De menselijke nabijheid
van Eugen Drewermann
finale
CeicUcSowuvnt
ZATERDAG 1 FEBRUARI 1992 PAGINA 29
PADERBORN Een telefoon
heeft hij niet. Zelfs geen koel
kast. Contacten onderhoudt hij
via de post. Zo'n honderd dagen
per jaar is de Duitse priester,
theoloog en psychotherapeut
Eugen Drewermann uit Pader-
born onderweg. Om lezingen en
voordrachten te geven, televisie-
en radiogesprekken te voeren, te
preken, met mensen te praten.
Meer dan veertig boeken schreef
hij, zodat hem wel eens veel
schrijverij is verweten.
Wie Eugen Drewermann ontmoet, kan
zich nauwelijks voorstellen dat hij in
een scherp conflict met zijn kerkelijke
autoriteiten is verwikkeld. Een beschei
den, zachtaardige indruk maakt hij,
haast op het verlegene af. Zijn taal is
bepaald niet die van een vlijmscherpe
criticus, maar rustig, afgewogen, beel
dend, poëtisch, meer de taal van een
kunstenaar. Waarschijnlijk ligt daar
ook de diepste oorzaak van zijn kerke
lijke conflicten.
„Wij spreken tegenwoordig in de kerk
een taal die zo prozaïsch, onpoëtisch
mogelijk is, die mensen niet meer in be
tovering brengt en niet meer aan
spreekt in de diepte van hun gevoelens,
die niet bij machte is hun angsten te be
zweren, en daarom niet in staat is we
gen tot genezing te wijzen".
Werkend in de zielzorg ontdekte
Eugen Drewermann het tekort in zijn
theologische opleiding. Het menselijke
bewustzijn, de diepten van de ziel, de
angsten en innerlijke conflicten van de
mens, het bleef voor hem een gesloten
boek. Maar als priester wilde hij de
mensen juist nabij zijn. Derhalve be
sloot hij zich bij te scholen. Hij verdiep
te zich in de psycho-analyse, een „hulp
middel op een diepere manier vroom te
zijn", zei hij eens.
Dat therapeutisch gesprek, dat is voor
Drewermann de plaats waar hij het
meest zijn priesterschap beleeft. Ook
de plaats waar hij gaandeweg de bijbel
met nieuwe ogen heeft leren lezen.,
„Het zijn de mensen die me bijbrengen
hoe de bijbel te lezen. Hun vertrouwen
schat ik hoog, hun ervaringen wil ik be
geleiden, hun moed om hun leven op
nieuw te beginnen geeft mij ook zelf
moed in te staan voor de waarheden die
daar ontdekt worden". Psycho-analyse
en theologie, psychotherapeutisch ge
sprek en bijbellezing, voor Drewer
mann is het een levendige, ja noodzake
lijke cirkelgang. „Zij verklaren mij de
bijbel en ik geef door wat ik in de bijbel
voor de mensen lees". Over God
spreekt Drewermann liever in beelden
dan in harde formules en begrippen. En
wel zo dat het mensen niet verveelt of
schuw maakt. „Daar waar mensen ver
der gaan, ofschoon ze helemaal niet
kunnen, in de hoop, dat er toch nog iets
zou. kunnen komen, raken ze aan de
wand van de eeuwigheid. Wat dan tot
hen spreekt, is geen aardbeving, donder
en bliksem, maar de stem van een weg
stervend zwijgen. God spreekt zach
tjes".
Conflicten
De aartsbisschop van Paderborn, De-
genhardt, legde op 9 januari Eugen
Drewermann een preekverbod op, na
dat Drewermann begin oktober vorig
jaar al zijn leerbevoegdheid aan de
Theologische Hogeschool in Paderborn
was ontnomen. Vorige week startte de
bisschop bovendien een strafproces,
dat kan uitlopen op ontzetting uit het
priesterambt en excommunicatie. Aan
leiding voor het preekverbod was een
interview in het kerstnummer van het
Duitse weekblad Der Spiegel.
