Winnetou in Duitsland nog
springlevend en populair
„De trauma's
uit mijn jeugd
achtervolgen
mij nog steeds"
£ckUc0ou^mit
TORI AMOS:
ZATERDAG 15 FEBRUARI 1992 PAGINA 29
Het aangeboren muzikale talent maakte van Mozart een
kindsterretje, dat in de Europese concertzalen een wild
enthousiast publiek tegenover zich vond. Was hij op
jonge leeftijd in verkeerde handen gevallen, dan had hij
waarschijnlijk een net zo traumatische jeugd gekend als
het grootste muzikale talent van dit jaar: Tori Amos.
Sinds 'The Kick Inside' van Kate Bush in februari 1978
verscheen, is er geen zangeres meer geweest, die middels
pure lyrische schoonheid spontaan voor tranen in de ogen
zorgt. Tori's autobiografie heet 'Little Earthquakes' en
laat een speelse, sensuele en soms breekbare
Amerikaanse zangeres en pianiste horen. Het zijn twaalf
spontane vulkaan-uitbarstingen van een vrouw, die het
gevoel heeft dat de ijs-koningin in haar langzaam smelt.
AMSTERDAM - „Ik schrijf
uitsluitend over mijn eigen le
ven. Er spookt zoveel door mijn
hoofd wat ik kwijt moet. Het
voordeel ervan is, dat ik mijzelf
steeds beter leer kennen en mo
gelijk heeft dat ook een positieve
invloed op de mensen om mij
Jieen al wil ik niemand wat
opdringen. Ik zou ook het liefst
gewoon gezellig met je naar de
kroeg gaan, zodat we als vrien
den tegenover elkaar kunnen zit
ten. Nu heb ik sterk het gevoel
dat ik je gebruik", zegt Tori
Amos (28).
„Met de komst van 'Little Earthquakes'
heb ik het idee dat de ijskoningin in mij
langzaam smelt, hoewel de trauma's uit
mijn jeugd mij nog altijd achtervolgen.
Zo was ik vorige week bij 'Wogan' op
de BBC-televisie. Ik zag eruit als een
filmster uit de jaren veertig. Nu is er
niks mis met die sterren, ik ben zelfs
een enorme Bette-Davisfan en mijn
vriendinnen vonden het gewaagd, maar
was dat werkelijk de manier waarop ik
mij aan het publiek wilde tonen? Als ik
het van een afstandje bekijk, zie ik de
grap wel en ik zong 'China' dat toevallig
afstand als onderwerp heeft, maar heeft
iemand mij leren kennen? Het was een
zelfde rookgordijn dat ik zo vaak heb
jpgeworpen, gewoon om mijzelf te be
schermen. Ik was uiterst gereserveerd
in die show omdat ik mij weer een kind
van zeven jaar voelde, dat zich tijdens
een recital tegenover een publiek
noest bewijzen. Ik wilde niet falen en
dat gebeurde ook niet, iedereen was
elfs razend enthousiast, maar naar
mijn idee werd ik weer de ijskoningin,
zoals ik die vele jaren ben geweest. Ik
vilde niet kwetsbaar zijn en dacht dat
met een verkleedpartij te camoufle-
en".
vluziek en Tori Amos zijn nauw verwe-
'en met elkaar. „Mijn muzikale carriè-
door
FRANS WIJNANDS
jADEBEUL - Karl May kon
'iegen als de baron van Münc-
Jhausen en de zaak belazeren als
e kapitein van Köpenick. Al-
teen veel beter. Van zijn boeken
over de blanke jager Old Shat-
ïrhand en zijn rode bloedbroe
der Winnetou zijn meer dan
z achtig miljoen exemplaren in
3 eertig verschillende talen ver-
i ocht.
I 'anwege zijn strafbare fratsen en op-
'l ichterspraktijken zat May zeven jaar
chter de tralies, waarvan vier jaar in
'iet tuchthuis van Zwickau, waar de Sta-
i veel later een psychiatrische inrich-
ng voor tegenstanders van het DDR-
r egime van zou maken.
Kolossale zandpiramiden, de één
de ander of schuin achter elkaar
I Is coulissen op het toneel, egaal van
leur en in diverse kleurschakeringen,
'eikten tot in de hemel". Zo beschrijft
e arl May het landschap in zijn beroem-
II e en stukgelezen jongensboek 'De
1 chat in het Zilvermeer'. Alsof-ie in de
Irand Canyon rondkeek. In werkelijk-
eid liet May zich inspireren door de
intastische zandsteenrotsen langs de
ilbe in zijn geboorteland Saksen,
ic 'och was het niet allemaal pure fanta-
d e wat hij opschreef over Indianen en
Ie et Nabije Oosten. Hij las veel reisver-
h alen, luisterde gretig naar mensen die
r geweest waren, raadpleegde encyclo-
edieën en andere naslagwerken en
erkte zodoende voor zijn opvatting
eel 'waarheidsgetrouw'.
