:
stof van zoveel doden
aan mijn voeten,
dood aanwezig in alles
wat ik nader.
Jotie 't Hooft.
door JOKE
Reuma
Onder het artikel van vorige week is abusievelijk een ve *c
nummer opgegeven van de Nederlandse Bond van vereni u
van patiënten met reuma. Dat moet zijn Amersfoort. 033J k
Het nummer van het Nationaal Reumafonds in Den Haag