Al vanaf 1983 vindt Drewermann de
kerkelijke autoriteiten op zijn weg. Het
begon met zijn boek over de milieucri
sis. Met haar afwijzing van kunstmatige
geboorteregeling en het verbod op
voorbehoedsmiddelen is de r.k. kerk
mede verantwoordelijk voor de sociale
dramatiek van vijftig miljoen mensen
die jaarlijks in de Derde Wereld de
hongerdood sterven, schreef hij in 'De
dodelijke vooruitgang'. In zes bisdom
men mocht hij niet meer samenwerken
met verenigingen van godsdienstlera
ren.
Daarna nam Eugen Drewermann het
op voor de mogelijkheid gescheiden
mensen opnieuw te laten trouwen in de
kerk. Een derde van de katholieke hu
welijken loopt in de oude deelstaten
van de Bondsrepubliek jaarlijks op de
klippen, vertelt hij. In Canada ligt dat
percentage nog hoger, in de VS tussen
de veertig en vijftig procent. „Wat in de
Verenigde Staten gebeurt, zal bij ons
over zes jaar de trend zijn", voorspelt
hij. De r.k. kerk reageert daarop met
morele categorieën als ontrouw, hedo
nisme, consumentisme, liberalisme.
„Onrechtvaardig", oordeelt Drewer
mann. „Dat helpt de mensen niet.
Echtscheiding moet behandeld worden
in een klimaat van begrip, begeleiding,
openheid. Niet met vastgelegde formu
les van bovenaf. Het dogmatisme van
de kerk doet veel mensen onrecht. Ik
heb het herhaaldelijk gezegd en ge
schreven. Een steen des aanstoots".
Een derde conflict ontstond door de
beschuldiging dat Drewermann theolo
gisch de historiciteit van de Openbaring
zou loochenen. Absurd, vindt de theo
loog en psychotherapeut. Ook zou hij
een .nieuwlichter' zijn, te revolutionair
zelfs in zijn theologie. Zoiets ergert
hem nog meer. „Geestelijk zit ik nog op
Eugen Drewermann: Wal de toekomst brengen zal? Ik ga zo verder
het niveau van mijn geboorte. Zo u wilt,
ik behandel vraagstukken uit 1840 met
de middelen van 1930. Dat kan natuur
lijk niet".
Maagdelijkheid
De laatste steen des aanstoots was het
kerstinterview in Der Spiegel. Drewer
mann deed er uitspraken over de ge
boorte van Jezus, de sacramenten en de
eucharistie, het priesterambt en het bij
geloof van de bisschoppen. Voor bis
schop Degenhardt was het de druppel
die de emmer deed overlopen. De
Duitse bischoppenconferentie steunt
Degenhardt daarbij.
„De Duitse bisschoppen weten geen
middenweg te vinden tussen het den
ken en de vroomheid, tussen rationali
teit en mystiek". Drewermann verwijt
de bisschoppen hele generaties in het
ongeloof en bijgeloof te storten, als ze
van hun gelovigen verlangen bijbeltek
sten letterlijk te nemen. In de kerstver
halen zijn geen historische aanwijzin
gen te vinden over de wijze waarop Je
zus geboren werd. „De bisschoppen
spreken over de maagdelijkheid van
Maria in een taal die de gelovigen niets
zegt of die onwaarheid verkondigt.
Hier in Duitsland wordt op dit punt
geen geloof verkondigd, hier heerst de
kerkelijke macht. Dat is onverdraaglijk
voor velen, of nog erger: lachwekkend".
Bijbelteksten kun je niet als een histo
risch verslag lezen, net zomin als je in
de krant het commentaar kunt lezen
alsof je het nieuws voor je hebt liggen.
Of de reclame in plaats van de informa
tie op de voorpagina, de spreuk in
plaats van het commentaar. „De bis
schopvan Paderborn haalt dat allemaal
door elkaar".