én keer maar is Karl May in Amerika
a ïweest, toen hij al ver in de zestig was
n al talloze boeken had geschreven.
rien met zijn vrouw Klara, aanvanke-
zijn toegewijde en inspirerende se-
;l etaresse. Na een vakantiereis naarTi-
I >1 met zijn veertien jaar jongere vrouw
ii mma en Klara liet hij zich van Emma
n heiden om twee weken later al met
1: jaartje te trouwen. May is ook maar
i én keer in het Nabije Oosten geweest,
t; aar zijn andere fantasieheid Kara Ben
lemsi kind aan huis was.
j Ilind
ii arl was één van de veertien kinderen
'n het straatarme Saksische weversge-
i in May. Negen van zijn broertjes en
d isjes overleefden hun kindertjd niet.
)es te bezorgder was vader May voor
ijn enig overbleven zoon; die moest
Tori Amos: „Ik
verwoest zonder er
bij na te denken
het kind in mij en
heb er dan later
spijt van".
FOTO: WEA
re begon toen ik twee en een half was.
Als vierjarige verzorgde ik wekelijks de
muziek tijdens christelijke spaghetti-di
ners op dinsdagavond. Als vijfjarige
stuurde mijn vader een dominee
mij naar Peabody, een conservatorium
in Baltimore. Ik dacht: nu kom ik in
aanraking met mensen die net zo veel.
van muziek houden als ik. Zij leren mij
allerlei zaken die ik bij het componeren
kan gebruiken. Ik wil ze niet te hard
aanpakken, het was tenslotte 1968 toen
ik op Peabody terecht kwam, maar ze
hebben er alles aan gedaan om de mu
ziek uit mij te slaan. Mijn probleem was
namelijk mijn muzikale gehoor. Ik had
geen notenschrift nodig. Als een leraar
iets voorspeelde, kon ik het zo naspe
len. Maar de bedoeling was dat ik con
certpianiste zou worden en daarvoor
moet je noten kunnen lezen. Als ik in
die tijd een lerares zou zijn geweest dan
had ik dat componeren-, waar ik altijd
met veel plezier mee bezig was, uitge
buit. Dan had ik dat kleine meisje via
die liefde voor het componeren het no
tenschrift bijgebracht. Op een gegeven
moment dacht ik: dit is niet leuk en dus
'wat beters worden dan wever'. Het
kind zelf, dat tot zijn vijfde jaar nage
noeg blind was, droomde van een loop
baan als oogarts, maar vader May vond
leraar al mooi genoeg.
Veel geluk had Karl aanvankelijk niet.
Hij werd telkens weer van school ge
stuurd: als leerling en nadien als leraar.
Misverstanden, maar ook wat we nu
kleine criminaliteit noemen, brachten
hem langdurig in aanraking met politie
en justitie. Het enige voordeel van zijn
jarenlange opsluitingen was dat hij ging
schrijven en is blijven schrijven tot hij in
voerde ik geen klap meer uit. Thuis zat
ik uren achter de piano mijn eigen klei
ne muziekstukjes te componeren en als
mijn moeder dan zei: ben je bezig met
de les, dan antwoordde ik natuurlijk
ja".
Beatles
„Uiteindelijk verdween mijn liefde
voor muziek. Daarna was Peabody snel
verleden tijd. Ik was elf. Twee jaar later
kreeg ik les van een non, die veelal in
slaap viel als ik speelde. Elke les op
nieuw hoopte ik daarop, want dan kon
ik verder met mijn Beatles-nummers.
