Leuke dingen voor de mensen
Namibia na
een vergeten natie
twee jaai
l natie
OPINIE
Dubbele Dian
CeidócSommit
ZATERDAG 14 MAART 1
Politici gebruiken zulke
moeilijke woorden dat
veel mensen denken dat
politiek iets moeilijks is.
In werkelijkheid valt dat
wel mee. Politici willen
iets bereiken en hebben
daarvoor de gunst van de
kiezers nodig. Als die kie
zers weglopen, moeten er
maatregelen genomen
worden. Zo simpel is dat.
Als politici in de regering zit
ten, hebben ze het relatief ge
makkelijk. Ze gaan gewoon
wat 'leuke dingen voor de
mensen' bedenken, zoals de
WD'er Hans Wiegel altijd zo
smalend-treffend opmerkte
over de strategie van Joop den
Uyl in de periode dat de PvdA-
leider zijn gelijknamige kabi
net bestierde.
Daarom praat 'toute la Haye'
nu over lastenverlichting. Na
dat twee jaar lang de lasten
verzwaard zijn, pikken de kie
zers het niet meer. Bij de ver
kiezingen van september 1989
behaalden christen-democra
ten en sociaal-democraten sa
men 103 zetels. Als de stem
bussen morgen open zouden
gaan, zouden zij niet eens
meer aan 75 komen, zo blijkt
uit de opiniepeilingen.
Dat de rooms-rode coalitie
zelfs haar meerderheid kwijt
is, komt doordat nu ook het
CDA flink verliest: zo'n zeven
zetels, die bijna alle naar de
WD gaan. Daarmee is aange
toond dat Bolkestein terecht
hamert op het aambeeld van
de stijgende lastendruk. Nu de
'trek' van CDA naar WD een
permanent karakter dreigt te
krijgen, vinden de christen-de
mocraten dat ze iets moeten
ondernemen om het tij te ke
ren. Na fractieleider Brinkman
roept dus nu ook premier Lub
bers dat er lastenverlichting
moet komen.
PvdA-voorman Kok zingt mee
in het CDA-koor, wat logisch
lijkt, gezien het desastreuze
verlies van zijn partij. Maar dat
is het toch niet. Lastenverlich
ting is namelijk niet in het
voordeel van veel PvdA-stem-
mers, zeker niet van de men
sen met een sociale uitkering
die moeten leven van een deel
van de opbrengst van belastin
gen en premies. Maar daarover
later.
De Vries
Eén man beluisterde al het ge
roep om lastenverlichting met
meer dan gewone interesse:
Bert de Vries, de minister van
sociale zaken en werkgelegen
heid. Hij zag zijn kans schoon
een lang gekoesterde wens in
vervulling te doen gaan: het
structureel vergroten van het
inkomen van de mensen die de
moeite nemen te werken voor
de kost.
De afdeling voorlichting van
Sociale Zaken kreeg opdracht
de pers op te trommelen voor
een „bijzondere rede" van de
minister op maandagavond in
het Groningse Middelstum.
Omdat Dries Van Agt vijftien
jaar geleden in ditzelfde dorp
zijn eerste spreekbeurt hield
als CD A-lijstrekker en bij die
gelegenheid maar meteen de
val van het kabinet-Den Uyl
aankondigde, ging er een lich
te siddering door de parlemen
taire journalistiek.
Wat was Bert de Vries van
plan? Hij liep toch niet rond
met plannen om het kabinet-
Lubbers/Kok de wacht aan te
zeggen? Niemand kon zich dat
voorstellen van de nogal zach
taardige en weinig partijpoli
tiek ingestelde De Vries, maar
men nam toch maar liever het
zekere voor het onzekere en
reisde af naar het Hoge Noor
den.
De Vries maakte in Middel
stum snel een einde aan dit
soort speculaties. Hij prees
zich hardop gelukkig dat van
„opgeklopte spanningen" in
het huidige kabinet geen spra
ke was. Integendeel, had hij er
aan kunnen toevoegen. Lub
bers en Kok zijn het roerend
met elkaar eens over de nood
zaak het bedrijfsleven te spa
ren en zo mogelijk een stimu
lans te geven, bijvoorbeeld
door lastenverlichting.
