naie
'final
„Angst
om te
worden
vergeten
is
enorm"
Koningin
Elizabeth
veertig
jaar
staats
hoofd
Ceidae Gomrnit
Dominee bezoekt Nederlandse gevangenen in buitenlandse cellen
ZATERDAG 1 FEBRUARI 1992 PAGINA 27
UTRECHT Natuurlijk wijst
dominee Spoor regelmatig ge
vangenisdirecteuren in het bui
tenland op misstanden in hun in
richting. Zeker, want wat hij te
genkomt is naar onze maatsta
ven soms ten hemel schreiend.
„Maar zeg eens tegen een Algerijnse
gevangenisdirecteur dat z'n gevangenis
niet in orde is. Zegt-ie: 'dat weet ik ook
wel. Maar kijk eens buiten deze muren,
op straat. Daar liggen ook mensen te
kreperen. Waarom maak je je zorgen
over onze gevangenis? Omdat er land
genoten van jullie zitten, alleen daar
om.' En dat is dan einde gesprek".
„Kleine aanpassingen, daar kun je wel
over praten. Dat iemand boeken kan
krijgen of zo, of wat lichte druk uitoefe
nen voor een overplaatsing. Maar ver
der heb je in het buitenland niets te ver
tellen. Niet als gedetineerde, niet als
hulpverlener en ook niet als ambassa
deur".
Dertien jaar geleden kreeg gevangeni
spredikant Joop Spoor na het zien van
de film 'Midnight Express' het gevoel
dat hij iets moest gaan doen voor land
genoten in buitenlandse gevangenissen,
't Was destijds, in 1978, pionierswerk.
Aanvankelijk deed hij alles op eigen
kosten in zijn vrije tijd, later kwam er de
ondersteunende Stichting Epafras, ge
financierd door giften van kerken en
particulieren, ,,'t Is nog steeds bidden
en smeken om geld", zegt Spoor, „hoe
wel de problematiek van Nederlanders
in buitenlandse gevangenissen alleen
maar groeit. Toen ik begon zaten er on
geveer 350 mensen vast, nu zijn dat er
over de achthonderd".
Meestal drugs
Het smokkelen of in bezit hebben van
drugs is in negen van de tien gevallen
de reden voor een verblijf in een bui
tenlandse cel. Vaak zijn het handelaars
of smokkelaars die al langer in de
drugswereld zaten, maar ook avontu
riers en toeristen, bezweken voor de
verleiding van het grote geld.
„Of overgehaald", zegt Spoor, „in een
periode van psychische problemen of fi
nanciële moeilijkheden. Het lijkt wel of
dealers daar een neus voor hebben.
Met mooie verhalen dat de pakkans ge
ring is en dat je je straf heus wel in Ne
derland kunt uitzitten als je gepakt
mocht worden kunnen ze iemand zover
krijgen. Ook vrachtwagenchauffeurs
zijn een geliefd doelwit. Onlangs sprak
ik nog een chauffeur die veroordeeld is
tot een lange straf in het buitenland.
Hij vertelde dat hij regelmatig was be
naderd maar altijd 'nee' had gezegd te
gen smokkel. Totdat ze een keer kwa
men met een stapel duizendjes, dat op
tafel werd gelegd. Die aanblik van al
dat geld was hem te veel. Puur stom, zei
hij achteraf, want hij had het helemaal
niet nodig. Hij had een goede baan, een
goed salaris en thuis een vrouw en een
zoon. En nu zit hij in een buitenlandse
cel".
Inmiddels heeft Spoor een groot aantal
buitenlandse gevangenissen van binnen
gezien en landgenoten aldaar een riem
onder het hart gestoken. „Zweden,
Noorwegen, Denemarken, Duitsland,
Spanje, Portugal, Algerije, Zuid- en
Noord-Amerika", somt hij er voor de
Meer dan achthonderd Nederlanders zitten vast in een
buitenlandse cel. In afwachting van hun proces of ver
oordeling tot (een vaak lange) gevangenisstraf. De om
standigheden waaronder ze hun straf uitzitten verschil
len per land, maar wat alle gevangenen in den vreemde
gemeen hebben is het gevoel van algehele isolatie. De
onbekende rechtsgang, taalproblemen en het verstoken
zijn van alle contact met de thuisbasis maken dat ze zich
tot nul gereduceerd voelen. Dominee Joop Spoor uit
Utrecht zoekt ze overal ter wereld op. „Het gevoel dat er
iemand is die aan je denkt, is voor hen van onschatbare
waarde", weet hij.
