BOEKEN
Tempo doeloe
inde
Nederlandse
literatuur
KRUIS
MUNT
•Gomotit
BOEKENWEEK
11
&4NS
mi
B
u
11 t/iii 21 maart
n
V
i&)
iSl
'Weerborstels'
luchtig en ontroerend
DOE MEE MET
KRUIS MUNT.
SPEEL MEE MET
JE FAVORIETE
NEDERLANDER!
BEL 06-300400.
WOENSDAG 11 MAART 1992
Eén van de slotregels van Multatuli's Max
Havelaar ,,'t Prachtig rijk van Insulinde,
dat zich daar slingert om de evenaar, als
een gordel van Smaragd" is gekozen als
uitgangspunt voor de boekenweek die
vandaag begonnen is. 132 Jaar nadat deze
regels werden neergeschreven is het the
ma nog steeds vertrouwd: Insulinde vind
je in het hele leven terug, van taal tot eet
cultuur.
Vooral de activiteiten in Leiden springen
dit jaar in het oog. Morgen is er in de
Stadsgehoorzaal een conversatieavond
rondom Hella Haase en het Indische as
pect van haar werk, vanaf 'Oeroeg' (boe
kenweekgeschenk in 1948) tot en met
haar onlangs verschenen roman 'Heren
van de thee'.
Verder zijn er lezingen over Indische kin
derboeken (zondag om 14.00 in de Open
bare Bibliotheek) en over Couperus (dins
dag om 20.15 uur in de Burchtsociëteit).
De Indische avond van donderdag 19
maart in het Rijksmuseum voor Volken
kunde (20.15) omvat een interview met
Rob Nieuwenhuys en presentatie van lief
despoëzie. Voorts zijn er wandelingen
langs verscheidene tentoonstellingen, en
de film 'Rubber' naar de roman van M.
Székely-Lulofs wordt vertoond (vrijdag
a.s. om 20.15 uur) in het K O-gebouw.
Ook de bibliotheek heeft een ruim pro
gramma.
In Den Haag is er bij boekhandel Van
Stockum een tentoonstelling kunstnijver-
heidsvoorwerpen en een taxatie Indonesi
sche kunst en antiquiteiten (die laatste op
zaterdag 21 maart).
De Openbare Bibliotheek van Zoetermeer
heeft een groot assortiment van Indische
en Indonesische romans, korte verhalen,
gedichten en boeken geëtaleerd. Op don
derdag 19 maart wordt in Zoetermeer de
boekenweek afgesloten met een unieke
Indonesië-voorstelling door Theo Wilton
van Reede. 'Voetsporen op de Sawahdijk'
is een theatervoorstelling over Indonesië
aan de hand van teksten uit de Indische
en Indonesische literatuur. De voorstel
ling begint om 20.00 uur in de Hoofdbi
bliotheek aan het Stadhuisplein.
eb j
1 Eu TERDAM - De geur
iderde Indische pensions
m piddels door de wes-
3e J ind verdreven. Al-
k® Wieteke van Dort
a e nog bij tijd en wijle
ijan het is voorbij",
bij zij Den Haag lief-
„de weduwe van
noemt.
an opeens lanceert de
ren nS Collectieve Propa-
ej-0 van het Nederlandse
(CPNB) het thema "t
jn ,tige rijk van Insulinde'
he( e Boekenweek 1992. De
0lg( gedachte is: een uitge-
uvd 1 thema. Doch directeur
s (j, Kraima van de CPNB
m e it dat in alle toonaarden
ht hebben de ouderen,
aal ionesië nog ,,0ns Indië"
)oloien noemen interesse in
ratuur over de voormali-
veronderstellen
aar de jongere genera
j ie Nederlands Indië al-
geschiedenisboek-
enwnnen- zullen toch niet
siscl *er geïnteresseerd in
hee id, dat Multatuli in zijn
v lavelaar zo mooi om-
lwinf als "t Prachtige Rijk
misulinde, dat zich daar
jgk t om de evenaar als een
van Smaragd'. Henk
e Z( i herkent onze scepsis.
