Godenbeelden in de Nieuwe Kerk KUNST/RTV/BEURS 'Het goddelijk gezicht van Indonesië' BEURS VAN AMSTERDAM 3!S ar :ks sa ar» :ax ar \n eeidaeSouaont MAANDAG 9 MAART 1992 De tentoonstelling 'Het goddelijk gezicht van Indonesië' in de Nieuwe Kerk op de Dam te Amsterdam - georganiseerd door de National Gallery of Art te Washington - zou oor spronkelijk niet in ons land te zien zijn. Door inspanningen van het Rijksmuseum kwam de collectie uiteindelijk toch naar Nederland. Echter niet naar het Rijksmuseum zelf, dat door de grote Rembrandt-tentoonstelling geen plaats kon bieden, maar naar de Nieuwe Kerk. 'Het goddelijk gezicht van Indonesië' duurt nog tot en met 20 april. 'Het goddelijk gezicht van Indonesië. Meesterwerken der beeldhouwkunst 700-1600'. Nieuwe Kerk op de Dam, Amsterdam. T/m 20 april 1992. Catalo gus ingenaaid 49,50 gulden, Ingebon den 69,50 gulden AMSTERDAM - De ex positie 'Het goddelijk ge zicht van Indonesië' wil een indruk geven van de Indonesische kunst in de periode 700-1600. De 135 kunstwerken op de ten toonstelling betreffen vooral beelden in steen, brons en objecten in edele metalen. Voorwerpen in andere, organische mate rialen, zoals hout of tex tiel, hebben het tropische natte moessonklimaat in Indonesië niet kunnen doorstaan. De periode 700-1600 was een tijd waarin Indonesië sterk on der invloed stond van India. De eerste contacten met India gaan zelfs terug tot de 4e eeuw na Christus. Toch was er in deze tijd al duidelijk sprake van een eigen cultuur. Hoe deze eigen cultuur er uit heeft gezien, is iets waar men nu slechts langzaam achter begint te komen, dankzij nieuwe ar cheologische ontdekkingen. In de brons- en ijzertijd wer den produkten gemaakt, die tot de zogeheten Dongson-cul- tuur behoorden. Dongson is de naam van de vindplaats in Vietnam waar dergelijke voor werpen voor het eerst ontdekt werden. Aan het begin van de tentoonstelling is een aantal voorwerpen uit deze vroege cultuur te zien. Overigens is het moeilijk in een land met een dermate gro te verscheidenheid aan etni sche groepen en culturen te spreken over steentijd, brons- of ijzertijd. De ontwikkeling van de diverse volkeren heeft zeker niet synchroon gelopen en er zijn dan ook grote ver schillen in culturele ontplooi ing. De stammen van de Sepik en Asmat bij voorbeeld op Iri an Jaya (Papoea Nieuw-Gui- nea) leven nu nog in de steen tijd, al komt ook daar de mo derne wereld met rasse schre den nader. Vanaf de 8e eeuw ontstonden er intensievere contacten met India, dat toen wat de kunst betreft vanuit technisch en ar tistiek oogpunt op een hoger niveau stond dan Indonesië. Over het ontstaan van deze in vloed zijn veel theorieën geop perd. India zou haar cultuur over grote delen van Zuid- Oost-Azië hebben verspreid door middel van militaire ex pansie of door handelscontac ten. Recentelijk is men echter in gaan zien, dat de initiatieven van cultuurovername veel meer bij de Indonesiërs zelf hebben gelegen en dat zij zeer selectief te werk gingen bij het lenen uit een andere cultuur. Waarschijnlijk nam men dat gene over wat goed bij de eigen identiteit paste. Indonesië was in deze periode onder invloed geraakt van het