vuist weg een paar op. De omstandig
heden waaronder de Nederlanders hun
straf uitzitten zijn heel verschillend. In
de ons omringende landen en in Scan
dinavië is de situatie in de gevangenis
niet zoveel slechter dan in Nederland,
maar er zijn ook landen waar gedeti
neerden nauwelijks bewegingsruimte
hebben, niets aan recreatie of ontspan
ning kunnen doen, waar de hygiëne be
labberd is en het eten slecht. Of waar in
de inrichting elke vorm van toezicht
ontbreekt en alleen het recht van de
sterkste geldt.
Spoor: „In Portugal ontmoette ik een
jongen die met twintig man een ruimte
moest delen die zo groot was als een
woonkamer. Lopen kon je er niet. Het
enige verschil tussen dag en nacht was
voor hem dat hij 's nachts op zijn bed
lag en er overdag óp zat".
De luxe van een cel voor jezelf alleen
treft Spoor in niet veel landen aan.
„Ook in Engeland zit je al met twee,
drie man in een cel. Anderzijds hoorde
ik laatst van een paar Nederlandse jon
gens die in Hong Kong vast hadden ge
zeten, dat zij de enigen waren die een
eigen cel hadden, terwijl alle Chinezen
bij elkaar geplaatst werden. Dat zie je
natuurlijk ook, dat de overheid pro
beert een goede indruk te maken door
de buitenlanders iets beter te behande
len".
Subcultuur
Dat gebeurt overigens lang niet overal,
weet Spoor uit ervaring. Er zijn ook
landen waar het de regimes niets kan
schelen onder welke omstandigheden
hun gevangenen, buitenlander of niet,
gevangen zitten. „Je ziet, met name in
verre landen, dat door een gebrek aan
controle een subcultuur ontstaat in een
gevangenis waarin onderdrukking, ge
weld, roof, diefstal en rassehaat de bo
ventoon gaan voeren en gedetineerden
elkaar onbeperkt kunnen terroriseren".
In die rangorde staan buitenlandse ge
detineerden niet hoog, weet Spoor.
„Maar ook niet helemaal onder aan de
ladder. Want zij worden in die landen
vaak als de rijkeren beschouwd. Zij
kunnen geweld in zekere zin een beetje
afkopen".
Onder welke omstandigheden Neder
landers hun tijd ook uit moeten zitten,
één ding hebben ze allemaal gemeen en
dat is een gevoel van totale verlaten
heid. „In Nederland zit je in de gevan
genis al geïsoleerd, maar in het buiten
land helemaal. Je krijgt geen of onre
gelmatig bezoek, telefoneren is vaak
niet mogelijk, brieven komen niet aan
of met maanden vertraging en pakke
tjes worden eerst helemaal uit elkaar
gehaald voor je ze krijgt. Verder is con
tact met medegedetineerden en perso
neel vaak moeilijk vanwege taalproble
men.
De angst om vergeten te worden is
enorm. Je ziet het contact afkalven:
eerst de vrienden die niet meer reage
ren, en als je in de drugshandel hebt ge
zeten blijkt helemaal dat vrienden geen
vrienden zijn, en daarna vaak de familie
die zich van je afkeert. Dat maakt het
allemaal extra erg. Voor mensen die
nog wel contact hebben met partner, fa
milie of gezin is het moeilijk die band te
onderhouden. In Nederland kun je je
dochtertje bij wijze van spreken elke
avond welterusten zeggen via de tele
negen van de tien gevallen de reden v
foon, in het buitenland is dat onmoge
lijk".
De voor Nederlanders onbekende en
soms onbegrijpelijke rechtsgang in het
buitenland maakt de machteloosheid
vaak alleen maar groter, aldus Spoor.
