Politiek verliest steeds
meer terrein aan ambtenaar
Michail Gorbatsjov wil geen
carrière in de oppositie
Knopen doorhakken in de gezondheidszorg noodzakelijk
Centraal-Europa
wacht op volgende
stap van NAVO
OPINIE
Z_1
Ccidoc Qounant
ZATERDAG 29 FEBRUARI 1992
Wie aan de zorgverzekeraars de
verkoop opdraagt, maar de inkoop
van zorg centraal in Den Haag re
gelt, krijgt ook daar de rekening ge
presenteerd.
Staatssecretaris Simons (volksge
zondheid) tracht de rekening nog
bij de verzekeraars te deponeren.
Over enkele maanden zal blijken oi
dit is gelukt. Heeft het kabinet on
gelijk, dan zitten in elk geval de
particulier verzekerden met een
kater. De politieke stofwolk krijgt
zo trekken van aanmodderen. Wie
krijgt daarna de rekening aangebo
den, als uit het'onderzoek blijkt dat
de verzekeraars slechts de bood
schappers van de kostenstijging
zijn geweest?
Zoals iedereen de voortgang van
het plan-Simons kan volgen, is het
stil rond de wao-plannen. Beide
plannen hebben een sterke politie
ke lading. Aanmodderen met deze
plannen, heeft volgens CDA-sena-
tor Kaland geen zin. Dat staat gelijk
aan: wie dan leeft, die dan zorgt. En
uiteindelijk betaalt de ploeterende
werkman, die 's morgens vroeg op
staat, de rekening. Wie dit wil voor
komen, zal open staan voor de ech
te problemen in onze verzorgings
staat. Moet het kabinet niet zorgen
voor een betaalbare aow en een goe
de gezondheidszorg? Is er iemand
anders die de rekening van de ver
grijzing gaat betalen? Of gunnen
we de ouderen geen zekere toe
komst meer, omdat het loonstrook-
je van januari en het huurwaarde-
forfait wat tegenviel? Deze lasten
verzwaring verplicht anderzijds het
kabinet wel met spoed de ingewik
kelde knopen in het plan-Simons
door te hakken.
Bij het verkennen van de mogelijk
heden om alsnog de ziektekosten
premies in 1992 omlaag te brengen,
zou het ministerie van Economi
sche Zaken moeten ingrijpen. Door
middel van de prijzenwet of door
het verbieden van verzekeringskar
tels, zou een premieverlaging
moeten worden afgedwongen. Een
poging om Economische Zaken in
te schakelen, veronderstel dat ver
zekeraars eigen inkoopvoorwaar-
den en prijzen mogen vaststellen.
Men denkt dan aan de afwikkeling
van auto-schaden. Een verzekeraar
kan door scherp onderhandelen
met de garagehouder, zijn de scha
de-uitkeringen bewaken. Maar in
de gezondheidszorg zijn deze on
derhandelingen verboden. Hier ligt
een gevoelig en tevens ingewikkeld
probleem, waar het kabinet als
maar op blijft studeren.
Ondertussen begint het opgebouw
de krediet, een goede zorgverzeke
ring voor iedereen, af te brokkelen.
Omdat kostenbeheersing achter
wege blijft, blijven de ziektekosten
premies stijgen. De zorgverzeke
raar is genoodzaakt een hogere po-
lis-premie in rekening te brengen,
omdat niet met de zorgaanbieder
over tarieven kan worden onder
handeld. Deze onderhandelingen
over de zogenaamde zorgcontrac-
ten zijn bij de wet geregeld (Wet
Ziekenhuisvoorzieningen en Wet
Tarieven Gezondheidszorg).
Het beste kan dit ingewikkelde sy
steem vergeleken worden met een
centrale inkoop-combinatie voor
alle zorgverzekeraars, gevestigd te
Den Haag. Hier worden de voor
waarden en prijsafspraken ge
maakt. In de ogen van Economi
sche Zaken en de Europese Com
missie zou hier sprake kunnen zijn
van het grootste kartel in ons land.