hindoeïsme en boeddhisme en vele gelovigen trokken naar het heilige land, India. Zij be zochten daar de tempels en studeerden aan de religieuze studiecentra. Behalve pel grims trokken ook kooplieden en diplomatieke afgezanten naar India. De stroom van pelgrims en studenten was zo groot en con stant, dat een Indonesische ko ning in India een verblijf liet stichten voor de pelgrims uit zijn land, die aan een van de vi- ahara's, de boeddhistische uni versiteiten van India, kwamen studeren. De pelgrims, die naar India waren geweest en daar vaak langere tijd hadden verbleven, namen vele souvenirs en reli gieuze objecten mee terug. Een belangrijk criterium hier bij was, dat ze gemakkelijk te vervoeren waren over grote af standen, dus liefst klein en licht. Vooral de gegoten bronzen beelden voor religieuze doel einden voldeden aan deze ei sen en werden veelvuldig mee genomen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de invloed van Indiase voorbeelden zich hier het sterkst heeft doen gel den. De Indonesische kunste naars en ambachtslieden had den de directe voorbeelden im mers voor zich. De expositie in Amsterdam geeft vooral een beeld van de religieuze beeldhouwkunst, die onder Indiase invloed heeft gestaan. In de Indonesi sche kunstgeschiedenis noemt men dit tijdsvak wel de 'klas sieke' periode. Deze klassieke cultuur wordt over het alge meen onderverdeeld in twee periodes: de Midden-Javaanse (ca 700-930) en daarna de Oost- Javaanse periode (ca 930-1550). In de 16e eeuw bloeide de is lam op als nieuwe religie en kwam er een einde aan het pro duceren van hindoeïstische en boeddhistische sculptuur. Ook de tempels raakten in verval. Het duurde tot de 20e eeuw, voordat een nieuw historisch bewustzijn althans een aantal tempels redde van verdere ver waarlozing. De restauratie van het imposante tempelcomplex van de Borobudur is daar een goed voorbeeld van. Javaans De Indonesische ambachtslie den waren geen slaafse kopiis ten van de Indiase voorbeel den, zij zochten naar elemen ten die aansloten bij hun eigen cultuur. De periode van regel rechte imitatie schijnt dan ook van korte duur te zijn geweest, want al in de negende eeuw kan men spreken van een stijl die typisch Javaans is. Overi gens betroffen de ontleningen niet alleen de beeldhouw kunst, maar bij voorbeeld ook de dicht- en danskunst. Het is niet eenvoudig een goed beeld te krijgen van de ontwik keling van de beeldhouwkunst in deze klassieke periode. Klei ne, makkelijk te vervoeren beelden en bij voorbeeld ook sieraden, hoeven nu eenmaal niet gevonden te worden in de buurt van waar ze gemaakt zijn. Tevens werden meer kostbare voorwerpen bijeenge bracht, uit diverse periodes soms als schat tesamen begra ven. De redenen van dit begra ven zijn niet altijd duidelijk. Mogelijk maakte het deel uit van bepaalde ceremoniën. Er is nog een reden waarom het bepalen van een ontwikke ling in de sculptuur niet altijd even makkelijk is en dat is dat niet alle vondsten officieel ge registreerd werden. Dit was ze ker het geval bij voorwerpen van goud of zilver, die regel matig door boeren op hun land bij het ploegen naar boven werden gehaald. Ondanks de 