Welnu, Bert de Vries had gaar
ne de taak op zich genomen dit
idee uit te werken. De collec
tieve lasten zouden volgend
jaar met zo'n 2,5 miljard gul
den moeten dalen, hield hij
zijn gehoor voor. Anderhalf
miljard in de vorm van een ho
ger zogeheten arbeidskosten
forfait en één miljard in de
vorm van een lagere btw of het
niet door laten gaan van las
tenverhogingen waartoe
eerder al was besloten (onder
meer de belasting op het eigen
huis).
Nummer één
De Vries maakte er geen gè-
heim van dat een hogere fisca
le aftrek voor arbeidskosten
voor hem prioriteit nummer
één is. Hij ziet dat als dè me
thode om de vakbonden te be
wegen tot het matigen van hun
looneisen en zo tevens vrijwel
zeker de werkgelegenheid uit
te breiden. De minister liet de
Middelstumse CDA'ers zelfs
een dia zien met statistieken
om zijn gelijk te bewijzen.
En warempel, in elke periode
dat de regering zich inspande
om door middel van lastenver
lichting de loonkosten te mati
gen bleek het aantal banen ge
groeid. De eerste twee kabinet-
ten-Lubbers hebben op die
manier 550.000 voltijd- en
850.000 deeltijdbanen ge
creëerd! En wat is er gebeurd
sinds het derde kabinet-Lub-
bers de lasten is gaan verho
gen? U raadt het_al: de groei
van de werkgelegenheid is in
rap tempo afgenomen.
Volgens De Vries vormt een
verhoging van het arbeidskos
tenforfait ook een stimulans
voor de mensen met een uitke
ring om (weer) te gaan werken.
Maar zou dat werkelijk zo zijn?
Willen mensen voor twintig
gulden netto meer per maand
's ochtends vroeg het warme
bed verlaten om door weer en
wind naar een baas te reizen?
Nee, waarschijnlijk niet. Maar
De Vries wil het niet bij die
twintig gulden laten. Hij stelt
voor het verschil tussen het in
komen van de werkenden en
niet-werkenden een groot aan
tal jaren te vergroten, telkens
met één procent. Dan zullen de
uitkeringstrekkers vanzelf
gaan popelen om tegen het mi
nimumloon arbeid te gaan ver
richten, meent hij.
De Vries denkt dat met deze
politiek zelfs aanzienlijk meer
banen kunnen worden gescha
pen dan met een verlaging van
het minimumloon. waar
Brinkman en Lubbers altijd zo
voor hebben gepleit. En weer
lijken de statistieken De Vries
in het gelijk te stellen. Sinds
1983 is het minimumloon zo'n
acht procent achtergebleven
bij het gemiddelde loonpeil.
Toch heeft dat slechts het „te
genvallende" aantal van twin
tigduizend banen op mini
mumniveau opgeleverd.
Bezwaartje
Slechts één bezwaartje kleefde
aan de Middelstumse voorstel
len van De Vries. Waar wilde
hij de benodigde 2,5 miljard
vandaan halen? Daarover
hield de bewindsman zijn
mond stijf dicht, hetgeen heel
verstandig was, omdat anders
de discussie zich onmiddellijk
verplaatst zou hebben naar de
haalbaarheid van de door hem
aangedragen voorstellen. Nu
buitelden Gerrit Terpstra en
Ad Melkert, de financieel spe
cialisten van CDA en PvdA,
over elkaar heen om als eerste
te kunnen roepen dat ook zij
voorstander van lastenverlich
ting waren.
Van Terpstra was dat te begrij
pen, omdat zijn fractie daar al
maanden lang voor pleit. Maar
de reactie van de sociaal-de
mocraat Melkert was minder
logisch. Hij weet donders goed
dat een verhoging van het ar
beidskostenforfait, zeker als
die jaren wordt volgehouden,
op gespannen voet staat met
het PvdA-beginsel dat mensen
met een sociale uitkering recht
hebben op een zelfde inko
mensstijging als hun broeders
en zusters in het bedrijfsleven.
De opstelling van Melkert (en
Kok) is om nog een reden
merkwaardig te noemen. Dit
rekenwondertje van de fractie
is er immers ook van door
drongen dat lastenverlichting
alleen 'netjes' gefinancierd
kan worden als de overheid
fors het mes zet in zijn uitga
ven. En van die uitgaven
(volksgezondheid, volkshuis
vesting, openbaar vervoer, on
derwijs, subsidies, uitkerin
gen) profiteren nu juist voor
het overgrote deel mensen met
een uitkering of een laag inko
men.