Dit wettelijke systeem beschermt
de zorgaanbieders en onthoudt de
verzekeraars de mogelijkheid als
inkoper gunstige zorgcontracten af
te sluiten. De verkoop van voordeli
ge zorgpolissen blijft uit. Deze wet
ten belemmeren in het plan-Si
mons ook de noodzakelijke kosten
beheersing. Zelfs een bescheiden
concurrentie wordt voorkomen. En
tenslotte, om zo sterk mogelijk te
genover de wettelijk beschermde
positie van aanbieders te staan, zoe
ken ziekenfondsen en verzekeraars
een fusiepartner.
Wel maakt het plan-Simons de ver
koop van de zorgverzekering
eigen risico's aantrekkelijker, fj
mogen uitgebreide zorgverzeki
gen worden verkocht. In dit op2
is de verkoopzijde van het plat
slaagd. Sommige ziekenfoni
recteuren hadden liever alle^
gers hetzelfde ziekenfondspasji
gund. Daarvoor is de concurrei
beperkende 'centrale inkoop-(
binatie' een vereiste. Maar wiel
eindelijk deze rekening betaöj
ook duidelijk geworden. De tijd
aanmodderen met de concurrei
beperkende wetten in de gez
heidszorg is daarom voorbij
in de Tweede Kamer.)
Het democratische gehal
te van de politieke besluit
vorming in Nederland
gaat sluipend achteruit.
Duizenden supergespeci-
aliseerde ambtenaren in
elkaar beconcurrerende
departementen fabriceren
steeds meer wetten, die
geen hoekje van de sa
menleving meer ongere
geld laten.
Van coördinatie is weinig spra
ke, eerder van congestie en
overlapping. Bovendien is de
zogeheten Grote Efficiency
Operatie, waarbij het bureau
cratisch apparaat moet worden
afgeslankt, gestroomlijnd en
kwalitatief verbeterd, bijkans
vastgelopen.
Zelfs ministers, staatssecreta
rissen eri Tweede-Kamerleden
blijken soms nauwelijks de
complexe invulling van de ge
presenteerde beleidsbrei te
kunnen behappen. Laat staan
de gewone burger.
Vorige maand signaleerde de
Eindhovense burgemeester en
beoogd commissaris van de
koningin in Noord-Holland
Van Kemenade in zijn nieuw
jaarstoespraak dat de Neder
landse burger „niet zelden on
voldoende of niet goed" door
de media wordt geïnformeerd.
Teneur van zijn betoog was dat
ook de pers mede schuld
draagt aan de uitholling van de
democratie in ons land. Vol
gens Van Kemenade lijdt de
democratie schade als de vrije
pers de burgers onvoldoende
duidelijk maakt waarom, door
wie en waarover geKozen
wordt en wat er te kiezen valt.
„En dat is telkens het geval als
gemakkelijk incidentalisme
en de jacht op primeurs het
winnen van de moeizame ana
Van Kemenade verwijt journalisten .te veel nadruk op „incidentalis
me" en „primeurjachf
FOTO: ANP
lyse van achtergronden, motie
ven en afwegingen en wanneer
de overheid wordt afgeschil
derd als een kleurloze mono
liet. Dat is ook het geval wan
neer de overheid en de politiek
worden gereduceerd tot een
achterbaks spel van personen
die elkaar de loef willen afste
ken of die uit zijn op eigen eer,
glorie of gewin', aldus Van Ke
menade in zijn toespraak.
Van Kemenade heeft niet di
rect de boodschapper de
schuld van de slechte bood
schap willen geven. Nee, de
media brengen volgens hem
de boodschap slecht over. In
sommige gevallen kun je Van
Kemenade gelijk geven, maar
de burgemeester verliest de
belangrijkste oorzaak voor de
achteruitgang van het demo
cratisch gehalte van onze sa
menleving uit het oog. En dat
is de overheid zelf.
