Gebied in de mist
van Marcel Möring
Ed van der Elskens afscheid
Meesterlijke persiflage op pulpgem
CiidaeSomont
BOEKEN /PLATEN
'Complete'
natuurgids
De zelfkant van de voormalige Sovjet-Unie
Fascinerende brieven uit Java
Bloedarmoede bij
Bruce Springstee
VRIJDAG 27 MAART lfc
Marcel Möring: 'Het grote verlangen'.
Uitgeverij Meulenhoff, Amsterdam.
Prijs 34,50.
Idoor
JACOB MOERMAN
Wat herinneren wij ohs nog
van onze jeugd? En hoe "han
delt iemand die niet meer in
staat is om zich iets van zijn
jonge jaren te herinneren? Dit
zijn twee vragen die een cen
trale rol spelen in de tweede ro
man van Marcel Möring: 'Het
grote verlangen'. Na zijn de
buut 'Mendels erfenis', dat be
kroond werd met de Geertjan
Lubberhuizen prijs 1990, heeft
Möring weer een roman ge
schreven waarin een hoofdper
soon op zoek gaat naar zijn
ware identiteit. 'Het grote ver
langen' is zo nu en dan een
beetje langdradig, en Möring
bewandelt soms zijsporen die
er eigenlijk niet zo veel toe
doen. Maar daar staat tegen
over dat deze nieuwe roman
een briljant slot heeft, met
prachtige pagina's over het be
grip 'herinnering'.
„Een man herinnert zith niets.
Dat wil zeggen: niets dan trivi
ale zaken, een geluid, een vo
gel die opvliegt, en half krante-
bericht, een naam waarvan hij
niet weet of die klopt. Het ver
leden, dat wat de mensen die
zich wel iets kunnen herinne
ren het verleden noemen, is
voor hem een gebied in de
mist. Wat doet zo iemand?" Dit
denkt de hoofdpersoon Sam
van Dijk dertig pagina's voor
het einde van 'Het grote ver
langen', nadat enige uitspra
ken van de filosoof Wittgen
stein hem nader aan het den
ken hebben gezet. „Het begrip
'verleden' leert iemand door
zich iets te herinneren",
'Kijk op de natuur; complete natuur
gids van Europa', thuis; Uitgave
Bosch en Keuning. Gebonden, prijs
34,90.
Idoor
LEO HENNY
Wie een natuurgids zoekt heeft
een ruime keus. Zoekt men
een boek dat mee moet kun
nen in de rugzak, dan is een
compact formaat en een solide
uitvoering een noodzaak. 'Is
meezeulen geen oogmerk, dan
maakt het formaat niet uit.
Voordeel is dan weer, dat vaak
fraaier uitgevoerde boeken ter
beschikking staan.
In de laatste categorie hoort
'Kijk op de natuur; complete
natuurgids van Europa', thuis,
een uitgave van Bosch en Keu
ning die nu 34,90 kost en na 1
juni ineens vijf gulden meer.
Ja natuurlijk, denk ik dan, al
ontgaat me het waarom.
Om bij het boek zelf te blijven:
dat is schitterend uitgevoerd,
staat bol van de prachtige
kleurenfoto's en biedt in kort
bestek een schat aan informa
tie. Dieren en planten zijn in
dit boek per biotoop gerank-
schikt, te herkennen aan de
kleur van de paginakantlijnen.
Heel praktisch. Overigens: dat
het werkelijk een complete
gids is van de natuur in Euro
pa, zoals de ondertitel wil doen
geloven, kan men wel verge
ten. In Europa zijn echt wel
meer dan 730 dieren- en plan
tensoorten te vinden. Vermoe
delijk slaat de term compleet
op de opzet van het boek, dat
zowel van het Europese die
ren- als van het plantenrijk
een breed overzicht wil geven.
In die opzet slaagt dit boek
naar mijn idee uitstekend,
want waar gidsen nogal eens
echte „opzoekboeken" zijn is
dit vooral een boek om lekker
in te gaan zitten bladeren.
Breeduit, zogezegd.
schreef Wittgenstein, en het is
nu juist deze zin die een be
langrijke rol speelt in de ro
man van Möring. Want Sam
van Dijk heeft een zeer groot
probleem: hij weet zich niets
meer te herinneren van de
meest tragische gebeurtenis
uit zijn verleden.