„Vaak neemt men het in het buitenland
iets minder nauw met de bewijsvoering,
zo merk ik uit de verhalen. Dat maakt
de Nederlanders vaak razend. 'On
recht', roepen ze dan, 'ze kunnen niets
bewijzen'. Omdat het naar Nederlands
gevoel niet te bewijzen is. Maar dat ligt
in het buitenland soms heel anders. En
de straffen zijn vaak veel hoger, hè.
Vooral voor bezit van softdrugs".
Welkom
Spoor heeft in de loop van de jaren ge
merkt dat zijn bezoeken vaak meer dan
welkom zijn. „Al is het alleen maar om
dat ze dan even Nederlands kunnen
praten. Het contact, het gevoel dat er
iemand is die aan je denkt, dat is van
onschatbare waarde. Hetzelfde geldt
voor onze rondzendbrief en de kalen
der die we met Kerst naar alle buiten
landse gedetineerden versturen. Uit de
reacties die we daar op krijgen merken
we dat dat enorm op prijs wordt ge
steld".
Al is Spoor gevangenispredikant, zijn
bezoeken aan de gedetineerden in het
buitenland zijn niet bedoeld om ze te
'bekeren'. „Toen ik ermee begon zei
Buitenlandse Zaken: 'Ach, wat hebben
die mensen aan geestelijke verzorging',
maar daar gaat het niet om. Je merkt
dat mensen Tieel duidelijk behoefte
hebben aan een gesprek dat ergens
over gaat. En dat hoeft dan helemaal
niet over het geloof te zijn, maar er
komt heel wat boven als je in zo'n bui
tenlandse gevangenis zit. Want daar
gaat je leven in feite voorbij zonder dat
je iets doet. Het zijn jaren in zinloos
heid. Als je in zo'n hokje zit waar je niet
eens naar buiten kunt kijken, ga je je
wel afvragen wat de zin van het leven
is".
De redenering 'eigen schuld als je in
het buitenland wordt gepakt met drugs,
iedereen weet hoe streng ze daarin zijn'
heeft Spoor al vaak gehoord. „Natuur
lijk is het je eigen schuld als je je met
drugs inlaat. Maar als iemand tijdens
noodweer met een bootje de Noordzee
opgaat, laatje 'm toch ook niet verdrin
ken? Als samenleving mag je je niet van
deze mensen afkeren. Je zult gedeti
neerden moeten behandelen als mede
mensen. Die banden mag je niet door
snijden. In Nederland omringen we ge
detineerde toch ook met zorg?"
Samenwerking
De Stichting Eprafas werkt samen met
het bureau buitenland van de reclasse
ring, met het ministerie van buitenland
se zaken en consulaten en ambassades
in het land waar Nederlanders gevan
gen zitten. Samen met die instanties wil
Spoor nu verder werken aan het opbou
wen van netwerken van vrijwilligers
voor gedetineerden in het buitenland.
„Tijdens mijn reizen ga ik niet alleen op
bezoek bij gevangenen, maar oriënteer
ik me ook op het gevangenissysteem.
Hoe zit het in elkaar, kunnen wij daarin
iets betekenen, hoe kunnen we hulpver
lening organiseren? Ik kijk bijvoor
beeld altijd of er een kerk in de buurt is
die iets zou willen doen voor de gedeti
neerden, of Nederlanders die vrijwilli
ger willen worden. In Engeland en Por
tugal zijn we daar al mee bezig en in
Duitsland maken we gebruik van een
Nederlandse predikant die daar
woont". Belangrijkste doel: contact leg
gen en houden met de Nederlandse ge
detineerden. „Van vrijwilligers kun je
moeilijk geestelijke zorg verwachten,
maar ze kunnen wel praktische hulp
verlenen. Al is het maar zoiets simpels
als iemand aan boeken of een tijdschrift
helpen".
In de nabije toekomst wil Spoor zich
meer gaan richten op 'verre gevange
nen'. „Gedetineerden In België, Duits
land en Frankrijk zijn vanuit Nederland
relatief makkelijk te bereiken. Juist de
mensen, die in verre oorden als enige
Nederlander in een gevangenis zitten,
aan hen moeten we nog veel doen.