'Monumentenordonnantie' die nog uit de koloniale tijd De jeugdige bodhisattva Manjuéri, midden 10e eeuw, Midden Java. Dit zilveren beeld van 29 cm hoog werd in 1927 opgegraven door een boer uit het dorpje Ngemplak Semarang. stamde, en die iedere vinder en eigenaar van het land een hoge beloning in het vooruit zicht stelde, werd menige vondst niet gemeld. Het werd de (vaak onbemiddelde) vin der dan ook niet makkelijk ge maakt, gelet op de waarde van menig gevonden stuk. In 1927 werd bij Semarang op Midden-Java een massief zil veren beeldje gevonden met een zuiverheidsgehalte van 92 procent en een gewicht van ruim 8 kilo. Dit verfijnde beeldje uit het begin van de 10e eeuw, nu in het bezit van het Museum Nasional te Ja karta, is op de tentoonstelling aanwezig. Aan stukken Overigens werd er ook wel eens anders gereageerd op de vondst van een beeld. Zo werd een 14e eeuws stenen beeld van een godheid, afgebeeld in een agressieve pose en met een sjerp van doodshoofden om zich heen gedrapeerd, door de geschrokken vinder voor een demon aangezien en uit angst voor kwade invloeden aan stukken geslagen. Het beeld staat nu, geheel geres taureerd en vrijwel compleet, op de expositie. Op West-Java zijn bijzonder weinig vondsten uit deze klas sieke Indo-Javaanse periode gedaan en ook qua architec tuur levert dit tijdvak op West- Java weinig op. Het culturele centrum heeft in eerste instan tie op Midden-Java gelegen (700-930) waarna het zich ver plaatste naar Oost-Java. In deze Midden-Javaanse pe riode is er twee eeuwen lang een enorme bouwactiviteit ge weest. Er werden drie grote (onder andere de Borobudur) en honderden kleinere tem pels gebouwd met de lokale, vulkanische steensoort, ande- siet. Rond 930 kwam aan dit bou wen een plotseling einde, waarschijnlijk omdat het ko ningshuis, zijn kraton (paleis) verplaatste naar het oosten. Met het koningshuis verhuis de ook een groot deel van de bevolking mee naar Oost-Java. Door gebrek aan historisch materiaal kunnen we slechts gissen naar de redenen voor deze verhuizing. Godin der Opperste Wijsheid, daterend uit ca. 1300. Men v stelt dat het beeld een portret is van Dedes, de beroemdste k van het oude Java. Zij is afgebeeld in de gedaante die zij nf dood aannam. h li Er zijn geologische bewijzen dat er rond 930 een grote vul kaanuitbarsting is geweest die de landerijen voor langere tijd ongeschikt maakte voor land bouw. Mogelijk ook meende men in een dergelijke uit barsting de toorn van de goden te herkennen. De grote Midden-Javaanse tempels werden door hun be volking verlaten en verval trad in. In het oosten bouwde men nieuwe heiligdommen, die waarschijnlijk in gebruik ble ven tot de komst van de islam in de 16e eeuw. Tot die tijd hadden het boeddhisme en hindoeïsme steeds vreedzaam naast elkaar bestaan. Erfenis Even vreedzaam staan nu de beelden van deze twee religies naast elkaar opgesteld in de Nieuwe Kerk. De eenvoudige, sobere gotiek van deze kerk contrasteert niet met de ver stilling die uit de meestqi; den spreekt, maar accent, deze juist op onnadrukkjL wijze. Maar, geplaatst in de k kooromgang van de krijgt niet ieder beeld vofe de ruimte en kan de toey( wer niet altijd