Drie wezen
In 'Het grote verlangen' por
tretteert Möring drie wezen, de
tweeling Sam en Lisa en hun
iets oudere broer Raph, die na
de dood van hun ouders op jon
ge leeftijd afzonderlijk werden
ondergebracht in verschillen
de pleeggezinnen. Op het mo
ment dat ze meerderjarig wor
den, nemen ze ieder voor zich
contact op met de man die het
testament van de ouders be
heert. De drie kinderen ont
moeten elkaar weer, maar ze
zijn van elkaar vervreemd en
hebben en hun gezamenlijke
verleden verloren. Sam onder
neemt met zijn oudere broer
een zwerftocht vol ontberin
gen en eigenaardige avontu
ren, waarbij de twee duidelijk
op zoek zijn naar de 'vrijheid',
of iets dat daar op lijkt (dit deel
van de roman verscheen vorig
jaar trouwens eerder als een af
zonderlijke uitgave ter gele
genheid van de opening van
een Groninger boekhandel).
En ook blijken ze op zoek te
zijn naar het gedeelde verle
den waarin een tragische ge
beurtenis ligt besloten: de ou
ders kwamen door een auto
ongeluk om het leven. En dit
plotselinge einde hebben de
kinderen, logischerwijze, niet
kunnen verwerken.
Parallellen
De parallellen tussen Mörings
Samuel Beckett: 'Verroeren', 'Het
beeld' en 'Molloy/Malone sterf
t/Naamloos'. Vertalingen: Hugo
Claus, Karina van Santen en Martine
Vosmaer, Jacoba van Velde en F.C.
Kuipers. Uitgave De Bezige Bij. Prijs
12,50,/12,50 en 45,00.
door
JACOB MOERMAN
De in Ierland geboren auteur
Samuel Beckett (1906-1989)
behoeft bij de rechtgeaarde li
teratuurliefhebbers nauwe
lijks enige introductie. Bin
nenkort staat zijn werk weer
zeer in de belangstelling, tij
dens een internationaal sym
posium en festival, van 8 tot 18
april in Den Haag. Uitgeverij
De Bezige Bij heeft tot nu toe
een groot deel van het werk
nieuwe roman en zijn debuut
'Mendels erfenis' zijn talrijk.
Ook in 'Het grote verlangen'
staat een zoektocht naar een
eigen identiteit centraal, en
het verlangen naar liefde, seks
en compassie, terwijl wat be
treft de stijl Möring weer laat
zien dat hij beschikt over een
uitgebalanceerd beeldend ver
mogen en een sterk gevoel
voor ritme. Maar er is ook een
zeer belangrijk verschil: de
zoektocht naar de identiteit
maakt in deze nieuwe roman
deel uit van het verhaal, en
komt dus niet uit de lucht val
len. En ook allerlei filosofische
bespiegelingen hebben in de
roman een duidelijke functie;
ze vloeien voort uit de geschie
denis van de hoofdpersoon, en
hebben niets geforceerds. Mis
schien zou je kunnen zeggen
dat 'Het grote verlangen' een
meer 'volwassen' roman is.
Vooral met de laatste dertig pa
gina's toont Möring zich van
zijn sterkste kanten. Op dat
moment weet hij via prachtige
beschrijvingen en mooie beel
den gevoelige snaren te raken,
en dit lukt alleen omdat hij de
roman op een geraffineerde
wijze heeft opgebouwd. Want
door een zeer verrassende ont
knoping vlak voor het laatste
hoofdstuk, die hier natuurlijk
niet mag worden verraden, ko
men veel van de de voorgaan
de tweehonderd pagina's in
een totaal ander licht te staan.
En vooral hierdoor krijgen de
filosofische bespiegelingen
over het begrip 'verleden' een
betekenisvolle lading, die uit
nodigt om veel pagina's van
'Het grote verlangen', of mis
schien wel de hele roman, te
herlezen. En het is zeer knap
als een schrijver zoiets weet te
bereiken.
van deze schrijver, die in 1969
werd bekroond met de Nobel
prijs voor Literatuur, in het
Nederlands op de markt ge
bracht. Onlangs werden twee
titels aan dit vertaalde oeuvre
toegevoegd: 'Het beeld' en
'Verroeren'. 'Het beeld' schreef
Beckett in de jaren vijftig, en
bestaat uit één zin van twaalf
honderd woorden. In de oor
spronkelijke taal, het Frans,
verscheen dit verhaal pas in
1988. 'Verroeren' is een van de
laatste teksten die Beckett
schreef. De Bezige Bij heeft
verder de romancyclus 'Mol
loy/Malone sterft/Naamloos'
opnieuw in een Nederlandse
vertaling uitgegeven. Deze cy
clus schreef Beckett aan het
einde van de jaren vijftig, en
was lange tijd niet meer in het
Nederlands verkrijgbaar.
