„Ouders weten
niet hoe ze met
verdwijningen
moeten omgaan
GERUCHTENM ACH INE
Extra waakzaam
Hysterie
Taboesfeer
CcicUcScHMcmt
Meisjes lijken zomaar van de aardbodem te kunnen verdwijnen. In
Groningen, in Drenthe en in de buurt van Antwerpen zijn vier meisjes
in een tijdsbestek van twee maanden spoorloos verdwenen. De
geruchtenmachine draait op volle toeren. Toeval of complot? Hoe
reageren de ouders? Maar ook: hoe reageert de bevolking op de
reacties van ouders? En welke rol spelen de media? Nog één
verdwijning en de angst kan omslaan in massahysterie. Want de
informatie blijft gebrekkig: de vermissingen blijven raadselachtig.
DEN HAAG Ouders van het
vermiste meisje Nymphe Pool
man uit Vriescheloo zoeken de
publiciteit. De pleegouders van
de verdwenen Willeke Dost uit
Koekange mijden de media. En
op de grens van Noord-Brabant
en België zoeken honderden
mensen - tegen de zin van de
politie - wanhopig naar twee
Belgische meisjes. Ook al sinds
kort vermist. Verdwijningen be
roeren de emoties, zeker wan
neer het ook nog eens gaat om
jonge meisjes. „Het zal je kind
maar wezen", denken veel ou
ders. Zij ontsteken in diepe ver
ontwaardiging, zodra moeders
en vaders van verdwenen kinde
ren niet beantwoorden aan het
stereotiepe beeld.
De rijkspolitie van Groningen kan
daarvan meepraten. Het was spitsuur
vorige week, na de televisie-uitzending
'Crime Time' van de TROS. Een vloed
van reacties spoelde over de politie
post. Niet alle reacties gaven blijk van
meeleven met de moeder Nymphe
Poolman. Want zo'n moeder bestaat
niet in het denkpatroon van veel Ne
derlanders. Een moeder die al een paar
maanden in grote onzekerheid verkeert
over het lot van haar dochter moet hui
len. Wanhopig zijn. En volkomen over
stuur. Dan kan zij rekenen op een be
gripvolle schouder.
De tamelijk nuchtere houding van de
ouders leidde tot agressieve reacties bij
kijkers. Zo'n ouderpaar is 'dus' ver
dacht. Daarover is nauwelijks twijfel
mogelijk. Ouders die niet voldoen aan
het standaardbeeld dat mensen van hen
verwachten, kunnen rekenen op een
flinke portie vooroordeel. In het geval
van de familie Poolman komt daar nog
bij dat zij zich beweegt in 'het alterna
tieve circuit'; en zich tot op zekere
hoogte laat leiden door verklaringen
van paragnosten en zich paranormaal
begaafd noemende mensen.
De politie trekt zich niets aan van de
vooroordelen als zouden de ouders
'niet normaal' zijn, verzekert politie
woordvoerder Yorien van den Hom-
bergh van de rijkspolitie Groningen.
„De ouders zijn ervan overtuigd dat het
meisje nog in leven is. Daardoor kun
nen zij er rustig over praten. Het is hun
manier om met het probleem om te
gaan". Mensen gaan af op uiterlijklijk-
heden. Als de tranen uitblijven, slaan
de verhalen op hol.
Verbanden zijn snel gelegd, de geruch
tenmachine draait op volle toeren.
Niets lijkt te dol. Want hoe zat het ook
al weer met dat Groningse echtpaar dat
in december van het vorig jaar op raad
selachtige wijze werd vermoord? Dat
echtpaar was actief lid van de Pinkster
beweging. Zou het niet mogelijk zijn
dat een inmiddels naar Amerika uitge
weken verdachte op de een of andere
manier met beide vermissingen iets te
maken heeft? De wildste verhalen ge
dijen op een ondergrond van onzeker
heid en onwetendheid.