Dat de maagdelijkheid van Maria een
belangrijk geloofssymbool is loochent
Drewermann niet, maar hij radicali
seert het tot een aangrijpende ervaring
voor mensen. „Mensen vertellen me uit
hun dromen wat ermee bedoeld kan
zijn. Een vrouw die 's nachts ziet dat ze
een kind in haar armen houdt dat niet
wil drinken. Dat kind, dat is ze zelf. In
een volgende droom ziet ze hoe ze een
zeer levendig kind uit de crèche afhaalt.
Er liggen maar een paar dagen tussen,
maar de dromen verzinnebeelden hele
ontwikkelingsstadia van haar. In zulke
beelden spreekt ook de bijbel. De men
sen vullen het in met hun eigen ervarin
gen. Dan zijn het mooie, dichterlijke,
geloofwaardige beschrijvingen wat
mensen kunnen ervaren, als zij Jezus
ontmoeten. Ze durven eigenlijk op
nieuw te beginnen en hun leven ter
hand te nemen".
Zo worden de bijbelse beelden bij Dre
wermann beelden die de mensen ertoe
drijven zichzelf terug te vinden en ver
trouwen te stellen in hun eigen psychi
sche kracht. En daarom is Drewermann
gevaarlijk voor de kerk. „Mensen die
zelfbewust denken en voelen zijn min
der goed te overheersen, ze zijn moedi
ger, creatiever, vrijer, individueler en
verwachten van de kerk eenzelfde
openheid. Mensen leren zich met hun
levenservaringen opnieuw bij de kerk te
melden. En dat is gevaarlijk".
Een ander verwijt: bij Eugen Drewer
mann zou er in zijn theologie geen
plaats zijn voor de kruisdood van Jezus
van Nazareth en de goddelijkheid van
Jezus Christus. Bisschoppen en theolo
gen die dat beweren, hebben zijn boe
ken niet of slecht gelezen, reageert hij.
Dan hadden ze kunnen weten dat hij
zich keert tegen een offertheologie,
waarin God de dood van Zijn zoon no
dig heeft om Zich met Zichzelf en de
mensen te verzoenen. „Zo'n Gods
beeld heeft Jezus ons nooit geleerd. In
tegendeel, hij heeft God als een vader
geschilderd die zonder voorwaarden de
mensen vergeeft. Daar zijn geen offers
voor nodig". Drewermann wil daarbij
allereerst vanuit de mensen denken.
Uitschakelen
„Wij mensen wapenen ons tegen het
goede wat in Jezus leeft. Zijn medelij
den en begrip weren we af omdat dat
ons bedreigt. Alle mensen beschouwen
zich als vrij, maar als ze iemand tegen
komen die dat werkelijk is, worden ze
bang van hem. Zo iemand roept weer
standen op door onze kortzichtigheid,
bekrompenheid en gebrek aan harte
lijkheid. Een mens die werkelijk mense
lijk leeft, proberen we op de eerste
plaats uit te schakelen en te vernieti
gen. Totdat we veel later pas merken
dat we daarvan moeten leven (leren),
dat angst geen argument is om te han
delen. En dat is de geschiedenis van Je
zus van Nazareth. Niet God heeft er
gens offers nodig, maar wij mensen".
„Zo, geloof ik, helpt het de mens. Hoe
veel oppositie er is tegen menselijkheid,
zie ik elke dag om me heen, als ik met
mensen praat. Hoe moeilijk het is dat
gene eindelijk te doen, wat men als
waarheid ziet, maar nooit durfde, dat
beleef ik elke dag".