y js we het thema bekend-
lindf?n kregen we een reflec-
>n r de gesprekken die wij
t erover hebben gehad.
derz?j vroegen ons af: is het
uitgekauwd? Is er
jldoende belangstelling
Maar als je dan vervol-
bnstateert dat Couperus
jeeds lezenswaardig is,
ïog altijd belangstelling
alles wat Multatuli
edaan en dat E. du Per-
steeds slechts tot een
leine groep is doorge-
n, is er alle reden om
;s aan te doen. Dan zoek
gemeenschappelij-
en dan kom je al
>p de Indische letteren
k een man als Alberts
rijver van het Boeken-
ssay 'Twee jaargetijden
red.) die tot de Indi-
tteren wordt gerekend,
het grote publiek nog
zo n een onbekende. Verder
we het opvallend dat er
stroom in die Indi-
tteren aan het ontstaan
s Vervoort is daar een
nt van. Zeker, hij is in
is (;eboren. Maar los daar
bij eft hij een gewoon reis-
[eschreven ('Vanonder
;re'n ploert'), dat zich in
Jeu sië afspeelt. Vervoort is
'n °v iemand die met zijn
'd iaar dat gebied is ge-
gaat
IZENINSOUW
ïerin
i(
bo< -jj!
er
roek
di
die
jiale verleden
loniale verleden is een
ijke voedingsbodem
interesse van de Ne-
ler in het voormalige
n het koninkrijk in de
daima: „Zeker, maar als
en nostalgie was, had-
niet voor het thema ge-
Indië houdt niet alleen
bezig die zich in nos
talgie wentelen, het boeit ook
anderen. Wellicht is dat een re
den waarom er bij het Indisch
Monument in Den Haag steeds
zoveel jongeren staan. De ou
dere generatie, dus mensen
boven de vijftig, hebben vrij
wel allemaal wel raakvlakken
met Nederlands Indië. Bijna
iedereen kent wel iemand die
deel heeft genomen aan de po
litionele acties. Bovendien telt
Nederland een hele generatie,
wier ouders of grootouders in
Indië zijn geboren. Na de oor
log zijn maar liefst 90.000 men
sen uit Indië naar Nederland
geëvacueerd. Ik behoor zelf tot
de geboortegolf van de jaren
vijftig. Ik heb hier in Amster
dam meegemaakt dat er
opeens bruine jongens in de
klas kwamen. Dat was een sen
satie. Dat kenden we nog niet.
Je kwam opeens in hele ande
re huishoudens terecht, waar
anders werd gegeten, waar het
anders rook. Rond 1957 kwam
er nog een grote stroom men
sen, die door Soekarno het
land uit waren gezet. En om
streeks 1960 werd in verband
met de kwestie Nieuw Guinea
zelfs alles wat Nederlands was
in Indonesië verboden. Op
nieuw zochten de gedupeer
den hun toevlucht in ons land.
Tussen de jaren vijftig en zes
tig zijn er zo successievelijk
tweehonderdduizend mensen
naar ons land gekomen. Dus
heel veel Nederlanders kregen
opeens buren uit Indonesië.
En de Molukse kwestie heb ik
nog niet eens aangeroerde
Kortom ik denk dat veel meer
mensen intéresse of affiniteit
met het gebied hebben dan je
in eerste instantie zou denken.
Weliswaar latent aanwezig,
maar het is er. En het feit dat er
jaarlijks meer dan honderd
duizend landgenoten naar In
donesië op vakantie gaan, kun
je niet alleen verklaren met
het argument dat het zo'n
mooi gebied is".
Niet alleen oudere schrijvers
'dragen' de gordel van Sma
ragd. Ook jongere auteurs la
ten hun geesteskinderen op
groeien in de oostelijke archi
pel rond de evenaar. Kraima
noemde reeds Vervoort als
voorbeeld. Jill Stolk en Alfred
Birney behoren eveneens tot
die groep. En dat geldt ook
voor Kester Freriks. Kraima:
„Zijn boek 'Grand Hotel Lem-
bang' wordt in het kader van
de Boekenweek opnieuw uit
gebracht door Meulenhoff.