Maar het is moeilijk om te kiezen waar
je naartoe gaat, want er is overal zorg
nodig", verzucht de Utrechtse domi
nee. „Eigenlijk is het te gek voor
woorden: we praten over meer dan
achthonderd mensen die in het buiten
land vastzitten. Hier in Nederland zit
ten zesduizend mensen vast en moet je
eens kijken hoeveel personeel daarvoor
beschikbaar is".
LONDEN Elizabeth II van
Groot-Brittannië is veertig jaar
koningin. Na de dood van haar
vader, koning George VI, op 6
februari 1952, werd in Londen
het constitutionele principe 'De
Koning is Dood - Lang Leve de
Koning' automatisch toegepast.
De jonge prinses Elizabeth, oudste
dochter van George, was dus meteen
koningin. Het nog overblijvende deel
van de reis naar Australië en Nieuw-
Zeeland, die zij maakte in naam van
haar vader, werd afgelast. Koningin Eli
zabeth reisde met haar man, prins Phi
lip, die in Engeland 'Philip the Greec'
wordt genoemd, maar eigenlijk van
Deense nationaliteit is. Zij vertoefden
in Kenya toen het overlijdensbericht
kwam.
V1 Kolonel Martin Charteris, haar prive-
secretaris die het jonge paar vergezel
de, vroeg de nieuwbakken Britse vor
stin formeel welke naam zij wenste te
dragen. Ze vond dit kennelijk geen ver
standige vraag. „Elizabeth natuurlijk",
zei ze, lichtelijk gepikeerd. Als konin
gin Elizabeth II kwam ze de volgende
middag per vliegtuig aan in Londen,
el De toenmalige conservatieve premier,
z'Winston Spencer Churchill, verwel-
haar aan de voet van de trap.
>°Zijn jeugdige vorstin werd op 2 juni
-c 1953 gekroond in Westminster Abbey,
h Wegens de publiciteit rond deze plech-
11 tigheid (onder meer door middel van
nl de eerste grote rechtstreekse tv-repor-
u tage) zit die datum bij miljoenen Brit-
li ten beter in het hoofd dan de dag waar-
ic'op Elizabeth II onverwachts de troon
h beklom.
Veertig jaar later verbaast het Groot
-Brittannië enigszins dat Elizabeth (in
)u april 66 jaar) nog steeds het staatshoofd
is. De vraag: 'Waarom treedt ze niet af
ten voordele van haar oudste zoon,
kroonprins Charles, die toch bijna de
I144-jarige leeftijd heeft bereikt?', wordt
hf vrij geregeld gesteld.
ig
ïi Trend
id Er is ook een nieuwe trend. Gallup
bracht afgelopen juli aan het licht dat
59 procent van de Britten van minder
dan 25 jaar weinig of geen sympathie
koestert voor het koninklijk huis. Zij
vinden Elizabeth II waardeloos. Maar
wie denkt dat in Groot-Brittannië een
republikeinse revolutie op til is, vergist
zich. Politieke revolutionairen zijn ver
te zoeken in dit land.
Britse Jan Modaal is een politieke tra
ditionalist. Koningin Elizabeth, die
trouwens zelf de tradities van haar land
getrouw volgt, mag dus slapen op beide
oren. Haar positie wordt nergens be
dreigd: de firma Windsor, waarvan zij
het hoofd is, zal nog lang een bloeiende
onderneming zijn. Het pulpblad 'Daily
Express' van Londen heeft zelfs ont
dekt dat zes op de tien Britten de on
dergang van hun land vrezen als het zou
worden beroofd van zijn koningshuis.
Koningin Elizabeth II van Engeland tijdens de
jaarlijkse troonrede. Na bijna veertig jaar
staatshoofdschap denkt ze er nog steeds niet
over om afstand te doen van de troon.
FOTO: EPA
In haar jongste kerstboodschap liet ko
ningin Elizabeth duidelijk doorscheme
ren dat zij er zelfs niet aan dacht af
stand te doen van de troon. Dit was
geen goed nieuws voor prins Charles.
