finale
Wao'ers ziek van
herhalingsoefening
Het zal de komende jaren nog drukker worden in de
spreekkamers van de keuringsartsen. De
Gemeenschappelijke Medische Dienst bereidt zich
immers voor op de herkeuring van alle 400.000
wao'ers onder de 50 jaar. Staatssecretaris Ter Veld
van sociale zaken gaf vorige week het bevel tot deze
massale operatie omdat volgens haar zo'n 190.000
arbeidsongeschikten nog best 'gangbare arbeid'
kunnen verrichten. Maar of die gangbare arbeid er
ook is, wordt sterk betwijfeld. „Opnieuw worden de
wao'ers gepakt. Ze krijgen geen baan maar een
lagere ww- of bijstandsuitkering", voorspelt de
vakcentrale FNV.
I door
I PAUL KOOPMAN
DEN HAAG Bij de Belangenvereni
ging Arbeidsongeschikten te Utrecht
staat de telefoon sinds vorige week vrij
dag niet meer stil. Voorzitter Hennie
w Jaeger wist het zweet van zijn voor-
h hoofd als hij vertelt: „U ziet: het is hier
n een compleet gekkenhuis. De ongerust-
1111 heid onder wao'ers over die herkeurin-
j gen is echt heel groot. Het kost ons de
grootst mogelijke moeite om de men
sen een beetje gerust te stellen.
Wao'ers die nooit een beroep op ons
hebben gedaan bellen nu ineens op met
de vraag: wat hangt me in vredesnaam
allemaal boven het hoofd?".
n De wind waait ook voor de wao-be-
langenorganisaties soms' uit een on
verwachte hoek. Na het stormpje dat
iif vorig jaar opstak naar aanleiding van de
door het kabinet aangekondigde verla-
j ging van wao-uitkeringen, leek de
grootste bui wel overgetrokken.
Wao'ers demonstreerden in Den Haag,
er werd gelobbied en gesmeekt bij de
geestverwante politieke partijen, maar
het hielp allemaal weinig. Daarna werd
het rustig. Over het feit dat het kabinet
al besloten had tot een massale herkeu
ring en verruiming van het begrip 'pas-
Isende arbeid' had niemand zich druk
gemaakt.
I Maar op 21 februari wierp staatssecre
taris Ter Veld van sociale zaken met
een uitgewerkt wetsvoorstel opnieuw
een knuppel in het hoenderhok. Ar-
le' beidsongeschikten raakten in alle sta
ten. Onrustig werd het ook in de direc
tieburelen van GMD en GAK, de orga
nisaties die met de uitvoering van de
werknemersverzekeringen zijn belast
[Er voer tevens een schok door de vak
centrale FNV. En arbeidsmarktdeskun-
ïte digden krabden zich bedenkelijk achter
3 i de oren.
Welk konijn had de socialistische be
windsvrouwe nu weer uit de hoge hoed
83 getoverd? Ergens halverwege het dui-
mendikke wetsvoorstel duikt opeens
het begrip 'gangbare arbeid' op. Alsme
de de aankondiging dat het ministerie
van sociale zaken de komende vijfjaar
graag alle 400.000 wao'ers die jonger
zijn dan 50 nog eens door een keurings
arts wil laten beoordelen. Dat zullen,
als het aan Ter Veld ligt, geen beleefd
heidsbezoekjes worden. Zij verwacht
dat ongeveer de helft van de 400.000
wao'ers van de keuringsarts te horen zal
krijgen dat zij rap naar een baantje op
zoek moeten gaan. Want niet langer zal
de arbeidsongeschiktheid de maatstaf
zijn bij de keuringen, maar juist de ar-
beidsgéschiktheid.
Bij het bepalen van de arbeidsgeschikt
heid mag de arts niet al te kieskeurig
zijn, zo blijkt uit het wetsvoorstel. De
introductie van het begrip 'gangbare ar
beid' betekent dat opleidingsniveau of
arbeidsverleden niet langer reden voor
het voortzetten van de wao-uitkering
kunnen zijn. Wie als hoogleraar in de
stress raakte van volle collegezalen, kan
nog best op kantoor werken. Een inge
nieur die op zijn werk is afgeknapt kan
nog bij een fietsenmaker aan de slag.
„Gangbare arbeid is alle algemeen ge
accepteerde arbeid waartoe iemand
met zijn krachten en bekwaamheden in
staat is", schrijft Ter Veld.
„De ijzeren consequentie van het be
grip gangbare arbeid is dat de inge
nieur, net als in de crisisjaren, weer te
rugkeert op de tram", zegt Marius Oos-
terom, stafmedewerker sociale zeker
heid bij de FNV. „In de praktijk zal dat
overigens niet veel voorkomen. Want
de trammaatschappij zit volgens mij
niet op die ingenieur te wachten, omdat
men op de vingers kan natellen dat zo'n
man in zo'n baan doodongelukkig
wordt. Het klinkt misschien raar, maar
er bestaat ook zoiets als stress door on
derbelasting".