Ed van der Elsken: 'Once upon a
time'. Uitgeverij Fragment, Amster
dam. Prijs 150,--.
door
JACOB MOERMAN
Met de aangrijpende film 'Bye'
nam de fotograaf Ed van der
Elsken via de VPRO-televisie
ruim een jaar geleden afscheid
van zijn publiek. Niet lang
daarvoor, op 28 december 1990,
was hij overleden na een slo
pend ziekteproces. In het slot
van 'Bye', waarbij Van der Els
ken zichzelf voor een spiegel
wand filmde, nam hij tevens
afscheid van het leven. Met het
onlangs verschenen fotoboek
'Once upon a time' neemt hij
nog een keer afscheid, maar
dan in artistiek opzicht. Het,
boek bevat zijn keuze van de
beste foto's die hij gemaakt
heeft.
Nadat hij de film 'Bye' had op
genomen, heeft Ed van der
Elsken de selectie van zijn re
trospectieve boek gemaakt.
'Once upon a time' is dan ook
niet een kunsthistorisch over
zicht geworden, maar een per
soonlijk keuze van foto's waar
mee de maker een emotionele
band had. Het boek is zijn ar
tistieke testament.
Larisa Vanejeva, en zes anderen:
'Sjamara'. Uitgave Arena. Prijs
39,50.
door
JACOB MOERMAN
'Sjamara' is de titel van een on
langs verschenen bundel met
verhalen die in het Nederlands
werden vertaald van zeven
Russische schrijfsters. De ver
halen zijn allemaal geschreven
in de jaren tachtig. Niet
'Once upon a time' bevat foto's
uit alle periodes waarin Van
der Elsken zijn camera als vas
te partner bij zich droeg. Het
boek begint met werk dat hij in
Parijs maakte, aan het begin
van de jaren vijftig. Daarna ko
men de Amsterdamse 'nozem-
en jazzfoto's' aan de beurt, ge
volgd door zijn reportage 'Ba-
gara' in Centraal Afrika. Veel
ruimte hebben foto's van zijn
verslag 'Sweet life' gekregen,
die het resultaat waren van een
wereldreis die Van der Elsken
in 1959-1960 maakte. En ver
der bevat het boek natuurlijk
foto's die hij tijdens zijn diver
se verblijven in Japan maakte.
Zijn laatste reis was naar Ko
rea, in 1988.
De vorm speelde in zijn werk
een belangrijke rol, maar was
niet Van der Elskens belang
rijkste drijfveer. Zelf zei hij
hierover het volgende: „Ik ben
een visuele meneer. Ik ben be
gonnen als beeldhouwer en ik
denk dat ik daardoor heel
vormbewust ben. Ik houd van
simpel. Rond, plastische vor
men. Ik kies licht dat die vor
men goed doet uitkomen.
Licht zonder schaduw. Die foto
van die twee Mona Lisa's op de
Nieuwmarkt, die is fascine
rend omdat hij heel eenvoudig
van vormgeving is. Die meiden
staan daar als standbeelden".
vreemd is dat de invloed van
de Perestrojka dan ook in 'Sja
mara' een grote rol heeft ge
kregen. De schrijfsters konden
allen niet onder het bewind
van Breznjev publiceren, en
vinden nu het publiek dat ze
verdienen. De verhalen ge
staan soms uit messcherpe
analyses over de zelfkant van
het bestaan in de voormalige
Sovjet-Unie, geschreven in
een stijl die zo nu en dan iro
nisch, absurd en satirisch aan
doet. Maar de verhalen laten
vooral zien dat de opmars van
Van der Elsken maakte kunst
uit het leven op straat. Hij foto
grafeerde meer dan veertig
jaar mensen over de hele we
reld. Het liefst zocht hij ze op
in de achterbuurten van grote
steden, omdat hij nu eenmaal
meer affiniteit had met de on
derlaag van de samenleving.