Uiteindelijk ben ik teruggegaan naar
Peabody zoals veel geliefden teruggaan
naar degene die ze heeft geslagen. Ik
deed auditie, waarop de jury zich ver
baasd afvroeg, waar ik mij in godsnaam
mee bezig had gehouden. Ik speelde ei
gen composities, die totaal niet in de
smaak vielen, behalve dan bij een pro
fessor. Hij zei: kindje, je hoort hier niet
thuis. Je hebt talent, maar dat kun je
hier niet ontwikkelen Ja, maar waar
dan wel? Mijn vader, iemand van de
maart 1921 overleed. Op het laatst ont
maskerd als een geboren misdadiger en
leugenaar. Zo had een ijverig journalist
die Mays levensloop natrok hem ge
noemd. De rechter had daar geen be
zwaar tegen. Weliswaar werd May in
hoger beroep enigermate gerehabili
teerd, maar hij stierf even verguisd als
vereerd. Met zijn literaire erfenis heeft
hij een miljoenenpubliek plezier ge
daan. De gemiddelde Duitser weet
meer van de prairie dan een doorsnee
Amerikaan. Verentooi, pijl en boog en
vredespijp hebben in Duitsland nog al
oude stempel, zei: 'Als je een vak wilt
leren, moet je praktijkervaring op
doen'. En daar ben ik vijftien jaar mee
beziggeweest. In het begin was het fas
cinerend. Ik speelde in homo- en caba
rettenten, clubs en piano-bars, soms ze
ven dagen per week en vier uur op een
avond. Ik kreeg alle ruimte om te expe
rimenteren en de ervaring die ik daar
heb opgedaan, kun je in geen boek te
rugvinden. Tot mijn vijftiende was mijn
vader een soort chaperon. Hij zat in de
hoek, later samen met mijn moeder,
popcorn te eten en ginger-ale te drin
ken. Tegen de tijd dat ik achttien was,
haatte ik alles wat met muziek had te
maken. Niks lukte. Zo kon ik nergens
een platencontract losweken en omdat
ik mij steeds meer onzeker voelde,
werd ik een speelbal van mijn omge
ving. Ik liet mij meevoeren door elke
muzikale stroming, maar zonder suc
ces. En zo werd mijn liefde voor het
componeren omgezet in een uiterst ge
calculeerd spel om aan de bak te ko
men. Maar wat ik eigenlijk wilde, wist ik
zelf niet. Ik worstelde met seksuele en
sociale trauma's waaraan het strenge
tijd ontelbare fans, vaak verenigd in
bloeiende Indianenclubs.
Volop tv
Deze maand is het 150 jaar geleden dat
Karl May werd geboren. Vooral Duitse
tv-zenders schenken daarom veel aan
dacht aan de schrijver. Films, documen
taires en een zesdelige serie over zijn
avontuurlijke leven.
Op het toppunt van zijn roem haalde
Karl May de bizarre waarheid en de
verbeelding door elkaar. Hij leeft dan
regime van mijn opvoeding ten grond
slag lag en het heeft even geduurd voor
dat Elvin Amos, zoals iedereen mij in
die tijd kende, haar motivatie waarom
ze met muziek wilde bezig zijn, op
nieuw ontdekte".
„Ik wil hier niet het slachtoffer spelen.
Ik neem de volledige verantwoordelijk
heid van mijn daden op mij. Zonder het
leven dat ik heb geleid, zou ik nu geen
stof tot schrijven hebben. En er zitten
nog heel veel nieuwe composities in
mijn hoofd".
Londen
Tori Amos woont momenteel in Lon
den. Haar Amerikaanse platenmaat
schappij wist niet goed wat zc met haar
moesten aanvangen. „Ze dachten een
nieuwe Elton John te hebben getekend.
Toen dat niet het geval bleek te zijn,
werd de Engelse tak van de maatschap
pij gevraagd of ze nog iets met mij kon
den doen. Vandaar mijn verhuizing van
Los Angeles naar Londen. En het be
valt mij wel in Europa. Britten zijn ui
terst rationele mensen en een beetje
in grote welstand en laat zich Herr
Doktor noemen. Hij gelooft zo sterk in
het bestaan van zijn gefantaseerde hel
den dat hij zichzelf voor Old Shatter-
hand uitgeeft. Voor een serie ansicht
kaarten kleedde hij zich in een leren ja-
gerspak met franjes, de beroemde zil
veren buks van Winnetou aan de voet.
Op lezingen liet hij de 'littekens' zien
die de grizzly-beren hem hebben toege
bracht, hij daagde de Duitse keizer
overmoedig uit voor een schietwed
strijd en schreef aan een lezer dat Win
netou echt geleefd heeft, „geboren in
preuts. Ik ben precies het tegenoverge
stelde. Ik verwoest zonder er bij na te
denken het kind in mij en heb er dan la
ter spijt van. Bovendien is Engeland
een springplank naar de wereld. Je hebt
er zoveel meer overzicht dan in zo'n
enorm land als Amerika. Niet alleen
politiek, maar ook muzikaal. Het is een
halteplaats voor allerlei musici van Ier
se folkies tot een orkestje met twee
cello's en een conga. Los Angeles was
voor mij een aardig tussenstation. Het
gaf mij acht jaar terug de verandering
die ik zocht na mijn periode in Was
hington. Toen was het heel inspirerend.
Nu is daar geen plaats voor mij. De
Westcoast-scene wordt gedomineerd
door heavy metal en groepen als Nirva
na en James Addiction. Prima musici
allemaal naar wie ik graag luister, maar
nauwelijks de juiste voedingsbodem
voor mijn akoestische muziek. Boven
dien is de interesse om uit te gaan en
een concert te bezoeken tot een mini
mum teruggelopen. Mensen houden
liever in hun achtertuin een barbecue.
Ik ken zoveel mensen die voor de mu
ziek naar Los Angeles zijn vertrokken
en nu heel andere dingen doen. De mu
ziek wordt er daar gewoon uitgeslagen.