Absurditeit
Hoe hij dan Jezus van Nazareth en zijn
betekenis voor het christelijk geloof
ziet? Voor de priester, theoloog en psy
chotherapeut is het de grond om in
God te geloven. „In het licht van de ons
omringende natuur met haar wreed
heid en onverschilligheid zijn er niet
veel redenen om aan te nemen dat er
op de achtergrond een macht is die ons
persoonlijk mag en wil. Om als mensen
de absurditeit van het aardse bestaan
uit te kunnen houden hebben we goede
gronden nodig voor de overtuigings
kracht van de liefde. En die heeft Jezus
zo belichaamd, dat de liefde werkelijk
geldt. Zijn macht bestond daarin dat
mensen ontdekten hoe soeverein, hoe
vrij, hoe open van hart ze zelf leven
konden. Dat was zijn grootheid, hij gaf
mensen hun waardigheid van God te
rug. Hij wilde dat wij precies zoals kin
deren van het licht de anderen helder
heid en hoop zouden brengen, zodat we
deze titel kinderen van God verdien
den. Druk je dat in de huidige taal uit,
dan gaat het om woorden die in de ker
kelijke taal niet gangbaar zijn". Zijn
stem stokt, en zijn ogen worden voch
tig, als hij naar de juiste woorden zoekt.
„Woorden die er dichterbij komen: Je
zus was een dichter, een clown, een har
lekijn, een therapeut, eenJa, en dan
schieten je woorden te kort. Een goe-
Eugen Drewermann in zijn studeerkamer in Paderborn.
FOTO'S: GF.ORGE NVSMEUER
roe, een superstar, mooier is het om te
zeggen, een identificatiefiguur, die
helpt om te leven, of een wijze om uit te
rusten, of een plaats waar men de he
mel raakt, of een ruimte om te leven".
De parallel met de Nijmeegse theoloog
Edward Schillebeeckx ligt voor de
hand: Jezus van Nazareth als het ver
haal van mensen die God ontmoeten.
Schillebeeckx moest zich voor zijn boek
'Jezus, het verhaal van de Levende' in
Rome verantwoorden bij de Congrega
tie van de Geloofsleer. En de Brazili
aanse bevrijdingstheoloog Leonardo
Boff kreeg een spreekverbod opgelegd
toen hij de hiërarchische structuur van
de r.k. kerk bekritiseerde in zijn boek
'Kerk, Charisma en Macht'. Welke sa
menhang Drewermann ziet tussen zijn
zaak en die van Schillebeeckx en Boff?
Een heel directe, zegt hij. „Ook Schille
beeckx spant zich in om het traditionele
taalspel open te breken naar de huidige
verstaanshorizon".
„Ik wil de kerkelijke institutie über
haupt niet frontaal aanvallen, ik geef de
mensen slechts moed om vanuit zich
zelf te denken. Niet vanuit het apparaat
van boven naar beneden, omdat dat
niet werkt. Maar daarmee hol ik het ap
paraat uit. Dat wordt als een gevaar be
schouwd. Daarin ligt de gemeenschap
pelijkheid: Boff, Schillebeeckx, mijn
verhaal".
Maar het verschil zit erin, dat Rome ge
leerd heeft zich in de schaduw op te
stellen, de theologische discussie niet
aan te gaan, maar de bisschop op te
dragen bestuurlijke en disciplinaire
maatregelen te nemen. Daarmee wordt
volgens Drewermann de boog korter
gespannen: het gaal niet om de wereld
kerk, maar om een 'provinciaal', 'regio
naal' conflict. „Ogenblikkelijk wordt
duidelijk dat we niet meer te maken
hebben met het zoeken naar waarheid,
met een religieus zoeken, maar alleen
met machtsmisbruik. Dat cynisme heb
ben momenteel de Duitsers in de gaten.
Dat is erg. Daarmee verspeelt de kerk
zelf haar krediet bij de eigen gelovigen,
er worden vele bruggen afgebroken
naar de generaties die opgroeien. Een
generatiebreuk, eenvoudigweg omdat
de ouderen de vastgepinde kerkelijke
taalspelen aan hun kinderen niet meer
kunnen doorgeven".