Wanhoop
Wol ter Knijff, woordvoerder van de
GMD in Amsterdam, zegt zijn hart vast
te houden voor het enorme karwei dat
in de schoenen van de medische dienst
wordt geschoven. Het herkeuren van
400.000 mensen lees: alle inwoners
van een stad als Den Haag is vol
gens hem geen sinecure. In zijn stem
klinkt enige wanhoop door als hij uit
eenzet: „In 1987 hebben we al eens een
grote herkeuringsoperatie gehad. Dat
was toen op initiatief van staatssecreta
ris De Graaf. Voor het beoordelen van
37.000 wao'ers onder de 35 jaar hebben
we toen twee jaar nodig gehad. En nu
zouden we er jaarlijks ruim 80.000
moeten herkeuren!".
De directie van de GMD vraagt zich in
tussen af wat de staatssecretaris precies
van de dienst verlangt. Moeten alle
400.000 wao'ers daadwerkelijk op het
spreekuur verschijnen, of kunnen som
mige beoordelingen ook administratief
afgehandeld worden? En wat bedoelt
de staatssecretaris precies met de op
merking dat de arbeidsongeschiktheid
een „rechtstreeks en objectief gevolg"
moet zijn van ziekte en gebrek
Knijff: „Ik kan me zo voorstellen dat we
met de herkeuring van een wao'er die
op een ijzeren long is aangesloten kun
nen volstaan met het openen en meteen
weer sluiten van het dossier, want bij dit
soort mensen is het duidelijk einde ar
beid. Punt uit! Maar wie moet straks
wel en wie niet op het spreekuur ko
men? En wat is een objectief medisch
gevolg van ziekte of gebrek? Weet u
het, ik in elk geval niet".
Belangenvereniging-voorzitter Hennie
Jaeger heeft niettemin een sterk ver
moeden van wat de staatssecretaris met
haar 'objectieve' criterium bedoelt. Hij
stelt de retorische vraag: „Wie zal
straks het gelag betalen? Dat zijn de
mensen die een jaar of tien geleden we
gens psychische klachten in de wao te
recht zijn gekomen en inmiddels daar
best tevreden mee zijn. Dat zijn de ech
te probleemkinderen voor ons, want
hoe toon je aan dat je nog steeds over
spannen bent als je al jaren geen con
tact meer met je arts hebt gehadAls je
over de rooie bent geraakt vanwege die
ene baas, zou je dan ook instorten bij
een andere baas in een geheel andere
baan? Maak dat maar eens hard. Die
mensen, vaak wat hoger opgeleid en
meestal voor honderd procent afge
keurd, krijgen straks te horen: zoek
maar werk".
Vóór 1987 was in de wao nog een veilig
heidsklep ingebouwd die uitkeringsge
rechtigden een zekere bescherming
bood. Bij het verlagen of schrappen van
de uitkering moest de uitkerende in
stantie kunnen aantonen dat er wel de
gelijk geschikt werk voor handen was.
Zo niet, dan bleef men hoewel ar
beidsgeschikt verklaard toch in het
vangnet van de wao. Maar tegenwoor
dig hoeven GMD en GAK niet meer
naar vacatures te speuren om de 'af-
schatting' in de wao te rechtvaardigen.
Jaeger: „Zodra vijf beroepen zijn ge
vonden waarvoor men in theorie ge
kwalificeerd is, gaat het licht voor hel
verlagen van de uitkering op groen. Of
er nou vacatures zijn of niet en onge
acht de vraag of je wel bemiddelbaar
bent. Dus in principe kan zelfs de func
tie van schaapherder, waarvan er maar
drie zijn in Nederland, je de das om
doen".
Gebrek aan banen
Zelf is staatssecretaris Ter Veld niet zo
pessimistisch over de kansen van goed
gekeurde wao'ers op de arbeidsmarkt.
In een toelichting bij haar wetsvoorstel
schrijft ze dat het overgrote deel van de
190.000 'afgeschatte' wao'ers binnen af
zienbare termijn een baan zal vinden.
Slechts enkele tienduizenden arbeidge-
schikt verklaarde wao'ers zullen vol
gens haar een beroep moeten doen op
een van de andere uitkeringen: ww of
bijstand.