de vereis stand nemen. De expositie laat weer el1 meer zien hoe rijk de culiti erfenis van Indonesië ijn land waar Nederland nauwe betrekkingen J; heeft en heeft gehad. Die anderde betrekkingen t- beide landen worden gi boliseerd door het lot v£ beeld van de Godin van e perste Wijsheid. Het staaf! beeld op de affiche. Sink vorige eeuw bevond dit terende werk zich in He land, maar het werd in ljf ruggegeven aan Indcu Het heeft nu een vo«r staande plaats gekregen e Museum Nasional te Jaka; Noteringen van maandag 9 maart 1992 (tot 11:05 uur) HOOFDFONDSEN ho dd 47.70 6/3 45.80 5/3 80.80 27/2 176.80 4/3 la dd 42 20 3/1 43.00 20/1 78.70 2/1 172.10 2/1 90/710 90/105 90 6 50 86/87 5% St A 90/2.85 90/610 90 2 80 90/91 2.25 89/ 2 50 91/8 00 90/8 - 90/2.10 86/1 75 90/1.30 90/3.50 90/4.40 90/2 - 90 2% Stock 90 2.50 90/7.85 89/3.30 90 2.00 89/2.00 90/0.50 90/3.48 90/91 3 40 89/90/ 1 84 76/4 40+5% St A 90/1 50 90 5.27 90/3.60 90/1.95 128.30 26/2 119 60 2/1 88 20 6/3 152 40 27/2 193 80 6/3 58.604/3 48 00 28/1 46 806/3 97.00 21/2 26.904/3 141.00 21/1 116 60 9/3 115.50 21/2 36.60 5/3 35.60 21/1 177.50 6/3 56.70 21/2 75.30 28/1 64.50 21/2 52.204/3 42.10 17/1 49.80 6/3 151.9017/1 64.70 28/2 75.60 9/3 73 90 4/3 51.5025/2 38.104/3 37.704/3 45.703/3 101.105/3 57.603/1 100.50 27/2 72 50 5/3 48.40 27/2 197 30 21/2 84.30 6/2 46.20 27/2 92.50 5/3 72 90 4/3 71 50 4/3 76.40 8/1 126 30 7/1 189.30 2/1 51.007/1 42 90 2/1 41 40 8/1 8600 8/1 21.10 6/1 128 00 20/2 90.00 2/1 98 90 8/1 2760 8/1 31.40 8/1 157.10 7/1 41.706/1 57.403/1 55.10 8/1 46.00 2/1 37.80 10/2 43,60 10/2 138.80 20/2 53.80 13/1 63.00 2/1 65 70 30/1 42.20 2/1 28.80 7/1 28.60 14/1 39 30 14/1 94 30 8/1 52 70 6/3 96 50 8/1 69 80 2/1 40 50 6/1 175.40 8/1 71.80 2/1 39.80 7/1 80.00 2/1 61 50 2/1 63.80 30/1 dordlsche dsm elsevierc glst-brc heineken hoogovensc hunt.doug. Intern.mul intnedgrc kim océ océ (d'92) pakhoede philips phil d92 polygram robeco rodamco rorento stork unlleverc 88 00 150 00 193 50 57 90 47.50 4640 93 00 26.10 132.50 112.30 11380 3530 34 30 177 00 55 80 72.00 62.20 52.00 37.90. 49.20 75.00 73.60 48 90 36 50 36.00 45.00 100.10 52 70+ 99 40 72.30 47.80 187 20 8310 44 00 90 40 72.10 70.50 87.90 149.80 193.80 57 90 47.50 46.10 92 80 26 00 132 50 116.00 11350 35 00 34.50 177.00 55.70 72.20 62.50 51.80 37.80 48.90 187 00 83.20 43.90 90.00 47.60 80.30 58.00 47.60 46 20 92.80 25.80 132.00 114 30 113.80 35.20 34.20 177.00 55.60 72^0 51.90 38.20 48 80 36.20 35.80 45.00 99.50 72.20 47.70 187.50 83.20 aalberts abn-amropr ad hold c ahrendgrc air holle aol bam groep batenbbeh beers KT 2500.00 1185.00 1190 00 81700 2500.00 1182.00 1187.00 817.00 224.00 14900 145.00 albert (g all.-signS am brands S amexpr.S chryslerS chiltemcap Citicorp S contrdatS daieiinc dowchemS duponlS ea KodakS euro spfS exxonS first mex fluor S ford motS foster bg gaia hedge S gen elects gen motorS gillefteS goodyearS grace S c honeywell icnpharmS ibmS indcapf S intftavS ishimaiS kleinwortE öttonS lockheedS lone sta/S itvS maiayacpS snYen 471.00 470.00 minnesotaS mitsubYen mobilS S X newscaym.c.p. news cp AS nomuraYen norskh N.kr nynex Occidents pac teles S p&oE pepsico S perkin fd philmorrS phillpetS