Vrouwen van de familie Windsor blij
ven doorgaans lang in leven. Mocht Eli
zabeth net zo oud worden als haar moe
der voor Charles de troon bestijgt, dan
zal haar opvolger de rijpe leeftijd van
rond de zeventig hebben bereikt.
Het beste wat zoonlief mag verwachten,
is dat zijn moeder aanblijft tot het vijf
tigste jaar van haar regering. Hij is dan
54, ook geen leeftijd om nog wat anders
te beginnen. Wie zich ondertussen af
vraagt waarom de Britse koningin, wier
gemaal toch al 71 is, nog zo lang wacht
om in de vut te stappen, verliest uit het
oog dat in haar positie abdicatie zonder
geldige reden niet tot de mogelijkhe
den behoort.
Bij gelegenheid van haar kroning, begin
juni 1953, beloofde Elizabeth II immers
plechtig dat zij land en volk zou dienen
tot ze dood ging. Bovendien is het zo,
dat de Britse constitutionele traditie
geen enkele mogelijkheid voorziet
waarin de regerende vorst 'zo maar'
kan aftreden.
De schok die in december 1936 werd
veroorzaakt door de abdicatie van Ed
ward VIII dreunt nog na. Koningin Eli
zabeth zou het gewoon niet aandurven
om op te stappen zonder dat ze een
aanvaardbare reden (slechte gezond
heid, ouderdom) naar voren kan bren
gen. Zij herinnert zich nog goed dat
haar stotterende vader, die nooit had
gedacht dat hij ooit koning zou zijn, he
lemaal zonder voorbereiding de troon
moest beklimmen.
George VI werd plechtig gekroond op
12 mei 1937. Later vertelde hij aan zijn
oudste dochter, dat het vooral in het
begin een harde dobber was geweest.
Insiders menen te weten, dat de Britse
vorsten momenteel zelf nog gekweld
wordt door twijfels omtrent haar oud
ste zoon. Zij vraagt zich af of Charles
honderd procent gereed is om koning
te worden.
Groentje
Dit heeft uiteraard iets te maken met
haar moederlijke gevoelens; ofschoon
Charles 43 is, vindt zij hem toch nog
een snotneus, een groentje eigenlijk,
nog veel te jong om te regeren. Boven
dien wil ze haar oudste niet te snel be
roven van de mogelijkheid om een ei
gen leven te leiden. Ben je eenmaal ko
ning of koningin, dan kun je nooit meer
je zin doen.
Een Amerikaans schooljongetje dat
geen rekening hield met het protocol
stelde afgelopen jaar schaamteloos
deze vraag aan Elizabeth I: „Hoe lang
ben je al koningin?" Elizabeth keek
hem even aan en antwoordde met een
schrale glimlach: „Veel te lang, jonge
man".
Misschien verklapte de Britse vorstin
toen voor ze het wist wat haar al een
hele tijd op het hart lag. Hoe dan ook,
haar omgeving spant zich hard in om de
buitenwereld ervan te overtuigen dat
Elizabeth II nog steeds met veel plezier
koningin is, en dat ze dit nog lang hoopt
te kunnen blijven.
Haar fans uit de arbeidende klasse en
de lage middenstand vinden dit gewel
dig. Deze mensen zijn haar grootste be
wonderaars; voor hen leeft zij nog in
een sprookjeswereld. Haar even te kun
nen aanraken of zelfs maar te zien ver
vult dergelijke lieden met een onvoor
stelbaar geluk. Mocht iemand het ge
rucht verspreiden dat Elizabeth II mi
rakels kan doen, blinden doen zien en
lammen weer doen lopen, dan zouden
haar grote aanbidders dit vast geloven.
Koningin Elizabeth is overigens een erg
charmante dame, tenzij je het niet op
dit soort Engelsen hebt begrepen. Dat
ze 'bekakt' Engels praat, mag je haar
niet ten kwade duiden. Ze kan niet an
ders; zo werd ze opgevoed. Ze heeft
helblauwe ogen en een vrolijk karakter.