Toen het tien jaar geleden ver
scheen werd het ervaren als
een gewoon autonoom literair
werk. Je vond het goed of niet.
Later was het zelfs niet meer te
krijgen".
Ook het boek 'Rubber' van
Szekely-Lulofs wordt her
drukt. Kortom het thema is
voor uitgevers een stimulans
om goede boeken, die ooit zijn
verschenen, opnieuw uit te
brengen.
Kraima: „Uiteraard is er ook
veel aandacht voor de klassie
ke auteurs als Multatuli, Cou
perus en Du Perron. Maar ook
van Maria Dermoüt, die een
beetje in de vergeethoek is ge
raakt, terwijl zij in de jaren
vijftig op de voorpagina van ik
geloof de Times prijkte, is
weer werkverkrijgbaar. Zij
was destijds een wereldsensa
tie. En neem Vincent Mahieu,
nog altijd bijzonder onderge
waardeerd in Nederland, ter
wijl de man vroeger werd ver
eenzelvigd met tempo doeloe
en noem maar op. Als auteur is
hij bijzonder de moeite vap het
lezen waard. Wel, zijn verza
meld werk verschijnt nu".
Rudy Kousbroek speelt met
zijn nieuwe boek 'Het Oostin-
disch kampsyndroom' even
eens een belangrijke rol in de
Boekenweek. En Hella Haasse
Henk Kraima: „Indië houdt niet
alleen mensen bezig die zich in
nostalgie wentelen, het boeit ook
anderen".
FOTO: MILAN KONVALINKA
doet mee haar jongste penne-
vrucht 'Heren van de Thee'.
Kraima relativeert: „Hoewel
die boeken toch wel waren ver
schenen, los van de Boeken
week. Maar de uitgever heeft
wel alles op alles gezet om ze
voor de Boekenweek uit te
kunnen brengen. Want dat
biedt de mogelijkheid om een
groter publiek te bereiken".
Hella Haasse werd reeds ge
noemd. Velen beschouwen
haar als het boegbeeld van de
Indische letteren, terwijl zij
maar drie boeken heeft ge
schreven over Indië. Kraima:
„Waarvan er een "niet eens
meer leverbaar is. Maar mis
schien kan haar boek 'Heren
van de thee' de lezer er toe aan
zetten om ook andere, boeken
van haar te lezen. En dat geldt
ook voor de andere auteurs uit
de Indische letteren. Maar of
dat gebeurt, weten we niet.
Daar is nooit onderzoek naar
gedaan. Het enige dat we kun
nen meten is de drukte in de
boekwinkels tijdens de Boe
kenweek. Die drukte is de af
gelopen zeven jaar met veertig
procent gestegen".
Leesgedrag
Kraima komt met cijfers, waar
uit blijkt dat in het lage land
achter duinen en dijken nog
steeds veel boeken worden ge
lezen, ondanks de dominante
televisie-cultuur.
„Maar je moet niet alleen kij
ken naar de verkoopcijfers.
Want dan constateer je dat de
verkoop vanaf 1970 tot 1988
fors is gedaald. In 1988 kwam
er eindelijk een kentering. En
vorig jaar, zo blijkt uit de voor
lopige cijfers, was er voor het
eerst sinds 1970 sprake van
een stijging, en wel met een
miljoen boeken ten opzichte
van 1989. Vorig jaar werden er
28 miljoen boeken verkocht. In
1970 ging het nog om 45 mil
joen. Dat wil echter niet zeg
gen dat er minder gelezen
wordt sinds dat jaar. In 1970
trad namelijk de bibliotheek
wet in werking. En sindsdien
is het aantal uitgeleende boe
ken gestegen, van 60 miljoen
tot maar liefst 160 a 170 mil
joen per jaar. Dit staat overi
gens haaks op de bewering van
het Sociaal Cultureel Planbu
reau dat meldt dat er weer x-
minuten 'minder aan lezen is
besteed. En dat wordt dan ver
geleken met 1955 toen we nog
allemaal naar de kerk gingen.