polaroids prospects sanyo electr stgobFfrS sara leeS sonycYen southwbS suzukiYen SS texinstrS un carbid unpaclf.S unioanD.kr 235.00 23500 yokogawYen 100000X BELEGGINGSINSTELLINGEN vk aabaandf 81.00 aabamfd 70.20 aabeurfd 7540 aabl-efd 53 50 aabnetfd 87.40 abn-amroli 162.20 abri bel ned 63.80 aegonaandf 35.70 aegon spaarpl 5.35 albelo 48 90 aldollarS alg fondsb alliance fd asiapgfS asianself asianbger aus-hunS bemco bever belS caninvfc cap intern clnobldf clnoblwf colon gre d lloydinv dpamfdS dp en res S egt invest emf rente c enhobel enhobel prl enhobel pr2 environment eoe index esmeralda eurgrfd eur.asstr. eurmongr eurmoninc eurmonoff far east sell fid trend c KT hotl fund hotlobl.fd hoi pac fd hoisetfds india mag f ids mutual innovest intereff 500 interetfwr interbonds jade fonds lapanfdc leveraged S meesobdvf mk int vent mondibel nat res 1/5 nat res 1 nedufoa nedufob newasiafd nomurawrfd nmb dutch f nmbgeldfd nmb glob f nmboblf. nmbrentegr nmbsp divfs nmbvg oamt obam orange fund pacific dim pftid piersonrgf rgamenca rgdivirent rgeurope rg flor. fd rg pacific rg blauw rg geel rg groen rooinprS rolincopr schroders Ipf scitech suezllqg.f 132.90 13290 105.20 107.10 104.70 125.50 125.50 240.00 1195.00 116 OOL 11900 240.00 119500 116 OOL 119.00 technolfc tokyosebS tokyo pac S treuropef franspac uni-invest unico unifonds 5 vastned vib vsbmixfd vsb rente f wboint wereldhave yen value f zomftorfd acfÖ'A 88-98 air 8V4 85-00 bred 1193a bühr6'/.93a enraf 5 86-01 fokker 44i 99a fr maas 6^99 grolsch 5'/<91 hag 6 88-95 hcs788p95 hss888-98 hoop 5 87-97 indm5%99 knp 7 85-95a medi 6 96a nedh 7 V* 88a nkf 6V4 88-99a nutr4y«99 nijv 6të 85-00 oce6të98a rolinco 6V& 67 shvl48l-93a tip 7% 90-00 verto6te97 vi-bu 8V4 85 v st 8'.^ 93a vrg4'£ 88-98 wol-kl2të94 nl 10% 86-96 nMO'/i 87-97 nl 1082-92 nl9%8895 nl 86-93 nl9V4 90-00 nl 9 79-94 nl 9 83-93 nl 990-00 nl990IIIOC nl990IV00 nl991l-ll nl8V4 79-94 nl 8% 84-94 nl8%90lp00 nl8V4 90llp00 nl8%92p07 n!8Vfe 83-94 nl 8 Vj 841-94 nl8'/4 8411-94 nl 8'/^ 87-95 nl 8'? 89-99 nl 81691 HpOl nl8'691lp06 nl8'/4 77-92 nl8tt 77-93 nl 8% 83-93 nl 8% 84-94 nIB'A 85-95 nl8'/«90p00 nl 8V< 92p02 nl 8V* 92p07 nl 883-93 nl 8 85-95 nl 7% 77-97 nl m 77-92 nl 7% 82-93 nl 7% 85-00 nl 7% 90-00 nl7V4 78-93 nl7Vi 84-00 nl7Vi 85-95 nl 716 8511-95 nl 716 86-93 nl7t689p99 nl7'689lip99 nl 769-94 nl 7 85-96 nl 7 87-93 104.90 115.00 12750 100.40 103 00 106 55 102.65 10015 105.58 100.10 104.15 100.10 100.10 117.70 185.00 152.00 15400 10010 100.40 103.00 106 55 104 03 104 25 10010 100.10 10258 10280 104 58 nl 7 89lp99 nl 7 89p99lll nl789p99IV nl 6% 78-98 nl 6% 851-11 nl 6% 861-96 nl6V«88p98 nl6Vi89p99 nl 616 681-93 nl 616 6811-93 nl6'668IV-94 nl 616 86-96 nl61687p94 nl6'/688p98 nl 616 88-96 nl6<689p99 nl6'/4 86-96 nl 6V4 86p96 nl6'/4 86p95 nl6'A87lp95 nl6V«87ll nl6'/«87lH nl6'/«87p97 nl6'/4 87-02 nl6V«88p94 nl 6'A 88-98 nl 667-92 nl 6 87-94 nl688p94 nl 6 88-95 nl 6 88-96 nl 5 64-94 nl 4 62-92 nl 3% 53-93 nlgrb3'/6d nl 3 V4 48-98d nlbelcrt3V« nl3% 54-94d nl3'/4 55-95 nlgrb3d nlgrb2'/6d stad rd 1/125 air hollc bredero bredere bred 1193a delta doll f delta ecu f delta mix f delta rent.f averydenn bankamenca bausch&k) WISSELMARKT AMSTERDAM 05,03 GWK/CDK-Bank belg.frank canad.dollar deense kroon jap.yen nwzeel.dollar noorse kroon oostenr.sch. port, escudos spaansepes. 