Misschien heeft het er iets mee
te maken dat Ad Melkert in Al-
mere woont en zich dus bij
voorkeur, net als Wim Kok,
richt op de 'Almere-socialis-
ten', de geschoolde arbeiders
die een eigen rijtjeshuis bewo
nen, een Opel Kadett voor de
deur hebben en dus wel gebaat,
zijn bij vermindering van de
lastendruk? Waarschijnlijk be
seffen Kok en Melkert dat men
met de stroop van lastenver
lichting meer vliegen vangt
dan met azijn van de twisten
tussen Felix Rottenberg en
Thijs Wöltgens over de kwali
teit van de PvdA-fractie in de
Tweede Kamer.
(De auteur is chef van onze
parlementaire redactie.)
door DICK HOFLANI
Ze heeft een dubbele naam. Daar begint het al
mee. Mr. E.J.J. E van Leeuwen-Schut; Dian voor
intimi. Het eerste deel is de naam van haar man
Luigi, de burgemeester van Zoetermeer, het
tweede deel is haar meisjesnaam. Dat vond ze
blijkbaar wel leuk: een beetje van zichzelf, een
beetje van Maggi, eh Luigi.
Dian Schut was ooit lid van de KVP, maar Dian
van Leeuwen-Schut is lid van de WD. Sterker
nog, ze is voorzitter van die partij en
vertegenwoordigt haar in de Eerste Kamer. In de
senaat voerde ze het woord in het debat over het
plan-Simons. Ze deed dat niet geweldig, maar de
strekking van haar verhaal was volkomen
duidelijk: dit plan moet in de vuilnisbak en wel
direct.
De senaat vergadert meestal maar één dag per
week (dinsdag) en het WD-bestuur evenzo. Dat is
kennelijk niet genoeg voor ambitieuze Dian. Ze is
dus ook voorzitter geworden van de Landelijke
Vereniging van Thuiszorg. Op het bureau van
staatssecretaris Simons belandde kortgeleden een
brief van een aantal organisaties, waaronder ook
de Thuiszorg. De strekking van dit schrijven was
volkomen duidelijk: het plan-Simons moest
onverkort worden ingevoerd en wel heel snel. Was
getekend: mr. E.J.J.Evan Leeuwen-Schut. Hoe
hadden we het nu??!!
Volgens de WD, althans de fractie in de Tweede
Kamer, is er niets aan de hand. Een politicus die
een bestuurlijke functie bekleedt in een
maatschappelijke organisatie, staat vaak voor
een dilemma. Als de meerderheid van zo'n bestuur
een ander standpunt inneemt dan hij- of zijzelf,
moet hij of zij zich daaraan dan conformeren? Ja
natuurlijk, vindt de fractiewoordvoerder. Zo gaat
het toch ook. met Onno Ruding, voorzitter van het
NCW en CD A-lid, met Henk Hofstede, voorzitter
van het CNV en CD A-lid en Gerrit Braks, KRO-
voorzitter en CD A-lid.
Mij spreekt die redenering niet erg aan, want de
uiterste consequentie daarvan is datje als
bestuurslid van een maatschappelijke
organisatie gerust je handtekening mag zetten
onder de meest rabiate besluiten. Dat nekt wel
heel erg naar de handen van Pontius Pilatus.
Maar Dian heeft er kennelijk ook geen moeite
mee. In een persverklaring zegt zij: „Ik heb mij (in
het bestuur van de Thuiszorg, DH) tegen het plan-
Simons verzet en ik zal me daar tegen blijven
verzetten".
En toch voelt ze zelf ook wel dat er iets niet klopt.
Want met veel misbaar wijst zij erop dat ze op
vakantie is geweest en dus zelfde brief helemaal
niet heeft kunnen ondertekenen. De vice-
voorzitter heeft dat namens haar gedaan. En dat
had hij zonder overleg helemaal niet mogen doen,
sist Dian.
Is dat zo? We bellen even met de vice-voorzitter
van de Thuiszorg. Tjassing is de naam. „Ja, we
hebben net vandaag in het bestuur een discussie
gehad over die brief aan Simons. Mevrouw Van
Leeuwen vindt dat haar naam er niet onder had
mogen staan", bevestigt hij monter.