Daarmee geeft de bewindsvrouw een
wel erg rooskleurige voorstelling van
zaken, meent P. Allaart, stafmedewer
ker van de Organisatie voor Strategisch
Arbeidsmarktonderzoek (OSA): „De
Nederlandse economie glijdt af naar
een recessie en bijgevolg loopt het aan
tal vacatures terug. En vergeet niet dat
werkgevers van nature kieskeurig zijn
bij het selecteren van personeel. Pre
cies daarom zijn veel werknemers in het
verleden ook in de wao terechtgeko
men, namelijk omdat hun produktivi-
teit terugliep of omdat ze niet meer op
de werkvloer te handhaven waren".
Werkgevers, vermoedt Allaart, zullen
grote aarzelingen hebben om herkeur
de wao'ers die soms jarenlang buiten
het arbeidsproces hebben gestaan,
weer aan te nemen. Dan geven ze liever
de voorkeur aan schoolverlaters, herin
tredende vrouwen, werklozen en mis
schien zelfs allochtonen. „Terecht of
niet: wao'ers zijn op de arbeidsmarkt
nu eenmaal wat gestigmatiseerd. Al
leen als er echte krapte op de arbeids
markt is zullen werkgevers wat minder
kieskeurig zijn".
Vakbondsman Marius Oosterom van
de FNV heeft één en één al bij elkaar
opgeteld. „Ik voorspel: het grootste
deel van die 190.000 wao'ers zal van het
ene naar het andere uitkeringsloket
verwezen worden. Van de wao belandt
men dan in de ww en uiteindelijk in de
bijstand. Daarmee wordt dan mooi be
zuinigd op de uitgaven aan uitkeringen,
maar in feite is het probleem van men
sen die aan de kant staan en geen werk
hebben niet opgelost. Dat wordt alleen
maar verschoven".
Tandengeknars
In de werkkamer van de Rotterdamse
hoogleraar economie Eduard Bomhoff
klinkt even later een zacht tandenge
knars. Het protest van de FNV tegen de
herkeuringen doet merkwaardig aan,
laat Bomhoff misnoegd weten. Het be
looft volgens hem weinig goeds voor de
ernst waarmee GMD en GAK hun
nieuwe taak zullen uitvoeren, instanties
waarin de bonden immers voor vijftig
procent de dienst uitmaken.
Bomhoff wil er niet omheen draaien:
„Als de bonden zich tegen de herkeu
ring van wao'ers keren, dan zal een po
litiek debat losbarsten over de vraag
wie nu eigenlijk de baas moet zijn van
de uitvoeringsorganisaties. Want het
lijkt me zacht gezegd niet erg effectief
als je de uitvoering,l;ontrole en rappor
tage over deze keuringen overlaat aan
een club die daar in elk geval voor de
helft geen barst voor voelt".
De commotie over wao en ziektewet
heeft Bomhoff tot de overtuiging ge
bracht dat de bezem door de uitvoe
ringsorganisaties van sociale wetten
moet, een standpunt dat overigens ook
al gehuldigd wordt door de oppositie
partijen D66, VVD en Groen Links. De
hoogleraar: „We hebben een hele serie
episodes achter ons waaruit blijkt dat
we met de overlegeconomie zijn vastge
lopen. Want onze overlegeconomie is
gebaseerd op de misvatting dat de soci
ale partners en de overheid het in be
langrijke kwesties uiteindelijk altijd
met elkaar eens worden en dan trouw
de akkoorden uitvoeren".
„Wat is er nu gebeurd met de afspraken
rond de ziektewet? Die worden in de
cao's weer onderuit gehaald! En wat is
er gebeurd met de wao? Oogluikend
hebben werkgevers en werknemers ja
renlang toegestaan dat die wet gebruikt
werd als goedkope afvloeiingsregeling.
Vandaar dat de overheid nu met die
harde ingrepen komt".
Realisme
Dat 'nieuwe realisme' is als gevolg van
de heftige politieke strijd intussen ook
in kringen van de wao'ers zelf doorge
drongen, zo blijkt uit het relaas van
Hennie Jaeger. Hij erkent volmondig
dat de wao ook wel een aantrekkelijke
regeling was waar veel mensen vaak
op aandrang van hun werkgevers en
bonden in terecht zijn gekomen. En
als je de zaak objectief bekijkt: is er niet
te ruimhartig van de regeling gebruik
gemaakt? Ruim 820.000 wao'ers, onder
wie 227.000 wegens psychische klachten
(gegevens eind 1990) is ook niet niets.
Jaeger: „Nou ja, ik begrijp het wel. De
bodem van de waterput komt natuurlijk
wel in zicht, he? Het was ook wel een
Eldorado in Nederland, wat de sociale
zekerheid betreft. Een paradijs, verge
leken met het buitenland. En tsja, dan
gaat vroeg of laat de deur op slot. of er
moeten er een stel vertrekken. Want
anders wordt het een duiventil waar ie
dereen zomaar binnenvliegt".
'Ciidóe SouzuMil