Het bureau onderzoekt de be
steding van de vrijetijd. En dat
is de eerste grote handicap van
het onderzoek. Men negeert
consequent dat mensen overal
lezen, bij voorbeeld in de trein
op weg naar het werk. En dan
is er geen sprake van vrije
tijdsbesteding".
Geschenk
Wie tijdens de Boekenweek
een boek aanschaft krijgt gra
tis het Boekenweekgeschenk.
Schrijver A.T.Th, van der Heij
den schreef dit jaar het cadeau,
'Weerborstels' genaamd. Zijn
verhaal staat echter geheel los
van het thema van de week.
Wat dat betreft zat reisauteur
Cees Nooteboom, die vorig jaar
het geschenk schreef wel in
het juiste themaspoor. „Louter
toeval", zegt Kraima. „We ken
nen nu al de schrijvers van de
geschenken voor de komende
twee, drie jaar. Nee, de namen
houd ik nog geheim. Maar de
volgende thema's staan nog
niet vast. Over het thema
schrijft een door ons aange
zochte auteur een essay. Dit
jaar was dat Alberts. Voor het
geschenk vragen we gewoon
een goede literaire auteur. Zijn
onderwerp is vrij. Je moet zo'n
auteur tijdig benaderen, zeker
twee jaar van tevoren. Want
'het is voor een schrijver nogal
wat om een geschenk te schrij
ven. Bij ons geldt een strenge
deadline en dat is hij niet ge
wend. Tegen zijn uitgever kan
hij wel zeggen: mijn boek
komt in het najaar. Maar als
het niet lukt, komt het pas in
het voorjaar. Toch vinden de
meeste auteurs zo'n deadline
spannend. Maar Remco Cam-
pert (de geschenkschrijver van
1985 red.) zat destijds helemaal
vast. Die is op een gegeven mo
ment door Rudy Kousbroek
onder de armen genomen.
Kousbroek zei: ,Nu ga je elke
dag een paar pagina's schrij
ven. Het resultaat was een
prachtig boekje 'Somberman's
Actie'. Maar vrijwel alle aange
zochte schrijvers worstelen
met de oplage van het ge
schenk. Die is ook ongelooflijk
hoog, dit jaar 548.000 exempla
ren. Toen we in 1984 met het
geschenk begonnen ging het
nog om 380.000. En ze gaan al
lemaal over de toonbank. Ook
daaruit leid ik af dat het pu
bliek nog steeds warm loopt
voor het boek".
WEEK
gPJ
IZ
1 w
UJ
2>
Noordplein 4
2371 DA
N.ll,)
Roelofarendsveen
Telefoon:
01713-16033
Fax: 01713-16503
BIJBELHUIS
^Schatkamer
Herengracht 29
Leiden
Tel. 071-142990
Bijbels, boeken, CD,
MC, zondagschoolmat., enz..
de moeite
waard
SCHRIJVERS SIGNEREN
IN DE
BOEKENWEEK
Donderdag 19 maart
CJT^~f"| van 19.30 tot 20.30 uur signeert
JS--U J. BERNLEF
zijn nieuwste roman. 'DE WITTE STAD' en ander werk
Gedurende de gehele Boekenweek
(11 t/m 21 maart):
Een foto-tentoonstelling over Indonesië en
video-presentaties over Indonesische
kunst en cultuur.
Gratis bij ons verkriigbaar:
Catalogus Literatuur Indonesië
KOOYKER
Boekhandel Kooyker bv
Breestraat 93. 2311 CK Leiden
Tel. 071 - 160500.
't prachtige rijk van
Bij aankoop van tenminste ƒ19,50
aan Nederlandse boeken,
GRATIS (zolang de voorraad strekt)
"Weerborstels"
van A.F.Th, van de Heyden
BOEKENWEEKGESCHENK
A.F.Th, van der Heijden: 'Weerbor
stels' (novelle), Stichting Collectieve
Propaganda van het Nederlandse
Boek, 1992,92 blz. Gratis bij aankoop
voor ten minste twintig gulden aan
boeken.