1,88505-1,88755 1,0385-1.0685 1,41581,4258 5,4690-5,4740 1,581781,58425 29,00829,055 112,4900-112,5400 3,22683,2310 33,085-33,135 0,9260-1,0260 24,025824,2750 3,0015-3,0115 14,985-15,035 142,525-142,625 1,0249-1,0349 28,690-28,740 15,985815,9950 1,28981,3290 1,78281,7925 1,03681,0765 31.02831,075 123,268123,315 2,30082,3055 2,9995-3,0095 14,985-15,035 142,655-142,755 1,0234-1,0334 28,685-28,735 15,984815,9940 1,2870-1,3270 1,7805-1,7905 1,0315-1,0715 31,00831,050 123,518123,565 2,2995-2,3045 Optie AKZ c okt 92 BT c jul 92 DSM c apr 92 DSM c apr 92 DSM c apr 92 DSM c apr 92 DSM c okt 92 DSM c jan 93 DSM p apr 92 FOK wmm ING KNP c Jul 92 c okt c okt c okt p apr 92 p |in 93 p nov 94 120 00 11000 11500 105.00 310,00 290.00 300.00 31000 290.00 350.00 1.00 14980 150a 46 00 9.70 114 00 5.50 114 00 210 114.00 0 80 114.00 7 00 114 00 5.00 114.00 1.10 114.00 4 00 34.90 240 51 90 1 70 48 70 3.50 141.50 3.50 14150 2 50 64 30 7 00 36.20 2.30 3620 3.30 36.20 1750 36.20 030 36.20 2.70 36.20 3.40 30858 0.50 30858 I 60 308.58 10 50 308 58 II 30 308 58 0/00 344 30 0/00 344 30 0/00 344 30 0/00 344.30 DSM De handel op de Amsterdar, fectenbeurs begon de wee rustig. De meeste hoofdfif" moesten iets prijsgeven. O kelijk was de aanvankelijl mars van het chemieconcerL (van ƒ112,30 naar ƒ1161 streeks half elf terug naar dat vanmorgen slechte cijftE kendmaakte over 1991. in De beurs was vrijdag nog erfe animeerd. Alleen Heinekeis de voor een uitschieter m. nieuw hoogtepunt. Door de J( winstcijfers en ondanks den uitbreiding van het aandeletj taal schoot Heineken ojj naar 177, een winst van /g, Vandaag kon de koers bij q, ning van de beurs worden gfo haafd, maar zakte later teruj 176,80. Ook zorgde dee, beurs voor enige vraag n^j fonds. Bij drukke handel bereikte^- ken een tweede plaats op de top-30 lijst. Er werd voor \g joen verhandeld, bijna tie* cent van de totale beurson^ aandelen. Daarmee was eigenlijk al hé op de beursvloer verschoté merendeel van de fondsenjK omlaag onder meer door de"~ koersen in Londen en Fraj-r- De CBS-stemmingsindex 1 bescheiden van 128,1 naI 1 punten en de koersindexS eveneens naar benede^a 206,90 naar 206,30. Er wt redelijke omzet behaald, j len waren goed voor 654 r en obligaties namen 6441 voor hun rekening. Platenmaatschappij Poljn die donderdag hogere winfo publiceerde, lag vrijdag iiy. De Philipsdochter trok zwakke markt 0,40 aan tVi De verliezen van Super Cel ten de koers van Philips st«j£ ken. De koers van het elekt concern zakte met 0,o 36,50. BUITENLANDGELD GWK/CI amerik dollar betg frank canad dollar deense kroon duitsemark engelse pond finsemark franse frank grieksedr Ierse pond italJire lapyen noorse kroon oost.schill port.escudo spaansepes. turksepond Jsekr 1,815 fs 1.35 5.30 1515 27,50 't€ 109,80 3-09 Bi, zwits.fr. ADVIESPRIJZEN GOUD EN ZILfry GOUD Nieuw je: onbewerkt 20900-21500 t bewerkt 23100 00 ZILVER Pi onbewerkt 215-285 )e1 bewerkt 330 1, Opgave: DrP e k\

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1992 | | pagina 6