De sluipende verschuiving
van het landelijke politieke be
sluitvormingscentrum van
onze volksvertegenwoordiging
en in mindere mate ministers
naar de gespecialiseerde rijks
ambtenaren in de departemen
ten maakt de controleerbaar
heid van de besluitvorming er
niet beter op.
De vrije pers, in dit geval de
politieke verslaggeving, doet
allereerst verslag van de poli
tieke stand en gang van zaken.
Objectieve registratie, waarbij
het ontsluieren van misstan
den, corruptie en machtsmis
bruik prioriteit moet hebben
is de hoofdtaak van de onaf
hankelijke media.
Van Kemenade legt een vinger
op de zere plek, als hij zegt dat
in Nederland het zogeheten
„muckraking" (tegels lichten
om misstanden te onthullen)
vaak onvoldoende uit de verf
komt. Maar dat is zeker niet de
schuld van de pers alleen.
Wat betreft het in heldere be
woordingen overbrengen van
overheidsbeleid, is dit toch al
lereerst een hoofdtaak van de
overheid zelf. En daar wringt
de schoen. Ministers en vooral
de departementen hebben zich
de afgelopen jaren bijna water
dicht van de media afge
schermd met een cordon van
ondoordringbare voorlich
tingsambtenaren
De departementen en de ko
ninkrijkjes daarbinnen laten
alleen los wat zij zelf willen.
Als er wat lekt dan is dit met
een vooropgezette politieke
bedoeling. Of dit nu voor bin
nen- of buitendepartementale
doeleinden bedoeld is, maakt
niet veel uit. De vorig jaar uit
gelekte brief van Van den
Broek aan Lubbers over wie
het laatste woord in het buiten
landse beleid heeft is een dui
delijk voorbeeld waarbij de
pers 'gebruikt' wordt in een
strijd tussen departementen
en hun ministers.
Opboksen
Het is vechten tegen de bier
kaai. De Kamer wordt over
spoeld met complexe wets
voorstellen uitgerekend
ook een taak van de Kamer
zelf - die met de dag ingewik
kelder, gedetailleerder en
alomvattender worden. Boven
dien is de samenleving dusda
nig gecompliceerd dat elke wet
of stelsel van overheidsmaat
regelen tal van onverwachte
politieke en maatschappelijke
gevolgen heeft.
De door Van Kemenade geka
pittelde media zijn op hun
beurt nauwelijks in staat om
de stortvloed van 'beleid' te
controleren, omdat de tijd ont
breekt grondig te bekijken
welk onderdeel van welke
maatregel welk resultaat heeft.
Daarnaast wordt het de media
zeer moeilijk gemaakt een vin
ger achter binnen- en buiten-
departementale politieke 'ma
chinaties' te krijgen. Dat zijn
belangrijke redenen waarom
de media zo vaak in Van Ke-
menades gesignaleerde „inci
dentalisme en jacht op pri
meurs" blijven steken.
De laatste jaren zijn we op een
Id
1
DEN HAAG - Op 12 fe
bruari hield de secretaris
generaal van de NAVO,
Manfred Wörner, een toe
spraak in Den Haag ter ge
legenheid van het veertig
jarig bestaan van de At
lantische Commissie. In
zijn inleiding wees hij op
de nieuwe taken van het
Westen: „Ondersteuning
van de hervormings- en
democratiseringsproces
sen in Oost-Europa, die
moeten leiden tot meer
vrede en voorspoed in de
wereld. Dit alles op basis
van een netwerk van re
gionale, stabiele structu
ren".
Dat hierin een hoofdrol voor de
NAVO is weggelegd, viel niet
mis te verstaan. De Noordat-
lantische verdragsorganisatie
heeft immers zijn bestaans
recht bewezen. „De NAVO is
geen organisatie die alleen bij
'mooi weer' uitrukt. Ook wan
neer het slecht gaat kan men
op haar rekenen". Dat wil niet
zeggen dat de verzekering al
leen uitkeert bij forse schade.