De door A.F.Th. van der Heij
den geschreven novelle 'Weer
borstels', het boekenweekge
schenk van dit jaar, is 'een in
termezzo' in diens romancy
clus 'De Tandeloze Tijd'. Het
valt los daarvan te lezen, maar
is met dunne draden verbon
den met het tweede deel, 'De
Gevarendriehoek', wat onder
meer blijkt uit enkele citaten
aan het begin van nieuwe
hoofdstukken.
In een speech ter gelegenheid
van de presentatie van het
werkje vertelde Van der Heij
den dat het ontstond uit één
enkele passage uit dit boek.
Een kleine scheut aan de stam
wordt dus een echte tak.
Wat het thema betreft heeft
'Weerborstels' overigens meer
gemeen met 'De Sandwich',
een roman die los staat van de
cyclus. Eén van de personages
uit dit boek, het meisje Karin,
wil zichzelf altijd zo onzicht
baar mogelijk maken, omdat
ze zich overal en eeuwig te veel
voelt, zich in wezen schaamt
voor het feit dat ze bestaat.
Aan die schaamte maakt ze
uiteindelijk ook een einde
door zich op te knopen aan een
boomtak in het Nijmeegse
Kronenburgerpark. Een daad
waarmee ze zich paradoxaal
genoeg zichtbaarder maakt
dan ooit, want 'een lijk, daar
kan niemand om heen',
schrijft Van der Heijden.
Rob Egberts, een oom van de
ik-figuur Albert uit 'Weerbor
stels', heeft in wezen hetzelfde
verlangen. Omdat zijn ene oog
blind is en een lelijke vlek ver
toont, kijkt hij altijd langs
mensen heen. Hij is een fana
tiek wielrenner en probeert
sneller dan wie ook te zijn,
want als hij letterlijk langs-
flitst wordt hij in ieder geval fi
guurlijk onzichtbaar.
Deze snelheidsdroom geeft hij
door aan zijn oudste zoon, Rob-
by. Hij wordt al op jonge leef
tijd een verdienstelijk ama
teurrenner en schakelt later
over op motoren en auto's,
maar niet omdat hij, als zijn
vader, onzichtbaar wil worden,
maar juist zichtbaarder dan
ooit.
Stunts
Natuurlijk zit er ook eeïi grote
portie zelfvernietigingsdrang
in Robby. Hij vliegt met zijn
kevertje door brandende ban
den over de daken van andere
auto's, stunts die eens mis
moeten gaan. De dood op zich
jaagt hem echter geen angst
aan, wel de mogelijkheid op
het verkeerde moment of de
verkeerde manier te sterven.
Het gaat ook mis, bijna hele
maal in het hoofdstuk 'Kli
nisch Dood' en aan het eind
van de novelle werkelijk to
taal. Niemand kon Robby te
genhouden, ook de ik-figuur
niet, die zichzelf gereduceerd
ziet tot 'louter een aanleiding
voor een noodzakelijk sterfge
val'.
Van der Heijden bereikt in
'Weerborstels' soms de ontroe
ring die 'De Sandwich' wekte,
maar over het algemeen is
deze novelle eerder een gees
tig dan een droevig boek. De
humor in het werk van Van der
Heijden is altijd wat onderbe
licht gebleven, maar ze is er
wel degelijk.
Geestig
Zijn beschrijvingen van het re
delijk asociale gezin van Ro
bert Egberts zijn zeer geestig.
De alcoholistische vader die
zijn vrouw en gezin ook na de
scheiding niet in de steek kan
laten en eerst in de bouwkeet
voor het huis en daarna in de
garage erachter gaat wonen en
in zijn levensonderhoud voor
ziet door een pillenhandeltje
op te zetten: het wordt droog
beschreven, maar werkt desal
niettemin op de lachspieren.
'Weerborstels' is een intermez
zo in de dubbele betekenis van
het woord. Het heeft de luch
tigheid van een tussendoortje
en hoort tegelijkertijd wel de
gelijk thuis in de grootste en
serieuze romancyclus 'De Tan
deloze Tijd'.
Ül
II
R MINUUT TGV 125 JAAR NEO ROOE KRUIS