En dat komt door het mooie weer. Je
wordt al snel een soort leguaan. Je
bloed gaat langzamer stromen en je
denkt: waarom zou ik. De zon is warm,
het Mexicaanse voedsel is heerlijk en
de liefde bedrijven een feest. Ik heb het
drie jaar volgehouden. In die tijd had ik
een aantal opwindende liefdes-affaires,
maar op een dag werd ik wakker. Ik
dacht: nu ben ik nog geen steek opge
schoten. In Engeland ligt dat anders, de
inspiratie ligt op straat en (met een gil
letje) ik heb er zoveel plezier
Led zeppelin
„Mijn eerste nummer heb ik er al ge
schreven: 'Me and the Gun' en ik werk
momenteel aan een aantal b-kanten
voor singles. Voor de volgende wil ik
'Whole lotta love' van Led Zeppelin
opnemen. Van alle artiesten die inmid
dels mijn draaitafel zijn gepasseerd,
hebben zij de meeste invloed op mij ge
had. Toen ik als tienjarige voor het
eerst 'Whole Lotta Love' hoorde, deed
ik het in mijn broek vanwege de enor
me indruk die de muziek op mij maak
te. De zang van Robert Plantecht
onovertroffen. Toen ik in mijn puberja
ren kwam, heb ik eens willen weglopen
om bij Robert Plant te kunnen wonen.
Led Zep is echt een van de belangrijk
ste groepen uit de popgeschiedenis en
met het opnemen van 'Whole Lotta
Love' is voor mij de cirkel rond. Het
kleine meisje in mij is weer opgestaan
en wil het graagEn ach, waarom
niet".
1840 en doodgeschoten op 2 september
1874".
Na zijn dood liet Klara hem begraven in
een protserig grafmonument in Rade-
beul, ietsje ten noorden van Dresden.
Radebeul is nog altijd het ware pel
grimsoord voor Winnetou-fans. Karl
May leefde er in zijn 'Villa Shatter-
hand', nu museum, samen met de in de
tuin gebouwde kolossale blokhut 'Villa
Barenfett'. Daar liggen originele ge
bruiksvoorwerpen van de schrijver,
maar ook tal van kitschvoorwerpen.
souvenirs en de beroemde buksen die
hij, net als de kostuums van Old Shat-
terhand, speciaal had laten maken.
Voorliefde
Mays boeken zijn in elke Duitse boek
winkel voorradig en worden even grif
als regelmatig verkocht. Dat heeft in de
loop der tijd geleid tot diepzinnige ana
lyses. Waarom uitgerekend de Duitsers
zo gek zijn met OÏd Shatterhand en de
Noordamerikaanse Indianen.
Een belangrijke verklaring is, dat de
Duitsers zich gemakkelijk met de onaf
hankelijke, trotse Indianen kunnen
identificeren. Zij delen een mystieke
liefde en eerbied voor de aarde en de
natuur. Veel Duitse immigranten zoch
ten en kregen gemakkelijk contact met
Indianen, die overigens tóen al het ein
de van hun vrijheid zagen naderen,
„onderworpen door de blanke, die met
zoete woorden op de lippen verscheen,
maar tegelijk met een geslepen mes aan
de riem en een geladen geweer in de
hand. Hij beloofde vriendschap en
vrede, maar bracht haat en bloed",
schreef May in zijn Winnetou I. May
bepaalde het Indianenbeeld voor de
Duitser en hij gaf de blanke onver
bloemd de schuld van de vernietiging
van de Indiaan.
In de jaren twintig bezocht het Sioux-
opperhoofd Susetscha Tanka het graf
van May in Radebeul en eerde hem
postuum met de uitspraak: „Je gezicht
was blank, maar je hart was rood als dat
van je rode broeders. We zouden in elk
dorp een totempaal voor je moeten
neerzetten".
Dat is er niet van gekomen, maar ook
zonder die eretekens weten de Duitsers
de weg naar Radebeul te vinden, en
naar Bad Segeberg bij Hamburg, waar
vorig jaar meer dan 300.000 toeschou
wers naar de jaarlijkse Karl May Fest-
spiele kwamen kijken. Indianenspelen
in de open lucht met de nu 62-jarige
Pierre Brice nog altijd in de rol van
Winnetou, zoals jaren geleden al naast
I Lex Barker als Old Shatterhand.
Deze maand is het
150 jaar geleden
dat Karl May werd
geboren. Vooral
Duitse tv-zenders
schenken daarom
veel aandacht aan
de schrijver.
Karl May geloofde
sterk in het
bestaan van zijn
gefantaseerde
helden Old
Shatterhand en
Winnetou, wier
rollen in de
talrijke films
werden vertolkt
door
respectievelijk Lex
Barker en Pierre
Brice.
FOTO'S: SP