Ook schadepreventie en advi
sering behoren tot het verze
keringspakket.
De oprichting van de Noordat-
lantische Samenwerkingsraad
in december vorig jaar sloot
dan ook naadloos aan bij de ge
wijzigde veiligheidssituatie
die was ontstaan door het uit
eenvallen van de Sovjetunie.
De Raad biedt de ex-Sovjet-re-
publieken en de voormalige
satellietlanden het noodzake
lijk onderdak en levert hier
door een wezenlijke bijdrage
aan het bevorderen van de sta
biliteit, nu deze landen zich in
het kwetsbare overgangspro
ces bevinden. De Centraaleu-
ropese staten, koplopers in het
democratiseringsproces, zijn
echter teleurgesteld nu er voor
hen geen voorkeursbehande
ling is weggelegd. In Honga
rije, Polen en Tsjechoslowakije
is een periode van ontnuchte
ring aangebroken. Democratie
blijkt niet gelijk aan welvaart
zoals velen aanvankelijk dach
ten. Stijgende werkloosheid,
hoge inflatie en opkomend na
tionalisme bedreigen het de
mocratiseringsproces. De toe
nemende regionale instabili
teit onder meer veroorzaakt
door het uiteenvallen van de
Sovjetunie en het conflict in
Joegoslavië - heeft het vraag
stuk van de eigen veiligheid
weer bovenaan de agenda ge
plaatst.
Inkrimping leger
In Polen heeft dit al geleid tot
een conflict tussen Walesa en
Parys, de nieuwe minister van
defensie. De nieuwe veilig
heidsrisico's maken een verde
re afslanking van de strijd
krachten met 50.000 tot een
sterkte van 200.000 man onver
antwoordelijk, zo is Parys van
mening. Daarnaast sluit de im
plementatie van de nieuwe de
fensiedoctrine, die uitgaat van
een verdediging van alle gren
zen, ook in het Westen op be
zwaren. De zo gewenste aan
sluiting bij de NAVO maakt de
stationering van troepen in het
Westen immers overbodig, in
vesteringen voor militaire in
stallaties in dat deel van het
land leiden dan tot kapitaal
vernietiging. Polen is gebaat
met verdere inkrimping van
zijn krijgsmacht. Op deze wij
ze komen meer middelen be
schikbaar voor het economi
sche hervormingsproces. Ge
ringere militaire kracht levert
bovendien ook een bijdrage
aan het proces van wederzijds
vertrouwen in de regio. Maar
Walesa heeft de NAVO, althans
voorlopig, 'afgeschreven'. Pa
rys geeft de organisatie nog
het voordeel van de twijfel. Nu
ook het Pentagon in een van
haar scenario's een bedreiging
ziet van het Poolse grondge
bied moet het Westen klare
wijn schenken.
In Hongarije is de situatie niet
NAVO-secretaris-i
veel rooskleuriger. Het budget
van de strijdkrachten is nau
welijks toereikend om te over
leven. Herhaalde schendingen
van het luchtruim door de Joe
goslavische luchtmacht tonen
de tekortkomingen van de
Hongaarse luchtverdediging
aan. Door gebrek aan NAVO-
aanbiedingen probeert Honga
rije zijn veiligheid met 'lap
middelen' te vergroten (zie
hiervoor ook mijn Clingen-
daelpublikatie 'Budapest
vraagt meer veiligheid').
Ook Tsjechoslowakije bevindt
zich in een penibele situatie.
Hoge inflatie en toenemende
werkloosheid, met name in
Slowakije vormen de voe
dingsbodem voor extreem-na-
tionalisme en spelen de groe
peringen, die afsplitsing van
de Slowaakse republiek voor
staan, in de kaart. De middelen
ontbreken om de strijdkrach
ten, die nu geconcentreerd zijn
in de Tsjechische republiek,
ook in Slowakije te statione
ren. Hun veiligheid staat hier
mee op de tocht, zo vinden de
Slowaken.