O, dus Dian was het inderdaad niet eens met het
standpunt van het bestuur? „Nee, nee", corrigeert
Tjassing. „Het unanieme standpunt van de
vereniging is dat het plan-Simons snel moet
worden ingevoerd. Daar is nooit discussie over
geweest. Als bestuur is ons tot nu toe niets
gebleken van een afwijkend standpunt van
mevrouw Van Leeuwen. Het enige waar zij een
probleem van maakt is de procedure: had ik als
vice-voorzitter wel of niet namens haar mogen
tekenen".
Wie moeten we nou geloven? Voorzitter Dian of
vice-voorzitter Tjassing? Eerlijk gezegd zal me
dat onderhand worst wezen. We worden gewoon
belazerd, door wie dan ook. Slechts één ding is
voor mij nog zeker. Ik heb dit stuk zelfgeschreven
en zelf ondertekend.
BRIEVEN VAN LEZERS
Brieven graag kort en duidelijk geschreven
fV redactie behoudt zich het recht voor ingezonden stukken in te korten.
De redactie behoudt zich het
recht voor ingezonden brieven
en bijdragen (maximaal 250
woorden) eventueel in te kor
ten dan wel te weigeren. Ano
nieme inzendingen verdwijnen
in de prullenbak. Brieven die
nen te worden ondertekend en
voorzien van naam, adres en
telefoonnummer. Ze dienen ge
adresseerd te worden aan de
hoofdredactie van deze krant,
postbus 9,2501 CA Den Haag.
Zuidhollands afval
Hoewel ik al acht maanden ge
leden afscheid heb genomen
van de Zoetermeerse gemeen
teraad, ontving ik toch een
brief van de 'Samenwerkende
wijk- en bewonersbelangenor
ganisaties Zoetermeer' met de
strekking 'De GAVI moet er
niet komen'.
Ik kan deze brief gewoon ter
zijde leggen. Ik ga er immers
sinds 1 juli 1991 niet meer
over Toch klim ik in de pen,
want nog afgezien van wat zo
wel de gemeenteraden van
ruim 35 gemeenten in Zuid-
Holland, Provinciale Staten,
Gedeputeerde Staten, indivi-
duele leden van GS als de heer
Van der Vlist en hele reeksen
deskundigen ervan vinden,
moet mij van het hart dat de
opstellers van de brief er blijk
van geven niet te weten waaro
ver zij schrijven.
Wat is het geval Zuid-Hol
land heeft vele problemen, die
verband houden met de vele
mensen die op een klein stukje
grond moeten en willen wo
nen. Een daarvan is het afval.
Zoetermeer liep ooit voorop
met een huisvuilscheidingsin-
stallatie, die destijds een oplos
sing leek te bieden voor de af
valberg. De Zoetermeerse bur
ger betaalt zich nu blauw aan
reinigingsrechten omdat het
HSI-idee toch niet blijkt te
werken. Dat is een dure maar
waardevolle ervaring. Nu
moeten we iets anders en de
GAVI is aan de orde.
Ik heb mij destijds op het
standpunt gesteld dat de GAVI
ook in Zoetermeer zou kunnen
komen, mits er voldoende ver
voersinfrastructuur zou zijn
(wegen, spoorwegen, Van Ber-
kelkanaal) om al die kubieke
meters afval te kunnen aan
voeren. We praten dan over
een hypermoderne installatie,
waarvan de uitstoot aan onaan
gename of gevaarlijke stoffen
nog maar heel beperkt is. Die
installatie is dan ook ver
schrikkelijk duur
En wat betogen nu de samen
werkende wijk- en belangenor
ganisaties Niet bij het Prins
Clausplein, want dan komt er
wellicht wat rommel in Meer
zicht en Buytenwegh neer,
maar bij de AVR in het Rijn
mondgebied. Dus dan moeten
de bewoners van Schiedam,
Maassluis en Vlaardingen het
maar slikken bovenop wat ze
bij de heersende zuidwesten
wind toch al letterlijk op hun
dak krijgen. Nee, ik sta niet te
juichen bij een GAVI in Leid-
schendam, maar er is méér het
overwegen waard dan interes
sante experimentele technolo
gie als vergisting, een milieu
gedeputeerde die roept dat het
wel wat minder zal wezen en
een Leidschendamse gemeen
teraad, die de kans schoon ziet
om vanuit een lokaal belang op
de rem te trappen.