Zijn totale werk gaat eigenlijk
over het leven en het tonen
van karakter. Dé laatste zin uit
de film 'Bye' luidt dan ook:
„Laat zien wie je bent".
Behalve ruim tweehonderd fo
to's bevat 'Once upon a time'
een biografie over Van der Els
ken door Evelyn de Regt, en
schriftelijke bijdragen van Jan
Vrijman, Willem Jan Otten, Els
Barents en Johan van der Keu
ken. Zeer fraai is de beknopte
inleiding bij deze teksten, die
helemaal in overeenstemming
is met de persoon en het werk
van Van der Elsken: zonder
overbodige franje. „Duizenden
fotografen zwerven over de we
reld of alleen maar in hun ei
gen omgeving. Als kunste
naar, verslaggever of fotojour
nalist met maar één passie: de
fotografie. Eén van hen is Ed
van der Elsken uit Nederland.
Hij heeft drieënveertig jaar ge
werkt. Nu is hij klaar. Daarom
wordt dit boek uitgebracht.
Een boek dat zijn visie geeft op
de dingen die gebeurd zijn.
Zijn beste foto's".
nieuwe, getalenteerde auteurs
binnen de Rusische letteren
niet voorbij is gegaan aan de
vrouwelijke exponenten. De
samenstelster van de bundel is
Larisa Vanejeva; zij wordt ge
zien als een van de belangrijk
ste hedendaagse schrijfsters
'uit de voormalige Sovjet-Unie.
Van haar is in het boek ook een
verhaal opgenomen: 'Tussen
Saturnus en Uranus'. Dit jaar
verschijnt bij uitgeverij Arena
tevens haar eerste roman in
een Nederlandse vertaling.
Kees Ruys: 'Javaanse brieven'. Uit
gave Van Oorschot. Prijs 34,90.
Bodo Kirchhoff: 'Infanta'. Uitgave
Meulenhoff. Uit het Duits vertaald
door Carlien Brouwer. Prijs 49,50.
'Javaanse brieven' van Kees
Ruys bestaat uit vier lange
brieven die zijn geschreven in
de periode 1987-1988. Iedere
brief beschrijft Ruys' leven in
Indonesië, en beslaat verschil
lende dagen. Tijdens zijn reis
van een half jaar door deze Ar
chipel, met Java als begin- en
eindpunt, verstuurt Ruys zijn
verslagen naar de raadselach
tige jonge Nederlandse vrouw
Cisca. Het resultaat van alle
brieven is een fascinerend
boek over een land dat zich
tussen twee werelden bevindt:
die van een denkbeeldig para
dijs en die van een regionale
grootmacht. Een groot deel
van het boek bestaat uit een
verslag van de liefde die Ruys
voelt voor het meisje Sulawati.
De kloof tussen hun beide cul
turen blijkt onoverbrugbaar.
Ook toont Ruys zich vaak een
'geëngageerd schrijver, getuige
bijvoorbeeld de volgende zin:
„Op straat lag een man die zich
met dikke touwen en lappen
had omwikkeld en lachend
naar de benen van passanten
greep. De hond die naast hem
zat leek zich behaaglijk bij
hem te voelen. Alleen onwe
tendheid doet overleven in
deze hel".
Kirchhoff
Van de Duitse schrijver Bodo
Kirchhoff verscheen onlangs
de roman 'Infanta' in een Ne
derlandse editie. De roman is
een groots epos over macht,
liefde en de 'geënsceneerde
werkelijkheid' van onze tijd.
Hoofdpersoon in 'Infanta' is
een vreemdeling, Kurt Lukas,
die terechtkomt in een kleine
gemeenschap van bejaarde
missionarissen in een Filli-
pijns dorp. Niemand weet pre
cies wie hij is: een journalist,
een CLA-agent, een schrijver,
een filmster of een fotomodel?