„Het enige collectieve veilig
heidssysteem in Europa, zowel
vandaag als morgen, is de
NAVO", zo zei Wörner vorige
week. Veel keus is er dus niet.
De Centraaleuropese landen
wachten daarom ook ongedul
dig op de volgende stap van de
NAVO. Hun eenduidige lof
zang op de Atlantische ver
dragsorganisatie rechtvaardigt
dit. Nu de 'defensie-organisa
tie' van deze landen wordt ge
herstructureerd is het moment
aangebroken om met het inte
gratieproces te beginnen. De
Navo moet niet alle Oosteuro-
pese landen over één kam
scheren. Positieve discrimina
tie op veiligheidsgebied kan
verhinderen dat nationalisme
en post-communisme het de
mocratiseringsproces daar
blijvend verstoren.
De auteur is verbonden aan de
afdeling onderzoek van het In
stituut 'Clingendael'.)
Michail Gorbatsjov heeft
in de afgelopen dagen een
aantal dingen gedaan
waardoor bij sommigen de
indruk is ontstaan dat hij
werkt aan een politieke
come-back. Gorbatsjov
bekritiseerde de GOS-lei-
ders, schreef zijn eerste
column en bereidt reizen
naar Duitsland, Japan en
de VS voor.
Maar zijn naaste medewerkers
zeiden onlangs dat de voorma
lige president geen plannen
heeft om oppositie te voeren
tegen zijn oude rivaal, de Rus
sische president Boris Jeltsin.
Gorbatsjov „is niet van plan
een oppositieleider te worden.
Integendeel, hij benadrukt al
tijd dat hij Jeltsin steunt en wil
helpen bij de hervormingen",
aldus Gorbatsjov-adviseur Ge-
orgi Sjachnazarov.
„Indien de huidige regering in
elkaar stort, wie zal dan aan de
macht komen? Het zou een
puinhoop worden en Michail
Sergejevitsj weet dat", zo zei
Sjachnazarov.
Maandag werd bekend dat
Gorbatsjov een rondreis door
de VS zal maken, waarbij ont
moetingen met de voormalige
Amerikaanse president Ro
nald Reagan in Californië en
bezoeken aan Washington,
New York, waarschijnlijk Chi
cago en mogelijke een of twee
steden in het Zuiden - Atlanta
en Houston worden overwogen
- op het programma staan. De
twee weken durende reis door
de VS zal gevolgd worden door
een bezoek aan Duitsland en
mogelijk een reis door Japan
in april. Het zullen zijn eerste
reizen zijn sinds hij op kerst
dag 1991 aftrad als president
van de toen in ontbinding ver
kerende Sovjetunie.
Gorbatsjov is begonnen met
het schrijven van een column
voor de Italiaanse krant La
Stampa, die deze aan andere
Europese bladen ter beschik
king zal stellen. In de VS wordt
Gorbatsjov begint op Jeltsin te lijken.
de column overgenomen door
de nieuwsdienst van de New
York Times, waardoor ook de
rest van de wereld van de ge
dachten van de afgezette lei
der kennis zal kunnen nemen.
Na zijn aftreden heeft hij enke
le weken vakantie genomen
om zich vervolgens te richten
op zijn nieuwe stichting voor
politiek en economisch onder
zoek in Moskou, die op 3 maart
geopend moet worden.
Nu, zo zeggen vrienden en ad
viseurs, heeft Gorbatsjov ein
delijk de tijd om zich te wijden
aan d(e rol van staatsman in de
Russische politiek, een nieuw
fenomeen in een land waar
voormalige leiders in ambt
stierven, zoals Brezjnev en
Stalin, of in een obscuur be
staan werden teruggedrongen,
zoals Chroesjt.sjov.
„De stichting zal verschillende
projecten en onderzoeken
doen, maar voornamelijk zal
zij een platform voor Gorba
tsjov zijn om zijn mening te la
ten horen, niet alleen in Rus
land, maar in de hele wereld",
zo verklaarde Pavel Palazts-
jenko, Gorbatsjovs vertaler.