Vijftien jaar geleden zeiden we
dat huisvuilscheiding goedko
per en gezonder was dan ver
branden. Nu weten we dat
scheiding niet goedkoper is en
toch tot verbranding leidt en
dat verbranding aanzienlijk
minder ongezond kan dan we
destijds dachten. Ik durf de
stelling niet aan dat vergisting
het panacée is; vóór de GAVI
op de locatie Ypenburg zijn
nog steeds valide argumenten
en die doet milieugedeputeer
de Van der Vlist niet teniet met
de naïeve veronderstelling dat
De GAVI: overbodig of noodzakelijR kwaad
alle burgers zich binnenkort
voor honderd procent zullen
houden aan alle denkbare af-
valbeperkende mogelijkheden
van dit moment. Want daarop
baseert hij de overbodigheid
van de GAVI.
Ik doe m'n best met twee con
tainers, een glas- en papierbak,
maar nu al vergis ik mij wel
eens. Wie beweert zich niet te
vergissen, werpe de eerste
steen maar wel graag in de
juiste vuilnisemmer.
Govert van Wesel
ex-gemeenteraadslid WD
ZOETERMEER.
Vastenbrief
In de krant van 4 maart lees ik
onder de kop 'God is onze al
lereerste naaste' enige citaten
uit de Vastenbrief van kardi
naal A. Simonis. Ik hoop dat in
de volledige tekst meer recht
wordt gedaan aan wat Jezus
zegt over het eerste en tweede
gebod. Noemde Hij het tweede
gebod 'Gij zult uw naaste be
minnen als u zelf immers niet
gelijkwaardig aan het eerste?
In Mt. 22,40 lees ik zelfs: 'Aan
deze twee geboden hangt heel
de Wet en de Profeten'. Op 4
maart had ik juist ook gelezen
in 'De Kruisweg van Woens-
drecht' (eigentijdse teksten ter
overweging van Jezus' Lij
densweg, bijeengebracht door
J. Zuidgeest, uitg. De Hor-
stink). Bij de episode uit Jezus'
Lijdensverhaal, waarin Hij
drie van zijn leerlingen vraagt
met hem te waken en te bid
den, las ik het volgende van
Dietrich Bonhoeffer:
In God verzonken
Eens kwam een rabbi van Kra-
kau de kamer in waar zijn zoon
in diep gebed verzonken was.
In de hoek stond een wieg met
een huilend kind. De rabbi
vroeg zijn zoon: „Hoor je niet
dat het kind ligt te huilen?".
De zoon zei: „Vader, ik was in
God verzonken".
Toen zei de rabbi: „Wie in God
verzonken is, ziet zelfs de vlieg
die op de muur kruipt. Wie in
God verzonken is hoort het
kind dat huilt. Als hij het kind
niet hoort en de vlieg niet ziet,
is hij niet in God, maar in zich
zelf verzonken".
Het zette mij aan het denken.
Misschien u (en wellicht de
kardinaal) ook?
I. van der Wiel,
DEN HAAG.
Omstreden broden
Nee, het zal toch niet waar zijn
dat het omstreden 'Broodzüi-
loffer' doorgaat?! Vele men
sen, ook in Europa, hebben
geen of weinig brood. Wij wel,
maar we mogen ons dagelijks
voedsel niet gebruiken om een
idee fixe te ondersteunen.
Schande als dit zou doorgaan
of als we dit zouden toelaten.
Dit mag niet doorgaan. Ik
smeek de instanties om hulp,
om dit schandaal te voorko
men.
Br. Piet Rooijackers,
DELFT.
Twee jaar geleden ontving het
land leiders uit de hele wereld
die de geboorte van een nieu
we natie vierden. Nu is Nami
bia vrijwel vergeten. Geheel op
zichzelf moet het de rommel
opruimen die is achtergeble
ven na de Zuidafrikaanse over
heersing en een guerrilla-oor-
log. Er heerst nog steeds vrede,
maar na een veelbelovende
start van de nieuwe democra
tie wordt het land nu getergd
door economische en sociale
problemen.