Het zijn de media die veelal tuk zijn op
het speuren naar het allesomvattende
complot. Een verband tussen de ene en
andere verdwijning wordt gesugge
reerd. Als vrachtwagenchauffeur M.S.
uit Assen wordt aangehouden voor de
moord op het meisje Jessica Laven, dan
wordt hij direct in verband gebracht
met de moord op Cheryl Morriën, een
zevenjarig meisje dat in 1986 spoorloos
uit IJmuiden verdween.
En het kan toch geen toeval zijn dat an
derhalve maand na de verdwijning van
Nymphe Poolman uit Vriescheloo de
vijftienjarige Willeke Dost uit Koekan
ge in het niets oplost? De politie sluit
niets uit, maar zij heeft zelfs nog geen
flinterdunne aanwijzing dat duidt op
een samenhang. In het geval van Nymp
he Poolman denkt de politie aan een
misdrijf; Willeke Dost zou nog in Ber
lijn zijn gesignaleerd.
Waar ligt de scheiding tussen 'gewoon
weglopen' van huis, wat veel pubers
doen, en een misdrijf? filosofeert Rein
van der Veen die in het rechercheteam
zat dat zich bezighoudt met de verdwij
ning van het meisje uit Koekange.
Vroeg of laat duiken veel mensen weer
op.
Merkwaardig genoeg zijn er nauwelijks
betrouwbare cijfers voorhanden over
het aantal verdwijningen. Het feit dat in
de afgelopen maanden nogal wat meis
jes van de aardbodem zijn verdwenen,
zou voor de Centrale Recherche Infor
matiedienst (CRI) reden kunnen zijn
om de gegevens in kaart te brengen,
maar tot nu toe is dat niet gebeurd.
„Het probleem is", aldus een woord
voerder van de CRI, „dat de politie ver
dwijningen regelmatig aanmeldt. Maar
duikt de verdwenen persoon weer op,
dan wordt dat zelden doorgegeven".
Een ding is wel zeker; de afgelopen
maanden zijn het vooral meisjes die
spoorloos raken. Op 28 november ver
dween Nymphe Poolman, op 15 januari
vertrok Willeke Dost uit haar ouderlij
ke woning. In de tussenliggende perio
de verdwenen, vlak over de Belgische
grens, ook al twee meisjes. Op 16 de
cember verdween de vijftienjarige Ka-
trien de Cuyper uit Brasschaat, bij Ant
werpen. Twee weken later was het de
veertienjarige Inge Breugelmans uit
Wuustwezel die werd vermist. Van bei
de meisjes nog geen spoor, en ook niet
van de tienjarige Nathalie Geijsbregts
uit Leefdaal, oostelijk van Brussel, van
wie na 26 februari vorig jaar niets meer
is vernomen.
ZATERDAG 8 FEBRUARI 1992 PAGINA 31
Cheryl Morriën verdween op 7-
jarige leeftijd in IJmuiden toen
zij onderweg was naar de flat van
een vriendinnetje. De arrestatie
van vrachtwagenchauffeur M.S.
uitAssen wegens de moord op
het Jessica Lavenwerd vreemd
genoeg onmiddellijk in verband
gebracht met de moord op Cheryl
Morriën.
FOTO: ANP
van alles. „Ouders weten absoluut niet
wat zij moeten doen in dit soort situa
ties", zegt hij. „Dat wordt hun niet ge
leerd".
In het geval van de moeder van Nymp
he Poolman viel het hem op dat zij tij
dens de televisie-uitzending geen enkel
signalement van haar dochter heeft ge
geven. „Hoe kunnen mensen een moe
der helpen, zonder dat zij iets van het
kind weten?"
Kinderen zouden, evenals hun ouders,
beter beslagen ten ijs moeten kunnen
komen, hoe vreemd en afstandelijk dit
ook klinkt. Over van alles en nog wat
worden zij voorgelicht. Geen onder
werp is zo beladen of het wordt van zijn
sluiers ontdaan. Vrijen is natuurlijk,
maar nooit vanzelfsprekend. Bij brand
moet de brandweer worden gebeld.