Vorige week deed Gorbatsjov
een felle uitval naar de leiders
van het Gemenebest van Onaf
hankelijke Staten. „Het land
bestaat. Het is ondenkbaar
voor ons dat wij in verschillen
de landen leven alleen idio
ten verdelen ons en willen dat
wij gescheiden worden", aldus
Gorbatsjov in een radio-uitzen
ding ter gelegenheid van de
augustus-coup.
„Ik ben geschokt door de dik
doenerij, de zelfoverschatting
en onverantwoordelijkheid
van onze huidige politieke lei
ders", zo zei Gorbatsjov. „Zij
komen eens per maand bij el
kaar, alsof er niets aan de hand
is. Zij zouden eens per week bij
elkaar moeten komen en
misschien een aantal vvi
bij elkaar moeten blijver]
dat zij een overeenkomsj
reiken. Tenslotte valt ons)
uit elkaar!"
Het is volgens comments]
ironisch dat nu Gorba
steeds fellere uitspraken
hij meer de positie inneen
Jeltsin had toen hij zeil
aan het bewind was. De E
sche president staat im
voor de opgave het volk t
den te houden terwijl de
nomie achteruit holt en
binnen Rusland steeds
nationaliteiten beginne:
roeren die onafhankelij!
len worden van het centru
„Jeltsin begint op Gorbi
te lijken en Gorbatsjov oi
sin", zo schreef de Nez
maya Gazeta vorige week
(Alan Cooperman is rede
bij Associated Press)
Veel politieke spelletjes vinden niet in de Tweede Kamer plaats, maar op de departementen.
behoorlijke portie onoverzich
telijk (wan)beleid getrakteerd.
Van de RSV-affaire via de pas
poorten- en visserij-schanda
len tot en met de Londo-affai-
re, het superingewikkelde
plan-Simons en het technocra
tische asielbeleid van Kosto
hebben Nederlandse politici
keer op keer aangetoond ver
bazend weinig greep op het 'ei
gen' beleid te hebben. De stun
telende ambtenaren zijn vrij
wel allemaal vrijuit gegaan.
Daar kun je toch moeilijk de
media de schuld van geven.
De Nederlandse democratie is
veel meer gediend bij een ef
fectievere controle van de
ambtelijke besluitvorming.
Nog beter is de wildgroei van
overlappende wetten en rege
lingen in te perken en nu ein
delijk een echt heldere discus
sie over de taken van de ver
zorgingstaat te voeren. Van de
toegezegde decentralisatie en
de terugtredende overheid,
waar de Grote Efficiency Ope
ratie voor bedoeld is, is hoege
naamd niets te merken.
Wel verhuist binnenkort de
Tweede Kamer naar een
nieuw, statig en ruim opgezet
onderkomen. De pers- en pu
bliekstribune zijn aanmerke
lijk uitgebreid, evenals de zit-,
hang- en ligmogelijkheden
van de parlementariërs zelf.
Het is ironisch om vast te stel
len dat juist in een tijd dat de
Tweede Kamer steeds meer
van hét politieke centrum af
drijft, zij net als de keizer uit
het sprookje een stel nieuwe
kleren krijgt.
Maar: „Die discussie (afslan
ken overheidsapparaat
- red.) moet zorgvuldig ge
voerd worden. Pas daarna, bij-
FOTO CEESVERjj
voorbeeld tijdens de volgê
kabinetsformatie, kun je X
dere stappen doen. Het f
hier immers niet om een kï
tetspel", zei minister Dalef
langs in de Tweede Kamer?
nister Dales heeft gelijk gei
dat de kaarten voornamelit
handen van de departemet
zelf zijn. En die zullen niet]
der strijd hun verworven pi,
leges afstaan. Voorlopig it
len de ambtenaren ongestj
verder achter een ond
dringbaar muur van papier
(Jan H. van Ommen is:r&
teur voor onze krant)