De onafhankelijkheid heeft
geen periode van hoop ge
bracht. Er zijn geen nieuwe ba
nen geschapen, noch zullen er
in.de afzienbare toekomst eni
ge nieuwe worden geschapen,
zo is de veelgehoorde verwach
ting-Investeerders hebben het
af laten weten en dat zal moge
lijk zo blijven door de gebeur
tenissen in Oost-Europa.
De verwachte buitenlandse in
vesteringen zijn naar elders
gegaan, voornamelijk naar de
nieuwe Oosteuropese demo
cratieën. Het werkloosheids
percentage ligt tussen de der
tig en de veertig en de nette
straten van Windhoek worden
meer en meer een thuis voor
mensen die op zoek naar werk
naar de hoofdstad zijn getrok
ken.
Namibia, een land met veel
woestijn en met struikgewas
overdekte heuvels, heeft nau
welijks enige industrie, behal
ve wat mijnbouw. Om het aan
tal banen te vergroten probeert
de regering het toerisme te sti
muleren. Ook is ze met een
programma gestart om voor
malige guerrillastrijders te
scholen in het landbouwbe
drijf, zodat de voedselimpor-
ten kunnen worden vermin
derd.
Eigen vlag
Op 21 maart 1990 werd triom
fantelijk de eigen vlag gehe
sen, na 75 jaar Zuidafrikaanse
overheersing. Zuid-Afrika be
zette de toenmalige Duitse ko
lonie in de Eerste Wereldoor
log en gaf het gebied driekwart
eeuw later in het kader van een
vredesplan van de Verenigde trokken, begon de wei
meel nog steeds een boj
gen Namibia.
Met het vertrek van de
afrikanen kreeg het lan
vrijheid, maar er ginge
banen verloren met de
fing van de Zuidafrikaari
litaire bases. Er kwam e
gratie naar de stad op ga
gepaard ging met een Ux
van de criminaliteit.
Toen deze mensen (de
afrikanen) eenmaal war<
NatieS pas weer op.
De Zuidwest-Afrikaanse Volk
sorganisatie (SWAPO) die 23
jaar lang in het oerwoud een
guerrilla-oorlog voerde tegen
Zuid-Afrika, won de verkiezin
gen. De wereld was vol lof over
de eerlijkheid van deze verkie
zingen. De SWAPO stelde in
samenwerking met de opposi
tie een nieuwe grondwet op.
Ondanks het harmonieuze be
gin zag de regering van Sara
Nujoma zich voor zeer grote
problemen gesteld. Het Zuida
frikaanse apartheidsbeleid
heeft ook de Namibiërs ver
deeld. Het grootste deel van
Namibia's rijkdom is in han
den van de blanken, die
slechts zes procent van de be
volking uitmaken. De zwarte
meerderheid is arm en nauwe
lijks opgeleid. Slechts veertig
procent van de 1,5 miljoen in
woners van Namibia kan lezen
en schrijven.
De internationale boycot tegen
Zuid-Afrika gold ook voor Na
mibia. Het is bizar dat sommi
ge buitenlandse overheden
hun regelgeving nog niet heb
ben aangepast om de sancties
tegen het nieuwe land op te
heffen. Zo kennen vier staten
en twintig steden in de Vere
nigde Staten, waaronder de
hoofdstad Washington, for-
heid tot ons door te dl
verklaarde minister var
matie Hipido Hamuten]
leger was overal, zo ook
litie. Over het hele lanc
er controleposten en uil
verboden. Al deze ding
dwenen van de ene op dl
re dag. Opeens kon ie
overal naar toe en bej
mensen, op zoek naar
naar de stad te trekken.
Het resultaat is onder
dat het op vijf kilomei
Windhoek gelegen K
uitdijdt met nieuwe sl
wijken. Katatura was
het Zuidafrikaanse
heidsbewind een wc
voor zwarten.
De economische en soci
gelijkheid zorgt voor
raciale spanningen; d<
ten worden steeds ong
ger. Sommige blanke
verontrust door poging
de regering om de oi
heid op te heffen. In wit
de hoofdstraat van Wi
zijn stickers te zien
tekst „Namibia: Thuis I
dereen", maar sommij
keiiers hebben sticker
plakt waarop „Redt d<
ken" staat te lezen.
(Tina Susman is corj
dente in zuidelijk Afrit
Associated Press) rlijr