Paarden zijn haar grootste liefhebberij,
dat weet iedereen. Toch is ze niet echt
wat men in Engeland noemt een
'paardachtig' type, al is haar smaak in
zake kleding en kleuren niets om over
naar huis te schrijven.
Elizabeth kan bezwaarlijk 'een lange
magere Engelse' worden genoemd:
haar lengte bedraagt ongeveer 1 meter
63. Ze kan nog het beste opschieten
met mensen die praktisch helemaal
zichzelf zijn. Wie onnatuurlijk en over
dreven onderdanig doet in aanwezig
heid van de Britse vorstin, maakt haar
nerveus. Ze kruipt dan in haar schulp in
begint heel stijfjes te doen. Elizabeth II
is trouwens doorlopend doodsbang dat
ze uit de toon zal vallen.
Brieven
De Britse vorstin heeft een eigen ap
partement op de eerste etage van Buc
kingham Palace in Londen. Ze gebruikt
elke morgen met haar man het ontbijt.
Daarna leest de vorstin Grootbrittan-
niës kwaliteitskranten. Ze maakt gere
geld aantekeningen en raadpleegt af en
toe haar computer. Deze staat in de
werkhoek van haar zitkamer.
Vanaf omstreeks 9.00 uur neemt ze re
geringspapieren door. Een poosje later
komt haar privé-secretaris. Sir Robert
Fellowes, langs met de post en allerlei
nieuwtjes van de dag. Fellowes telefo
neert geregeld met ministers en andere
hoge pieten. Wat de post betreft: de
Britse vorstin ontvangt dagelijks twee
honderd tot driehonderd persoonlijke
brieven van 'gewone' onderdanen. Dat
is zo'n zestigduizend niet-officiële brie
ven per jaar.
Fellowes en zijn staf maken alle enve
loppen open; is de inhoud al te gek, dan
geven ze de brief niet over aan de
queen. Elizabeth II beantwoordt per
soonlijk een dozijn brieven die ze de
moeite waard vindt. Volgens haar per
soneel heeft ze een speciale neus voor
missieven die minder gewoon zijn. Alle
andere brieven worden beantwoord op
basis van de instructies die de vorstin
neerpent op de rand van het papier.
Waarover schrijven de Britten naar hun
koningin? Sommige briefschrijvers stu
ren hun beste wensen; anderen vragen
haar advies omdat ze van plan zijn een
Welsh corgi te kopen. De queen is gek
op dit hondenras en weet er alles van.
Ze krijgt ook vaak brieven van excen
triekelingen en Britten die compleet
van lotje getikt zijn. Veel briefschrijvers
bedelen om hulp. Zij zitten diep in de
problemen; vaak zijn die van financiële
aard.
Het bureau van de koningin probeert
het kaf van het koren te scheiden; het
komt erop aan te ontdekken wat 'echt is
en wat met. De meeste probleembrie-
ven worden doorgespeeld naar diverse
ministeriële departementen. Die geven
meestal sneller gevolg aan een verzoek
als de vorstin ermee gemoeid is. Buc
kingham Palace heeft in Elizabeths
veertig jaar als koningin wel 2,5 miljoen
brieven beantwoord.
De Britse koningin stuurt ook een tele
gram met hartelijke gelukwensen naar
elke honderdjarige onderdaan. Daarna
moeten deze eeuwelingen wachten tot
ze 105 zijn geworden. Bij gelegenheid
van die verjaardag stuurt de queen op
nieuw een telegram. Van dan af ont
vangt het uitzonderlijke oudje elk jaar
een koninklijke boodschap.
Voor Buckingham Palace betekenen
dergelijke telegrammen tegenwoordig
veel meer drukte dan vroeger. In het
begin van de jaren vijftig stuurde de ko
ningin madr tweehonderd telegrammen
naar jarige eeuwelingen en tien naar
oudjes van 105 jaar of ouder. In 1990
bedroegen deze cijfers: 2227 eeuwelin
gen en 262 onderdanen van 105 jaar of
ouder. De Britse vorstin beschouwt dit
als een teken dat haar veertigjarige re
gering erg bevorderlijk is voor de ge
zondheid van haar onderdanen.