Hij brengt in ieder geval wél
veel leven in de brouwerij, en
wordt de grote liefde van een
intelligente schone dame uit
Kees Ruys...engagement..
het dorp. Het land maakt zich
intussen op voor de verkiezin
gen, en de vlucht van presi
dent Marcos staat voor de
deur. De roman gaat uiteinde
lijk over de behoefte om er
gens een 'thuis' te hebben, en
over hetgeen zich afspeelt ach
ter de uiterlijke schijnwereld
FOTO: SP
van televisiemakers en journa
listen. Kirchhoff behoort op dit
moment tot een van de meest
populaire schrijvers in zijn
moederland. 'Infanfa' ver
scheen twee jaar geleden in
Duitsland, en bereikte daar al
een oplage van 70.000 verkoch
te exemplaren.
Peter Andriesse: 'Zuster Belinda of
het Geheime Leven van Dokter Dush-
kind' (roman). Uitgave Bert Bakker.
Prijs/ 11,90.
Het werk van Peter Andriesse
belandde tot in het begin van
de jaren tachtig vaak bij De
Slegte, maar sinds hij bij uitge
verij Bert Bakker terecht is ge
komen worden zijn romans en
verhalenbundels met meer
zorg behandeld. In afwachting
van een nieuwe roman her
drukte menvast 'Zuster Belin
da of het geheime leven van
Dokter Dushkind', dat hem in
1970 zijn eerste succes bezorg
de, als Ooievaarspocket.
'Zuster Belinda' begint als een
doktersroman en is ook de eer
ste hoofdstukken geheel in die
stijl geschreven. Het knappe,
maar onschuldige meisje Be
linda vertrekt vanuit de brave,
maar zelfs in haar kinderogen
saaie, provincie naar Amster
dam. Daar is ze, via een vrien
din die daar ook werkt, aange
nomen als leerlingverpleeg
ster.
In de trein zit ze tegenover een
charmante heer, compleet met
grijzende slapen, die ze in het
ziekenhuis weer tegenkomt:
dokter Dushkind, de knapste
chirurg én knapste man. De
bekende ziekenhuis-intriges
ontspinnen zich, maar net als
je denkt dat dat doktersroman
stoontje wel lang genoeg heeft
geduurd schakelt Andriesse
over op die van een ander gen-
Semi-wulpsheid
De semi-onschuld van de art-
senpulp wordt vervangen door
de semi-wulpsheid van de
seksroman en naarmate de
plot zich verder ontwikkelt
door de opgefokte spanning
van de misdaad- of de horror
roman. In zijn tomeloze hon
ger naar seks en macht ver
moordt dokter Dushkind na
melijk de direkteur van het
ziekenhuis, opdat hij diens po
sitie in kan nemen en wanneer
dat niet genoeg blijkt te zijn
gaat hij door met moorden.
De enige die hem tegen kan
houden is de verloofde (spoe
dig ex-verloofde, want het
kreng trouwt met Dushkind)
van Belinda, de gefrustreerde
en vrij onnozele schrijver
Geert, maar of dat lukt wordt
niet duidelijk.
Zoals het past bij een parodie
op de pulpgenres is geen van
de personages meer dan een
plat karakter en ontwikkelt de
plot zich voortdurend volgens
vaste lijnen. En zoals het een
goede satire betaamt zijn de
ongeschreven wetten volgens
welke de pulpromannetjes ge
schreven worden duidelijk
zichtbaar in dit werk.
Kleingeestig
Andriesse's satire geldt echter
niet alleen de pulpgenres. Tus
sen de regels door laat hij zien
hoe het literaire wereldje in
feite even kleingeestig is. Tal
ind
van schrijvers en a
Bijle Bijlesma (Heeri
ma) en Henk Martek
Bernlef) passeren 4
doordat ze als patiëf0"
ziekenhuis tered—
Meer dan één van E
onder het mes van
op de operatietafel. I
Andriesse's spotten L
ga's zou flauw zijn
ook, en misschien
met zichzelf zo de spcP
ven, in de persoon
teur Geert Wolfmanif
de weinige hoofdp[
die geen naam heeft j
als een sigarettenmej
Hoewel het boek
voor het eerst verschj
nog geenszins
ooit doktersromans 4
wante genres heeft g
onmiddellijk herketo
meesterlijk Andriesiji'61
persifleerd heeft,
voor het eerst pulprf
hand neemt zal waaiL
verontwaardigd merL
schrijvers hiervan
plagiaat hebben ge[f3
dit werk van Peter An
Ed van der Elsken vlak voor zijn dood.