Maar bestaat er zoiets als 'individueel
rampenplan'? Wat moet je doen als
persoon, als jouw kind wordt ontvoerd?
Of spoorloos verdwijnt? Oussaïd: „Als
mensen over deze zaken worden geïn
formeerd, zouden zij minder panieke
rig reageren".
Scholen zouden aandacht kunnen be
steden aan deze zaken. Kinderen zou
den op „een heel gewone manier" met
verdwijningen kunnen worden gecon
fronteerd, veronderstelt Oussaïd. Ou
ders moet worden geleerd hoe zij dit
soort zaken met hun kinderen kunnen
bespreken. Voor de kinderen moet dui
delijk zijn dat het niet altijd onbeken
den zijn van wie zij geen snoepje mogen
aannemen.
Het kan, bij wijze van spreken, ook de
buurman zijn die hen lastigvalt. Bij de
zoekactie naar de dader van de moord
op de elfjarige Jessica Laven uit Hoorn
zocht het publiek de schuldige in Duits
land; want er was immers een auto met
een Duits kenteken gesignaleerd.
Een Duitser paste in het 'ideaal'-beeld
(„zie je wel. en „Duiters zijn ook
niet te vertrouwen...") van de mensen,
totdat de onbekende in werkelijkheid
een vrachtwagenchauffeur uit Assen
bleek te zijn.
Deze week sloeg de paniek opnieuw toe
in de streek tussen Antwerpen en de
Nederlandse grens. Een vijftienjarig
meisje ontsnapte in Brasschaat ternau
wernood aan een kidnapping door twee
Nederlanders. Het gebeurde nog geen
vijfhonderd meter van de woning van
Katrien de Cuyper. Het Belgische on
derzoeksteam concludeert dat een ver
band tussen beide zaken nog allerminst
zeker is, maar het omgekeerde valt
evenmin te bewijzen. Het betrokken
gebied is in rep en roer. Angstgevoelens
nemen bezit van mensen, de politie is
extra waakzaam.
Massahysterie ontstaat als er weinig
echte informatie voorhanden is. Of als
de informatie onjuist is. De mensen
creëren zelf de informatie. Hoe minder
betrouwbare informatie, hoe meer ei
gen creatie. De constatering is van dr.
A. Oussaïd, universitair docent com
municatiewetenschap aan de Rijksuni
versiteit Groningen (RUG).
Ook hij heeft vorige week vrijdagavond
gekeken naar het misdaadprogramma
van de TROS. „Natuurlijk, voor de
mensen thuis had de vrouw móeten
huilen. De dochter verdwijntAls dat
niet gebeurt, wordt een schuldige snel
gevonden. Het is pure onmacht, meent
Oussaïd. „Mensen weten niet hoe zij
met deze dingen moeten omgaan. Het
kan immers iedereen overkomen. Wie
een zondebok vindt, heeft het pro
bleem voor zichzelf opgelost".
Frankrijk heeft zijn 'Orléans', Neder
land zijn 'Oude Pekela'. In de jaren zes
tig verdwenen in Orléans, in de paska
mer van een kledingzaak, meisjes die
naar Afrika werden gesmokkeld. Ten
minste, dat wilde het verhaal dat geen
verhaal was. Want, bleek achteraf, geen
meisje had ooit ongezien de paskamer
verlaten. Er deden in die Franse stad
tientallen vreemde verhalen de ronde,
zonder bevestiging of ontkenning. De
geruchtenstroom sleepte alles en ieder-
Tegen dit soort mechanismen is geen
kruid gewassen. Dat bleek ook in Oude
Pekela: als vermoedens van seksueel
misbruik opduiken, en die vermoedens
worden niet bestreden of bevestigd, be
gint de sneeuwbal al snel te rollen. Of,
en zo ja hoevéél kinderen daar vier jaar
geleden seksueel zijn misbruikt is nooit
duidelijk geworden. Oussaïd: „Ook als
de media nu het onomstotelijk bewijs
zouden leveren dat daar niets zou zijn
gebeurd, dan zal men blijven denken:
er is toch wat gebeurd".