Nederland
In Nederland is het niet veel anders is,
vindt Drewermann. De Nederlandse
Nieuwe Katechismus is geblokkeerd
door de volwassenenkatechismus van
de Duitse bisschoppenconferentie. Het
ligt aan de Duitse bisschoppen dat de
Nederlandse vernieuwing geblokkeerd
is. „Ze hadden een prachtige kans om
het Duitstalige gebied, inclusief de Be-
neluxlanden, als eigen cultuurgebied
tegenover Rome te ontwikkelen. De
Duitse bisschoppenconferentie had een
geweldige macht gehad op grond van
haar financiële mogelijkheden, maar ze
heeft in buitenlands politiek opzicht
haar betekenis nooit begrepen. Ze is
steeds nog provinciaals gebleven en
slaafs. De Oostenrijkers zijn in dezelfde
fuik gezwommen, en de Zwitsers alleen
kunnen het niet".
In hervormingen gelooft Drewermann
niet meer. In Europa is de crisis in de
r.k. kerk niet alleen diep, „ze is cata
strofaal", omdat bij de geloofsover
dracht de generaties uit elkaar vallen.
Wat overblijft is een goed georgani
seerd financieel apparaat dat in de cha
ritatieve sector goede verwachtingen
wekt, maar met de religieuze vormge
ving van het menselijk leven heeft dat
weinig meer te maken. Drewermann
denkt niet aan hervormingsmogelijkhe
den, maar aan wat hij noemt 'kristalli
satiemomenten', die hem hoop geven.
„Steeds meer mensen begrijpen dat de
toegang tot hun eigen religiositeit, en
de persoon van Jezus, niet zonder meer
identiek is met hun lidmaatschap van
een van de bestaande kerkelijke institu
ties. Daarmee loopt een eeuwenoude
vorm van intolerantie, van groeps-
dwang, bijgeloof en beknotting defini
tief op zijn laatste benen. Men vraagt
niet meer: 'hoe ik met de kerk in het
reine kom, maar helpt de kerk mij om
mijn leven vorm te geven, ja of nee?' En
dat is heel legitiem, zo heeft Jezus het
ook gewild: zo over God spreken dat
het mensen heelt. Wat men niet moet
doen, is zo over God spreken, dat het
mensen kopschuw maakt en verveelt".
Hoe het conflict met de bisschop van
Paderborn, die hem een doceer- en
preekverbod opgelegd heeft, zal aflo
pen, weet Drewermann niet. Het is de
willekeur en de irrationaliteit van het
kerkelijk recht, dat „de bisschop kan
doen wat hij wil". Of hij uit het priester
ambt gezet zal worden'? Ook daarover
kan hij niets zeggen. Waarschijnlijk zal
de Paderbornse opperherder hem
voorwaarden stellen die Drewermann
in de grond van de zaak niet kan vervul
len. Zoals een verbod op contacten met
de media. Drewermann lacht. „Zo'n
voorwaarde, leven en mijn mond hou
den, dat kan ik niet inwilligen. Dat is
zoiets als tegen iemand zeggen: je mag
wel leven, maar niet uitademen".
Dat hij niet meer mag preken spijt hem
zeer. Maar de redenen van het conflict
spijten hem niet. „Het past bij het voor
beeld dat Jezus gegeven heeft: je moet
de waarheid die je ziet zo eenduidig
mogelijk proberen te leven. Je moet al
tijd het perspectief van de mensen inne
men die het meeste te lijden hebben.
Men heeft niet de plicht de macht te
vertegenwoordigen, maar de menselij
ke nood. Dat heb ik steeds gewild, in
clusief de gevolgen die dat nu heeft".
Wat de toekomst hem brengen zal? „Ik
ga zo verder. Ik zal doorgaan met men
sen te praten, doorgaan met het schrij
ven van boeken en het houden van
voordrachten, en we zullen verder in
terviews geven".