FOTO ANNEKE VAN DER ELSKEN
Idoor
HANS PIËT
Als er een schaap over de
dam is, volgen er meer is een
gezegde dat in de amuse-
ments-industrie meer regel
dan uitzondering is. Naapen
is immers eenvoudiger dan
trendsetten. Pijnlijk wordt
het als je jaren een glanzend
voorbeeld bent geweest,
maar nu blijkbaar door de
bomen het bos niet meer
ziet. Dat overkwam Bruce
Springsteen, die met het
succes van 'Use Your Illu
sion I en II' van Guns 'n Ro
ses dacht: dat kan ik ook.
De Amerikaanse muzikant
had echter een kleinigheidje
over het hoofd gezien; name
lijk dat hij gelukkig is ge
trouwd en inmiddels twee
kinderen heeft, Evan en Jes
se. Niks op aan te merken
natuurlijk, iedereen heeft
recht op de zoete smaak van
de liefde, maar de kans datje
in het creatieve proces iets
verliest, is levensgroot aan
wezig.
Na vier jaar stilzwijgen komt
Springsteen dan nu met
twee elpees 'Human Touch'
en 'Lucky Town'. Beide al
bums moeten de Amerikaan
se muzikant weer op de rock
rollkaart zetten. En omdat
hij Bruce Springsteen heet,
zal dat wel lukken.
Vuilnisbak
Met de tweeluik levert hij
bijna twee uur muziek af,
maar wie een beetje oren aan
zijn hoofd heeft, laat zich
niet zomaar strikken. 'Hu-
man Touch', de studio-plaat',
kan namelijk zo de vuilnis
bak in. Het is het produkt
van een huisvader die het
rock rollvuur is kwijtge
raakt. Springsteen levert
muzikaal heel veel in omdat
hij denkt iets te vertellen te
hebben met gevolg dat hij
behoorlijk heeft moeten
rommelen om de tekst in de
muziek te passen. 'Real
World' is daar een voorbeeld
van. Het is een gelikte plaat,
die in veel te veel studio
uren werd opgenomen. Hij is
gedegen in elkaar gezet,
maar klinkt nergens gedre
ven. Aardigste nummers zijn
'With Every Wish', met een
breekbare trompet van Mark
Isham en de rocker 'The
Long Goodbye'. 'Human
wir
on*A
Touch' is zo'n typiscf
van Amerikaanse bt
moede, ook in de t&-
Ooh, wat is die manr
kig! Luister maar nas'
ria's Eyes' en 'Roll Th#
waarin hij het heler
lijksleven verpakt,
moet hij, op zo'n
Amerikaanse manief
nog even zijn mannelK
benadrukken in 'Manr
Macho Bruce, alsof
perikelen zich alleenjl
man en vrouw afspelej
Traktatie
De tweede, in zes wei
genomen ceedee P
Town' daarentegen fi:
traktatie. Dat het hjv
een huis-, tuin- eh la
plaat gaat, toont het
boekje. Bruce staaïa
beeld als een rock n<
zwerver en zo klinkt mi
ook. 'Lucky Town' isti
prise, die leuker is dc
kadoo ('Human Toucm
pelweg omdat Spriijc
niet heeft geprobeea;
perfecte ceedee af te lp
Hierdoor bruisen de f(
sities van het leven. >1
melen af en toe behjs
maar de spontaner
doorklinkt is, zeker ie
man Touch', een g<
ming. Nu is het wel z<jt
met 'Lucky Town'
bewijzen, namelijk I
het ook in z'n eentj
Hoewel Springsteen ie
daar wat hulp krijg
anderen van zijn oudj
je Roy Bittan
speelt hij alle instri
zelf. ëi
De muzikale conseqi
dat hij uitdagend
gaat en niet terugschi
wat gospel of folk.
met het geloof, rest^i
zijn katholieke op^
in nummers als 'Loc;
en 'Living Proof,
naast breeduitgemetj
te zangpartijen ook
kerzoete ballade al|
Should Fall Behini
Op 'Lucky Town
rustige en snelle n
elkaar netjes af. Ze t<
Springsteen het nog
lemaal is verleerd,
heimelijk willen dat
flink overhoop kwan^g
gen met echtgenot^ö
Scialfa. Niet leuk, m;
tiek waarschijnlijk d<
injectie.