Onmacht en een gebrek aan informatie
wakkeren de hysterie aan. Want waar
om ontstond er volgens de Groningse
wetenschapper geen paniek toen de
Golfoorlog uitbrak waarbij toch kern
wapens en het mogelijk gebruik van gif
gassen in het geding waren. Natuurlijk,
Nederland is geen buurland van Irak,
maar, onderstreept Oussaïd: „Er was
meer aan de hand. Er was voldoende
informatie via alle media. De televisie
zond doorlopend uit. Dat voorkwam
paniek". Verdwijningen van mensen
zijn ongrijpbaar en de gevoelens van
machteloosheid zijn nog groter als kin
deren in het geding zijn. Dan is de hys
terie snel geboren.
Een goede samenwerking tussen politie
en pers kan niet elke hysterie in de
kiem smoren, maar is volgens Oussaïd
wel een voorwaarde om de geruchten
stroom zoveel mogelijk in te dammen.
En dan: wie leert ouders die in de me
dia aandacht vragen voor hun verdwe
nen kind omgaan met dezelfde media?
Als de pleegouders van Willeke Dost
met opzet de publiciteit uit de weg
gaan, dan pleit daarvoor wel iets. Want
redeneren zij: als wij eenmaal in de pu
bliciteit komen, dan hebben wij geen
vat meer op de reacties die ongetwijfeld
loskomen. Zo worden oordelen en
vooroordelen ontweken.
Oussaïd vindt dat eigenlijk 'het gekste'
Oussaïd erkent direct dat het moeilijk
is kinderen op een rustige en genuan
ceerde manier voor te lichten over ver
dwijningen. „Maar het is nog moeilijker
om het niet te proberen. Haal de kwes
tie maar uit de taboesfeer. Het zal men
sen minder paniekerig maken, als zij
met verdwijningen in aanraking komen.
Of daarmee ook minder mensen zullen
verdwijnen? Dat kan natuurlijk nie
mand bewijzen. Maar wie de kennis van
kinderen vermeerdert, leert hun meer
op hun hoede te zijn".
Volgens Oussaïd is er geen enkel bewijs
dat de media de angstgevoelens aan
wakkeren of verminderen. „Op het mo
ment zelf is de invloed van de media
groot. Maar mensen vergeten snel. Wat
vandaag een hot item is, is een week la
ter helemaal vergeten".
De mate van betrokkenheid bij een ge
beurtenis is afhankelijk van een aantal
factoren. Wie kinderen heeft zal zich
sneller aangesproken voelen door de
berichten over de verdwenen meisjes
dan mensen zonder kinderen. De ver
missing van meisjes in België spreekt
minder tot de verbeelding dan het ver
dwijnen van meisjes die in de buurt of
het eigen dorp wonen.
Wanneer echter de Belgische kinderen
niet meer in hun dorp opduiken en in
Nederland ook kinderen uit een dorp
verdwijnen, dan zal de interesse in de
gebeurtenissen in België groeien. En
zullen verbanden worden gelegd.
Als de media minder over deze zaken
zouden berichten, dan zou de criminali
teit niet afnemen. Daarvan is de Gro
ningse communicatiewetenschapper
overtuigd. Uiteindelijk bevestigen de
massamedia alleen wat al bij de mensen
leeft.
Honderd militairen kammen de Rucphense hei uit. Tevergeefs zochten zij op 10 januari naar twee verdwenen meisjes uit België.
FOTO: ANP
Dr. Oussaïd: „Massahysterie ontstaat als er weinig echte informatie voorhanden is. Of als de informatie onjuist is. De mensen creëren
zelf de informatie". FOTO: ANNE MARIE FAMP
